اولین فارغ التحصیلان بازیگری را بشناسید

بیست و یکم اردیبهشت ماه، هشتاد و چهارمین سالروز تاسیس اولین مدرسه سینمایی ایران است. خیلی‌ها مبدأ ورود هنر هفتم به ایران را خریداری دوربین سینماتوگراف توسط ناصرالدین شاه می‌دانند، اما این اتفاق ظالمانه اگرچه بی تأثیر نبود، صاحب تمامیت چنین افتخار بزرگی هم نیست.

ناصر الدین شاه، مثل بعضی دیگر از سلاطین قجر، وام‌های هنگفت خارجی می‌گرفت و وضع مُلک و مملکت را دچار نزول و تورم می‌کرد تا به سفرهای عیاشانه فرنگ برود و در میان یکی از همین سفرها، پولی که قرار بود هزینه مسائل اجرایی و اداری کشور بشود را صرف خریداری یک وسیله تفریحی برای خودش کرد. سینما را ناصر الدین شاه به ایران نیاورد، اگرچه دوربین را او آورد.

این افتخار بزرگ، یعنی ورود سینما به ایران، متعلق به اشخاص دیگری است که مهمترین‌شان آوانس اوگانیاس، کارگردان اولین فیلم صامت ایرانی و مؤسس اولین آموزشگاه سینمایی در کشور بود.

مدرسه آرتیستی سینما که اولین آموزشگاه سینمایی ایران بود را به عبارتی می‌توان شروعی بر روند بومی سازی سینما در کشور ما دانست.

آوانس اوگانیانس یک مهاجر ارمنی بود که پس از اتمام تحصیلات در هنرستان سینمایی مسکو، به دلیل مشکلات خانوادگی و مالی که بعد از متارکه با همسرش به وجود آمده بود، همراه با دختر نوجوانش در سال 1308 از طریق مشهد وارد تهران شد.
 
آوانس فکر تاًسیس مدرسهً سینمائی و فیلمسازی در ایران را با یکی دیگر از مهاجران روسی به نام ساکوار لیدزه، صاحب سینما مایاک، در میان گذاشت و با تشویق و یاری‌های اولیه او کارش را شروع کرد. اولین اعلامیه گشایش آن مدرسه سینمائی به این شرح بود : 

{آگهی مدرسه آرتیستی سینما - مدرسهً آرتیستی سینما واقع در خیابان علاءالدوله از روز 26 فروردین مطابق با 15 آوریل به توسط معلمین و معلمه‌های متخصص افتتاح خواهد شد و جهت خواتین کلاس مخصوص دایر است، داوطلبین می توانند هر روزه از ساعت 3 بعدازظهر تا 8 خود را به دفتر مدرسه معرفی نمایند}

درج اولین آگهی، نتیجه مورد نظر را به بار نیاورد؛ ولی در فاصله کوتاهی پس از درج اعلان‌های بعدی و افتتاح مدرسه هنرپیشگی، در بیستم اردیبهشت ماه 1309، ابتدا حدود سیصد نفر در مدرسه نام نویسی کردند. این هجوم برای دوره‌ای که سینما هنوز کاملاً عمومیت پیدا نکرده بود، هیجان انگیز به نظر می‌رسید. سرانجام آوانس اوگانیانس در بیست و یکم اردیبهشت ماه 1309 کار مدرسه را آغاز کرد. او کلاس‌های متعددی را که لازمه این امر بود از موسیقی، بازیگری، ورزش، فیلمبرداری، ژیمناستیک، رقص و... دائر کرد و هر چند تعداد شاگردان مدرسه، بتدریج طی همان ماه اول تحلیل رفت و کم شد، اما آوگانیانس به تعداد باقیمانده شاگردانش که فقط هجده نفر بودند، راضی و قانع بود. سرانجام دوازده نفر دور نخست مدرسه آرتیستی سینما را به پایان می رسانند : 

حسن خان مینوئی بازیگر رل - امنت و زورمندی
احمد خان دهقان - بازیگر رل - درام تراژدی و سالن
محمد علی خان قطبی - بازیگر رل- درام تراژدی و سالن
امیر خان ارجمند - بازیگر رل - توروک
ابوالقاسم خان آشتی - بازیگر رل - درام کمدی
محمد خان ضرابی - بازیگر رل - کمدی
اسماعیل خان نجات - بازیگر رل - توروک
عباس خان طاهباز - بازیگر رل - درام
کاظم خان سیار - بازیگر رل - درام
منوچهر خان هوشی - بازیگر رل - درام
حسین خان نوری - بازیگر رل - درام
غلامعلی خان سهرابی - بازیگر رل - کمدی

این دوازده نفر اولین فارغ التحصیلان رشته سینما در ایران هستند و همگی بدون استثنا وارد فضای حرفه‌ای کار شدند. البته مقایسه شرایط هشتاد و چهار سال پیش با امروز، قطعا کار درستی نیست و نمی‌شود از آکادمی‌های امروز هم چنین توقعی داشت که صد در صد فارغ التحصیلان‌شان وارد فضای کار بشوند، اما لابد در مورد این که امروزه ورود به عرصه سینما هیچ حساب و کتاب معینی ندارد و سرمایه گذاری عمر، برای یافتن یک حرفه سینمایی تقریباً شبیه به یک قمار تمام عیار است، همه متفق القول‌اند‌. 

امروز باید واقعاً از کسی مثل اوگانیاس ممنون بود که آموزش‌های سینمایی را در ایران بومی کرد، اما ظاهراً به مرحله‌ای رسیده‌ایم که نیاز به انقلابی در کارآفرینی هنری داریم و بحث آموزش، در حالی که بهترین و با استعدادترین فارغ التحصیلان در برابر آدم‌های خوش‌شانس و پولدار و صاحب‌آشنا، هیچ برگی برای رو کردن و هیچ امکانی جهت ورود ندارند، بحثی نیست که در اولویت باشد. امروز شدیداً حس می‌شود که به یک اوگانیاس جدید احتیاج داریم تا انقلابی در بحث کارآفرینی سینما انجام بدهد.


یادداشت از میلاد جلیل زاده