مروری بر سابقه آموزش‌های مهارتی در کشور؛
مهارت‌آموزی؛ از ورود به آموزش و پرورش تا اسباب کشی به آموزش عالی
توسعه آموزش‌های مهارتی اولویتی است که در برنامه ششم توسعه و اظهارات دولتمردان به شدت مورد توجه قرار است، علاوه بر آن بحران بیکاری این روزها‌ی جوانان و تبعاتی که به دنبال این مشکل ایجاد میشود گواهی بر ضرورت توسعه آمورش‌های مهارتی است.
هرچند این موضوع پیشینه‌ای قریب به صد سال در کشور دارد، اما هنوز جایگاه اصلی خود را پیدا نکرده است و علی رغم جمعیت هدفی بالایی که می‌تواند داشته باشد، اما برای ورود به این عرصه مقاومت‌هایی وجود دارد.
مسیر مهارت آموزی در کشور از حدود ۱۰۰ سال پیش مسیر پر پیچ و خمی را طی کرده است و هنوز هم این فراز و نشیب‌ها تداوم دارد البته این روزها اوضاع بازار کار و شرایط اقتصادی، مطالبه عمومی برای مهارت آموزی و به دنبال آن کارآفرینی را افزایش داده است.
آموزش و پرورش امروزی به عنوان نهادی با قدمتی حدود ۱۵۰ ساله که پایه تعلیم و تربیت را در جامعه شکل می‌دهد نقش مهمی در القای آموزش‌های مهارتی به جامعه دارد و در اسناد بالادستی به ویژه سند تحول بنیادین توسعه آموزش‌های مهارتی در اولویت‌ها قراردارد.
ورود آموزش و پرورش به عرصه مهارت آموزی
ورود آموزش‌های مهارتی به آموزش و پرورش در قالب آموزشگاه‌های حرفه‌ای مقدماتی و با هنرستانی به نام مدرسه «ایران- آلمان» در سال ۱۲۸۶ کلید خورد و در تاریخ سیزدهم بهمن ۱۳۰۳ مدرسه ایران و آلمان به هنرستان فنی تهران تغییر نام داد.
این هنرستان به دنبال آموزش مهارتی و تربیت تکنسین در مقطع متوسطه بود که بعد از افتتاح رسمی آن، فراخوانی برای پذیرش هنرجو در رشته‌های فلزکاری، آهنگری، نجاری، رنگرزی و نساجی در روزنامه نیمه رسمی ایران به چاپ رسید.
پس از مشروطیت و تدوین قانون اساسی و متمم آن، از سال ۱۳۱۱ اداره امور هنرستان‌های صنعتی در سطح کشور به وزارت پیشه و هنر (صناعت) واگذار شد و آموزش جدید در کشور به صورت اجباری و همگانی درآمد علاوه براین رویداد بر تعداد مدارس تخصصی هم افزوده شد.
آموزش‌های مهارتی نظام‌مند شد
پیش از انقلاب و در سال ۱۳۴۹ اداره تعلیمات حرفه‌ای، صندوق کارآموزی و شورای عالی کارآموزی مصوبه مجلس شورای ملی و سنا مسئولیت اجرایی آموزش‌های مهارتی را برعهده داشته‌اند و بعد از پیروزی انقلاب شورای عالی هماهنگی آموزش‌های فنی وحرفه‌ای در سال ۱۳۵۹ با مصوبه شورای انقلاب متولی این امر شد.
با توجه به اینکه ضرورت ایجاد سازمانی هماهنگ کننده در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و نامنظم بودن برنامه‌ها تا آن زمان، اواخر سال ۱۳۵۸ تشکیل وزارتخانه‌ای به نام «وزارت آموزش فنی و حرفه‌ای» از سوی شهید رجایی وزیر وقت آموزش و پرورش به شورای انقلاب جمهوری اسلامی پیشنهاد داده شد که به تصویب نرسید، اما در سال ۱۳۶۰ کمیته‌ای مأمور تدوین و طرح جامع آموزش فنی و حرفه‌ای کشور شد تا از برنامه‌های پراکنده گذشته جلوگیری کند.
هدف از شاخه کاردانش و فنی و حرفه‌ای در نظام آموزشی
شاخه‌های کاردانش و فنی و حرفه‌ای در نظام آموزش از حدود دو دهه پیش به نظام آموزشی راه یافتند و هرکدام با وجود تفاوت‌هایی که در آموزش‌ها دارد شباهت‌هایی هم با هم دارند از جمله اینکه هر دو شاخه هنرجویان را با مهارت کافی وارد بازار کار میکند اما در شاخه کاردانش تربیت کارگر ماهر و در شاخه فنی وحرفه‌ای تربیت تکنسین را برعهده دارد.
یکی از تفاوت‌های فاحشی که این دو نظام دارند این است که دوره «کاردانش» توسط وزارت آموزش و پروش و با همکاری پیوسته وزارت کار و امور اجتماعی، اما دوره‌های «فنی و حرفه ای» مستقیما توسط وزارت آموزش و پرورش، اجرا میشود البته فارغ التحصیلان هر دو دوره، دیپلم متوسطه دریافت می‌کنند و امکان ادامه تحصیل خواهند داشت.
کوچ آموزش‌های مهارتی از آموزش و پرورش به آموزش‌عالی
از سال‌های دهه ۷۰ باتلاش وزیر آموزش و پرورش و مسئولان وقت، مدارس عالی آموزش و پرورش و آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای متناسب با شرایط مورد نیاز توسعه صنعتی کشور گسترش یافتند.
نظام آموزش مهارتی در کشور برای هنرجویان در حالی سپری می‌شد که اما و اگر‌های بسیاری برای فعالیت این آموزشکده‌ها وجود داشت و در نهایت و پس از کشمکش‌های بسیار مسئولیت آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای و پذیرش دانشجوی فنی و حرفه‌ای که تا مدت‌ها بر عهده آموزش و پرورش بود در اسفند سال ۸۹ با مصوبه کمیسیون تلفیق با همه امکانات به وزارت علوم واگذار شد و دلایل مختلفی از جمله اعتراض کارکنان آموزشکده ها، آموزش حرفه‌ای و بسیاری دیگر از گمانه زنی‌ها عامل این انتقال بود.
رویکرد‌های جدید مهارت آموزی در آموزش مهارتی دوران مدرسه
یکی از ارکان اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش توجه به مهارت آموزی است و این موضوع به طور مکرر و از تریبون‌های مختلف اعلام میشود و آموزش و پرورشی‌ها سعی دارند تا این اصل مغفول را به تدریج در مدارس اعم از شاخه‌های نظری و مهارتی اجرایی کنند هرچند که برای تحقق آن خلا‌های فرهنگی و زیر ساختی بسیاری وجود دارد و مقاومت‌های برای توسعه این نوع از آموزش‌ها کم و بیش از سوی جامعه دیده میشود.
با وجود کمبود امکانات موجود در عرصه مهارتی و برخی مقاومت‌هایی که در توسعه سهم این آموزش‌ها در ابتدای اجرای سند تحول وجود داشت، اما به تدریج سهم آموزش‌ها افزایش یافته است.
مسیر مهارت آموزی در کشور از حدود ۱۰۰ سال پیش مسیر پر پیچ و خمی را طی کرده است و هنوز هم این فراز و نشیب‌ها تداوم دارد البته این روزها اوضاع بازار کار و شرایط اقتصادی، مطالبه عمومی برای مهارت آموزی و به دنبال آن کارآفرینی را افزایش داده است.
آموزش و پرورش امروزی به عنوان نهادی با قدمتی حدود ۱۵۰ ساله که پایه تعلیم و تربیت را در جامعه شکل می‌دهد نقش مهمی در القای آموزش‌های مهارتی به جامعه دارد و در اسناد بالادستی به ویژه سند تحول بنیادین توسعه آموزش‌های مهارتی در اولویت‌ها قراردارد.
ورود آموزش و پرورش به عرصه مهارت آموزی
ورود آموزش‌های مهارتی به آموزش و پرورش در قالب آموزشگاه‌های حرفه‌ای مقدماتی و با هنرستانی به نام مدرسه «ایران- آلمان» در سال ۱۲۸۶ کلید خورد و در تاریخ سیزدهم بهمن ۱۳۰۳ مدرسه ایران و آلمان به هنرستان فنی تهران تغییر نام داد.
این هنرستان به دنبال آموزش مهارتی و تربیت تکنسین در مقطع متوسطه بود که بعد از افتتاح رسمی آن، فراخوانی برای پذیرش هنرجو در رشته‌های فلزکاری، آهنگری، نجاری، رنگرزی و نساجی در روزنامه نیمه رسمی ایران به چاپ رسید.
پس از مشروطیت و تدوین قانون اساسی و متمم آن، از سال ۱۳۱۱ اداره امور هنرستان‌های صنعتی در سطح کشور به وزارت پیشه و هنر (صناعت) واگذار شد و آموزش جدید در کشور به صورت اجباری و همگانی درآمد علاوه براین رویداد بر تعداد مدارس تخصصی هم افزوده شد.
آموزش‌های مهارتی نظام‌مند شد
پیش از انقلاب و در سال ۱۳۴۹ اداره تعلیمات حرفه‌ای، صندوق کارآموزی و شورای عالی کارآموزی مصوبه مجلس شورای ملی و سنا مسئولیت اجرایی آموزش‌های مهارتی را برعهده داشته‌اند و بعد از پیروزی انقلاب شورای عالی هماهنگی آموزش‌های فنی وحرفه‌ای در سال ۱۳۵۹ با مصوبه شورای انقلاب متولی این امر شد.
با توجه به اینکه ضرورت ایجاد سازمانی هماهنگ کننده در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و نامنظم بودن برنامه‌ها تا آن زمان، اواخر سال ۱۳۵۸ تشکیل وزارتخانه‌ای به نام «وزارت آموزش فنی و حرفه‌ای» از سوی شهید رجایی وزیر وقت آموزش و پرورش به شورای انقلاب جمهوری اسلامی پیشنهاد داده شد که به تصویب نرسید، اما در سال ۱۳۶۰ کمیته‌ای مأمور تدوین و طرح جامع آموزش فنی و حرفه‌ای کشور شد تا از برنامه‌های پراکنده گذشته جلوگیری کند.
هدف از شاخه کاردانش و فنی و حرفه‌ای در نظام آموزشی
شاخه‌های کاردانش و فنی و حرفه‌ای در نظام آموزش از حدود دو دهه پیش به نظام آموزشی راه یافتند و هرکدام با وجود تفاوت‌هایی که در آموزش‌ها دارد شباهت‌هایی هم با هم دارند از جمله اینکه هر دو شاخه هنرجویان را با مهارت کافی وارد بازار کار میکند اما در شاخه کاردانش تربیت کارگر ماهر و در شاخه فنی وحرفه‌ای تربیت تکنسین را برعهده دارد.
یکی از تفاوت‌های فاحشی که این دو نظام دارند این است که دوره «کاردانش» توسط وزارت آموزش و پروش و با همکاری پیوسته وزارت کار و امور اجتماعی، اما دوره‌های «فنی و حرفه ای» مستقیما توسط وزارت آموزش و پرورش، اجرا میشود البته فارغ التحصیلان هر دو دوره، دیپلم متوسطه دریافت می‌کنند و امکان ادامه تحصیل خواهند داشت.
کوچ آموزش‌های مهارتی از آموزش و پرورش به آموزش‌عالی
از سال‌های دهه ۷۰ باتلاش وزیر آموزش و پرورش و مسئولان وقت، مدارس عالی آموزش و پرورش و آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای متناسب با شرایط مورد نیاز توسعه صنعتی کشور گسترش یافتند.
نظام آموزش مهارتی در کشور برای هنرجویان در حالی سپری می‌شد که اما و اگر‌های بسیاری برای فعالیت این آموزشکده‌ها وجود داشت و در نهایت و پس از کشمکش‌های بسیار مسئولیت آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای و پذیرش دانشجوی فنی و حرفه‌ای که تا مدت‌ها بر عهده آموزش و پرورش بود در اسفند سال ۸۹ با مصوبه کمیسیون تلفیق با همه امکانات به وزارت علوم واگذار شد و دلایل مختلفی از جمله اعتراض کارکنان آموزشکده ها، آموزش حرفه‌ای و بسیاری دیگر از گمانه زنی‌ها عامل این انتقال بود.
رویکرد‌های جدید مهارت آموزی در آموزش مهارتی دوران مدرسه
یکی از ارکان اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش توجه به مهارت آموزی است و این موضوع به طور مکرر و از تریبون‌های مختلف اعلام میشود و آموزش و پرورشی‌ها سعی دارند تا این اصل مغفول را به تدریج در مدارس اعم از شاخه‌های نظری و مهارتی اجرایی کنند هرچند که برای تحقق آن خلا‌های فرهنگی و زیر ساختی بسیاری وجود دارد و مقاومت‌های برای توسعه این نوع از آموزش‌ها کم و بیش از سوی جامعه دیده میشود.
با وجود کمبود امکانات موجود در عرصه مهارتی و برخی مقاومت‌هایی که در توسعه سهم این آموزش‌ها در ابتدای اجرای سند تحول وجود داشت، اما به تدریج سهم آموزش‌ها افزایش یافته است.
مرجع : باشگاه خبرنگاران
