جایگاه روحانی مشاور در سلامت معنوی

به طور کلی سلامت معنوی، حداقل دارای چهار بخش هدفمندی زندگی فرد و اعتقاد به جهان دیگر، توکل و ایمان به مبدا، مناسک فردی وجمعی و اخلاقیات است که این شق چهارم یعنی اخلاقیات هسته اصلی معنویت را تشکیل می دهد.
هر چند سلامت معنوی، طی سه دهه گذشته، توسط محققان به ویژه در کشورهای توسعه یافته مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته ؛ متاسفانه اغلب این مطالعات در معرض مشاهده و استفاده پزشکان و کارکنان نظام سلامت نبوده است.
در زمان حاضر، کیفیت تحقیقات برای سلامت معنوی از دهه 1990 بهبود یافته است و تحقیقات قبل از این دهه و یافته های جدید نشانگر این است که داشتن دیدگاه معنوی مانند چتری بر سایر ابعاد سلامت، تاثیر گذار است و ارتباط مستقیم بین جنبه های مختف نیز در تحقیقات نشان داده شده است.
کشف این ارتباطات موجب شد در نظام های سلامت کشورهایی همچون ایالات متحده و انگلستان، تغییراتی به وجود آید و ارایه خدمات در ابعاد معنوی نیز در دستور کار این کشورها قرار گیرد.
برخی کشورها از جمله انگلیس در حال استاندارد سازی خدمات سلامت معنوی هستند و به همین علت در این نظام به این راحتی اجازه ارایه هر نوع خدمتی به اسم سلامت معنوی داده نمی شود.

**وضعیت سلامت معنوی در نظام سلامت کشور
در زمان حاضر چندین مرکز در کشور برای طراحی و پایلوت مشاوره سلامت معنوی در نظام سلامت فعالیت می کنند دانشگاه علوم پزشکی ایران انستیتو تحقیقات بهداشت روانی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی قزوین از جمله این مراکز به شمار می آید.
بیمارستان کوثر در استان قزوین طی سال 90 برای بیماران مبتلا به سرطان واحد مشاوره معنوی در نظر گرفت و در تجربه یاد شده، نظامی برای ارایه خدمات معنوی طراحی و پایلوت شد البته این پایلوت زیاد طول نکشید و کار، متوقف شد.
از قرار معلوم برخی دانشگاه های علوم پزشکی نیز در صدد اجرای طرح هایی برای ارتقا سلامت معنوی بیماران خود هستند اما باید در راستای اجرای طرح هایی این چنینی اصولی را مدنظر قرار داد.
به گفته دکتر بهزاد دماری ، متخصص پزشکی اجتماعی؛ در اصل ادغام مداخلات معنویت در نظام سلامت جنبه های مختلف را در بر می گیرد به عنوان نمونه در سطح بیمارستانی وجود اتاق مشاوره معنوی و مشاوران آموزش دیده، مدیران، پرستاران و پزشکان آموزش دیده، منابع آموزشی و یادگیری ویژه بیماران، محیط مناسب برای راحتی و آسایش بیماران حتی تفریح آنان، وجود نظام مراقبت و پیگیری پس از ترخیص از جمله معرفی بیمار به مراکز و گروه های معنوی و اجتماعی را شامل می شود.
-
اخیرا ، طرحی نیز در بیمارستان های استان مرکزی تحت عنوان روحانی مشاور یا روحانی مقیم با همکاری دفتر نماینده ولی فقیه دانشگاه علوم پزشکی اراک در حال اجراست.
این طرح از شهریور ماه امسال با 16 روحانی که دو تن از این شمار را بانوان تشکیل می دهند در استان یادشده آغاز شده است .
به گفته دکتر حسین سرمدیان معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی اراک ، تمام بیمارستان های این دانشگاه و دو کلینیک کوثر و امام رضا(ع) نیز دارای روحانی مقیم هستند.
سرمدیان در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد که روحانی مشاور یا روحانی مقیم در ساعات کاری در زمینه احکام، سوالات شرعی بیماران و همراهان و حتی در زمینه ازدواج نیز مشاوره می دهد.
وی افزود: مشاوره روحانی مقیم فقط به بیماران اختصاص ندارد بلکه همراهان بیمار نیز جهت ارتقا روحیه و مواجهه بهتر با مشکل بیمارشان از روحانی کمک می گیرند.
وی در رابطه با چگونگی مشاوره روحانی گفت: در کلینیک هایی که روحانی در آن مقیم باشد هر 15 تا 20 دقیقه به مراجعان اطلاع رسانی می شود اما برای بخش های بیمارستانی، سرپرستار مسئولیت نیاز سنجی بیماران را برعهده دارد و هر بیماری که به مشاوره روحانی نیاز داشته باشد ابتدا این موضوع را به سرپرستار بخش اطلاع می دهد و سرپرستار نیز به روحانی منتقل می کند؛ سپس روحانی در ساعت مشخصی برای بیمار مشاوره می دهد.
سرمدی در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه آیا روحانی در زمینه موضوعات پزشکی ، آموزش دیده است یا خیر ، اظهار کرد : روحانی مقیم در زمینه پزشکی آموزشی ندیده است و فقط مشاوره های وی در زمینه اعتقادی است؛ ضمن اینکه در زمان حاضر نظام سلامت برخی کشورهای پیشرو در شاخص های سلامت از روحانیون خود برای مشاوره و ارتقا سلامت معنوی بیمارانشان کمک می گیرند.
بر اساس این گزارش، اقداماتی همچون روحانی مقیم در بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی اراک ، گامی به سمت سلامت معنوی به شمار می آید که مورد تقدیر است؛ اما به نظر می رسد که این طرح دارای پیشینه علمی نیست.
دماری، مدیر گروه مولفه های اجتماعی سلامت موسسه ملی تحقیقات سلامت و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران از اجرای طرح روحانی مقیم استقبال می کند و اینکه نتایج مطالعات جهانی نشان می دهد، ادغام خدمات سلامت معنوی در نظام سلامت باعث افزایش تحمل بیماری، تسریع در امر بهبود و کاهش میزان استفاده از خدمات بهداشتی درمانی می شود و همچنین باعث پیشگیری از بیماری می شود.
دماری در عین حال در رابطه با اجرای طرح هایی این چنینی اظهار می دارد که این قبیل طرح ها همچون سایر طرح ها باید پیش زمینه علمی داشته باشند و اگر چنین مستنداتی وجود ندارد از مسئولان طرح تحول سلامت انتظار می رود، طرح هایی را اجرا و منابعی صرف کنند که به اندازه کافی مستندات علمی داشته باشند و به سمع و نظر خبرگان و اساتید حوزه و دانشگاه رسیده باشد.
دماری معتقد است که هر مداخله ای اندیکاسیون خاص خودش را دارد. تیم مراقبت معنوی چند تن هستند، پرستاران و مدیران بیمارستان محیط مناسب معنوی ایجاد می کنند که خود این کار استانداردهای اجماع شده ای را در کشور ما لازم دارد، پزشکان برای ورود به سلامت معنوی ابتدا باید بیمار نیازمند به مشاوره را درست انتخاب کنند، پس با یک مرحله غربالگری و شناسایی سرو کار داریم؛ سپس ، پزشک بر اساس دوره های آموزشی و مهارت های کسب شده با احتیاط وارد حیطه ارزیابی معنوی بیمار می شوند که آن هم برای خودش الگوهای متفاوت و تجربه شده ای دارد و پس از آن به تشخیص پزشک اگر بیمار نیاز به مشاوره معنوی داشت با انتخاب و رضایت خودش به مشاور معنوی معرفی شود و در فضای کاملا خصوصی مشاوره می گیرد.

-
گزارش: لیلا خطیب زاده