آزمونهاي شخصيت‌شناسي قابل اعتمادند؟
وقتي به ابرها يا موزاييک‌هاي شکسته نگاه مي‌کنيد، چه مي‌بينيد؟ محققان ژاپني مي‌گويند ديدن تصوير صورت انسان در ابرها يا نقاط سياه روي يک صفحه کاغذ نشانه تخيل بالاي افراد نيست، بلکه نشانه‌اي از اضطراب و استرس است. بررسي‌ها حاکي از اين موضوع است که در افراد عصبي و مضطرب، مغز هميشه در حالت هشدار است و خطر را در جايي مي‌بيند که شايد اصلا وجود نداشته باشد. اين نوع آزمون‌ها براي تشخيص شخصيت افراد کم نيست اما واقعا قابل اطمينانند و مي‌توان اضطراب و استرس يا وسواس را از روي آنها تشخيص داد؟
با دکتر حسين ابراهيمي مقدم، روان‌شناس عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي در همين رابطه گفت‌وگو کرده‌ايم.
-آيا با انجام آزمونهاي روان‌شناسي مي‌توان شخصيت افراد را تشخيص داد؟
براي اندازه‌گيري شخصيت افراد از ابزارهاي مختلفي مي‌توان استفاده کرد. يکي از بهترين روش‌ها گفت‌وگو و مشاهده است که روانشناسان به صورت حرفه‌اي و براساس تکنيک آن را انجام مي‌دهند. اين گفت‌وشنود با مکالمه و ديدگاه يک فرد عادي بسيار متفاوت است. روانشناسان حين صحبت با يک فرد براي اندازه‌گيري استرس و اضطراب او به نکته‌هاي ريزي مثل عرق روي پيشاني، تنگي و گشادي مردمک چشم و مسائلي از اين قبيل توجه دارند. براي تشخيص برخي اختلال‌ها مثل افسردگي هم آزمونهاي استانداردي وجود دارد.
- تصاوير و نقاشي‌هايي که گاهي مي‌بينيم در شبکه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌چرخد و افراد با انتخاب يک عکس يا مرتب کردن آنها يا پاسخ به برخي سوالات نامربوط سعي مي‌کنند بفهمند چه شخصيتي دارند هم از اين قبيل آزمون‌هاست؟
نه الزاما. آزمون‌ها به 2 گروه تقسيم مي‌شوند؛ آزمونهاي عيني و آزمونهاي فرافکن. آزمونهاي عيني به انواعي گفته مي‌شود که با ابزار و وسايل خاصي انجام مي‌شود و فرد با انجام فعاليت‌هاي مختلف، نمره‌هايي را در آن به دست مي‌آورد و براساس آن نمره‌ها ويژگي‌هاي خاصي مثل هوش، شخصيت‌هايي مثل درون‌گرايي و برون‌گرايي يا حالاتي مثل استرس اندازه‌گيري مي‌شود. اين آزمون‌ها به صورت استاندارد در کشور ما هم به کار گرفته مي‌شوند. آزمونهاي فرافکن در واقع تصاوير خاص و مبهمي هستند که به افراد ارائه مي‌شوند و هر شخص تفسير خاصي از آن دارد.
-يکي از معروف‌ترين اين آزمون‌ها تصوير لکه جوهر است.
بله، اين تصاوير را براي اولين بار يک عينک‌ساز طراحي کرد. اين فرد تصويري از قاب عينک را نقاشي کرد و چون از آن خوشش نيامد آن را مچاله و در سطل زباله انداخت. فرداي آن روز به اين نتيجه رسيد که يکي از طراحي‌هايش مناسب بوده است و وقتي کاغذ مچاله‌شده را باز کرد چيزي شبيه شکلي خاص ديد. اين تصوير را به همسرش نشان داد و متوجه شد او تصوير ديگري را مي‌بيند و اين موضوع اساس کار اين آزمون شد که به نام «رورشاخ» معروف است.
-به عبارتي اين‌گونه آزمون‌ها ثابت مي‌کنند افراد با ويژگي‌هاي شخصيتي متفاوت برداشت‌هاي متفاوتي از يک تصوير دارند.
بله، به اين آزمون اصطلاحا «تکه ابر» هم مي‌گويند. افراد مختلف در مشاهده ابرها يا لکه جوهر تصويرهاي خاصي مي‌بينند. براي تعبيرهاي مختلف نيز تفسيرهاي استانداردي وجود دارد و روان‌شناس مي‌تواند به واسطه آنچه هر فرد تجسم مي‌کند شخصيت او را شناسايي کند.
-هميشه تصاوير آزمونهاي روان‌شناسي اشکالي مبهم است؟
نه الزاما. در برخي آزمون‌ها تصاوير مبهم نيست. مثلا خانمي جلوي در يک اتاق نمايش داده مي‌شود. افراد مختلف با مشاهده اين تصوير تعابير متفاوتي دارند. مثلا يک فرد مضطرب گمان مي‌کند اين خانم داخل اتاق را مي‌بيند تا مطمئن شود اوضاع مرتب است اما يک فرد افسرده ممکن است اين‌گونه تعبير کند که اين خانم مراقب کودکش است و...
- و نتايج قابل اطمينان است؟
نتايج معمولا درست است و از آن در کنار آزمونهاي استاندارد عيني مي‌توان استفاده کرد. البته به شرطي که فردي ماهر در اين زمينه آنها را تفسير و تعبير کند. هر فردي نمي‌تواند و صلاحيت تفسير نتايج را ندارد.
