ضعف دانشگاه‌ها در تولید علم كاربردی
تاریخ جوامع صنعتی اثبات كرده هر گاه در جامعه‌ای، انقلاب علمی رخ داده است، به موازات انقلاب علمی، تحولات صنعتی و اقتصادی نیز در آن جامعه نمایان شده است. این انقلاب علمی با گسترش تولید علم و فناوری به مرز تثبیت‌شدن می‌رسد و در آن صورت می‌توان انتظار داشت كه چرخ صنایع گوناگون با شتاب بیشتری به حركت خود ادامه دهد.
عمده‌ترین مركز تولید علم و فناوری در هر كشوری دانشگاه‌ها هستند كه در صورت بها دادن به محققان و پژوهشگران دانشگاه‌ها، توسعه علمی و صنعتی كشور، متوازن و پایدار خواهد شد.
در كشور ما نیز برای عقب نماندن از قافله تولید علم و فناوری در جهان، «سند چشم‌انداز توسعه» تصویب شده است كه این سند به عنوان یك قانون كلان و سند بالادستی، به دانشگاه‌ها و سایر مراكز علمی كشور ماموریت داده است كه به گونه‌ای عمل كنند تا سال 1404 در رتبه اول علم و فناوری در منطقه قرار گیرند.
با وجود آن كه در سال گذشته، دانشگاه‌های كشور برای تولید مقالات علمی در جهان تلاش زیادی كردند و مطابق آمارهای رسمی، ایران توانسته است رتبه اول را در تولید مقاله‌های علمی در منطقه خاورمیانه كسب كند، اما همچنان در زمینه تولید علم به ثروت و ارتباط صنعت و دانشگاه، مراكز آموزش عالی ایران نتوانسته‌اند همپای تولید بالای مقاله‌های علمی حركت كنند.
بخش خصوصی حمایت نمی‌كند
براساس اعلام پایگاه علمی معتبر ISI، كشور ایران تا بیستم اسفند 91 توانسته است با تولید 2925 مقاله علمی، رتبه اول تولید علم در منطقه را به خود اختصاص دهد. اما مرتضی شمعانیان اصفهانی، پژوهشگر برتر حوزه علوم مهندسی در سال 91 به «جام‌جم» می‌گوید: درست است كه كشور ما در زمینه تولید مقاله‌های علمی، خیلی زودتر از سال 1404 به رتبه اول منطقه دست یافته است، اما در تبدیل علم به ثروت نتوانسته‌ایم به جایگاه قابل قبولی برسیم.
رئیس دانشكده مهندسی مواد دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به این كه بخش پژوهش و فناوری در كشور نتوانسته همپای تولید مقالات علمی حركت كند، می‌افزاید: برای این كه حوزه‌های پژوهش و فناوری در كشور بتوانند به رشد با شتابی دست پیدا كنند، یا باید دولت از فعالیت‌های پژوهشی و فناورانه حمایت كند یا بخش‌های خصوصی باید این حمایت را به عمل آورند، اما می‌بینیم كه هم‌اكنون در حوزه تولید علم به ثروت، حمایت‌های محدودی از سوی هر دو حامی دیده میشود.شمعانیان معتقد است با وجود نوسانات شدید ارزی كشور، بخش خصوص می‌ترسد كه از طرح‌های پژوهشی حمایت كند.
وی تاكید می‌كند: ما در بخش كاربردی سازی علوم با ضعف مدیریت مواجه هستیم و این شرایط باعث شده پژوهشگران ما آسایش فكری نداشته باشند. مثلا كمتر سرمایه‌گذاری در ایران پیدا میشود كه ریسك سرمایه‌گذاری روی طرح‌های علمی را قبول كند و همین حمایت نشدن‌ها نیز باعث شده پژوهشگر ایرانی به خارج از كشور مهاجرت كند و در نتیجه سود طرح‌های علمی او نیز به جیب كشوری دیگر برود.
مقاله‌های خودمان را دوباره می‌خریم!
هم‌اكنون پایگاه‌های علمی مختلفی همچون ISI در سراسر جهان وجود دارند كه دانشمندان برای استفاده از مقالات علمی این پایگاه‌ها، باید حق عضویت دوره‌ای پرداخت كنند.
شمعانیان به یكی از مشكلات قابل توجه ایرانیان برای استفاده از این پایگاه‌های علمی اشاره می‌كند و می‌گوید: وقتی یك دانشمند ایرانی می‌خواهد مقاله‌ای در پایگاه‌های علمی مطرح جهان منتشر كند، باید برای انتشار آن پول بدهد و برایم خیلی جالب است كه وقتی یك محقق ایرانی می‌خواهد از همان مقاله استفاده كند، باید دوباره به همان پایگاه علمی پول پرداخت كند؛ در صورتی كه می‌توانیم بانكی از مقالات علمی در كشور داشته باشیم كه برای استفاده از یك مقاله علمی، دو بار پول پرداخت نكنیم.
این استاد دانشگاه بر این باور است كه نباید خیلی راحت و مجانی، مقاله‌های علمی خود را در اختیار كشورهای دیگر قرار دهیم، همان‌طور كه خارجی‌ها این كار را برای ما انجام نمی‌دهند.
وی تصریح می‌كند: در كشورهای غربی از طرح‌های علمی و پژوهشی سایر كشورها نیز استفاده می‌كنند و از آنها در تولید محصولات كاربردی بهره می‌برند، اما در كشور ما از طرح‌های علمی و مقاله‌های تولیدی خودمان هم، حمایت جدی نمی‌شود.
** تعیین حوزه‌های علمی اولویت‌دار طی چند سال اخیر، ایران در برخی زمینه‌های علمی همچون نانوفناوری، حوزه هوافضا و سلول‌های بنیادین به موفقیت‌های قابل توجهی دست پیدا كرده است و در واقع، این موفقیت‌ها به معنی تولید علم كاربردی و تبدیل علم به محصول شناخته میشود، اما ما نتوانسته‌ایم در سایر حوزه‌های علمی به چنین دستاوردهایی برسیم.
رجبعلی برزویی، معاون آموزشی دانشگاه جامع علمی كاربردی به «جام‌جم» می‌گوید: نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم كه كشور در همه زمینه‌های علمی، حرفی برای گفتن داشته باشد، اما می‌توانیم با تعیین حوزه‌های علمی اولویت‌دار، راه را برای پیشروی سایر حوزه‌های علمی باز كنیم.
وی توضیح می‌دهد: باید با الگو قراردادن برنامه‌ریزی‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی كه روی برخی علوم مختلف، همانند علوم هوافضا و علوم هسته‌ای انجام داده‌ایم كه اتفاقا نتیجه هم گرفته‌ایم، برای برخی حوزه‌های دیگر هم مشابه همین برنامه‌ریزی‌ها را انجام دهیم؛ یعنی می‌توانیم ابتدا چند حوزه علمی را كه برای كشور در اولویت قرار دارند انتخاب كنیم و سپس از آنها حمایت جدی به عمل آوریم.
دانشگاه را به صنعت ببریم
یكی از پاشنه آشیل‌های نظام آموزش عالی ایران، ضعف ارتباط صنعت و دانشگاه است؛ طوری كه در بسیاری از دانشگاه‌ها شاهد هستیم دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مراكز آموزش عالی، كمترین ارتباط را با بخش صنایع تولیدی كشور دارند و گویی هر كدام در دو جزیره جداگانه سیر می‌كنند. به بیان دیگر، مشكل اینجاست كه تعداد پرشمار مقالات علمی تولید شده در دانشگاه‌ها، به كار صنعت نمی‌آید یا حداقل، فعالان صنعتی در ایران تمایل چندانی برای استفاده از مقالات علمی منتشر شده ندارند.
معاون آموزشی دانشگاه جامع علمی كاربردی برای رفع این مشكل، راهكار جالبی ارائه می‌دهد و می‌گوید: اگر صنعت تمایلی به ارتباط با دانشگاه ندارد، می‌توانیم دانشگاه را به صنعت ببریم كه این اتفاق در برخی دانشگاه‌های علمی كاربردی انجام شده است و امیدواریم در سایر دانشگاه‌های كشور نیز این حركت علمی انجام شود. وی اظهار می‌كند: اگر كاری كنیم كه محیط دانشگاه در درون فضای صنعت قرار گیرد و دانشجو از همان ابتدا تفاوتی بین فضای صنعت و دانشگاه احساس نكند، آن‌گاه می‌توانیم به رشد علمی دانشگاه‌های ایران در زمینه‌های دیگری غیر از تولید مقاله‌های علمی نیز امیدوار باشیم. البته این روشی كه برزویی به عنوان راه‌حل نجات صنعت و دانشگاه‌ها از آن یاد می‌كند، مستلزم این است كه در وهله اول، طرح‌های صنعتی گوناگون با همكاری استادكار و دانشجو انجام شود و در وهله دوم، مسئولان بخش صنعت نیز از حضور دانشجویان در طرح‌های صنعتی استقبال كنند، زیرا در غیر این صورت، شكاف بین افزایش تولید مقاله‌های علمی در دانشگاه‌ها با ركود فعالیت‌های پژوهشی و تولید فرآورده‌های علمی در مراكز آموزش عالی، سال به سال عمیق‌تر خواهد شد.
جام جم
عمده‌ترین مركز تولید علم و فناوری در هر كشوری دانشگاه‌ها هستند كه در صورت بها دادن به محققان و پژوهشگران دانشگاه‌ها، توسعه علمی و صنعتی كشور، متوازن و پایدار خواهد شد.
در كشور ما نیز برای عقب نماندن از قافله تولید علم و فناوری در جهان، «سند چشم‌انداز توسعه» تصویب شده است كه این سند به عنوان یك قانون كلان و سند بالادستی، به دانشگاه‌ها و سایر مراكز علمی كشور ماموریت داده است كه به گونه‌ای عمل كنند تا سال 1404 در رتبه اول علم و فناوری در منطقه قرار گیرند.
با وجود آن كه در سال گذشته، دانشگاه‌های كشور برای تولید مقالات علمی در جهان تلاش زیادی كردند و مطابق آمارهای رسمی، ایران توانسته است رتبه اول را در تولید مقاله‌های علمی در منطقه خاورمیانه كسب كند، اما همچنان در زمینه تولید علم به ثروت و ارتباط صنعت و دانشگاه، مراكز آموزش عالی ایران نتوانسته‌اند همپای تولید بالای مقاله‌های علمی حركت كنند.
بخش خصوصی حمایت نمی‌كند
براساس اعلام پایگاه علمی معتبر ISI، كشور ایران تا بیستم اسفند 91 توانسته است با تولید 2925 مقاله علمی، رتبه اول تولید علم در منطقه را به خود اختصاص دهد. اما مرتضی شمعانیان اصفهانی، پژوهشگر برتر حوزه علوم مهندسی در سال 91 به «جام‌جم» می‌گوید: درست است كه كشور ما در زمینه تولید مقاله‌های علمی، خیلی زودتر از سال 1404 به رتبه اول منطقه دست یافته است، اما در تبدیل علم به ثروت نتوانسته‌ایم به جایگاه قابل قبولی برسیم.
رئیس دانشكده مهندسی مواد دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به این كه بخش پژوهش و فناوری در كشور نتوانسته همپای تولید مقالات علمی حركت كند، می‌افزاید: برای این كه حوزه‌های پژوهش و فناوری در كشور بتوانند به رشد با شتابی دست پیدا كنند، یا باید دولت از فعالیت‌های پژوهشی و فناورانه حمایت كند یا بخش‌های خصوصی باید این حمایت را به عمل آورند، اما می‌بینیم كه هم‌اكنون در حوزه تولید علم به ثروت، حمایت‌های محدودی از سوی هر دو حامی دیده میشود.شمعانیان معتقد است با وجود نوسانات شدید ارزی كشور، بخش خصوص می‌ترسد كه از طرح‌های پژوهشی حمایت كند.
وی تاكید می‌كند: ما در بخش كاربردی سازی علوم با ضعف مدیریت مواجه هستیم و این شرایط باعث شده پژوهشگران ما آسایش فكری نداشته باشند. مثلا كمتر سرمایه‌گذاری در ایران پیدا میشود كه ریسك سرمایه‌گذاری روی طرح‌های علمی را قبول كند و همین حمایت نشدن‌ها نیز باعث شده پژوهشگر ایرانی به خارج از كشور مهاجرت كند و در نتیجه سود طرح‌های علمی او نیز به جیب كشوری دیگر برود.
مقاله‌های خودمان را دوباره می‌خریم!
هم‌اكنون پایگاه‌های علمی مختلفی همچون ISI در سراسر جهان وجود دارند كه دانشمندان برای استفاده از مقالات علمی این پایگاه‌ها، باید حق عضویت دوره‌ای پرداخت كنند.
شمعانیان به یكی از مشكلات قابل توجه ایرانیان برای استفاده از این پایگاه‌های علمی اشاره می‌كند و می‌گوید: وقتی یك دانشمند ایرانی می‌خواهد مقاله‌ای در پایگاه‌های علمی مطرح جهان منتشر كند، باید برای انتشار آن پول بدهد و برایم خیلی جالب است كه وقتی یك محقق ایرانی می‌خواهد از همان مقاله استفاده كند، باید دوباره به همان پایگاه علمی پول پرداخت كند؛ در صورتی كه می‌توانیم بانكی از مقالات علمی در كشور داشته باشیم كه برای استفاده از یك مقاله علمی، دو بار پول پرداخت نكنیم.
این استاد دانشگاه بر این باور است كه نباید خیلی راحت و مجانی، مقاله‌های علمی خود را در اختیار كشورهای دیگر قرار دهیم، همان‌طور كه خارجی‌ها این كار را برای ما انجام نمی‌دهند.
وی تصریح می‌كند: در كشورهای غربی از طرح‌های علمی و پژوهشی سایر كشورها نیز استفاده می‌كنند و از آنها در تولید محصولات كاربردی بهره می‌برند، اما در كشور ما از طرح‌های علمی و مقاله‌های تولیدی خودمان هم، حمایت جدی نمی‌شود.
** تعیین حوزه‌های علمی اولویت‌دار طی چند سال اخیر، ایران در برخی زمینه‌های علمی همچون نانوفناوری، حوزه هوافضا و سلول‌های بنیادین به موفقیت‌های قابل توجهی دست پیدا كرده است و در واقع، این موفقیت‌ها به معنی تولید علم كاربردی و تبدیل علم به محصول شناخته میشود، اما ما نتوانسته‌ایم در سایر حوزه‌های علمی به چنین دستاوردهایی برسیم.
رجبعلی برزویی، معاون آموزشی دانشگاه جامع علمی كاربردی به «جام‌جم» می‌گوید: نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم كه كشور در همه زمینه‌های علمی، حرفی برای گفتن داشته باشد، اما می‌توانیم با تعیین حوزه‌های علمی اولویت‌دار، راه را برای پیشروی سایر حوزه‌های علمی باز كنیم.
وی توضیح می‌دهد: باید با الگو قراردادن برنامه‌ریزی‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی كه روی برخی علوم مختلف، همانند علوم هوافضا و علوم هسته‌ای انجام داده‌ایم كه اتفاقا نتیجه هم گرفته‌ایم، برای برخی حوزه‌های دیگر هم مشابه همین برنامه‌ریزی‌ها را انجام دهیم؛ یعنی می‌توانیم ابتدا چند حوزه علمی را كه برای كشور در اولویت قرار دارند انتخاب كنیم و سپس از آنها حمایت جدی به عمل آوریم.
دانشگاه را به صنعت ببریم
یكی از پاشنه آشیل‌های نظام آموزش عالی ایران، ضعف ارتباط صنعت و دانشگاه است؛ طوری كه در بسیاری از دانشگاه‌ها شاهد هستیم دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مراكز آموزش عالی، كمترین ارتباط را با بخش صنایع تولیدی كشور دارند و گویی هر كدام در دو جزیره جداگانه سیر می‌كنند. به بیان دیگر، مشكل اینجاست كه تعداد پرشمار مقالات علمی تولید شده در دانشگاه‌ها، به كار صنعت نمی‌آید یا حداقل، فعالان صنعتی در ایران تمایل چندانی برای استفاده از مقالات علمی منتشر شده ندارند.
معاون آموزشی دانشگاه جامع علمی كاربردی برای رفع این مشكل، راهكار جالبی ارائه می‌دهد و می‌گوید: اگر صنعت تمایلی به ارتباط با دانشگاه ندارد، می‌توانیم دانشگاه را به صنعت ببریم كه این اتفاق در برخی دانشگاه‌های علمی كاربردی انجام شده است و امیدواریم در سایر دانشگاه‌های كشور نیز این حركت علمی انجام شود. وی اظهار می‌كند: اگر كاری كنیم كه محیط دانشگاه در درون فضای صنعت قرار گیرد و دانشجو از همان ابتدا تفاوتی بین فضای صنعت و دانشگاه احساس نكند، آن‌گاه می‌توانیم به رشد علمی دانشگاه‌های ایران در زمینه‌های دیگری غیر از تولید مقاله‌های علمی نیز امیدوار باشیم. البته این روشی كه برزویی به عنوان راه‌حل نجات صنعت و دانشگاه‌ها از آن یاد می‌كند، مستلزم این است كه در وهله اول، طرح‌های صنعتی گوناگون با همكاری استادكار و دانشجو انجام شود و در وهله دوم، مسئولان بخش صنعت نیز از حضور دانشجویان در طرح‌های صنعتی استقبال كنند، زیرا در غیر این صورت، شكاف بین افزایش تولید مقاله‌های علمی در دانشگاه‌ها با ركود فعالیت‌های پژوهشی و تولید فرآورده‌های علمی در مراكز آموزش عالی، سال به سال عمیق‌تر خواهد شد.
جام جم
مرجع : روزنامه جام جم
