خیالبافی در نوجوانان

در هر دوره از زندگی انسان، خیالبافی وجود دارد اما در دوره نوجوانی شدت آن بیشتر از سایر دوره های زندگی می باشد. نوجوانان از تخیل به عنوان یکی از مکانیسم های دفاعی استفاده می کنند زیرا خیالبافی در این دوره برای آنها شیرین است. بنابراين صفت بارز و مشخص دوره جوانی از جنبه عاطفی خیال پردازی شدید است.
تخیلات دریچه‎های اطمینان بخش برای رهایی موقت از مشكلات و پناه بردن به دنیای آرام خیالات و رؤیاها هستند. تخیل گرایی كه نقطه آغاز آن در دوره نوجوانی است به مرزهای جوانی نیز راه می یابد و تا حدود زیادی در رفتار و منش جوانان تأثیر می گذارد.

جوانان از این موضوع آگاهی دارند كه درعالم خیال به واقعیت های دنیای خارج دسترسی نیست با این وجود به‎عالم خیال رو می كنند زیرا در این شرایط است كه احساس نوعی آرامش نسبی می كنند. بدون شك تخیلات موجب تقویت نیروی ذهن و اندیشه و موجد خلاقیت های هنری ، فكری وعملی می شود اما لازمه آن جهت دادن و تمركز بخشیدن به این نیرو است . این نوع تخیلات مفید و سودمند را در آثار نویسندگانی چون ژول ورن می توان جستجوكرد كه آثار آنها علاوه بر جنبه تخیلی ویژگی های علمی نیز دارد.

خیالبافی در دختران نوجوان٬ بیشتر از پسران است. اگر میزان خیالپردازی شما اندک باشد٬ نگران کننده نیست؛ بلکه می تواند شما را به خلاقیت های هنری (شعر و شاعری٬ نویسندگی٬ نقاشی و …) ابتکار در معماری و مهندسی و نوآوری های فنی و اکتشافات علمی سوق دهد. از خیال‌پردازی میشه به مانند یک ابزارِ تعیین کننده هدف استفاده کرد. با استفاده از خیال‌پردازی به روش درست و آگاهانه متوجه این موضوع میشیم که از زندگی چی می‌خواهیم.

افزون بر این٬ راهکاری برای تخلیه احساسات و در نتیجه آرامش است؛ برای مثال٬ هنگام احساس کینه جویی٬ با خیال انتقام٬ از شدت ناراحتی خود می کاهید و با ارضای تخیلی آرزوها و امیال ناکام مانده٬ به خود آرامش می دهید؛ چرا که خیالبافی٬ ساز و کار دفاعی برای مقابله با شکست ها است؛ اما اگر دائم خیالبافی می کنید؛ به گونه ای که در نظام زندگی و درسی شما اختلال ایجاد شده٬ به معنای وجود مشکل است و باید حل شود.

باید در نظر داشت چنانچه نیروی تخیل از حالت اعتدال خارج شود به نوعی حالت بیمار گونه منجر خواهد شد كه در اصطلاح به آن حالت میتومانی می گویند این پدیده كه در دختران نوجوان و جوان مشاهده می شود به گونه‎ای است كه فرد به دروغ پردازی افسانه ای به مانند صورتی از بیماری میتومانی علاقه پیدامی كند. جوانان حقیقت را ورای امواجی از تصاویر و تخیلات تعبیر می كنند بنابراین باید در قضاوت درباره آنها احتیاط كرد.

خیالبافی زیاد، مانع از درک واقعیت ها می شود و نمی توانید آن ها را همان گونه که هستند٬ در یابید؛ در نتیجه٬ مانع از ایجاد ارتباط مطلوب با محیط خود می شوید. افزون بر این٬ با خروج از عالم خیال و ورود به عالم واقعی٬ مشکلات را بزرگ تر و بدتر از آنچه هستند٬ میبینید و در نتیجه دچار اضطراب و ناامیدی می شوید؛ بنابراین بکوشید علل این رفتار را بیابید و آن را کاهش دهید.

روابط معیوب و نامناسب اطرافیان و به ویژه والدین با جوان او را به خیال پردازی و انزواجویی بیشتر سوق می دهد و در نتیجه در پاره ای از موارد منجر به اتخاذ روشهای دفاعی می شود. دروغ پردازی افسانه ای و تخیلی یكی از این روشهاست.
-
از نظر برخی روانشناسان کشورمان(دکتر گنجی)، چون افراد نمی توانند با واقعیت سازگاری مناسب داشته باشند به خواب و خیال روی می آورند و این رفتارها زمانی بروز می کند که نیازهای فرد به شیوه مستقیم و به موقع ارضا نشده باشد.
به طور کلی تخیل به عنوان فعالیت ذهنی فرآوری است که در برابر برگردان، بازفرآوری آن و تکرار اطلاعات به دست آمده، فعال است.
-
مهم ترین علل خیالبافی افراطی نوجوانان عبارتند از:
­۱. فشارهای روحی: فشارهای روحی ناشی از اختلافات والدین و از هم گسیختگی خانواده٬ تنبیه بدنی٬ تبعیض٬ مقایسه و … عامل مهمی در خیالبافی های افراطی است؛ پس این مشکلات را از بین ببرید.

۲­. شکست ها: شکست در درس٬ در دوست یابی٬ در رسیدن به آرزوها شما را به خیالپردازی های افراطی می کشاند. زمینه های رسیدن به خواسته هایتان را فراهم آورید و سعی کنید در حد توان به آرزوهایتان برسید.

۳. بیکاری: بیکاری٬ تشدید کننده خیالبافی است؛ بنابراین با قبول مسوولیت و برنامه ریزی فشرده٬ جلو آن را بگیرید. برای شما٬ فشردگی برنامه های درسی و غیر درسی خوب است. یکی از زمان های شایع برای تخیلات نادرست که ممکن است شما را به انحرافات بکشاند٬ قبل از خواب و پس از بیدار شدن در بستر است که فشردگی برنامه ها و خستگی ناشی از آن٬ این فرصت را از شما می گیرد.

۴. ­غرق شدن در ادبیات: فردی که به شدت به ادبیات (شعر و رمان) علاقه مند و در آن غرق می شود٬ زمینه گرایش بیشتری به خیالبافی می یابد . پس آن را هدایت کنید. ثبت نام در کلاس های داستان نویسی و رمان می تواند خیالبافی های شما را در مسیر درستی قرار دهد و از آن بهره ببرید؛ اما زیاده روی نشود.

خیالبافی یا تخیل ممکن است مربوط به عوامل مختلفی باشد که فرد مجبور می شود از مکانیسم دفاعی استفاده کند و یا آن قدر حاد شده باشد که به صورت یک بیماری درآمده باشد. این عوامل عبارتند از:

- ناکامی:
ناکامی یعنی اینکه فرد از ارضای یک نیاز منطقی خود بی نصیب و محروم شده باشد و یا در برآوره شدن نیازهای خود فریب خورده باشد. ناکامی ممکن است محصول و نتیجه چیزی یا نتیجه برخورد با یک مانع در راه برآوردن نیازها باشد. واکنش هایی که افراد در برابر ناکامی از خود نشان می دهند، بسیار متنوع و متفاوت است چرا که عوامل ناکام کننده و ناکام شونده شخصیت، دامنه بسیار گستره ای دارند. برخی از ناکامی ها و دل نگرانی ها عمق و شدت ندارند و نتیجه آن در شخصیت فرد رسوخ نمی کند، لذا خطر آنها جدی نیست. اما برخی دیگر ریشه های بسیار عمیقی دارند که فرد را مجبور می کنند به مکانیسم های دفاعی از نوع خیالبافی متوسل شوند.

- تعارض:
تعارض به معنی مبارزه با تمایلات، علایق و موقعیت هایی است که فرد در معرض نیروهای متضاد، با قدرت های تقریبا برابر، قرارگیرد. تعارض حالتی است که به هنگام عدم توانایی در تصمیم گیری به ارگانیسم بروز می کند. به عبارت دیگر، تعارض هنگامی به وجود می آید که ارگانیسم بر سر دو راهی قرارداشته باشد. لذا برای رفع این خطر، افراد اغلب به مکانیسم های دفاعی متوسل می شود تا بلکه به کمک آن موجودیت خود را حفظ کنند. لذا، افراد در برخورد با شک ها، نگرانی ها و اضطراب ها به کمک مکانیسم دفاعی خود از قبیل خیال بافی، رویا و خواب و.. خود را مجددا با محیط سازگار می کنند. محیطی که فرد اولین سالهای زندگی خود را در آن گذرانیده است؛ در شخصیت فرد متاثر است و می تواند افراد را خیال پرداز کند.

- شخصیت فرد:
در تکوین شخصیت دو عامل زیستی و اجتماعی موثر است. عوامل زیستی معمولا از همان ابتدا در فرد وجود دارد اما عوامل اجتماعی محصول محیط هستند. محیطی که فرد اولین سالهای زندگی خود را در آن گذرانیده است؛ خانواده، مدرسه، اشخاصی که با او ارتباط داشته اند، موفقیتها و شکستهای والدین در دوران کودکی، همه در شخصیت فرد متاثر است و می تواند افراد را خیال پرداز کند.

تخیلات جوانان به خودی خود مطلوب مربیان نیست اما نقطه شروع مناسبی است كه می توان از آنجا با آنها همراهی كرد و به تدریج به دنیای روشن واقعیات رسید كه این امر نیازمند خویشتن داری تحمل و صرف نیروی روانی است.

پیشرفت خیال بافی با رشد عقلانی نسبت عكس دارد: یعنی هر اندازه رشد نیروی تشخیص و واقع بینی بیشتر شود از میزان خیال پردازی كاسته خواهد شد .

یكی از اهداف تخیلات و تصورات جوان وجود خود اوست. در این مرحله جوان علاقه‎مند است كه حالات روانی افكار و اندیشه‎های خویش را تجزیه و تحلیل نماید این حالت را در اصطلاح خود گرایی نیزمی گویند و مشخصه اصلی آن كالبد شكافی رؤیاها، اندیشه ها و افكار و احساسات جوان به وسیله خود اوست.
علاقه جوان به اكتشاف دنیای درونی خویش زمینه مناسبی است كه در گفت و گوهای صمیمانه بتوان او را درشناخت خویشتن یاری رساند .

 استفاده مثبت روانشناسان از خیالبافی
چنانچه خیالبافی از حد متعارفش در نوجوانی و جوانی تجاوز نکند نکات مثبتی را به همراه دارد. این نکات مثبت عبارتند از:
1- هنگامی که احساس کینه جویی در سر داریم به لحاظ روانی بهتر است که به کمک تخیل انتقام، از شدت ناراحتی خود بکاهیم. خیال انتقام مانند یک دریچه اطمینان، بخارهای احساسی تند را تخلیه کنند.

2- اگر از خیال پردازی به روش درست و آگاهانه استفاده کنیم، متوجه این موضوع می شویم که از زندگی خود چه می خواهیم. از خیال می توان مانند یک ابزار تعیین کننده هدف استفاده کرد.

3- اگر نتوانیم بین خیال و واقعیت تفاوت قایل شویم، در چنین حالتی بر ما آسیب وارد می شود. استفاده از خیال به عنوان یک عامل انگیزش بخش می تواند به ما کمک کند، به شرط اینکه در فکر فریب دادن و گول زدن خود نباشیم.
4- در مواقعی که از اشخاص تحسین می کنیم،به آن معنی است که آنها را قبول کرده ایم و برای خود الگو قرار داده ایم چنین وضعیتی عادت به احساس منفی داشتن را از انسان دور می کند.

5- خواب و رویا یک شکل از خیالبافی است که به نظر روانکاوان، رویا نگهبان خواب است. به این معنی که وقتی در خواب به آرزوهای سرکوب شده خود می رسیم به راحتی می خوابیم، رویا یکی از مهمترین ابزارهایی است که روانکاوان برای شناخت و درمان بیماران خود از آن بهره می گیرند.