ارتقای اساتید راهنما با مقالات دانشجویان/ مقاله نباید پیش‌نیاز گرفتن دکتری باشد

میگنا: برخی دانشجویان از «مشکل دانشجویان دکتری در دفاع از رساله دکتری بدون مقاله» گلایه کرده‌اند.این کاربران عنوان کرده‌اند که «صدها دانشجوی دکترای ترم ۱۵ هستند و به دلیل نداشتن مقاله نتوانستند دفاع از رساله کنند. راهکاری برای این منظور پیدا کنید.» برای پیگیری این سوژه نظرات مسؤولان و کارشناسان متعددی را جویا شده‌اند.

*مقاله نباید پیش‌نیاز گرفتن دکتری باشد
شریف مرادی استادیار پژوهشکده سلول‎های بنیادی، پژوهشگاه رویان اعلام کرد که در این باره، پژوهشی انجام داده است که به این سوال که چرا مقاله نباید پیش‌­نیاز گرفتن دکتری باشد پاسخ می‌دهد.

در این پژوهش علمی تصریح شده است: «دانشگاه‌­ها و پژوهشگاه‌­ها با وجود تفاوت‌­های بسیار، در یک چیز مشترک هستند و آن هم مقاله محوری (publish or perish) است. انتشار مقاله برای اکثر افراد دانشگاهی و غیر آن مزایای بسیاری دارد؛ دانشجویان دکتری هم از این مسئله مستثنی نیستند، چرا که می‌­تواند احتمال بدست آوردن سمت دانشگاهی را برای آن­ها بیشتر کند. اما مشکلات زمانی به وجود می‎آیند که دانشجویان دکتری برای فارغ‎التحصیلی خود، ملزم به انتشار مقالات شوند. دانشجویان دکتری بخش جدایی‌­ناپذیر محیط دانشگاهی هستند و بیشتر ملزم می‎شوند که یک یا چند مقاله علمی قبل از دفاع از پایان­‌نامه چاپ کنند، این امر به ویژه در کشور ما ایران (و نیز برخی کشورهای دیگر نظیر هند) صدق می‌کند که دانشجویان باید بسته به دانشگاه، یک تا سه مقاله منتشرشده یا پذیرفته‎شده قبل از فارغ‎التحصیلی ارائه دهند.


*موافقت یا مخالفت با مقاله اجباری؟
بحث‎ها و استدلال‎های زیادی هم له و هم علیه الزام چاپ مقاله به عنوان پیش‎شرط فارغ‎التحصیلی دانشجویان دکتری در بین اقشار مختلف دانشگاهی از جمله خود دانشجویان دکتری وجود دارد. هر چند الزام انتشار مقاله، متضمن داوری پروژه‌­های دکتری توسط متخصصان خارجی است، اما داوری بیرونی لزوماً کیفیت کار را بالا نمی‌­برد، چرا که این داوری می‎تواند جانبدارانه یا ناکارآمد باشد، الزام چاپ مقاله حتی می­‌تواند اعتبار و حیثیت علمی هیات داوران پایان‎نامه را زیر سوال ببرد، زیرا عملا ارزیابی آن­ها تنها زمانی معتبر شمرده می‎شود که قبل از آن، طرح تحقیقاتی و مقاله حاصل از آن توسط داوران مجلات پذیرفته شده باشد.


*الزام به انتشار مقاله برای فارغ‎التحصیلی استرس دانشجویان را افزایش می‌دهد
به دلیل حجم بالای کاری، دانشجویان دکتری تحت استرس و فشار ذهنی و روانی قابل‎توجهی قرار دارند و الزام به انتشار مقاله برای فارغ‎التحصیلی می‌­تواند این وضعیت را بدتر کند. برخی دانشجویان در صورتی که حقوق کمی دریافت کنند یا حتی بدتر، چنانچه هیچ حقوقی دریافت نکنند، ممکن است به شدت تحت فشار مالی قرار بگیرند، به ویژه زمانی که به دلیل تاخیر گریزناپذیر در چاپ مقاله مجبور هستند فارغ‎التحصیلی خود را عقب بیاندازند. موضوعی که شخصاً آن را تجربه کرده‌­ام و معتقدم تا اندازه بسیار زیادی در بین دانشجویان دکتری عمومیت دارد، آن است که بسیاری از این دانشجویان زندگی خود را از درآمد اندک حاصل از تدریس، ترجمه متون خارجی یا سایر مشاغل کم‎درآمد می‎گذرانند. اساتید راهنما ممکن است با این کار مخالف باشند، زیرا این امر دانشجویان را از تمرکز روی پایان‌نامه خود منحرف می­کند و تحت فشار باز هم بیشتری قرار می‌دهد. سرانجام دانشجویان ممکن است یک مقاله کم‎کیفیت را در یک مجله کم‎اعتبار و یا حتی در مجلات جعلی و اصطلاحا شکارچی چاپ کنند که مقاله را بدون داوری دقیق و حساب‎شده، در قبال دریافت هزینه منتشر می­‌کنند.


*اساتید راهنما نمی‌توانند زمان کافی را به دانشجویان دکتری اختصاص دهند
اساتید راهنما غالباً اولویت­‌ها و مشغله‌­های دیگری از جمله پیدا کردن بودجه، تثبیت جایگاه خود (تبدیل وضعیت، ارتقاء و غیره) و مسؤولیت‎های سنگین اجرایی و مدیریتی دارند، بنابراین بیشتر آن­ها نمی‌توانند زمان کافی را به دانشجویان دکتری اختصاص دهند. اساتید راهنما حتی ممکن است دانشجویان دکتری را در پروژه­‌های جانبی درگیر کنند تا آن پروژه‌­ها را تسریع کنند که این مسئله نیز فارغ التحصیلی آن­ها را به تاخیر می‌­اندازد. بنابراین دانشجویان دکتری باید یاد بگیرند که به هر آنچه که تمرکز آن‎ها را از پایان‌­نامه منحرف می­کند، نه بگویند. اما این رویکرد ممکن است گاهی دشوار باشد، چرا که برخلاف اساتید راهنما، دانشجویان دکتری به شدت نسبت به پیامدهای احتمالی ناشی از «نه» گفتن به اساتید خود آسیب­‌پذیرترند. بنده معتقدم که دوره دکتری دقیقاً زمانی است که افراد باید یاد بگیرند چگونه توازن سالم کار و زندگی را حفظ کنند، زیرا فراگیری این مهارت بعداً دشوارتر است.


*پیوند فارغ­‌التحصیلی دانشجویان دکتری به چاپ مقاله منطقی نیست
دانشجویان دکتری باید به انتشار مقاله طرح دکترای خود پس از فارغ‌­التحصیلی تشویق شوند (در صورتی که انتشار آن قبل از فارغ‌­التحصیلی امکان­پذیر نباشد)، زیرا این نشان می­‌دهد که آن­ها قادر به اجرای یک پروژه از ابتدا تا انتها و پیش‌برد رشته پژوهشی خود هستند. به هر حال، هنگام ارزیابی دانشجویان دکتری برای فراغت از تحصیل باید معیارهای دیگری مانند توانایی دفاع موثر از یافته‎های خود در حضور هیاتی از داوران باسواد و بی­‌طرف یا تولید یک محصول، خدمات یا کیت خاصی از طرح دکترای خود مورد توجه قرار گیرد. ممکن است موانعی در مقابل انتشار یک طرح دکتری در قالب مقاله قبل از فارغ‎التحصیلی وجود داشته باشد؛ به عنوان مثال، طرح دکتری برای تکمیل به زمان بیشتری نیاز داشته باشد، توسط گروه‎های پژوهشی دیگر به واسطه رقابت طبیعی علمی به چاپ برسد، بعدتر معلوم شود که به آن اندازه که در ابتدا تصور می‎شد، جذابیت علمی ندارد یا به جهت مالکیت معنوی (برای مثال، هدف پایان‎نامه دکتری تولید یک محصول راهبردی خاص باشد) امکان چاپ ندارد، بنابراین منطقی نیست که فارغ­‌التحصیلی دانشجویان دکتری به چاپ مقاله پیوند زده شود.


*برای دانشجویی که می‌­خواهند در صنعت کار کند، انتشار مقالات حیاتی نیست
هم دانشجویانی که مایل به ماندن در دانشگاه هستند و هم دانشجویان علاقمند به پیگیری مشاغل صنعتی، هر دو باید مهارت­های زیادی را بیاموزند. بدیهی است برای دانشجویانی که می‌­خواهند در صنعت کار کنند، انتشار مقالات حیاتی نیست. اما من فکر می­‌کنم همین مسئله باید برای دانشجویانی که می­خواهند موقعیت‎های دانشگاهی را دنبال کنند نیز محقق شود. آن­ها نیز باید مهارت‌­های زیادی را بیاموزند، مهارت‎هایی که ایشان می‎توانند با یا بدون مقاله به مراکز و افراد استخدام‎کننده عرضه کنند. در ارزیابی یک متقاضی پسادکتری برای استخدام در آزمایشگاه، من در ابتدا لحن و محتوای ایمیل او را بررسی می‌­کنم، این که چه موفقیت‎ها و دستاوردهایی در رزومه او ذکر شده است (به عنوان مثال جوایز، پژوهانه و مقالات) و این که چه اساتیدی معرف او هستند تا شخصا با آن‎ها تماس بگیرم. سوالات اصلی که از معرف‎ها خواهم پرسید، این خواهد بود که آیا متقاضی باانگیزه، دارای ذوق، نکته­سنج، خلاق، دارای روحیه­ی کار تیمی و متعهد است؟ شخصیت و نگرش متقاضی به علم و جامعه چیست؟ داشتن شخصیت انسانی خوب و طرز تلقی مناسب اهمیت دارد، زیرا تغییر این مسائل دشوار است. در مصاحبه از متقاضی می‌­خواهم که یک سمینار (با استفاده از اسلاید یا وایت‎برد) ارائه دهد تا علاوه بر مهارت‌های ارائه، قدرت استدلال علمی متقاضی و نحوه برخورد وی با نقد علمی را ارزیابی کنم. به اعتقاد بنده، متقاضی باید با مهارت­‌های مدیریتی (زمان، بودجه و پروژه‎ها) و ارتباطی (نوشتن، صحبت‎کردن و شبکه‎سازی) آشنا باشد. متقاضیانی که تجربه بین‌­المللی دارند و می­دانند که چگونه جلسات و همایش‌­ها را سازمان‎دهی کنند، برایم جالب‌­تر خواهند بود. فقط پس از این ارزیابی­‌ها است که این سوال را مطرح کنم که چرا متقاضی هنوز هیچ مقاله‌­ای از پایان‌­نامه خود منتشر نکرده است (در صورتی که مقاله نداشته باشد).


*چند توصیه برای ایامی که هنوز انتشار مقاله قبل از فارغ‎التحصیلی دکتری الزامی است
در شرایطی که به خاطر سیاست‎های دانشگاهی و موسساتی یا هر دلیل دیگری، انتشار مقاله قبل از فارغ‎التحصیلی دانشجویان دکتری همچنان الزامی است، من توصیه می­کنم که (۱) پروژه­‌های دکتری به دقت و بسیار حساب‎شده طراحی شوند، (۲) به جای یک نفر به تیمی از پژوهشگران محول شوند (با نقش محوری دانشجوی دکتری)، (۳) به مجرد این‎که مشخص شد پروژه به هر دلیلی جواب نمی‎دهد، به سرعت تصحیح یا حتی عوض شود و (۴) به صورت موثر توسط اساتید راهنما و سرپرست طرح راهنمایی و نظارت شوند.

اینجانب مطمئناً دانشجویان دکتری را تشویق به انتشار مقاله می‌­کنم، اما فکر می­‌کنم مضرات الزام چاپ مقاله برای فارغ‌­التحصیلی دانشجویان دکتر به مراتب به مزایای آن می‎چربد، من هرگز یک دانشجوی دکتری را «فقط» بر اساس چاپ مقاله یا عدم وجود آن ارزیابی نمی‌­کنم.

به گزارش فارس، در این باره مقاله‌ای را با عنوان مقاله نباید پیش­‌نیاز گرفتن دکتری باشد در 18 مهرماه ۱۳۹۸ در مجله Nature Human Behaviour در راستای مسائلی که دانشجویان دکتری در سراسر دنیا از جمله در ایران با آن روبرو هستند، منتشر کرده‌ام که مقاله از نشانی https://rdcu.be/bTWWi در دسترس است.»