تغذيه در شرايط بحران و حوادث غيرمترقبه
تغذيه در شرايط بحران و حوادث غيرمترقبه
حوادث غيرمترقبه (Disaster) شامل چه پديده‌هايي است؟
براساس تعريف سازمان بهداشت جهاني، حوادث غيرمترقبه پديده‌هاي زيست محيطي ناگهاني بوده و از چنان شدتي برخوردارند كه كمك‌رساني خارجي را طلب مي‌كنند يا باعث ايجاد نياز مازاد بر ظرفيت پاسخ يك جامعه مي‌گردند.
حوادث غيرمترقبه در يك تقسيم‌بندي كلي عبارتند از:
1- حوادث طبيعي (Normal) شامل: زلزله، سيل، طوفان، بهمن و برف شديد، تگرگ، رعد و برق، گردباد، رانش زمين، موج گرما، خشكسالي و ....
2- حوادث بشر ساخت (Man – Made) يا تكنولويكي شامل: حملات نظامي، حملات بيولوژي، نشت مواد راديواكتيو و ....
همه اين حوادث غيرمترقبه بهداشت عمومي و زندگي مردم را تهديد مي‌كنند، مرگ و مير تمامي گروه‌هاي سني را افزايش داده و به كمبود غذا و در نهايت به خطر افتادن وضعيت تغذيه‌اي مردم منطقه منجر مي‌شوند.
مهمترين تاثير بحران‌هاي طبيعي بر وضع تغذيه افراد آسيب‌ديده چيست؟
سوء تغذيه ناشي از كمبود دريافت انرژي و پروتئين از مهمترين مشكلات بهداشتي در چنين مواقعي است. بحران‌هاي تغذيه‌اي نه تنها با سوء تغذيه پروتئين – انرژي، لاغري و تاخير رشد مشخص مي‌شود بلكه مي‌تواند با كمبود ريزمغذي‌هاي مختلف شامل مواد معدني و ويتامين‌ها نيز همراه باشد.
اگر دامنه غذاهاي مصرفي محدود بوده وعدم دسترسي آسان به غذاهاي تازه در جيره مردم منطقه بيش از يك ماه ادامه يابد، چنين كمبودهايي بروز خواهد كرد. شيوع لاغري (سوء تغذيه حاد) در جمعيت كودكان زير 5 سال مهمترين شاخص سوء تغذيه در مناطقي كه اخيراً دچار حادثه شده‌اند مي‌باشد.
گروه‌هاي آسيب‌پذير تغذيه‌اي در بحران‌ها چه كساني هستند؟
لازم است غذاي اضافي براي گروه‌هاي آسيب‌پذير و افرادي كه نياز به نوتواني تغذيه‌اي دارند تامين شده و در اولويت امدادهاي تغذيه‌اي قرار گيرد. مهمترين اين افراد عبارتند از:
- زنان باردار و شيرده، به اين علت كه در دوران بارداري و شيردهي نياز به مواد مغذي و مقوي افزايش مي‌يابد.
- شيرخواران و كودكان خردسال كه ممكن است قادر به مصرف يا هضم غذاهاي ارائه شده در جيره امداد غذايي نباشند. اين گروه به علت نيازهاي تغذيه‌اي نسبتاً بالا مستعد سوء تغذيه بيشتري هستند.
- نوجوانان به ويژه دختران، به دليل جهش رشد دوران بلوغ.
- سالمندان و معلولين كه نيازهاي آنها ممكن است به طور كامل توسط سيستم توزيع جيره ويژه تأمين نشود و به راحتي دسترسي به جيره غذايي توزيع شده نداشته باشند.
چه نكاتي را در تغذيه گروه‌هاي آسيب‌پذير بايد در نظر گرفت؟
سالم‌ترين روش براي تغذيه شيرخواران زير 6 ماه تغذيه انحصاري با شيرمادر است. جايگزين‌هاي شيرمادر، با توجه به مشكلات تهيه آنها و استفاده از شيشه‌هاي شير غيربهداشتي مي‌تواند خطرناك باشد.
كودكان بزرگترين بخش جمعيت آسيب‌ديده را تشكيل مي‌دهند و در مقابل آسيب‌ها بايد حمايت شوند. در اين گروه سني شيردهي بايد حداقل تا 2 سالگي ادامه يابد و پس از 6 ماهگي علاوه بر شير مادر غذاهاي سرشار از انرژي براي آنان تامين گردد.
اصول كلي تهيه غذا در بحران‌ها به ويژه براي كودكان چيست؟
1- غذا به طور كامل پخته شود.
2- غذا به اندازه نياز روزانه پخته شود و از نگهداري غذاهاي پخته شده خودداري گردد.
3- از تماس غذاهاي خام و پخته با همديگر اجتناب شود.
4- ميوه‌ها و سبزيجات با دقت ضدعفوني و شسته شوند.
5- از آب سالم و مطمئن استفاده شود.
6- قبل و حين تهيه غذا دست‌ها مكرراً شسته شوند.
7- تا حد امكان از تغذيه كودكان با شيرخشك خودداري شود.
8- غذا از تماس با حشرات، جوندگان و ساير حيوانات محافظت گردد.
9- مواد غذايي فاسد شدني در مكان‌هاي امن نگهداري شوند.
اهميت مصرف آب در حوادث غيرمترقبه چيست؟
براي جلوگيري از دهيدرتاسيون (كم آبي) افراد آب لازم است. همه مردم منطقه آسيب ديده به ويژه سالمندان بايد به مقدار آب كافي براي آشاميدن، پخت و پز و بهداشت شخصي دسترسي ايمن و يكسان داشته باشند. به طور متوسط حداقل نياز روزانه افراد به آب سالم به تفكيك سن به شرح زير است:
- در يك ماهگي : 400 ميلي‌ليتر (تامين با شيرمادر)
- در 4 ماهگي: 600 ميلي‌ليتر (تامين با شيرمادر)
- در 12 ماهگي: 800 ميلي‌ليتر
- در 3 سالگي: 1000 ميلي‌ليتر
- در نوجوانان و بزرگسالان: 1 تا 5/1 ليتر
- در سالمندان: بيش از بزرگسالان
خصوصيات جيره غذايي مناسب در بحران‌ها چيست؟
مواد غذايي مناسب بايد روزانه حداقل 2100 كيلوكالري انرژي و 50 گرم پروتئين را براي هر فرد بزرگسال در اوايل بحران تامين نمايد كه با برنامه تغذيه همگاني از طريق سبد غذايي با رژيم مخلوط از غلات، حبوبات و سبزي‌ها ارائه مي‌گردد. مواد غذايي كه در مواقع بحران مي‌توان از آن استفاده كرد شامل: انواع نان، كنسرو ماهي يا لوبيا يا عدس يا مرغ، بيسكويت، خرما و كشمش، مربا، پنير، كلوچه يا كيك و موادي از قبيل نمك طعام، چاي و ادويه كه مستقيماً ارزش تغذيه‌اي ندارند ولي مزه مواد غذايي را مطلوب‌تر مي‌نمايند.
چه نكاتي در نگهداري و بهداشت مواد غذايي بايد رعايت كرد؟
در اكثر بحران‌ها مراكز توليد برق و شبكه برق‌رساني آسيب مي‌بينند. اگر زمان وقوع بلايا ماه‌هاي گرم سال باشد بايد روي يخچال و فريزر را با مواد عايق مانند پتوي پشمي پوشاند. در اين صورت محتويات يخچال تا 12 ساعت و در فريزر تا 24 ساعت سالم خواهد ماند. اگر زمان حوادث ماه‌هاي سرد توام با بارندگي باشد مواد غذايي را بايد از انجماد و مواد غذايي خشك را از رطوبت محافظت نمود.
در صورت نفوذ آب باران به مواد غذايي خشك، به محض مساعد شدن شرايط، مواد را بايد در مقابل آفتاب پهن نمود تا خشك شوند. غذاهاي منجمد ذوب شده به دليل افزايش نفوذپذيري آنها به ميكروارگانيسم‌ها قابل نگهداري نيستند.
توصيه‌هايي براي نگهداري و بهداشت برخي مواد غذايي مهم به شرح زير است:
مواد غذايي دامي:
- شيربايد سريعاً تبديل به فرآورده‌هايي با قابليت نگهداري طولاني مدت مانند ماست و پنير شود.
- تخم مرغ با پوسته سالم را مي‌توان در شرايط معمولي نگهداري كرد. در صورت گرم بودن هوا، بهتر است در عرض 15 روز مصرف شود.
- ماهي بايد تا حد امكان به حالت زنده در آب نگهداري شود.
- گوشت و مرغ در هواي گرم بيش از 4 – 3 ساعت قابل نگهداري نمي‌باشد. گوشت چرخ كرده به هيچ وجه قابليت نگهداري را ندارد (در يخچال حداكثر تا 12 ساعت قابل نگهداري است).
غذاهاي كنسروي: غذاي كنسروي با PH بالاتر از 5/4 مانند تن ماهي، گوشت، لوبيا و ... را حتماً بايد قبل از مصرف 20 دقيقه جوشاند.
ميوه و سبزي: به دليل عدم رعايت مسايل بهداشتي و استفاده از آب‌هاي آلوده در عمل‌آوري و تهيه سبزيجات حتماً بايد قبل از مصرف آنها را به شرح زير انگل‌زدايي و ضدعفوني نمود:
1- شستشو و حذف گل و لاي.
2- خيساندن به مدت 5 دقيقه در آبي كه به ازاي هر ليتر 4-3 قطره مايع ظرفشويي دارد (حذف انگل‌ها).
3- تخليه كفاب و شستشو با آب سالم.
4- خيساندن به مدت 5 دقيقه در آبي كه يك قاشق چايخوري پركلرين 70 درصد به 10 ليتر آن اضافه شده است.
5- سه بار شستشو با آب.
پخت مواد غذايي:
غذا بايد به اندازه مصرف هر وعده طبخ شود. در صورت سرد بودن هوا مي‌توان مواد غذايي باقيمانده را در هواي سرد محيط به شرطي كه بالاتر از 4+ درجه سانتي‌گراد نباشد. نگهداري كرد.
توجه به مراقبت‌هاي بهداشتي در جامعه بحران زده چرا مهم است؟
در شرايطي كه مراقبت‌هاي بهداشتي كاهش يافته و خطر عفونت، شيوع سوء تغذيه و مرگ و مير افزايش مي‌يابد عدم رعايت نكات بهداشتي و مصرف غذاهاي آلوده منجر به مسموميت‌هاي غذايي مي‌گردد. وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی
حوادث غيرمترقبه (Disaster) شامل چه پديده‌هايي است؟ براساس تعريف سازمان بهداشت جهاني، حوادث غيرمترقبه پديده‌هاي زيست محيطي ناگهاني بوده و از چنان شدتي برخوردارند كه كمك‌رساني خارجي را طلب مي‌كنند يا باعث ايجاد نياز مازاد بر ظرفيت پاسخ يك جامعه مي‌گردند.
حوادث غيرمترقبه در يك تقسيم‌بندي كلي عبارتند از:
1- حوادث طبيعي (Normal) شامل: زلزله، سيل، طوفان، بهمن و برف شديد، تگرگ، رعد و برق، گردباد، رانش زمين، موج گرما، خشكسالي و ....
2- حوادث بشر ساخت (Man – Made) يا تكنولويكي شامل: حملات نظامي، حملات بيولوژي، نشت مواد راديواكتيو و ....
همه اين حوادث غيرمترقبه بهداشت عمومي و زندگي مردم را تهديد مي‌كنند، مرگ و مير تمامي گروه‌هاي سني را افزايش داده و به كمبود غذا و در نهايت به خطر افتادن وضعيت تغذيه‌اي مردم منطقه منجر مي‌شوند.
مهمترين تاثير بحران‌هاي طبيعي بر وضع تغذيه افراد آسيب‌ديده چيست؟
سوء تغذيه ناشي از كمبود دريافت انرژي و پروتئين از مهمترين مشكلات بهداشتي در چنين مواقعي است. بحران‌هاي تغذيه‌اي نه تنها با سوء تغذيه پروتئين – انرژي، لاغري و تاخير رشد مشخص مي‌شود بلكه مي‌تواند با كمبود ريزمغذي‌هاي مختلف شامل مواد معدني و ويتامين‌ها نيز همراه باشد.
اگر دامنه غذاهاي مصرفي محدود بوده وعدم دسترسي آسان به غذاهاي تازه در جيره مردم منطقه بيش از يك ماه ادامه يابد، چنين كمبودهايي بروز خواهد كرد. شيوع لاغري (سوء تغذيه حاد) در جمعيت كودكان زير 5 سال مهمترين شاخص سوء تغذيه در مناطقي كه اخيراً دچار حادثه شده‌اند مي‌باشد.
گروه‌هاي آسيب‌پذير تغذيه‌اي در بحران‌ها چه كساني هستند؟
لازم است غذاي اضافي براي گروه‌هاي آسيب‌پذير و افرادي كه نياز به نوتواني تغذيه‌اي دارند تامين شده و در اولويت امدادهاي تغذيه‌اي قرار گيرد. مهمترين اين افراد عبارتند از:
- زنان باردار و شيرده، به اين علت كه در دوران بارداري و شيردهي نياز به مواد مغذي و مقوي افزايش مي‌يابد.
- شيرخواران و كودكان خردسال كه ممكن است قادر به مصرف يا هضم غذاهاي ارائه شده در جيره امداد غذايي نباشند. اين گروه به علت نيازهاي تغذيه‌اي نسبتاً بالا مستعد سوء تغذيه بيشتري هستند.
- نوجوانان به ويژه دختران، به دليل جهش رشد دوران بلوغ.
- سالمندان و معلولين كه نيازهاي آنها ممكن است به طور كامل توسط سيستم توزيع جيره ويژه تأمين نشود و به راحتي دسترسي به جيره غذايي توزيع شده نداشته باشند.
چه نكاتي را در تغذيه گروه‌هاي آسيب‌پذير بايد در نظر گرفت؟
سالم‌ترين روش براي تغذيه شيرخواران زير 6 ماه تغذيه انحصاري با شيرمادر است. جايگزين‌هاي شيرمادر، با توجه به مشكلات تهيه آنها و استفاده از شيشه‌هاي شير غيربهداشتي مي‌تواند خطرناك باشد.
كودكان بزرگترين بخش جمعيت آسيب‌ديده را تشكيل مي‌دهند و در مقابل آسيب‌ها بايد حمايت شوند. در اين گروه سني شيردهي بايد حداقل تا 2 سالگي ادامه يابد و پس از 6 ماهگي علاوه بر شير مادر غذاهاي سرشار از انرژي براي آنان تامين گردد.
اصول كلي تهيه غذا در بحران‌ها به ويژه براي كودكان چيست؟
1- غذا به طور كامل پخته شود.
2- غذا به اندازه نياز روزانه پخته شود و از نگهداري غذاهاي پخته شده خودداري گردد.
3- از تماس غذاهاي خام و پخته با همديگر اجتناب شود.
4- ميوه‌ها و سبزيجات با دقت ضدعفوني و شسته شوند.
5- از آب سالم و مطمئن استفاده شود.
6- قبل و حين تهيه غذا دست‌ها مكرراً شسته شوند.
7- تا حد امكان از تغذيه كودكان با شيرخشك خودداري شود.
8- غذا از تماس با حشرات، جوندگان و ساير حيوانات محافظت گردد.
9- مواد غذايي فاسد شدني در مكان‌هاي امن نگهداري شوند.
اهميت مصرف آب در حوادث غيرمترقبه چيست؟
براي جلوگيري از دهيدرتاسيون (كم آبي) افراد آب لازم است. همه مردم منطقه آسيب ديده به ويژه سالمندان بايد به مقدار آب كافي براي آشاميدن، پخت و پز و بهداشت شخصي دسترسي ايمن و يكسان داشته باشند. به طور متوسط حداقل نياز روزانه افراد به آب سالم به تفكيك سن به شرح زير است:
- در يك ماهگي : 400 ميلي‌ليتر (تامين با شيرمادر)
- در 4 ماهگي: 600 ميلي‌ليتر (تامين با شيرمادر)
- در 12 ماهگي: 800 ميلي‌ليتر
- در 3 سالگي: 1000 ميلي‌ليتر
- در نوجوانان و بزرگسالان: 1 تا 5/1 ليتر
- در سالمندان: بيش از بزرگسالان
خصوصيات جيره غذايي مناسب در بحران‌ها چيست؟
مواد غذايي مناسب بايد روزانه حداقل 2100 كيلوكالري انرژي و 50 گرم پروتئين را براي هر فرد بزرگسال در اوايل بحران تامين نمايد كه با برنامه تغذيه همگاني از طريق سبد غذايي با رژيم مخلوط از غلات، حبوبات و سبزي‌ها ارائه مي‌گردد. مواد غذايي كه در مواقع بحران مي‌توان از آن استفاده كرد شامل: انواع نان، كنسرو ماهي يا لوبيا يا عدس يا مرغ، بيسكويت، خرما و كشمش، مربا، پنير، كلوچه يا كيك و موادي از قبيل نمك طعام، چاي و ادويه كه مستقيماً ارزش تغذيه‌اي ندارند ولي مزه مواد غذايي را مطلوب‌تر مي‌نمايند.
چه نكاتي در نگهداري و بهداشت مواد غذايي بايد رعايت كرد؟
در اكثر بحران‌ها مراكز توليد برق و شبكه برق‌رساني آسيب مي‌بينند. اگر زمان وقوع بلايا ماه‌هاي گرم سال باشد بايد روي يخچال و فريزر را با مواد عايق مانند پتوي پشمي پوشاند. در اين صورت محتويات يخچال تا 12 ساعت و در فريزر تا 24 ساعت سالم خواهد ماند. اگر زمان حوادث ماه‌هاي سرد توام با بارندگي باشد مواد غذايي را بايد از انجماد و مواد غذايي خشك را از رطوبت محافظت نمود.
در صورت نفوذ آب باران به مواد غذايي خشك، به محض مساعد شدن شرايط، مواد را بايد در مقابل آفتاب پهن نمود تا خشك شوند. غذاهاي منجمد ذوب شده به دليل افزايش نفوذپذيري آنها به ميكروارگانيسم‌ها قابل نگهداري نيستند.
توصيه‌هايي براي نگهداري و بهداشت برخي مواد غذايي مهم به شرح زير است:
مواد غذايي دامي:
- شيربايد سريعاً تبديل به فرآورده‌هايي با قابليت نگهداري طولاني مدت مانند ماست و پنير شود.
- تخم مرغ با پوسته سالم را مي‌توان در شرايط معمولي نگهداري كرد. در صورت گرم بودن هوا، بهتر است در عرض 15 روز مصرف شود.
- ماهي بايد تا حد امكان به حالت زنده در آب نگهداري شود.
- گوشت و مرغ در هواي گرم بيش از 4 – 3 ساعت قابل نگهداري نمي‌باشد. گوشت چرخ كرده به هيچ وجه قابليت نگهداري را ندارد (در يخچال حداكثر تا 12 ساعت قابل نگهداري است).
غذاهاي كنسروي: غذاي كنسروي با PH بالاتر از 5/4 مانند تن ماهي، گوشت، لوبيا و ... را حتماً بايد قبل از مصرف 20 دقيقه جوشاند.
ميوه و سبزي: به دليل عدم رعايت مسايل بهداشتي و استفاده از آب‌هاي آلوده در عمل‌آوري و تهيه سبزيجات حتماً بايد قبل از مصرف آنها را به شرح زير انگل‌زدايي و ضدعفوني نمود:
1- شستشو و حذف گل و لاي.
2- خيساندن به مدت 5 دقيقه در آبي كه به ازاي هر ليتر 4-3 قطره مايع ظرفشويي دارد (حذف انگل‌ها).
3- تخليه كفاب و شستشو با آب سالم.
4- خيساندن به مدت 5 دقيقه در آبي كه يك قاشق چايخوري پركلرين 70 درصد به 10 ليتر آن اضافه شده است.
5- سه بار شستشو با آب.
پخت مواد غذايي:
غذا بايد به اندازه مصرف هر وعده طبخ شود. در صورت سرد بودن هوا مي‌توان مواد غذايي باقيمانده را در هواي سرد محيط به شرطي كه بالاتر از 4+ درجه سانتي‌گراد نباشد. نگهداري كرد.
توجه به مراقبت‌هاي بهداشتي در جامعه بحران زده چرا مهم است؟
در شرايطي كه مراقبت‌هاي بهداشتي كاهش يافته و خطر عفونت، شيوع سوء تغذيه و مرگ و مير افزايش مي‌يابد عدم رعايت نكات بهداشتي و مصرف غذاهاي آلوده منجر به مسموميت‌هاي غذايي مي‌گردد. وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی
