اداره مدرسه با «سرانه» يا «اعانه»

«مدارس را در ايران مردم مي چرخانند» اين جمله را مرد وقتي در دفتر کارش روي صندلي مي نشست به من گفت. صحبت از سرانه مدارس بود، مبلغي که از سوي آموزش و پرورش براي اداره مدرسه در اختيار مديران قرار مي گيرد. او يک مجتمع را اداره مي کند که هم دبيرستان دارد، هم هنرستان و هم راهنمايي و ابتدايي. انگار هر سوالي که درباره سرانه مي پرسم موجي از مشکلات و مخارج و مسائل مدرسه به ذهنش هجوم مي آورد. براساس گفته هاي اين مدير که شوق خدمت و تلاش وافر را مي شود در چهره اش تشخيص داد، سرانه هر ۳ ماه يک‌بار براساس نرخ تورم به مدارس پرداخت مي شود يعني بايد پرداخت شود ولي دست کم سرانه اين مجتمع از مهرماه پرداخت نشده است. او سعي مي کند در توضيحاتش جانب انصاف را رعايت کند و مي گويد: هزينه آب، برق و گاز از سوي دولت و وزارت آموزش و پرورش پرداخت مي شود، معاون مدرسه قبض برق مدرسه را مقابلم نگه مي دارد، اخطار قطع روي آن درج شده، ولي مدير بلافاصله مي گويد: اخطار آمد اما خودشان پرداخت کردند. سال گذشته سرانه مقطع ابتدايي به ازاي هر دانش آموز براي يک سال تحصيلي ۱۰۸۰ تومان بود. پاي صحبت هاي مدير درباره برخي هزينه هاي مدرسه مي نشينم. دبستان اين مجتمع حدود ۳۰۰ دانش آموز دارد با اين سرانه مبلغي حدود ۳۰۰ هزار تومان به حساب مدرسه واريز مي شود که تنها هزينه تعمير لولاي در ورودي کلاس ها شده است، اما اين فرد قدرشناس آهسته يادآوري مي کند اين سرانه که در شهريورماه پرداخت شد با مساعدت و تلاش مدير کل استان از محل ديگري تامين شد. وي در ادامه چند قلم ديگر از مخارج مدرسه را برايم برمي شمارد با تاکيد بر اين که مديران اجازه ندارند از خانواده ها و مردم مبلغي دريافت کنند. (ناگفته نماند در صورت موافقت انجمن اوليا و مربيان ، مدارس مي توانند از کمک هاي خيران و اوليا، براي کمک به مدارس استفاده کنند که قطعاً نهادينه شدن فرهنگ کمک به مدارس از سوي مردم راه چاره اي براي اداره مدارس و پيشرفت تحصيلي فرزندانمان است. از مبلغ ۲۸۰۰ توماني براي آزمون پيشرفت تحصيلي دانش آموزان وهزينه ۶۰۰ توماني جزوه مسابقه احکام و ۴۰۰ تومان جزوه نهج البلاغه ياد و نکته اي را گوشزد مي کند: براي برگزاري آزمون مشاوره که از سوي اداره کل برگزار شده به خاطر يک برگه کاغذ اين آزمون معادل ۲۰۰۰ تومان هزينه دريافت شده است. حال مقايسه کنيد اين امر را با سرانه ۱۰۸۰ توماني يک دانش آموز ابتدايي براي يک سال تحصيلي .

با خجالت اين عبارت را مي نويسم وقتي او مي گويد: سرانه هر دانش آموز مقطع متوسطه براي يک سال تحصيلي ۱۸۰۰ تومان بود که در زمان پرداخت آن، اين مدرسه از قلم افتاده است. سرانه دانش آموزان مقطع راهنمايي هم ۱۶۰۰ تومان براي يک سال تحصيلي است.
اين مبلغ براي دانش آموزان در مدارس کار و دانش  ۶۲۰۰ و براي دانش آموزان فني و حرفه اي هم بالغ بر ۷ هزار تومان بوده است. حتماً با خودتان مي گوييد اين مبالغ را به ازاي هر دانش آموز مي دهند و در کل رقم قابل توجهي به حساب مدرسه واريز مي شود. براي درک مديران مدارس خوب است به ادامه صحبت هاي اين مدير توجه بيشتري نشان بدهيم.
وي تصريح مي کند: در هنرستان در سال ۹۰ يک مترسيم را ۲۵۰ تومان مي خريديم و در حال حاضر همان سيم را با مبلغ هزار تومان تهيه مي کنيم، سرانه در آن سال ۲۰ هزار تومان بوده است و حالا به ۶ هزار تومان به ازاي هر دانش آموز کاهش پيدا کرده است. کاهش سرانه و افزايش تورم؛ حال اگر در هر يک روز، يک متر سيم براي فعاليت دانش آموزان استفاده شود، در هفته حداقل ۴ متر سيم نياز داريم (چون در هفته ۴ بار فعاليت مورد نظر انجام مي شود.) بنابراين هر هفته ۴ هزار تومان نياز است که در هر ماه مي شود ۱۶ هزار تومان. از ۹ ماه سال تحصيلي ، ۶ ماه کارگاه داير است يعني ۱۶ هزار تومان را بايد در ۶ ماه ضرب کنيم که نزديک به ۱۰۰ هزار تومان مي شود!

شايد طرح يک نمونه براي درک شرايط مديريت يک مدرسه براي ما کافي نباشد، پس به مثال هاي بيشتر توجه کنيد:هربسته کاغذ A4؛ ۱۰ هزار تومان قيمت دارد. در هر کلاس پايه اول و دوم ابتدايي اين مجتمع، ۴۰ دانش آموز حضور دارند که در کل حدود ۲۰۰ دانش آموز هستند؛ تنها براي امتحان هر دانش آموز ۳ برگه کاغذ A4 مورد نياز است که در کل مي شود ۶۰۰ کاغذ . يعني حداقل ۱۲ هزار تومان، اگر در طول يک ماه روزي ۱۲ هزار تومان کاغذ کپي شود و در روزهاي امتحان نيز... محاسبه اين اعداد و ارقام را به عهده شما مي گذاريم و البته ديگر مبالغ مورد نياز براي تهيه و تعمير ميز و نيمکت، شيشه هاي شکسته و ترکيدگي لوله ها و بسياري موارد ديگر را هم در اين نوشتار مطرح نمي کنيم ولي بد نيست بدانيد هزينه تعمير بخاري ها که شامل ۲۰ بخاري شده است به ازاي هرکدام ۱۵ هزار تومان بوده است، به تمام اين موارد رنگ آميزي کلاس ها ( که هر کدام به اندازه يک خانه ۵۰ متري هزينه دارد) و ... را هم اضافه کنيد.
فهميدن اين نکته که سرانه پرداختي از سوي وزارت آموزش و پرورش براي مدارس که بيشتر اوقات با تاخيرهاي چند ماهه واريز مي شود در برابر هزينه ها و مخارج آن ها به هيچ وجه قابل مقايسه نيست کار سختي نيست و اين جاست که مي فهمم معناي اولين جمله او را: «مدارس را در ايران، مردم مي چرخانند» و خيراني که به خوبي دريافته اند سرمايه گذاري خير در امر آموزش فرزندان اين جامعه نتايج عميق و ارزنده اي را شامل حال تمام جامعه خواهد کرد. وارد دبيرستان دخترانه مي شوم، معاون مدرسه با چند جمله قصه پر درد مديريت مدارس را دوباره زنده مي کند؛ قصه اي که در آن مبالغ سرانه مدارس نقش چنداني ندارد، او هم به طور کلي از ناچيز بودن مبلغ سرانه و تاخير در پرداخت آن مي گويد و در برابر اين سوال که «پس اين همه هزينه و مخارج مدرسه را چطور تامين مي کنيد؟» ، مي گويد: ما کلاس هاي فوق برنامه برگزار مي کنيم که مبلغ کمي از برپايي آن عايد مدرسه مي شود و با تاکيد ادامه مي دهد: آن قدر نيازهاي مدرسه زياد است که حتي کمترين مبالغ وقتي به دست مدير مدرسه مي رسد، از همان مبلغ کم هم براي مرهم گذاشتن روي يک زخم و رسيدن به يک درد مدرسه استفاده مي کند و واقعاً کار سختي روي دوش مدير مدارس قرار دارد. از کمک هاي مردمي مي پرسم. جواب مي دهد: کمک هايي مي رسد ولي بسيار کم است ولي واقعيت اين است که مدرسه با همين پول ها اداره مي شود.به خودم مي گويم يادم باشد درباره کمک هاي مردمي هم گزارشي واقعي تهيه کنم.

به سراغ شهرستاني ها مي روم. معاون مقطع ابتدايي يکي از مجتمع هاي تحصيلي در يکي از روستاها مي گويد: سرانه به ازاي هر دانش آموز هزار تومان است و ادامه مي دهد: مدير مجتمع برابر فاکتور هزينه هاي ضروري مبالغ را به ما پرداخت مي کند، مبلغ سرانه دردي را دوا نمي کند و ما مجبوريم از خيران کمک بگيريم ولي کمک ها جوابگوي نياز ما نيست، کمبود بودجه هميشه وجود دارد و ما مجبوريم به هر طريقي شده، امور مدرسه را مديريت کنيم. ما هنوز يک رايانه نداريم، بعد از مدت ها پيگيري به ما خبر داده اند که يک «کيس» رايانه برايتان آماده کرده ايم ولي مانيتور نداريم، يا دستگاه کپي نداريم و ...

مدير يک دبيرستان پسرانه هم در يکي از شهرستان ها از واريز سرانه ۵۰ هزار توماني خبر مي دهد و مي گويد: چند ماه پيش مدير کل طي نامه اي تاکيد کرد که کمک هاي مردمي دريافت نکنيم ولي اخيراً دوباره با ارسال نامه اي اعلام کردند از طريق کمک  هاي مردمي به مسائل مدرسه برسيم.
سفره درد دل مديران مدارس، از دردها و مشکلات مختلفي رنگين است و مبلغ سرانه، حرفي است که خنده تلخي را بر لبان آن ها مي نشاند. در کنار تمام اين مسائل بايد بدانيم طبق اصل ۳۰ قانون اساسي، دولت موظف است وسايل آموزش و پرورش رايگان را براي همه مردم تا پايان دوره متوسطه فراهم سازد و وسايل تحصيلات عالي را تا سر حد خودکفايي کشور به طور رايگان گسترش دهد. ماده ۲۶ بند يک اعلاميه جهاني حقوق بشر هم مي گويد: هر کس حق دارد که از آموزش و پرورش بهره مند شود.
آموزش و پرورش لااقل تا حدودي که مربوط به تعليمات ابتدايي و اساسي است بايد رايگان باشد. آموزش ابتدايي اجباري است. آموزش حرفه اي بايد عموميت پيدا کند و آموزش عالي بايد با شرايط تساوي کامل به روي همه باز باشد تا همه بنا به استعداد خود بتوانند از آن بهره مند شوند.


خراسان