سرطان پانکراس يا لوزالمعده؛ از تشخيص تا درمان

پانکراس، ارگانی است که پشت معده قرار دارد. وطیفۀ پانکراس ترشح هورمون و شیره های گوارشی برای کمک به هضم غذا می باشد. لوزالمعده یا پانکراس، اندامی اسفنجی شکل و لوله ای در پشت معده است.
-
-
-
لوزالمعده دو وظیفه مهم در بدن بر عهده دارد:
•آنزیم های گوارشی را می سازد که کمک به هضم غذاها (مخصوصا چربیها) در روده می کند.
•ساختن هورمون ها، از جمله: انسولین و گلوکاگون که میزان قند خون را متعادل می کنند. هنگامی که سلول های بدخیم رشد کرده و در لوزالمعده پخش می شوند، سرطان لوزالمعده به وجود می آید.
-
سرطان پانکراس از زمانی که چند چهره مشهور از جمله استیو جابز بنیانگذار شرکت اپل به آن مبتلا شدند (در سال 2003 بیماری او تشخیص داده شد و در سال 2011 به دلیل این بیماری جان سپرد) توجه زیادی به خود معطوف کرده است. جابز تومور اندوکرین سلول جزیره‌ای داشت که نوع نادری از این بیماری است. خطر سرطان پانکراس در طول زندگی، یک به هفتاد و یک است. 

 
پانکراس چیست؟ 

پانکراس عضوی لوله ای شکل و اسفنجی با طول 15 سانتیمتر است که در پشت معده قرار گرفته است. پانکراس دو وظیفه مهم در بدن دارد: تولید شیره گوارشی (آنزیمها) که به روده‌ها در تجزیه غذا کمک می‌کند و تولید هورمون‌های از جمله انسولین که استفاده بدن از قندها و نشاسته‌ها را تنظیم می‌کند. سرطان پانکراس زمانی اتفاق میافتد که سلول‌های بدخیم (سرطانی) رشد کرده، تقسیم می‌شوند و به بافتهای پانکراس گسترش می‌یابند.  

سرطان پانکراس بسته به اینکه کدام بخش از پانکراس (بخشی که مواد هاضمه را ترشح می کند – برون ریز- یا بخشی که انسولین و سایر هورمون ها را ترشح می کند –درون ریز-) به سرطان دچار شده است، در چند دسته ی مختلف طبقه بندی می شود.

سرطان پانکراس درون ریز (exocrine)

اگر چه انواع مختلفی از سرطان لوزالمعده وجود دارد اما 95% از موارد به علت تومور های بدخیم (adenocarcinoma) این بخش از لوزالمعده به وجود می آیند.

سایر انواع کمتر رایج سرطان لوزالمعده ی درون ریز عبارتند از:

کارسینوم آدنواسکواموس (Adenosquamous carcinoma)
کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous cell carcinoma)
کارسینوم سلول غول پیکر (Giant cell carcinoma)
کارسینوم سلول اسینار (Acinar cell carcinoma)
کارسینوم سلول کوچک (Small cell carcinoma)

بخش برون ریز لوزالمعده بیش از 95% از لوزالمعده را تشکیل می دهد به همین دلیل این قضیه که بیشتر سرطان های پانکراس در این بخش ایجاد می شوند تعجب آور نخواهد بود.
سرطان پانکراس درون ریز (Endocrine)

سایر سلول های پانکراس هورمون هایی را ترشح می کنند که به صورت مستقیم وارد جریان خون (سیستم درون ریز) می شوند. تومور های سرطانی ناشی از این سلول ها تومور نورواندوکرین پانکراس (pancreatic neuroendocrine) یا تومور سلول های جزیره ای نامیده می شوند.

سرطان پانکراس درون ریز نادر است و بسته به نوع هورمونی که آن بخش تولید می کند، به همان نام خوانده می شوند:

Insulinomas (از سلول های تولید کننده ی انسولین به وجود می آید)
Glucagonomas (از سلول های تولید کننده ی گلوکاگون به وجود می آید)
Somatostatinomas (از سلول های تولید کننده ی سوماتوستاتین به وجود می آید)
Gastrinomas (از سلول های تولید کننده ی گاسترین به وجود می آید)
VIPoma ها ( از سلول های تولید کننده ی هورمون پپتید های روده ای فعال کننده ی عروق به وجود می آید)
برخی از سلول های جزیره ای پانکراس که به تومور مبتلا می شوند هیچ هورمونی را ترشح نمی کنند لذا این نوع از تومور های سرطانی به تومور های غیر ترشحی جزیره ای پانکراس شناخته می شوند.

در ابتدا سرطان پانکراس در سکوت و بدون درد رشد می کند. زمانی که سرطان به اندازه ی کافی بزرگ شود، علائم آن بروز می کند. در این مرحله سرطان در خارج از پانکراس نیز رشد کرده است. بسته به محل تومور در پانکراس، علائم می توانند متفاوت باشند:

سرطان پانکراس در بالای سر پانکراس تمایل دارد که علائمی مانند موارد فوق ایجاد کند: کاهش وزن، زردی پوست، ادرار تیره، مدفوع کم رنگ، خارش، تهوع، استفراغ، شکم درد، کمر درد و بزرگ شدن غدد لنفاوی در گردن.
سرطان پانکراس در بدنه یا دم پانکراس، معمولا باعث علائمی مانند شکم یا کمر درد و کاهش وزن می شود.

به طور کلی علائم در سرطان هایی که در سر پانکراس رخ می دهند زودتر نمایان می شوند تا آن هایی که در بدنه و یا دم پانکراس به وجود می آیند.

علائم گوارشی سرطان پانکراس (لوزالمعده)

از آنجایی که سرطان پانکراس در اطراف اعضای مهمی از سیستم گوارشی قرار دارند، علائم گوارشی آن اغلب برجسته تر است. این علائم عبارتند از:

شکم درد. بیش از 80% از افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده در مرحله ای که تومور در حال رشد است حتما با شکم درد مواجه می شوند. سرطان لوزالمعده می تواند باعث ایجاد دردی مبهم در قسمت فوقانی شکم شود که از این ناحیه به پشت منتشر می شود. درد ممکن است بیاید و برود.
نفخ. برخی از مبتلایان به سرطان پانکراس یک احساس سیر شدن زودرس دارند و یا یک تورم ناراحت کننده را در شکم خود حس می کنند.
تهوع
اسهال
مدفوع کم رنگ. اگر مجرای تخلیه ی صفرا به روده توسط سرطان لوزالمعده مسدود شده باشد ممکن است مدفوع رنگ قهوه ای خود را از دست بدهد و کم رنگ و یا خاک رسی رنگ شود. ادرار نیز ممکن است تیره تر شود.

سرطان لوزالمعده: علائمی که در کل بدن نمایان می شوند

سرطان لوزالمعده همانطور که در حال رشد و گسترش است، روی کل بدن نیز تاثیر می گذارد. این حالت باعث ایجاد علائمی مانند موارد زیر می شود:

کاهش وزن


علائم و نشانه های سرطان لوزالمعده (پانکراس)
سرطان لوزالمعده به نام بیماری خاموش خوانده می شود، زیرا علائم آن در مراحل اولیه بیماری مشخص نمی شود. اما زمانی که سرطان پخش شد، در بالای شکم و پشت، درد دیده می شود.
بعد از غذا خوردن و دراز کشیدن، درد بدتر می شود.

این علائم عبارتند از:
ادرار تیره و مدفوع روشن، لخته خونی، سوء هاضمه، اسهال، تهوع، کاهش اشتها. سرطان لوزالمعده همانطور که در حال رشد و گسترش است، روی کل بدن تاثیر می گذارد.

این حالت باعث ایجاد علائمی دیگری مانند موارد زیر هم می شود:
•کاهش وزن
•کسالت، ضعف و افسردگی
•از دست دادن اشتها
•افزایش قند خون
برخی از افراد مبتلا به دیابت، به علت اختلال ناشی از دیابت که باعث ناتوانی پانکراس در تولید انسولین می شود، به سرطان لوزالمعده دچار می شوند. (با این حال اکثریت قریب به اتفاق افرادی که بیماری دیابتِ آنها تازه تشخیص داده می شود، در همان لحظه به سرطان پانکراس مبتلا نیستند.)

یرقان / زردي : باعث زرد شدن رنگ پوست و چشم می شود. مدفوع رنگ قهوه ای طبیعی خود را ندارد و در عوض به رنگ خاکستری در می آید. زردی در نتیجۀ انسداد جریان صفرا از کیسۀ صفرا به روده - جایی که صفرا به هضم غذا کمک می کند - ایجاد می شود. انسداد در نتیجۀ سرطان ایجاد می شود.


علت سرطان پانکراس 

اگر چه علت دقیق سرطان پانکراس هنوز مشخص نیست، سیگار کشیدن عامل خطر مهمی است و افراد سیگاری دو تا سه برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری احتمال دارد به این بیماری مبتلا شوند. سن نیز عامل خطر محسوب می‌شود به طوری که معمولا پس از سن 45 سالگی این بیماری بروز می‌کند.  ديابت نیز با سرطان پانکراس مرتبط است و حدود 10 تا 20 درصد از افرادی که این سرطان در آنها تشخیص داده می‌شود، ديابت دارند. عوامل خطر دیگر شامل پانکراتیت مزمن و سیروز کبدی است. سابقه خانوادگی سرطان پانکراس، رژیم پر چرب، چاقی و ورزش نکردن نیز می‌تواند در آن نقش داشته باشد. 

 
تشخیص سرطان پانکراس 

                 

چالش اصلی در این بیماری تشخیص زود هنگام آن است. پزشک تومور را نمی‌تواند در معاینه معمولی ببیند یا احساس کند. برای کمک به تشخیص (و تعیین درمان مناسب) آزمایش‌های تصویر برداری مانند اولتراسوند یا سی تی اسکن انجام می‌شوند تا با مشاهده تصاویر شکم گستره بیماری مشخص شود. ناحیه سبز نشان داده شده در این تصویر رنگی سی تی اسکن سرطان در پانکراس و کبد را نشان میدهد. تشخیص آن با نمونه برداری (برداشتن نمونه بافت از تومور به وسیله سوزن از داخل پوست یا در حین عمل) انجام می‌شود. 

 
درمان: جراحی 

در صورتی که سرطان فراتر از پانکراس گسترش نیافته باشد، جراحی می‌تواند سرطان را درمان کند. از آنجایی که عوارض بستگی به وسعت جراحی دارد، تومور برداشته می‌شود و تا حدامکان مقداری از پانکراس که سالم است، باقی می‌ماند. متاسفانه در سرطان پانکراس، در زمان تشخیص سلولهای بدخیم معمولا فراتر از پانکراس گسترش یافته‌اند. حتی در صورتی که تومور برای برداشتن خیلی بزرگ باشد باز هم ممکن است جراحی انجام شود. این جراحی می‌تواند شامل روشی برای کمک به تخفیف مقداری از علائم و پیشگیری از مشکلات مشخص مربوط به اندازه توده سرطانی باشد. 

 
درمان: پرتو درمانی 

                       
پرتو درمانی از پرتوهای با قدرت بالا استفاده می‌کند تا سلولهای سرطانی را نابود کند. پرتودرمانی معمولا پنج روز در هفته به مدت چند هفته یا چند ماه انجام می‌شود. این برنامه با انتشار دوز کامل تابش به محافظت از سلولهای سالم کمک می‌کند. پرتو درمانی به عنوان روشی برای نابود کردن سلولهای سرطانی که پس از جراحی در آن ناحیه باقی مانده‌اند نیز مورد مطالعه قرار گرفته است. پرتو درمانی میتواند به آرام کردن درد یا مشکلات گوارشی ایجاد شده توسط توده سرطانی بزرگ، کمک کند. 

 
درمان: شیمی درمانی

شیمی درمانی از دارو برای تخریب سلولهای سرطانی استفاده کرده و جلوی رشد و تکثیر آنها را می‌گیرد. درمان ممکن است شامل یک دارو یا ترکیبی از داروها باشد و از طریق تزریق یا به صورت خوراکی مصرف شود. دارو وارد جریان خون شده و به سرتاسر بدن منتقل می‌شود بنابراین شیمی درمانی برای سرطانی که گسترش یافته است گزینه خوبی به شمار می‌آید. همچنین می‌توان پس از جراحی برای کشتن سلولهای سرطانی که باقی مانده‌اند، از شیمی درمانی استفاده کرد. 

 
درمان:درمان هدفمند 

داروهای جدیدتر در بازار قادرند به بخش مشخصی از سلولهای سرطانی حمله کنند. درمان‌های هدفمند عوارض کمتری نسبت به شیمی درمانی داشته و به سلولهای طبیعی آسیب کمتری وارد می‌کنند. درمان هدفمند در حال حاضر برای درمان سرطان پانکراس مورد مطالعه قرار دارد. در اینجا تصویر بزرگ شده از سلول سرطان پانکراس دیده می‌شود. 

 
درمان ضد سرطانی جدید: ایمنی درمانی 

ایمنی درمانی که به عنوان درمان بیولوژیک نیز شناخته می‌شود به تقویت سیستم ایمنی فرد در مبارزه با بیماری کمک می‌کند. ایمنی درمانی هنوز برای سرطان پانکراس در دسترس نیست اما در کنار تحقیقاتی بر روی واکسنهایی که سیستم ایمنی را برای حمله به سلولهای سرطانی تقویت می‌کنند، درحال مطالعه و بررسی است.  

 
درمان: درمان تسکینی 

درمان علائم سرطان پانکراس :
سرطان پانکراس معمولاً باعث علائم آزار دهنده ای مثل زردی (یرقان)، انسداد روده ها، درد و کاهش وزن می شود. درمان هایی به منظور تسکین این علائم وجود دارد :
یرقان : یرقان در نتیجۀ انسداد و در نتیجه توقف جریان صفرا در مسیرخود از مجرای صفراوی مشترک به روده ها است. رایج ترین درمان استفاده از استنت (Stent ) است؛ استنت یک لولۀ باریک است که درون مجرا قرار می گیرد، تا آن را باز نگه دارد. استنت معمولاً با روشی به نام ERCP انجام می شود. /Endoscopic retrograde cholangiopancreatography/ERCP) تصویربرداری از مجاری صفراوی و پانکراس توسط اندوسکوپی 
انسداد روده (دئودنوم) : حدود 20-15% از افراد مبتلا به سرطان پانکراس دچار انسدادِ ناشی از تومور در بخش اول روده باریک (دئودنوم) می شوند. برای این افراد، به وسیلۀ جراحی بین معده و بخش تحتانی رودۀ باریک مسیر جدیدی ایجاد می کنند. روش دیگری که می توان به عنوان جایگزینی برای جراحی در نظر گرفت قرار دادن یک استنت (لوله) درون رودۀ باریک است؛ این استنت باعث می شود که ناحیۀ مسدود شده باز نگه داشته شود.

درد: درد یکی از شایع ترین مشکلات افراد مبتلا به سرطان پانکراس است. در گروهی از بیماران استفاده از مُسکن کافی است. رادیوتراپی هم با کوچک کردن تومور می تواند درد را بهبود دهد. روشی به نام Celiac plexus block ( مسدود کردن شبکۀ سلیاک- شبکۀ سلیاک: شبکه بزرگ عصبی در شکم است) هم می تواند گزینۀ خوبی برای کنترل درد باشد. در این روش، الکل در اعصاب انتقال دهندۀ درد تزریق می شود. الکل، باعث از بین رفتن اعصاب گشته و در نتیجه مانع از انتقال پیام درد به مغز برای احساس درد می شود.

کاهش وزن : اکثر بیماران مبتلا به سرطان پانکراس دچار کاهش وزن می شوند. استفاده از جایگزین هایی برای آنزیم پانکراتیک می تواند در جذب چربی، به بدن کمک کند. این جایگزین ها معمولاً به صورت کپسول هستند که به صورت روزانه مصرف می شوند. اگر بیمار دچار مشکلاتی مثل حالت تهوع و استفراغ است، داروهای زیادی برای کاهش این علائم و افزایش اشتها وجود دارد.
-
درمان تسکینی بدون توجه به مرحله بیماری یا نیاز به درمان‌های دیگر برای کاهش علائم و مدیریت درد مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف از درمان تسکینی بهبود کیفیت زندگی نه تنها در بدن، بلکه در ذهن و روح است. در حالی که درمان‌های تسکینی در مراحل بسیار پیشرفته بیماری بسیار مناسب هستند، می‌توانند در کنار درمان های دیگر در مراحل دیگر سرطان نیز استفاده شوند. 

 
دریافت حمایت 

زندگی با سرطان پانکراس آسان نیست، وجود یک سیستم حمایتی برای کمک به غلبه بر جنبه‌های احساسی و عملی این بیماری متهاجم لازم است. تشکلها و نهادهای حمایتی برای بیماران و خانواده و دوستان آنها وجود دارد. این ارگانها به مشکلات درمانی روزمره‌ی بیماران و رفع نگرانی‌های آینده‌ی آنها کمک می‌کنند. 

 
آیا پیشگیری از این سرطان ممکن است؟ 

با این که هیچ کار مشخصی برای پیشگیری از سرطان پانکراس نمی‌توان انجام داد، اما عوامل خطر زیر را می‌توانید کنترل کنید: 

اگر سیگار می‌کشید، آن را ترک کنید. 

اگر رژیم غذایی پر چرب دارید، غذاهای سالمتر مصرف کنید. 

برنامه ورزشی منظم داشته باشید چرا که مشخص شده است ورزش خطر سرطان پانکراس را کاهش می‌دهد. 
-

در بسیاری از افراد مبتلا به سرطان پانکراس، بیماری غیر قابل علاج است. تصمیم به قطع درمان بسیار سخت است و در این تصمیم گیری باید خانواده، دوستان و تیم درمانی شرکت داشته باشند. قطع درمان به معنای قطع مراقبت و نظارت بر وضعیت بیمار نیست. معمولاً برای بیمارانی که احتمالاً کمتر از شش ماه زنده می ماننند از Hospice care استفاده می شود.
این مراقبت دربرگیرندۀ تمام نیاز های بیمار و خانواده اش شامل جوانب و مراقبت های جسمی(تسکین درد) ، روانی، اجتماعی و معنویِ درد و بیماری که فرد به آن مبتلا است می شود. این مراقبت ها می توانند در خانه یا آسایشگاه انجام شود و به کادر درمانی که شامل پزشک، پرستار، بهیار، مددکار اجتماعی و متخصص امور معنوی و دینی است، نیاز دارد. این افراد با همکاری یکدیگر، تلاش می کنند تا ناراحتی ها و عذابی که بیمار و خانواده اش متحمل می شوند را کاهش دهند.