روش هاي شناسائي و حل مشكلات رفتاري دانش آموزان در آموزش

 تلاش درجهت بالابردن توان علمي ، مطالعه كتب مناسب ، استفاده از تجربيات و يافته هاي محققين ، پي گيري و ايحاد ارتباط هاي سازنده و موثر مي تواند زير ساز مناسبي را براي اين خدمت ذيقيمت فراهم سازد . براي انجام يك فعاليت قوي و سيستمي در مدارس لازم است ستادي تحت عنوان " ستاد تربيتي" از عوامل اجرائي و دبيران علاقه مند بوجود آيد . اين ستادكار رسمي خود را با تقسيم فعاليت ها در اولين نشست آغاز خواهد نمود. اولين اقدامات براي شروع فعاليت به قرار زير است : الف : تهيه شناسنامه تربيتي از دانش آموزان اين فعاليت پس از آموزش هاي لازم به دبيران و آموزگاران هر كلاس واگذار مي گردد تا ضمن توزيع فرم هاي لازم دانش آموزان را بصورت مرحله اي با تكميل فرم آشنا نموده و پس از تكميل فرم توسط دانش آموزان آنها را در پوشه هاي جداگانه اي تنظيم نمايند. در ابتداي اين مرحله ، اصل راز داري در فعاليت هاي مشاوره اي بيان خواهد شد و به دانش آموزان اطمينان مي دهيم كه تمامي نوشته ها و گفتگو هاي مشاوره اي آنان محرمانه تلقي خواهد شد . ب : مطالعه دقيق شناسنامه هاي تربيتي توسط اعضاء مشخص شده ستاد ستاد با توجه به تقسيم فعاليت ها ، مطالعه ، بررسي و پي گيري رفتار ها و مشكلات دانش آموزي هر كلاس را به فردي توانا و علاقه مند واگذار مي نمايد. اين همكار موظف مي شود ، پرونده هاي تربيتي را دقيقا مطالعه نموده و نكات قابل توجه و نيازمند به پي گيري را مشخص و مكتوب نمايد . ج : تنظيم جدول زماني براي جلسه هاي مشاوره اي از بين دانش آموزان هر كلاس تعداد محدوي بصورت اضطراري ، نياز به مشاوره و پي گيري مشكلات رفتاري دارند ، اين دانش آموزان در پرونده هاي تحصيلي خود به نكاتي اشاره مي نمايند كه لازم است مورد واكاوي و بررسي قرار گيرد و روشهاي حل مشكل براي اين عزيزان تدوين و پيشنهاد گردد. نتايج اقدامات و پي گيري ها هم بصورت خلاصه در پرونده دانش آموزي درج مي گردد. د : دريافت گزارش مشكلات رفتاري توسط اعضاء ستاد گاهي دانش آموزان در پيام و بيانات خود مشكلات رفتاري خاصي را بيان مي كنند كه لازم است مورد بررسي قرار گيرد و پس از آگاهي به جوانب مختلف مشكل در صورت امكان نسبت به حل آن اقدام گردد. چنانچه حل مشكل اعلام شده به هم فكري و مساعدت همكاران محتاج باشد ، لازم است ، طرح مشكل بدون نام در جلسه ستاد مطرح و از هم فكري همكاران در چگونگي حل مشكل بهرة لازم را داشته باشيم . ه : تشكيل جلسات ماهانه و اظطراري اعضاء ستاد هر ماه گرد هم خواهند آمد تا در جهت بهينه سازي موقعيت آموزشگاه تصميمات مناسبي داشته باشند، لحظاتي از زمان جلسه به بيان مشكلات جاري و درخواست راه حل هاي مناسب اختصاص خواهد يافت . در اين جلسات پس از تبيين مشكلات مبتلابه دانش آموزان ، مناسب ترين روشهاي حل مشكل را انتاب و مسئوليت اجراي مصوبه به عهدة يكي از اعضا واگذار مي گردد .  و : گزارش مشكل به هسته مشاوره تربيتي شهرستان پس از اجراي روش هاي تربيتي و استفاده از نظرات تخصصي همكاران و متخصصين ، چنانچه مشكل دانش آموز مرتفع نگرديد ، لازم است گزارش كوتاه و مناسبي از چكونگي شناسائي و برخورد با مشكل و نتايج بوجود آمده بصورت مكتوب تنظيم و به هسته گزارش شود تا اعضاء هسته نسبت به اختصاص نوبت براي مراجع و بررسي تخصصي تر موضوع لحاظ و اعلام نمايند . ز : ارسال گزارش فصلي و سالانه به هسته مشاوره در جهت بررسي آماري و تحليلي مشكلات تربيتي لازم است مشكلات تربيتي جمع بندي و بدون ذكر نام به هشته مشاوره اعلام گردد، تا محققان اين مركز بتوانند با اشراف مناسبي چرائي بروز مشكلات را مورد بررسي قرار دهند . اعضاء هستة مشاوره شهرستان پس از جمع آوري آماري مشكلات با برگزاري جلساتي ابعاد بروز مشكل و چگونگي برخورد مناسب با مشكلات را مورد نقد و بررسي قرار مي دهند و در صورت نياز راهكارهائي را بصورت بروشور و مقاله هاي تخصصي تنظيم و تحويل به اعضاء ستاد تربيتي آموزشگاهها خواهند نمود و همزمان جمع بندي آماري مشكلات را براي بررسي هاي تخصصي تر به استان ارسال خواهند نمود . روش هاي حل مشكلات رفتاري مجموعه مشكلات دانش آموزي در دو طيف وسيع جاي مي گيرد:  1- مجموعه مشكلاتي كه ناشي از ذهنيت و بينش خاص افراد مي باشد . 2- مجموعه مشكلاتي كه منشاء محيطي داشته و زندگي فرد را تحت تاثير قرار مي دهد .  مشكلات رديف اول (مشكلات كاركردي مبتني بر بينش دانش آموز)معمولا نيازمند آن است كه ارتباط مؤثر و مفيدي بين همكار و دانش آموز برقرار شود و پس از جلب اعتماد ، تجزيه و تحليل دانسته ها و گرايش هاي دانش آموز آغاز گردد . هدف اصلي آن است كه بينش هاي دانش آموزان كه منجر به نوعي رفتار خاص مي شود مورد بررسي قرار گيرد و تفكراتي كه منشاء بروز مشكل مي شوند مورد تجديد نظر قرار گيرند .  در جهت ريشه يابي و حل مشكلات رفتاري ، اقدامات ذيل مي تواند بينش و نگرش دانش آموزان را تحت تاثير قرار دهد تا منجر به تحولاتي در  اصلاح علايق و گرايش هاي آنان شده و نهايتا تغيير رفتار آنان را فراهم سازد .  بينش و نگرش در مواردي كه ديد گا هاي اعتقادي فرد دچار نقس و كاستي شده و بايد با ارائه دانسته هاي مناسبي همراه با برخوردي مثبت و منطقي ترميم شود و اصلاحات لازمي جهت پالايش عقايد نادرست صورت گيرد، تا شك و شبه هاي ذهني فرد را برطرف ساخته و  تغيير بينش و نگرش در تفكر مناسبي جايگزين يافته هاي غير منطقي و احساسي وي گردد.  نمونه هائي كه مشكل متاثر از بينش و نگرش نادرست فرد باشد و ذهنيت فرد باعث گردد رفتاري متضاد جلوه نمايد ، لازم است به روش هاي مناسبي ديدگاه فرد دگرگون شده و اقدام به تغيير بينش نادرست گردد ، تا نگرش درست و مناسبي رفتار بهينه فرد را به دنيال داشته باشد. در اين موقعيت بايد توجه داشته باشيم كه منتظرتغيير رفتار فوري فرد نباشيم ، بلكه زمينة تعادل و هماهنگي دروني اورا نيز بايد مد نظر داشته باشيم .  تثبيت بينش و نگرش مشكل تعدادي از دانش آموزان پيچيده تر خواهد بود ، اينها در لفظ همان عقيدة درست را بيان خواهند نمود ولي اين بيان اعتقاد قلبي و دروني آنان نخواهد بود. بينش درست و بيان مناسب اين گروه را بايد تاييد كرد و در پي شناخت انگيزة رفتاري آنان بود كه عليرغم آكاهي به پي آمد هاي رفتار نمود متفاوتي را ارائه مي نمايند . كمبود هاي شخصيتي ، مخالفت نمائي ، مقاومت و ... مي تواند دليل رفتار هاي معكوس آنان باشد لذا بايد با پشتيباني عاطفي و برخورد هاي صادقانه آنان را زير پوشش گرفت و در بسياري از مواقع آنان را تاييد و همراهي نمود تا رفتار صحيح آنان متجلي شود. درصد بالائي از مشكلات رفتاري دانش آموزان به كمك چنين روش هائي مرتفع خواهد شد ، شناخت روحي و رواني نوجوان و جوان ، صبر و حوصله متربيان همراه با گذشت و تغافل رمز حل مشكلات فوق است . مشكلات رديف دوم (مشكلات ناشي از عوامل محيطي ) زمان بيشتري را به خود اختصاص مي دهد ، زيرا اصلاح و تغيير رفتار دانش آموزان به جهت تغيير عوامل محيطي نياز به فراخواني اولياء ، هماهنگي و پيگيري هاي جدي داشته ، برخورد و هدايت بزرگسالان ، ظرائف و اقدامات ويژه اي را طلب مي نمايد ، بديهي است كه چنين گروهي به علت مشغله هاي فراوان و شكل گيري رفتار هاي گونه گون دير تر به پذيرش توصيه هاي مشاوران اقدام مي نمايند و اين موضوع روند حل مشكل را كند تر خواهد نمود . در اين نوع مشكلات پس از بررسي هاي لازم و يافتن منشاء مشكل در صدد ازبين بردن ريشه ها و رفع موانع خواهيم شد . چنين فعاليتي نياز به وقت ، انرژي و توان مندي هاي مالي دارد ، داشتن مددكاران مجرب و متعهد ، استفاده از توان نهادها و سازمان هاي حمايتي و ... هماهنگي و تلاش ويژه اي را طلب مي نمايد . گاهي عليرغم استفاده از توان موجود به عوامل اثرگزار خارج از محدوة مسئوليت برخورد نموده ، در موقعيتي قرار خواهيم گرفت كه نتيجه فعاليت هاي ما تحت تاثير عوامل مخربي قرار گرفته ، رضايت بخشي خود را از دست خواهد داد ، و چنين تلقي خواهد شد كه در زمينة حل پاره اي از امور به بن بست رسيده ايم . در اين اوقات بيان ما اين است كه تعداي از والدين زمينه هاي اصلاح و تغيير خود را از دست داده اند و يا امكان پذيرش هدايت هاي مشاوران وجود نخواهد داشت و شايد بيان كنيم كه امكان برقراري ارتباط موثر و موفق با چنين والديني غير ممكن خواهد بود . • براستي چه بايد كرد ؟  • آيا در اين زمينه راه حل خاصي وجود دارد؟ • درصورت عدم ارتباط با والدين كودك مشكل آنان چگونه مرتفع خواهد شد ؟ در چنين مواقعي ، باز هم به سمت دانش آموز خواهيم رفت تا در جهت ايجاد نگرش هاي موثر و ساخت ذهنيت مناسب او نقش ويژه اي داشته باشيم . اينجاست كه اهميت ايجاد نگرش و فضا سازي مناسب براي قبول موقعيت هاي خاص جايگاه واقعي خود را نشان خواهد داد ، و به همين جهت است كه راه حل پيشنهادي ذيل مي تواند ياور ما در حل مشكلات مبتلابه دانش آموزان باشد . ايجاد نگرش و فضا سازي مناسب براي قبول موقعيت هاي خاص اعتقاد اين است چنانچه بتوانيم در موقعيت هاي خاص ، تعادل رواني افراد را حفظ كنيم و يا ظرفيت و توان برخورد با مصائب و مشكلات را در آنها ارتقاء دهيم ، ياور خوبي براي حل مشكلات آنان خواهيم بود. مراجعان در اين موقعيت ها توانائي آن را خواهند داشت كه درجهت حل مشكلات تصميم هاي عاقلانه اي داشته باشند و يا اينكه بگونه اي با مشكل موجود هماهنگ شده و اهتمام خود را در جهت كاهش عواقب آن مشكل به كار گيرند كه به هر صورت سازمان رواني انسان در مسير خطر قرار نخواهد گرفت . استدلال علمي و زير ساخت تجربي اين روش بدين گونه بيان خواهد شد . تعادل در ساخت رفتاري انسان يعني اينكه فرد در موقعيت هاي جديد ، سازمان رواني خود را بگونه اي وارد عمل نمايد كه در برابر هر پديده و موقعيت زماني و مكاني بهترين واكنش و عكس العمل را از خود بروز دهد و پس از آن به رضايت نسبي از رفتار خود نائل شود .  از آنجا كه تعادل رواني انسانها تحت تاثير توان و ظرفيت وجودي آنان قرار مي گيرد ، در صورتي كه فرد از ظرفيت رواني بالائي برخوردار گردد به جنين تواني دست خواهد يافت . ظرفيت رواني  نگرش و مورد بحث از مؤلفه هاي ذيل تشكيل خواهد شد . توان علمي و آگاهي كسب شده   ظرفيت رواني ظرفيت رواني در اين تجربه پژوهشي  عامل وراثت  بينش آدمي(اعتقادات)  عبارت است از نيرو و تواني كه متاثر از گرايشات و بينش هاي افراد بوده و همراه با آگاهي ها و توان علمي موجود مي تواند سازمان رواني انسان را بگونه اي تجهيز كند كه در برابر هر موقعيت جديد بهترين تصميم گيري را داشته باشد و پس از بروز رفتار به رضايتي نسبي از عملكرد خود دست يابد ، بگونه اي كه هيج تنش و فشاري در او به وقوع نپيوندد. ظرفيت رواني مطرح شده در اين ديدگاه متاثر از مولفه هاي فوق بوده ، هرچه سطح مؤلفه ها بالاتر باشد فرد در تصميم گيري خود توانمند تر خواهد بود و اين توان به سازگاري بيشتر او كمك خواهد نمود. زماني كه ياري و مساعدت ما ظرفيت رواني فرد را ارتقاء دهد ، تغيير ذهنيت او باعث آن خواهد شد كه با ديدي مثبت و منبعث از تفكر و تعقل به مسائل و مشكلات مبتلابه خود نظاره نمايد و زمينة مناسب تري براي حل مشكل خود پديد آورد كه خود ابزار مهمي در پيشگيري مسائل و مشكلات خواهد بود . از انجا كه عمده مصائب و مشكلات انسان از جهل و ضعف اطلاعات و آگاهي هاي وي نشأت مي گيرد ، از طرفي بينش و نگرش هاي منفي ، باعث عكس العمل غير عاقلانه آدمي مي شوند ، بكار گيري اين راه حل و مصمم شدن به ارتقاء ظرفيت رواني ، باعث رفع مشكلات خواهد شد و در صورت وجود مشكل خاص بينش متعالي فرد بگونه اي وارد عمل مي شود كه متناسب با مشكلات جاري تصميم هاي معقول و منطقي اتخاذ نمايد. اهميت ويژة اين راه حل در آن است كه ميزان اطلاعات و بينش هاي آدمي توانائي آن را دارد كه عامل وراثتي را تحت تاثير قرار دهد . چگونگي كابرد بالا بردن ظرفيت رواني بعنوان يك اقدام پيشگيري كننده از الزامات كار مربيان و مشاوران به حساب مي آيد ، آنها طي مشاوره هاي گروهي و فردي بايد در ارتقاء سطح اطلاعات و آگاهي هاي فراگيران بكوشند و با ارائه بينش هاي صحيح و اصولي رفتار هاي مناسب دانش آموزان را تضمين كنندو هنگامي كه به مشكلات فردي دانش آموزان برخورد مي كنند ، اصلاح و تغيير بينش فردي آنان مورد توجه قرار گيرد. در صورتي كه مشكلات بوجودآمده مربوط به والدين و ديگر نيروهاي محيطي زندگي كودك باشد ، بايد تلاش كسترده اي را جهت تغيير بينش والدين به كار گرفت و آنها را مصمم به سالم سازي محيط تربيتي زندگي نمود. در چنين موقعيتي مشكلات مدارس كاهش خواهد يافت و دانش آموزان به تعادل بيشتري خواهند رسيد ، و فعاليت هاي علمي و آموزشي مدارس رونق خاصي خواهد يافت . ميزان كارآئي و نتايج استفاده از اين راه حل نتايج حاصله از بكار گيري اين شيوه در حل مشكلات رفتاري ، ميزان سودمندي اين راه حل را تاييد نمود، به اين معني كه عمده مسائل و مشكلات دانش آموزي ، از طريق مشاوره هاي هدفمند ، مرتفع گرديد ، به علاوه روشي قوي و مناسب براي برخوردهاي اساسي و اصولي با موقعيت هاي جديد به حساب آمد، زيرا دانش آموزاني كه تحت تاثير اين راه حل قرار گرفتند ، خود كفائي و اعتماد به نفس لازم را در حل مشكلات خويش به دست آورده و كمتر نيازمند مراجعه هاي بعدي بودند. پي نوشت - مانند والديني كه به سبب عادت و پذيرش روش هاي قديمي تربيت كودكان ، شيوه هاي تربيتي آموزشگاه را قبول نداشته و يا والديني كه به نوعي تحت تاثير شديد انحرافات و بزهكاري ها قرار گرفته و اقدامات كوتاه مدت اصلاح و تربيت ندامتگاهها در هدايت آنان مؤثر نباشد . - مشكل خاص(Particular difficult) به مصائبي گفته خواهد شد كه برگشت پذيري فرد به حالت اوليه بسيار مشكل و شايد كفت كه غير ممكن خواهد بود ، مانند از دست دادن والدين ، اعتياد شديد، فقر و مرض ، معلوليت هاي جانكاه و ... - The balance in human behavioral structure - Mental capability - Academic talent - Attitude - Gentic - مانند معلم زود جوشي كه برابر يافته هاي تربيتي به اين درك مي رسد كه تصميم هاي عجولانه از دقت لازم برخوردار نبوده و پشيماني بدنبال خواهد داشت ، لذا هنگامي كه با مشكلي رنجش آور روبرو مي شود سعي مي كند صبر و بردباري از خود نشان دهد . - ا ين بينش در محور هستي شناسي ، دنيا شناسي ، خلقت شناسي ، تاريخ و معاد شناسي ، تصوير مناسبي از هدف زندگي ، برخورد با مشكلات و روش زندگي در مسير حق طلبي انساني را ارائه خواهد نمود . - طرح تفصيلي اين روش در حل مشكلات رفتاري با مستندات و مثالهاي مناسب توسط نگارنده تدوين شده است .
محمد قمي فر(سبزوار)
منابع و مآخذ قمي فر ، محمد ، جزوه آموزشي تربيت حس ديني در كودكان، منبع آموزشي مربيان دوره پيش دبستاني معاونت سما ،1380