لوس شدن كودكان / اهميت «نه» گفتن
لوس شدن كودكان در گفت‌وگو با «مهسا مرعي‌نوتاش» مشاوركودك
اهميت «نه» گفتن
يكي از مواردي كه در اين روزها باعث نگراني بسياري از والدين شده، لوس بودن كودك‌شان است. روانشناسان از لوس بودن به عنوان يك اختلال رفتاري نام مي‌برند كه متاسفانه در جامعه ما در حال رشد و فراگير شدن است. لوس بودن كودك به معناي ناتواني وي در ايجاد و برقراري رابطه سالم با همسالان، پدر، مادر و ساير اطرافيان است كه در اين حالت كودك نمي‌تواند از طريق رفتارهاي صحيح با ديگران تعامل داشته باشد. اما اينكه چرا كودك لوس مي‌شود و چه عواملي باعث اين اختلال در فرزند مي‌شود و آيا اين رفتار قابل اصلاح است از پرسش‌هايي است كه والدين در‌گير آن هستند. در زمينه چرايي و چگونگي لوس شدن، نحوه برخورد والدين و راهكارهاي صحيح براي بهبود اين رفتار با مهسا مرعي‌نوتاش، كارشناس ارشد روان‌شناسي تربيتي و مشاور كودك گفت‌وگو كرده‌ايم كه در زير مي‌خوانيد:
عوامل اصلي در لوس شدن كودك از ديد شما به عنوان مشاور كودك چيست؟
دليل اصلي اين اختلال «نقض قوانين» در محيط خانواده است. هر خانه‌اي با توجه به شرايط فرهنگي، اجتماعي، مذهبي و اقتصادي خود قوانين و مقررات خاصي دارد. زماني كه فرزند مي‌بيند با اصرار و تكرار درخواست خود يا گريه سر دادن يا هر رفتار نادرست مي‌تواند قوانين را به دلخواه خود تغيير دهد، ياد مي‌گيرد تا همه جا از اين ترفندها استفاده كند. اكثر كودكان لوس، والدين تسليم‌شونده دارند كه در مقابل خواسته‌هاي كودك‌شان فورا تسليم مي‌شوند و آنچه را كه كودك مي‌خواهد برايش فراهم مي‌كنند كه متاسفانه اسم اين رفتار خود را به اشتباه محبت مي‌گذارند، در حالي‌كه تسليم شدن والدين يكي از عوامل اصلي در لوس شدن كودك است. از ديگر علل مي‌توان به تناقض والدين در رفتارهايشان اشاره كرد. هر بار كه كودك در زمان انجام يك رفتار با عكس‌العمل متفاوتي از پدر و مادرش روبه‌رو شود، دچار دوگانگي خواهد شد. اگر زماني بتواند با گريه و زاري والدين را راضي كند تا اسباب بازي دلخواهش را تهيه كند، دفعه بعد اگر با اين روش نتواند والدين را راضي كند از راهكارهاي متفاوتي چون فرياد، خرابكاري، بددهني و... براي رسيدن به اهدافش استفاده مي‌كند. يكي ديگر از علت شكل‌گيري اين اختلال در كودك اين است كه اطرافيان و نزديكان كودك مانند پدربزرگ، مادربزرگ، خاله، عمو و... براي برآورده كردن خواسته‌هاي كودك هر آنچه وي بخواهد در دسترسش مي‌گذارند.
برخي از روانشناسان بر اين باورند كه محبت به كودك باعث احساس خود‌دوستي و امنيت در كودك مي‌شود و از سوي ديگر بعضي معتقدند محبت رابطه مستقيمي با لوس شدن كودك دارد، شما مي‌توانيد حد و مرز محبت را در اين زمينه مشخص كنيد؟
محبت بجا و به اندازه نه تنها منجر به لوس شدن كودك نمي‌شود بلكه باعث مي‌شود فرزند به اين آگاهي برسد كه والدين خود حقيقي‌شان را بي‌قيد و شرط دوست دارند كه اين باعث احساس خود‌دوستي و امنيت براي فرزند مي‌شود كه در آينده منجر به اعتمادبهنفس خواهد شد. والدين بايد بدانند كه محبت بجا به معناي برآورده كردن تمامي خواسته‌هاي كودك نيست، گاهي يك مادر مي‌تواند به جاي آنكه دست كودك خود را بگيرد، دست او را رها كند و عاشقانه شاهد زمين خوردن و برخاستن او باشد. محبت حقيقي به معناي درك و اجابت خواسته‌هاي بجا و ضروري كودك است.
آيا جنسيت كودك (دختربچه و پسربچه) با لوس بودن ارتباط مستقيمي دارد؟
خير، با توجه به افزايش تك فرزندي در جامعه، ما شاهد اختلال «لوس بودن» در پسر و دختربچه‌ها هستيم و تفاوت بارزي در اين زمينه ديده نمي‌شود، چراكه ريشه اين مساله در رفتار نامناسب و عدم آگاهي والدين نسبت به اصول تربيتي است، خواه فرزندشان پسر باشد يا دختر.
تك فرزندي در لوس شدن كودك تا چه حد دخيل است؟
مي‌توان با جرات گفت كه تك فرزندي در لوس شدن فرزند خيلي موثر است. متاسفانه تك فرزندي در خانواده‌هاي ايراني به معناي توجه زياد و محبت نابجا تلقي مي‌شود. به اين معنا كه والدين چون تمام اميال و آرزوهاي خود را در تك فرزندشان خلاصه كرده‌اند، مي‌خواهند تمام ناكامي‌ها و احتمالا كمبود‌هاي عاطفي و مادي خود را به وسيله فرزندان‌شان جبران كنند و به اين ترتيب شروع به توجه بيش از اندازه كرده و به تمامي خواسته‌هاي كودك تمام و كمال پاسخ مثبت مي‌دهند كه توجه و محبت زيادي همان‌طور كه اشاره كردم از علل اصلي شكل‌گيري اختلال لوس شدن است.
شما چه راهكارهايي را براي والدين تك فرزند جهت جلوگيري از لوس شدن فرزندشان ارايه مي‌دهيد؟
بهترين جمله‌اي كه مي‌توانم به اين دسته از والدين بگويم آن است كه فرزند ما قرار نيست برآورده‌كننده تمام آرزوهاي از دست رفته ما باشد. اگر پدر و مادر به معناي دقيق اين جمله پي ببرند به كودك‌شان اجازه مي‌دهند تا همه گونه تجربه اعم از موفقيت و شكست داشته باشد و مورد ديگري كه بايد متذكر شوم آن است كه از آنجا كه تك فرزند، خواهر و برادري در خانه براي تمرين روابط ندارد، والدين بايد شرايط تعاملات اجتماعي را براي فرزندشان فراهم كنند. به عنوان مثال ساعاتي را در كلوب بچه‌ها، مهدكودك، بازي با بچه‌هاي دوستان، آشنايان و همسايه فراهم كنند و اينكه در زمان لازم به فرزندشان «نه» بگويند و مهم‌تر از همه محروميت از مزايا را براي فرزندشان كه كار ناشايستي انجام مي‌دهد، فراهم كنند.
يك نمونه از «محروميت از مزايا» را براي خوانندگان شرح مي‌دهيد؟
به عنوان نمونه، تصور كنيد در منزل شما براي استفاده از بازي‌هاي كامپيوتري زمان مشخصي تعيين شده و بعد از اينكه زمان بازي به پايان رسيد، شما با اصرار و گريه فرزندتان مواجه مي‌شويد، در اين زمينه از «محروميت از مزايا» استفاده مي‌كنيد و فردا شب به كودك‌تان اجازه بازي كامپيوتري نمي‌دهيد.
عامل جدايي و طلاق در خانواده تا چه حد در لوس شدن فرزند تاثيرگذار است؟
در خانواده‌هايي كه با طلاق روبه‌رو هستند يا اينكه كودك در خانه‌اي زندگي مي‌كند كه بين والدين عدم تفاهم ديده مي‌شود، شدت لوس بودن كودك نسبت به ساير كودكان به مراتب بيشتر است. از آنجا كه والدين هماهنگي لازم را با يكديگر ندارند و از طرفي رقابت «والد خوب بودن» بين پدر و مادر وجود دارد، تناقض رفتاري آنان در همه موارد شديدتر خواهد بود و گاهي هر يك از آنها براي نشان دادن برتري خود، محبت‌هاي نابجا و شروع به نقض قوانين مي‌كنند كه در نهايت قرباني چنين تناقضي فرزندشان است. پدر و مادر حتي اگر بنا به هر دليلي از هم جدا شده‌اند يا اينكه در خانه تفاهم كافي ندارند بايد درخصوص مسايل تربيت فرزندشان با يكديگر هماهنگ و همسو رفتار كنند تا آسيب كمتري به كودك‌شان وارد شود.
آيا لوس بودن كودك قابل اصلاح است؟
بله قطعا. لوس بودن يك اختلال رواني و رفتاري است كه با اصلاح الگوهاي تربيتي والدين قابل درمان است. ناآگاهي والدين در تربيت منجر به لوس شدن فرزند مي‌شود كه مسلما با تغيير الگوهاي سابق و اصلاح آن و البته زمان دادن به اين پروسه، بهبودي حاصل خواهد شد و شاهد اين هستيم كه كودك‌مان قادر خواهد بود با سايرين تعامل صحيح داشته باشد.
براي اصلاح اين رفتار شما چه نوع روش تربيتي به والدين پيشنهاد مي‌دهيد؟ تنبيه يا تشويق؟
من معتقدم كه به هيچ عنوان نبايد از واژه تنبيه استفاده كنيم. در اصول تربيتي كودك، ما يا از تشويق استفاده مي‌كنيم يا محروميت از مزايا، به اين معنا كه كودك در قبال انجام وظايف و كارهايي كه متناسب و صحيح است تشويق مي‌شود و در مقابل كارهاي ناشايست مانند بهانه‌گيري، بدخلقي و... محروميت از مزايا را دريافت مي‌كند.
در طول زمان درمان اين اختلال، رفتار والدين بايد چگونه باشد؟
تا بهبود كامل اين رفتار در فرزندمان بايد صبور باشيم و به كودك براي تغيير رفتار از درون فرصت دهيم و از سوي ديگر در رفتار جديد خودمان بايد ثابت قدم باشیم و قاطعيت داشته باشيم، چراكه هرگونه عدم تعادل ما باعث ايجاد تزلزل و حس ناامني در كودك و بازگشت وي به حالت قبل مي‌شود.
در نهايت شما به عنوان يك مشاور چه راهكارهايي را براي جلوگيري از لوس شدن كودك ارايه مي‌دهيد؟
- در مقابل خواسته‌هاي نابجاي كودك‌تان به موقع به او «نه» بگوييد.
- محبت امنيت‌بخش را هرگز از كودك دريغ نكنيد
- دلايل رفتار خود را با زبان ساده توضيح دهيد
- با زبان داستاني و قابل فهم، آگاهي‌هاي لازم را درخصوص موارد مختلف به فرزندتان بدهيد
- به او عذرخواهي كردن را ياد دهيد
- قوانين واضح، مشخص و متناسب با سن كودك را در نظر بگيريد
- در رابطه با اصول رفتاري با اطرافيان مانند مادربزرگ، پدربزرگ، عمه، خاله و... هماهنگ باشيد
زهرا خالقي‌صفا
شرق / شماره 1516
اهميت «نه» گفتن
يكي از مواردي كه در اين روزها باعث نگراني بسياري از والدين شده، لوس بودن كودك‌شان است. روانشناسان از لوس بودن به عنوان يك اختلال رفتاري نام مي‌برند كه متاسفانه در جامعه ما در حال رشد و فراگير شدن است. لوس بودن كودك به معناي ناتواني وي در ايجاد و برقراري رابطه سالم با همسالان، پدر، مادر و ساير اطرافيان است كه در اين حالت كودك نمي‌تواند از طريق رفتارهاي صحيح با ديگران تعامل داشته باشد. اما اينكه چرا كودك لوس مي‌شود و چه عواملي باعث اين اختلال در فرزند مي‌شود و آيا اين رفتار قابل اصلاح است از پرسش‌هايي است كه والدين در‌گير آن هستند. در زمينه چرايي و چگونگي لوس شدن، نحوه برخورد والدين و راهكارهاي صحيح براي بهبود اين رفتار با مهسا مرعي‌نوتاش، كارشناس ارشد روان‌شناسي تربيتي و مشاور كودك گفت‌وگو كرده‌ايم كه در زير مي‌خوانيد: عوامل اصلي در لوس شدن كودك از ديد شما به عنوان مشاور كودك چيست؟
دليل اصلي اين اختلال «نقض قوانين» در محيط خانواده است. هر خانه‌اي با توجه به شرايط فرهنگي، اجتماعي، مذهبي و اقتصادي خود قوانين و مقررات خاصي دارد. زماني كه فرزند مي‌بيند با اصرار و تكرار درخواست خود يا گريه سر دادن يا هر رفتار نادرست مي‌تواند قوانين را به دلخواه خود تغيير دهد، ياد مي‌گيرد تا همه جا از اين ترفندها استفاده كند. اكثر كودكان لوس، والدين تسليم‌شونده دارند كه در مقابل خواسته‌هاي كودك‌شان فورا تسليم مي‌شوند و آنچه را كه كودك مي‌خواهد برايش فراهم مي‌كنند كه متاسفانه اسم اين رفتار خود را به اشتباه محبت مي‌گذارند، در حالي‌كه تسليم شدن والدين يكي از عوامل اصلي در لوس شدن كودك است. از ديگر علل مي‌توان به تناقض والدين در رفتارهايشان اشاره كرد. هر بار كه كودك در زمان انجام يك رفتار با عكس‌العمل متفاوتي از پدر و مادرش روبه‌رو شود، دچار دوگانگي خواهد شد. اگر زماني بتواند با گريه و زاري والدين را راضي كند تا اسباب بازي دلخواهش را تهيه كند، دفعه بعد اگر با اين روش نتواند والدين را راضي كند از راهكارهاي متفاوتي چون فرياد، خرابكاري، بددهني و... براي رسيدن به اهدافش استفاده مي‌كند. يكي ديگر از علت شكل‌گيري اين اختلال در كودك اين است كه اطرافيان و نزديكان كودك مانند پدربزرگ، مادربزرگ، خاله، عمو و... براي برآورده كردن خواسته‌هاي كودك هر آنچه وي بخواهد در دسترسش مي‌گذارند.
برخي از روانشناسان بر اين باورند كه محبت به كودك باعث احساس خود‌دوستي و امنيت در كودك مي‌شود و از سوي ديگر بعضي معتقدند محبت رابطه مستقيمي با لوس شدن كودك دارد، شما مي‌توانيد حد و مرز محبت را در اين زمينه مشخص كنيد؟
محبت بجا و به اندازه نه تنها منجر به لوس شدن كودك نمي‌شود بلكه باعث مي‌شود فرزند به اين آگاهي برسد كه والدين خود حقيقي‌شان را بي‌قيد و شرط دوست دارند كه اين باعث احساس خود‌دوستي و امنيت براي فرزند مي‌شود كه در آينده منجر به اعتمادبهنفس خواهد شد. والدين بايد بدانند كه محبت بجا به معناي برآورده كردن تمامي خواسته‌هاي كودك نيست، گاهي يك مادر مي‌تواند به جاي آنكه دست كودك خود را بگيرد، دست او را رها كند و عاشقانه شاهد زمين خوردن و برخاستن او باشد. محبت حقيقي به معناي درك و اجابت خواسته‌هاي بجا و ضروري كودك است.
آيا جنسيت كودك (دختربچه و پسربچه) با لوس بودن ارتباط مستقيمي دارد؟
خير، با توجه به افزايش تك فرزندي در جامعه، ما شاهد اختلال «لوس بودن» در پسر و دختربچه‌ها هستيم و تفاوت بارزي در اين زمينه ديده نمي‌شود، چراكه ريشه اين مساله در رفتار نامناسب و عدم آگاهي والدين نسبت به اصول تربيتي است، خواه فرزندشان پسر باشد يا دختر.
تك فرزندي در لوس شدن كودك تا چه حد دخيل است؟
مي‌توان با جرات گفت كه تك فرزندي در لوس شدن فرزند خيلي موثر است. متاسفانه تك فرزندي در خانواده‌هاي ايراني به معناي توجه زياد و محبت نابجا تلقي مي‌شود. به اين معنا كه والدين چون تمام اميال و آرزوهاي خود را در تك فرزندشان خلاصه كرده‌اند، مي‌خواهند تمام ناكامي‌ها و احتمالا كمبود‌هاي عاطفي و مادي خود را به وسيله فرزندان‌شان جبران كنند و به اين ترتيب شروع به توجه بيش از اندازه كرده و به تمامي خواسته‌هاي كودك تمام و كمال پاسخ مثبت مي‌دهند كه توجه و محبت زيادي همان‌طور كه اشاره كردم از علل اصلي شكل‌گيري اختلال لوس شدن است.
شما چه راهكارهايي را براي والدين تك فرزند جهت جلوگيري از لوس شدن فرزندشان ارايه مي‌دهيد؟
بهترين جمله‌اي كه مي‌توانم به اين دسته از والدين بگويم آن است كه فرزند ما قرار نيست برآورده‌كننده تمام آرزوهاي از دست رفته ما باشد. اگر پدر و مادر به معناي دقيق اين جمله پي ببرند به كودك‌شان اجازه مي‌دهند تا همه گونه تجربه اعم از موفقيت و شكست داشته باشد و مورد ديگري كه بايد متذكر شوم آن است كه از آنجا كه تك فرزند، خواهر و برادري در خانه براي تمرين روابط ندارد، والدين بايد شرايط تعاملات اجتماعي را براي فرزندشان فراهم كنند. به عنوان مثال ساعاتي را در كلوب بچه‌ها، مهدكودك، بازي با بچه‌هاي دوستان، آشنايان و همسايه فراهم كنند و اينكه در زمان لازم به فرزندشان «نه» بگويند و مهم‌تر از همه محروميت از مزايا را براي فرزندشان كه كار ناشايستي انجام مي‌دهد، فراهم كنند.
يك نمونه از «محروميت از مزايا» را براي خوانندگان شرح مي‌دهيد؟
به عنوان نمونه، تصور كنيد در منزل شما براي استفاده از بازي‌هاي كامپيوتري زمان مشخصي تعيين شده و بعد از اينكه زمان بازي به پايان رسيد، شما با اصرار و گريه فرزندتان مواجه مي‌شويد، در اين زمينه از «محروميت از مزايا» استفاده مي‌كنيد و فردا شب به كودك‌تان اجازه بازي كامپيوتري نمي‌دهيد.
عامل جدايي و طلاق در خانواده تا چه حد در لوس شدن فرزند تاثيرگذار است؟
در خانواده‌هايي كه با طلاق روبه‌رو هستند يا اينكه كودك در خانه‌اي زندگي مي‌كند كه بين والدين عدم تفاهم ديده مي‌شود، شدت لوس بودن كودك نسبت به ساير كودكان به مراتب بيشتر است. از آنجا كه والدين هماهنگي لازم را با يكديگر ندارند و از طرفي رقابت «والد خوب بودن» بين پدر و مادر وجود دارد، تناقض رفتاري آنان در همه موارد شديدتر خواهد بود و گاهي هر يك از آنها براي نشان دادن برتري خود، محبت‌هاي نابجا و شروع به نقض قوانين مي‌كنند كه در نهايت قرباني چنين تناقضي فرزندشان است. پدر و مادر حتي اگر بنا به هر دليلي از هم جدا شده‌اند يا اينكه در خانه تفاهم كافي ندارند بايد درخصوص مسايل تربيت فرزندشان با يكديگر هماهنگ و همسو رفتار كنند تا آسيب كمتري به كودك‌شان وارد شود.
آيا لوس بودن كودك قابل اصلاح است؟
بله قطعا. لوس بودن يك اختلال رواني و رفتاري است كه با اصلاح الگوهاي تربيتي والدين قابل درمان است. ناآگاهي والدين در تربيت منجر به لوس شدن فرزند مي‌شود كه مسلما با تغيير الگوهاي سابق و اصلاح آن و البته زمان دادن به اين پروسه، بهبودي حاصل خواهد شد و شاهد اين هستيم كه كودك‌مان قادر خواهد بود با سايرين تعامل صحيح داشته باشد.
براي اصلاح اين رفتار شما چه نوع روش تربيتي به والدين پيشنهاد مي‌دهيد؟ تنبيه يا تشويق؟
من معتقدم كه به هيچ عنوان نبايد از واژه تنبيه استفاده كنيم. در اصول تربيتي كودك، ما يا از تشويق استفاده مي‌كنيم يا محروميت از مزايا، به اين معنا كه كودك در قبال انجام وظايف و كارهايي كه متناسب و صحيح است تشويق مي‌شود و در مقابل كارهاي ناشايست مانند بهانه‌گيري، بدخلقي و... محروميت از مزايا را دريافت مي‌كند.
در طول زمان درمان اين اختلال، رفتار والدين بايد چگونه باشد؟
تا بهبود كامل اين رفتار در فرزندمان بايد صبور باشيم و به كودك براي تغيير رفتار از درون فرصت دهيم و از سوي ديگر در رفتار جديد خودمان بايد ثابت قدم باشیم و قاطعيت داشته باشيم، چراكه هرگونه عدم تعادل ما باعث ايجاد تزلزل و حس ناامني در كودك و بازگشت وي به حالت قبل مي‌شود.
در نهايت شما به عنوان يك مشاور چه راهكارهايي را براي جلوگيري از لوس شدن كودك ارايه مي‌دهيد؟
- در مقابل خواسته‌هاي نابجاي كودك‌تان به موقع به او «نه» بگوييد.
- محبت امنيت‌بخش را هرگز از كودك دريغ نكنيد
- دلايل رفتار خود را با زبان ساده توضيح دهيد
- با زبان داستاني و قابل فهم، آگاهي‌هاي لازم را درخصوص موارد مختلف به فرزندتان بدهيد
- به او عذرخواهي كردن را ياد دهيد
- قوانين واضح، مشخص و متناسب با سن كودك را در نظر بگيريد
- در رابطه با اصول رفتاري با اطرافيان مانند مادربزرگ، پدربزرگ، عمه، خاله و... هماهنگ باشيد
زهرا خالقي‌صفا
شرق / شماره 1516
