رياضيات، تلخ مثل عسل!
اسم امتحان رياضي كه مي‌آمد، ضربان قلبم بالا مي‌رفت. فرقي نمي‌كرد كلاس دوم ابتدايي باشم يا پيش‌دانشگاهي، شب امتحان رياضي، شب مصيبت بود. از صبح روز قبل از امتحان التماس مي‌كردم كه يك نفر در خانه از من امتحان بگيرد و در آخر شب به خودم لعنت مي‌فرستادم كه چرا از من امتحان گرفته‌اند، چون وضع رياضياتم هيچ تعريفي نداشت. جالب اين كه من دانش‌آموز ممتاز كلاس بودم و از ادبيات و علوم و ديكته تا تاريخ و جغرافيا و زبان نمره كمتر از 18 نداشتم، اما رياضياتم هميشه مايه شرمندگي بود.
زنگ رياضيات، خسته‌كننده‌ترين بود و معلمش منفورترين. هيچ وقت نتوانستم معلم يا دبير رياضيات را حتي استاد رياضيات پايه در دانشگاه را دوست داشته باشم، چون هميشه براي يادگيري اين درس به هزار در مي‌زدم و دست آخر، رياضيات دشمن درجه يك من بود. پس از گذشت سال‌ها از اين دشمني، در خبرهاي رسمي اعلام و در پژوهش‌ها تاييد شده است كه بيش از 50 درصد دانش‌آموزان مقاطع مختلف معمولا در درس رياضيات مشكل اساسي دارند. يعني بيش از نصف جمعيت دانش‌آموز كشور هيچ‌گاه به شيريني اين درس پي نبرده‌اند. از سوي ديگر درس رياضيات در افت تحصيلي دانش‌آموزان حرف اول را مي‌زند و در روند افت تحصيلي برخي دانش‌آموزان، رياضيات نسبت به ساير درس‌ها پيشگام است. بنابراين رياضيات را مي‌توان يكي از متهمان اصلي پرونده افت تحصيلي دانش‌آموزاني دانست كه در سال‌هاي اخير، 420 ميليارد تومان ضرر مالي به نظام آموزش كشور وارد كرده است. شيريني تا تلخي رياضيات گفتگو با دانش‌آموزان در مقاطع مختلف نشان ميدهد كه هرچند بسياري از دانش‌آموزان، رياضيات را دشوار ميدانند، اما بيان ضعف در اين درس را نشانه «تنبلي و شاگرد آخر بودن» تعبير مي‌كنند و شايد به همين دليل بعضي‌ها نمي‌خواهند، بي‌علاقگي خود را به اين درس نشان دهند. مريم كوچكي، دانش‌آموز سال سوم راهنمايي در اين‌باره مي‌گويد: از هر 20 آزمون رياضيات در مدرسه 5?تا امتحان معمولا نمره بالاي 15 مي‌گيريم و بقيه را بين 10?تا 15. او درباره علاقه‌اش به اين درس مي‌گويد: خيلي خسته‌كننده است. هر سال منتظر مي‌مانيم كه ببينيم كدام معلم سر كلاس رياضيات مي‌آيد. اگر معلم خوبي داشته باشيم نمره بهتري مي‌گيريم، اما معمولا معلمان اين درس خشك و بي‌حوصله‌اند و فنون آموزش اين درس را نمي‌دانند به خصوص اين كه بعضي‌ها، هم رياضيات و هم علوم درس مي‌دهند. اين دانش‌آموز راهنمايي به تجربه دو سال قبل خود اشاره مي‌كند و مي‌گويد: خانم رستمي، معلم رياضي كلاس اول راهنمايي‌‌ام بود كه شايد باور نكنيد، اصلا نمي‌فهميديم، اين كلاس چطور مي‌گذرد! او خودش مي‌گفت كه در دوره‌هاي آموزش رياضيات به طور ويژه شركت كرده و 15 سال سابقه تدريس رياضي دارد. من آخر سال نمره 18 گرفتم. او واقعا فوق‌العاده بود! حميدرضا كيا، دوم دبيرستان رشته علوم تجربي است و مي‌گويد: رياضيات را خيلي دوست دارم، ولي از كلاس‌هايش در مدرسه متنفرم، چون معلمان وقت كافي نمي‌گذارند، اما كار همان معلمان در كلاسهاي خصوصي يا تقويتي كه بابت آن 25 هزار تومان مي‌پردازيم، زمين تا آسمان متفاوت است. او در مورد وضعيت كلاسهاي رياضي در مدارس مي‌گويد: خيلي از معلمان توانايي آموزش رياضيات را ندارند. وقتي ما در دبستان بوديم از روش‌‌هاي قديمي استفاده مي‌شد، هنوز هم معلم حسابان، فقط از تخته سياه استفاده مي‌كند. هيچ وسيله كمك آموزشي در كار نيست. حميدرضا توضيح ميدهد: بي‌سوادي و كم‌سوادي بعضي والدين هم در افت تحصيلي ما تاثير دارد. من پدرم كارمند و مادرم خانه‌دار است، از كلاس چهارم ابتدايي به بعد، هيچ‌كس نتوانست در خانه كمكم كند، چون از مفاهيم درسي من اطلاعي نداشتند. يكي ديگر از دانش‌آموزان سال سوم دبيرستان رشته علوم تجربي مي‌گويد: كتابهاي رياضي و حسابان هم هيچ كاربردي ندارند، بخصوص اين كه اگر براي كنكور نخواني، اين درس‌ها اصلا به دردت نمي‌خورد، به نظر من درس رياضيات بايد براي نياز روز ما باشد، خيلي از مطالب كتاب‌ها كهنه و بي‌كاربرد هستند. به گفته جورج پوليا، رياضيدان مجارستاني در قرن بيستم، مهم‌ترين هدف آموزش رياضيات، «انديشيدن» است و به معلمان اين درس توصيه مي‌كند تا سطح توانايي و انديشيدن را در شاگردان خود ارتقا دهند. اين كه چقدر رياضيات در مدارس امروزي باعث تشويق دانش‌آموزان به تدبر و عميق‌‌انديشي مي‌شود، جاي سوال است. گفت‌و‌گو با والدين دانش‌آموزان هم نشان ميدهد كه از وضعيت تدريس رياضيات در مدارس رضايت چنداني ندارند. كبري حسيني، مادر دو دانش‌آموز ابتدايي و راهنمايي مي‌گويد: من ليسانس ادبيات عرب دارم، واقعا از تدريس رياضيات بچه‌ها سر در نمي‌آورم گاهي از من سوال مي‌كنند، نه من و نه همسرم نمي‌توانيم جواب بدهيم چون مطالب درس رياضي نسبت به سال‌هاي گذشته تغيير كرده است. او توضيح ميدهد: من ضعف رياضي بچه‌ها را ناشي از ضعف معلم آنها مي‌دانم چون معلمان حوصله و مهارت تدريس رياضي را ندارند. سهراب اميرشاهي، 44 ساله هم پدر يك دانش‌آموز 16ساله است كه مي‌گويد: بچه‌ها نسبت به گذشته كم دقت‌تر شدهاند. زمان زيادي را صرف تماشاي فيلم و تلويزيون و بازي كامپيوتري مي‌كنند، به همين دليل صبر و حوصله حل مسائل رياضيات را ندارند. از طرفي به كلاسهاي خصوصي عادت كرده‌اند، سر كلاس به درس و معلم بي‌توجهند، چون براساس سيستم جديد مدارس، بچه‌ها ميدانند كه والدين، آنها را در كلاسهاي جبراني و تقويتي ثبت نام مي‌كنند. اما اين پدر كه خودش دبير زبان دبيرستان است مي‌گويد: معلمان ما به منابع به روز آموزشي دسترسي ندارند و خيلي از مدارس چه دولتي يا غيردولتي به تكنولوژي روز مجهز نيستند. اين امر تمام انرژي معلمان را هدر ميدهد چون معلم رياضيات بشدت وابسته به ابزارهاي كمك آموزشي است كه متاسفانه غير از كتاب و تخته‌سياه هيچ ابراز ديگري در اختيار ندارد. معلمان رياضي در كلاس‌ها مي‌جنگند اما شنيدن حرف دل معلمان و دبيران رياضيات، حسابان، آمار و... هم شنيدني است كه به گفته برخي از آنان، در كلاس‌ها چنان انرژي‌اي از آنها گرفته مي‌شود كه گويي زنگ‌هاي تفريح از جنگ برگشته‌اند! س.كثيري، حجم زياد كتابهاي درسي را يكي از موانع صرف وقت براي آموزش مي‌داند. او كه در سال‌هاي مختلف دبيرستان تدريس مي‌كند، مي‌گويد: سيستم آموزشي كشور ما معمولا بدون تحقيق از ديگر كشورها الگوبرداري مي‌كند. آموزش‌هاي بدوخدمت و ضمن‌خدمت معلمان رياضيات، آمار و حسابان كافي نيست. از طرفي رياضيات معمولا هوش انتزاعي مي‌طلبد، اما بچه‌هاي امروزي آنقدر شيطنت مي‌كنند كه در بسياري موارد، كلاس رياضيات را خسته‌كننده ميدانند. اين معلم با 11 سال سابقه مي‌گويد: خيلي وقت‌ها بچه‌ها از حل تمرين طفره مي‌روند، سوالات نابجا مي‌پرسند. تكاليف را انجام نمي‌دهند، در رياضيات تقلب مي‌كنند و حتي در سراسر كلاس يا حرف مي‌زنند يا خميازه مي‌كشند. شما چه انتظاري داريد؟ چطور مي‌توانيم 36 شاگرد را سر به راه كنيم و در 5/1 ساعت رياضي را آموزش دهيم؟ مهوش خرسندنيا، كارشناس آموزشي در خلاصه مقاله‌اي مهم‌ترين عوامل ضعف دانش‌آموزان در درس رياضي را ناشي از عوامل زير مي‌داند: تراكم بيش از حد دانش‌آموزان، تشكيل كلاسهاي بازآموزي چنانچه به تمام دانش‌آموزان اختصاص نداشته باشد، بي‌علاقگي و مدرك‌گرايي برخي دانش‌آموزان، بي‌توجهي به تفاوت‌هاي فردي و عادت به مطالعه و تفكر مستقيم، عدم استفاده از كلاسهاي روش تدريس نوين با استفاده از وسايل مدرن روز، عدم تناسب مطالب درسي با ساعات تدريس و بي‌حوصلگي دانش‌آموزان به خاطر فكر زياد، دير نتيجه گرفتن از حل مسائل درسي و... ازجمله عواملي هستند كه باعث افت دانش‌آموزان در رياضيات شدهاند. به هر حال رياضيات درس سختي است. هرچند بسياري از دانش‌آموزان به اين درس علاقه‌مند باشند، به كار نگرفتن شيوه‌هاي مناسب و ابزار تدريس مي‌تواند آنها را بي‌علاقه كند. به نظر مي‌رسد، نظام آموزش و پرورش كشور، چنانچه خواستار آموزش تفكر و انديشه به دانش‌آموزان است، بايد به اين درس يا واحد درسي به طور ويژه توجه كند. كلاسهاي ضمن خدمت، وسايل كمك‌آموزشي، ايجاد شوق براي معلمان، بازبيني كتابهاي درسي و... ازجمله راهكارهاي خروج از بحران رياضيات است، رياضيات در مدرسه توجه مي‌خواهد و برنامه. كتايون مصري / گروه جامعه روزنامه جام جم - 8 آبان 89
زنگ رياضيات، خسته‌كننده‌ترين بود و معلمش منفورترين. هيچ وقت نتوانستم معلم يا دبير رياضيات را حتي استاد رياضيات پايه در دانشگاه را دوست داشته باشم، چون هميشه براي يادگيري اين درس به هزار در مي‌زدم و دست آخر، رياضيات دشمن درجه يك من بود. پس از گذشت سال‌ها از اين دشمني، در خبرهاي رسمي اعلام و در پژوهش‌ها تاييد شده است كه بيش از 50 درصد دانش‌آموزان مقاطع مختلف معمولا در درس رياضيات مشكل اساسي دارند. يعني بيش از نصف جمعيت دانش‌آموز كشور هيچ‌گاه به شيريني اين درس پي نبرده‌اند. از سوي ديگر درس رياضيات در افت تحصيلي دانش‌آموزان حرف اول را مي‌زند و در روند افت تحصيلي برخي دانش‌آموزان، رياضيات نسبت به ساير درس‌ها پيشگام است. بنابراين رياضيات را مي‌توان يكي از متهمان اصلي پرونده افت تحصيلي دانش‌آموزاني دانست كه در سال‌هاي اخير، 420 ميليارد تومان ضرر مالي به نظام آموزش كشور وارد كرده است. شيريني تا تلخي رياضيات گفتگو با دانش‌آموزان در مقاطع مختلف نشان ميدهد كه هرچند بسياري از دانش‌آموزان، رياضيات را دشوار ميدانند، اما بيان ضعف در اين درس را نشانه «تنبلي و شاگرد آخر بودن» تعبير مي‌كنند و شايد به همين دليل بعضي‌ها نمي‌خواهند، بي‌علاقگي خود را به اين درس نشان دهند. مريم كوچكي، دانش‌آموز سال سوم راهنمايي در اين‌باره مي‌گويد: از هر 20 آزمون رياضيات در مدرسه 5?تا امتحان معمولا نمره بالاي 15 مي‌گيريم و بقيه را بين 10?تا 15. او درباره علاقه‌اش به اين درس مي‌گويد: خيلي خسته‌كننده است. هر سال منتظر مي‌مانيم كه ببينيم كدام معلم سر كلاس رياضيات مي‌آيد. اگر معلم خوبي داشته باشيم نمره بهتري مي‌گيريم، اما معمولا معلمان اين درس خشك و بي‌حوصله‌اند و فنون آموزش اين درس را نمي‌دانند به خصوص اين كه بعضي‌ها، هم رياضيات و هم علوم درس مي‌دهند. اين دانش‌آموز راهنمايي به تجربه دو سال قبل خود اشاره مي‌كند و مي‌گويد: خانم رستمي، معلم رياضي كلاس اول راهنمايي‌‌ام بود كه شايد باور نكنيد، اصلا نمي‌فهميديم، اين كلاس چطور مي‌گذرد! او خودش مي‌گفت كه در دوره‌هاي آموزش رياضيات به طور ويژه شركت كرده و 15 سال سابقه تدريس رياضي دارد. من آخر سال نمره 18 گرفتم. او واقعا فوق‌العاده بود! حميدرضا كيا، دوم دبيرستان رشته علوم تجربي است و مي‌گويد: رياضيات را خيلي دوست دارم، ولي از كلاس‌هايش در مدرسه متنفرم، چون معلمان وقت كافي نمي‌گذارند، اما كار همان معلمان در كلاسهاي خصوصي يا تقويتي كه بابت آن 25 هزار تومان مي‌پردازيم، زمين تا آسمان متفاوت است. او در مورد وضعيت كلاسهاي رياضي در مدارس مي‌گويد: خيلي از معلمان توانايي آموزش رياضيات را ندارند. وقتي ما در دبستان بوديم از روش‌‌هاي قديمي استفاده مي‌شد، هنوز هم معلم حسابان، فقط از تخته سياه استفاده مي‌كند. هيچ وسيله كمك آموزشي در كار نيست. حميدرضا توضيح ميدهد: بي‌سوادي و كم‌سوادي بعضي والدين هم در افت تحصيلي ما تاثير دارد. من پدرم كارمند و مادرم خانه‌دار است، از كلاس چهارم ابتدايي به بعد، هيچ‌كس نتوانست در خانه كمكم كند، چون از مفاهيم درسي من اطلاعي نداشتند. يكي ديگر از دانش‌آموزان سال سوم دبيرستان رشته علوم تجربي مي‌گويد: كتابهاي رياضي و حسابان هم هيچ كاربردي ندارند، بخصوص اين كه اگر براي كنكور نخواني، اين درس‌ها اصلا به دردت نمي‌خورد، به نظر من درس رياضيات بايد براي نياز روز ما باشد، خيلي از مطالب كتاب‌ها كهنه و بي‌كاربرد هستند. به گفته جورج پوليا، رياضيدان مجارستاني در قرن بيستم، مهم‌ترين هدف آموزش رياضيات، «انديشيدن» است و به معلمان اين درس توصيه مي‌كند تا سطح توانايي و انديشيدن را در شاگردان خود ارتقا دهند. اين كه چقدر رياضيات در مدارس امروزي باعث تشويق دانش‌آموزان به تدبر و عميق‌‌انديشي مي‌شود، جاي سوال است. گفت‌و‌گو با والدين دانش‌آموزان هم نشان ميدهد كه از وضعيت تدريس رياضيات در مدارس رضايت چنداني ندارند. كبري حسيني، مادر دو دانش‌آموز ابتدايي و راهنمايي مي‌گويد: من ليسانس ادبيات عرب دارم، واقعا از تدريس رياضيات بچه‌ها سر در نمي‌آورم گاهي از من سوال مي‌كنند، نه من و نه همسرم نمي‌توانيم جواب بدهيم چون مطالب درس رياضي نسبت به سال‌هاي گذشته تغيير كرده است. او توضيح ميدهد: من ضعف رياضي بچه‌ها را ناشي از ضعف معلم آنها مي‌دانم چون معلمان حوصله و مهارت تدريس رياضي را ندارند. سهراب اميرشاهي، 44 ساله هم پدر يك دانش‌آموز 16ساله است كه مي‌گويد: بچه‌ها نسبت به گذشته كم دقت‌تر شدهاند. زمان زيادي را صرف تماشاي فيلم و تلويزيون و بازي كامپيوتري مي‌كنند، به همين دليل صبر و حوصله حل مسائل رياضيات را ندارند. از طرفي به كلاسهاي خصوصي عادت كرده‌اند، سر كلاس به درس و معلم بي‌توجهند، چون براساس سيستم جديد مدارس، بچه‌ها ميدانند كه والدين، آنها را در كلاسهاي جبراني و تقويتي ثبت نام مي‌كنند. اما اين پدر كه خودش دبير زبان دبيرستان است مي‌گويد: معلمان ما به منابع به روز آموزشي دسترسي ندارند و خيلي از مدارس چه دولتي يا غيردولتي به تكنولوژي روز مجهز نيستند. اين امر تمام انرژي معلمان را هدر ميدهد چون معلم رياضيات بشدت وابسته به ابزارهاي كمك آموزشي است كه متاسفانه غير از كتاب و تخته‌سياه هيچ ابراز ديگري در اختيار ندارد. معلمان رياضي در كلاس‌ها مي‌جنگند اما شنيدن حرف دل معلمان و دبيران رياضيات، حسابان، آمار و... هم شنيدني است كه به گفته برخي از آنان، در كلاس‌ها چنان انرژي‌اي از آنها گرفته مي‌شود كه گويي زنگ‌هاي تفريح از جنگ برگشته‌اند! س.كثيري، حجم زياد كتابهاي درسي را يكي از موانع صرف وقت براي آموزش مي‌داند. او كه در سال‌هاي مختلف دبيرستان تدريس مي‌كند، مي‌گويد: سيستم آموزشي كشور ما معمولا بدون تحقيق از ديگر كشورها الگوبرداري مي‌كند. آموزش‌هاي بدوخدمت و ضمن‌خدمت معلمان رياضيات، آمار و حسابان كافي نيست. از طرفي رياضيات معمولا هوش انتزاعي مي‌طلبد، اما بچه‌هاي امروزي آنقدر شيطنت مي‌كنند كه در بسياري موارد، كلاس رياضيات را خسته‌كننده ميدانند. اين معلم با 11 سال سابقه مي‌گويد: خيلي وقت‌ها بچه‌ها از حل تمرين طفره مي‌روند، سوالات نابجا مي‌پرسند. تكاليف را انجام نمي‌دهند، در رياضيات تقلب مي‌كنند و حتي در سراسر كلاس يا حرف مي‌زنند يا خميازه مي‌كشند. شما چه انتظاري داريد؟ چطور مي‌توانيم 36 شاگرد را سر به راه كنيم و در 5/1 ساعت رياضي را آموزش دهيم؟ مهوش خرسندنيا، كارشناس آموزشي در خلاصه مقاله‌اي مهم‌ترين عوامل ضعف دانش‌آموزان در درس رياضي را ناشي از عوامل زير مي‌داند: تراكم بيش از حد دانش‌آموزان، تشكيل كلاسهاي بازآموزي چنانچه به تمام دانش‌آموزان اختصاص نداشته باشد، بي‌علاقگي و مدرك‌گرايي برخي دانش‌آموزان، بي‌توجهي به تفاوت‌هاي فردي و عادت به مطالعه و تفكر مستقيم، عدم استفاده از كلاسهاي روش تدريس نوين با استفاده از وسايل مدرن روز، عدم تناسب مطالب درسي با ساعات تدريس و بي‌حوصلگي دانش‌آموزان به خاطر فكر زياد، دير نتيجه گرفتن از حل مسائل درسي و... ازجمله عواملي هستند كه باعث افت دانش‌آموزان در رياضيات شدهاند. به هر حال رياضيات درس سختي است. هرچند بسياري از دانش‌آموزان به اين درس علاقه‌مند باشند، به كار نگرفتن شيوه‌هاي مناسب و ابزار تدريس مي‌تواند آنها را بي‌علاقه كند. به نظر مي‌رسد، نظام آموزش و پرورش كشور، چنانچه خواستار آموزش تفكر و انديشه به دانش‌آموزان است، بايد به اين درس يا واحد درسي به طور ويژه توجه كند. كلاسهاي ضمن خدمت، وسايل كمك‌آموزشي، ايجاد شوق براي معلمان، بازبيني كتابهاي درسي و... ازجمله راهكارهاي خروج از بحران رياضيات است، رياضيات در مدرسه توجه مي‌خواهد و برنامه. كتايون مصري / گروه جامعه روزنامه جام جم - 8 آبان 89
