کاهش زمان گفت‌وگو بین اعضای خانواده به 17 دقیقه در شبانه‌روز
آنچه در پی می‌آید واکاوی مختصری از آسیبهای اجتماعی مبتلابه جامعه ایرانی و راه‌هایی برای رویارویی و مقابله با این پدیده نامیمون است که در بسیاری از مواقع موریانه‌وار بنیان خانواده‌ها و ارزش‌های اجتماعی را نشانه رفته است.
علیرضا ایزدبور کارشناس ارشد جامعه‌شناسی در گفت‌وگو با ایسنا، منطقه سمنان؛ با بیان اینکه سیر صعودی طلاق و اعتیاد در استان سمنان 7 ساله شده است از افزایش اعتیاد در بین بانوان اظهار نگرانی کرد.
وی اظهار کرد: آسیب اجتماعی به‌معنای هر نوع اختلال، آسیب و بی‌نظمی ایجاد شده در جامعه است. ضمن اینکه هر اختلالی آسیب به حساب نمی‌آید بلکه زمانی که آن آسیب از مقدار عددی خاصی بگذرد اختلال محسوب میشود.
وی با بیان اینکه آسیبهای اجتماعی در یک دهه اخیر رشد قابل توجهی داشته تصریح کرد: ریشه آسیب‌ها را نیز باید در عوامل متعدد و متنوعی جست‌وجو کرد.
اعتیاد زنان در حال افزایش است
ایزدبور با بیان اینکه بیشترین آسیبهای مبتلابه کشور و استان اعتیاد و طلاق است گفت: این آسیب‌ها از سال 87 سیر صعودی گرفته است همچنان‌که در حال حاضر متاسفانه اعتیاد زنان در حال افزایش است.
وی از آسیب‌هایی که در بستر خانواده اتفاق می‌افتد به عنوان بخش مهمی از دیگر آسیبهای اجتماعی نام برد و خاطرنشان کرد: این آسیب‌ها شامل همسرآزاری، کودک‌آزاری، معلول و سالمند آزاری و... است که متاسفانه آمار قابل توجهی در جامعه ایرانی دارد اما بدرستی منعکس نمیشود.
این جامعه‌شناس با اشاره به دلایل و چرایی بسیاری از خشونت‌های خانگی در جامعه ایرانی، گفت: علت بسیاری از خشونت‌های خانگی و کتک کاری‌ها عدم ارتباط و تعامل صحیح در بستر خانواده است.
ایزدبور با بیان اینکه آمار اعتیاد در زنان در ده سال گذشته از سه به هشت درصد در جمعیت معتادان رسیده است گفت: امروزه به علت صنعتی شدن جوامع و شهرنشینی و گسترش ارتباطات اجتماعی میزان اعتیاد در بین زنان رو به فزونی است.
کاهش شدید گفتگو در سطح خانواده‌ها
این کارشناس ارشد جامعه‌شناسی با اشاره به راهکارهای مقابله با آسیبهای نوپدید در جامعه گفت: در دنیای امروز که قرن انفجار اطلاعات است. خانواده‌ها باید خود را برای مقابله با آسیبهای نوپدید که برآمده از فضای مجازی است توانمند کنند.
وی افزود: یکی از آسیب‌هایی که امروزه در بستر خانواده ایجاد شده این است که ارتباطات در سطح خانواده محدود شده و تعاملات بین افراد خانواده رو به کاهش است.
وی گفت: یکی از نشانه‌های کم شدن ارتباط بین اعضای خانواده رسیدن سطح گفتگو در 24 ساعت به 17 دقیقه است که آمار خطرناکی است.
ایزدبور با بیان اینکه در دنیای امروز نمی‌توان کودکان را محصور کرد افزود: باید فرهنگ صحیح استفاده از امکانات جدید به فرزندان آموزش داده شود. آنها باید یاد بگیرند که در طول روز چقدر از اینترنت و موبایل استفاده کنند یا چقدر کتاب بخوانند؟.
وی افزود: امروز متاسفانه برخی خانواده‌ها کودکان‌شان را به حال خود رها کرده‌اند و می‌گویند نمیشود کاری انجام داد، آنها ساعت‌ها وقت را صرف تهیه کردن وسایل مورد نیاز فرزندان و رسیدگی به مشکلات جسمی آنها می‌کنند اما وقت زیادی را برای تربیت و پرورش کودکان و مطالعه کتاب‌های تربیتی و مراجعه به مشاور نمی‌کنند.
وی بابیان اینکه افسردگی و عدم تعامل در جوامع امروز با افزایش محسوسی روبرو بوده، افزود: مقابله با این امر نیازمند توانمند شدن افراد در بعد روانی و اجتماعی است.
مدیرکل بهزیستی استان سمنان ادامه داد: یکی از مشکلات حوزه‌های اجتماعی در ایران این است که هر فردی در این حوزه خود را صاحبنظر دانسته و راهکار ارائه می‌دهد.
این مدرس دانشکده روانشناسی دانشگاه سمنان بابیان اینکه حوزه اجتماعی یک حوزه تخصصی است و در این حوزه نیز مانند حوزه پزشکی و دیگر حوزه‌ها متخصصین باید صاحبنظر باشند گفت: یکی از مشکلات حوزه اجتماعی این است که هر کسی به راحتی در این حوزه مداخله می‌کند و در بسیاری اوقات همین نسخه پیچیدن‌های غیر متخصصانه و غیر کارشناسانه افراد را دچار آسیبهای جبران ناپذیر می‌کند.
ایزدپور در پاسخ به این سوال که آسیبهای اجتماعی چه آسیبهای دیگری را ممکن است به دنبال داشته باشند؟ گفت: آسیبهای اجتماعی هیچ وقت تک علتی نیستند بلکه مجموعه‌ای از علل در بوجود آمدن آنها موثر است، مانند اعتیاد که می‌تواند باعث روی آوردن افراد به سرقت نیز شود و یا سارق مرتکب قتل نیز شود یا علت‌های مختلف که سبب طلاق می‌شوند و طلاق موجب کودک آزاری شود و یا همچنین فرد بیکار به سمت اعتیاد روی آورده و فردی که کار دارد معتاد شود و کارش را از دست بدهد.
وی افزود: برای کاهش آسیبهای اجتماعی حتما باید به این شبکه علی و مجموعه علل توجه شود مثلا در پاسخ به این سوال که چرا مشکل اعتیاد در جامعه حل نمیشود؟ می توان گفت مساله اعتیاد علل جسمی، روانی و اجتماعی دارد ولی ما فقط تمرکز را روی علل جسمی گذاشته و سم‌زدایی کردیم ولی مداخلات اجتماعی و روانی را رها کرده‌ایم و مشکل خانواده و اشتغال فرد معتاد را حل نکرده‌ایم.
واکسن پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، آموزش مهارتهای اجتماعی است
علیرضا ایزدبور با بیان اینکه موفقیت در زمینه کاهش آسیبهای اجتماعی در سایه خرد جمعی و تعامل بین بخشی بوجود می‌آید، افزود: ما زمانی می‌توانیم در جامعه شاهد کاهش آسیبهای اجتماعی باشیم که خود را برای مقابله با این آسیب‌ها توانمند و مسلح کرده باشیم و آموزش‌های لازم را ببینیم و این نیازمند همکاری همه مسؤلان و دستگاهای اجرایی و رسانه‌ها است.
وی با بیان اینکه براساس برنامه ششم طی 5 سال باید 25 درصد آسیبهای اجتماعی کاهش یابد، افزود: آسیبهای اجتماعی همیشه وجود دارد و جلوگیری از رشد آسیب‌ها خود موفقیت است.
ایزدپور اظهار کرد: همان‌گونه که واکسنی که به بچه‌ها تزریق میشود جنبه پیشگیری دارد آموختن مهارتهای اجتماعی و دادن آموزش‌های لازم به خانواد‌ها و کودکان در سنین دبستان و بالاتر و آشنایی آنها با خطرات آسیبهای اجتماعی در قالب متون درسی یا منابع فوق برنامه، واکسن پیشگیری از این آسیب‌ها محسوب میشود.
مدیرکل بهزیستی استان سمنان در رابطه با اقدامات انجام شده در بهزیستی استان برای پیشگیری از افزایش آسیبهای اجتماعی نیز به ایسنا گفت: بهزیستی استان در دو بخش اقدامات پیشگیرانه و دفتر امور آسیب‌دیدگان در راستای کاهش آسیبهای اجتماعی تلاش می‌کند.
وی افزود: در بخش اقدامات پیشگیرانه ، فعالیت‌هایی در زمینه پیشگیری و درمان اعتیاد، آموزش مهارتهای زندگی و آگاه‌سازی خانواده‌ها، مشاوره به جوانان در آستانه ازدواج و اقداماتی برای پیشگیری از روی آوردن به اعتیاد و طلاق انجام میشود.
وی ادامه داد: در این بخش بیشتر خدمات آموزشی و مداخلات پیشگیرانه است و تلاش میشود که آسیب اجتماعی ایجاد نشود.
وی اضافه کرد: در دفتر امور آسیب دیدگان و معاونت اجتماعی نیز تلاش میشود تا اگر آسیبی ایجاد شد وارد مرحله دیگر و سطوح بالاتر نشود مثلا اگر کودکی خیابانی است به مواد مخدر مبتلا نشود یا اگر معتاد شد، مبتلا به ایدز نشود.
وی افزود: در این بخش فعالیت‌هایی مانند خط تلفنی 123 (اورژانس اجتماعی)، ساماندهی کودکان خیابانی، طرح کاهش طلاق، و مهارت حل مساله به افراد آموزش داده میشود.
این کارشناس ارشد جامعه‌شناسی با بیان اینکه در سال‌های اخیر آسیبهای اجتماعی روند رو به رشدی داشته است گفت: جامعه باید هم در سطح کلان هم در سطح میانه و خرد برنامه مدونی برای کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی داشته باشد و در برنامه‌ها به بحث سلامت اجتماعی نیز توجه ویژه‌ای شود.
این مدرس دانشگاه خواستار حمایت مالی بیشتر از دستگاه‌های مسئول در این بخش شد و افزود: در بعد سلامت اجتماعی اقدامات خوبی انجام نشده و بودجه‌های خوبی تخصیص نیافته است.
وی با بیان اینکه خیلی از آسیب‌ها ممکن است پنهان باشد و اگر به موقع مداخله نشود ما را دچار مشکل می‌کنند خاطرنشان کرد: با برنامه‌ریزی مدون و تعامل بین‌بخشی در برنامه ششم باید شاهد کاهش آسیبهای اجتماعی باشیم.
وی تصریح کرد: برای کاهش آسیبهای اجتماعی سازمان‌ها باید از دولت محوری خارج و به سمت جامعه محوری و خانواده محوری حرکت کنند.
مدیر کل بهزیستی استان تصریح کرد: وضعیت استان سمنان از لحاظ آسیبهای اجتماعی نسبت به سطح کشوری نگران کننده نیست ولی در زمینه آسیب‌هایی مانند طلاق از سطح متوسط کشوری بالاتر است.
راه مقابله با آسیبهای اجتماعی کاربردی کردن آموزه‌های دینی است
وجیهه اشرفی، یک کارشناس مسایل مذهبی نیز در مورد رویکرد مذهب به آسیب‌هایی مانند تکدی‌گری، طلاق و اعتیاد به خبرنگار ایسنا گفت: دین اسلام ابتدا با پیشگیری و سپس با درمان نوعی خاص از زندگی دینی برای پیروان خود شکل می‌دهد.
وی افزود: دین اسلام در گام نخست با ارائه جهان‌بینی ویژه‌ای ابتدا زیر بنای شکل‌دهی به زندگی دین‌دارانه را می‌سازد و در مرحله بعد با ارائه آداب و دستورالعمل‌های خاص برای همه ابعاد زندگی انسان، به آنها سفارش می‌کند که آداب اسلامی را رعایت کنند و از همه عواملی که موجب نزدیکی و شباهت آنها به مخالفان اسلام است پرهیز کنند تا به سعادت دنیا و اخرت دست یابند.
وی با اشاره به جایگاه بالای کار در دین مبین افزود: دین اسلام، کار و تلاش را برای حفظ عزت و کرامت انسان واجب و آن را مایه سربلندی می‌داند و عزت افراد با ایمان را در سایه قناعت و بی‌نیازی از دیگران و چشم نداشتن به مال مردم دانسته است.
این کارشناس مسائل مذهبی ادامه داد: از سوی دیگر دین اسلام با تاکید بر اینکه کار کردن نقش مهمی در بهداشت روانی انسان دارد، بیکاری را عامل افکار و خیالات شیطانی می‌داند که می‌تواند سبب ناهنجاری‌های دیگری مانند اعتیاد شود.
وی افزود: دین اسلام در کنار تشویق افراد به کار و تلاش و پرهیز از تکدی‌گری، برای جلوگیری از کاهش ثمرات کار و روزی افراد را به عدم کفران نعمت و اسراف و شکر شایسته خداوند و همچنین پرداخت خمس و زکات به بندگان نیازمند توصیه می‌کند.
این کارشناس با بیان اینکه سیره معصومین (ع) و تاکید قرآن بر روابط مبتنی بر حسن خلق، محبت و گذشت برای رضای خدا است، تصریح کرد: حفظ کرامت انسانی جایگاه بسیار بالایی در دین اسلام دارد.
این کارشناس مذهبی در مورد نگرش دین به طلاق نیز گفت: زن و مرد طبق روایات برای رسیدن به کمال نیازمند یکدیگرند و خانواده بهترین مکان برای پیمودن این مسیر است.
وی با بیان اینکه خانواده مناسب‌ترین گزینه برای پایه‌گذاری بنیان اجتماع است افزود: از آنجا که همت والای دین بر ایجاد روابطی با نشاط میان زن و شوهر است از این رو دین مبین با همه عواملی که موجب گسست خانواده و طلاق است مبارزه می‌کند چرا که سیره معصومین (ع) و تاکید قرآن بر روابط مبتنی بر حسن خلق، محبت، و گذشت و ایثار برای خدا است.
اسلام، طلاق را آخرین راه و مغبوض‌ترین حلال می‌داند
اشرفی افزود: دین اسلام حفظ بنیان خانواده را بر اساس محبت دو سویه تعریف می‌کند و طلاق را به عنوان آخرین راه و مغبوض‌ترین حلال قرار داده است و در صورت وجود فرزندان، رابطه آنها با والدین، و در صورت ازدواج مجدد نگه‌داشتن عده را سفارش می‌کند که همه این‌ها روش‌هایی برای تکریم خانواده است.
این مدرس حوزه با بیان اینکه دین مقدس اسلام هم از آسیب‌ها پیشگیری و هم برای درمان آنها راه‌حل ارائه می‌دهد افزود: دین اسلام با دعوت به حسن معاشرت، نهی از ایجاد زمینه‌های خشونت، سفارش به کم کردن توقعات و انتظارات، و روحیه پذیرش عذر طرف مقابل و سفارش به اصلاح روابط بین دو طرف سعی بر از بین رفتن طلاق دارد.
اشرفی در مورد نگرش مذهب به تکنولوژی‌های نوین نیز به ایسنا گفت: بی‌تردید تکنولوژی‌های نوین و خصوصا فضای مجازی همان‌طور که تاثیر زیادی در پیشرفت و رفاه داشته آسیب‌هایی نیز به دنبال داشته است لذا با توجه به اصالت اصل حاکمیت قانون خدا و ارجحیت آن بر تمام اصول، بهره‌وری از تکنولوژی‌های نوین یک فرصت است که باید مراقبت شود که به یک تهدید تبدیل نشود.
این کارشناس مسائل مذهبی با بیان اینکه طبق آیات قران (138 بقره) زندگی بدون رنگ و بوی خدایی و بی‌توجهی به یاد خدا، شیطان را قرین زندگی می‌سازد لذا باید از آن اجتناب کرد.
وی ادامه داد: حاکمیت قانون خدا؛ بستر رشد را برای بشر فراهم کرده و تکنولوژی‌های نوین نیز بهره‌وری را برای بشر کامل و انسان را به کمال مطلوب او می‌رساند، ولی باید توجه شود که این فناوری و تکنولوژی‌ها، بدون حاکمیت قانون الهی، موجب کاهش آداب و رسوم فرهنگ اسلامی ایرانی، کاهش صله ارحام، بی‌توجهی به حس مسؤلیت در خانواده و در بین خواهران و برادران دینی و در نهایت جایگزین الگوهای غیرسالم به جای الگوهای سالم و آسمانی و مقدس میشود.
این کارشناس مذهبی در مورد راه مقابله با آسیبهای اجتماعی گفت: برای مقابله با این آسیب‌ها باید با شناخت سپس تبیین تعالیم دین به صورت زیبا، آموزه های دینی را در جزیی‌ترین مواضع زندگی کاربردی ساخت و با اهمیت دادن به موضوع انتظار و فراهم ساختن زمینه حضور به تمایلات اجتماع جهت داد و با آسیب‌شناسی و مقابله با جریان‌های انحرافی و اندیشه‌های نادرست و تقویت آداب و رسوم دینی، قدم موثری در رفع و دفع آسیبهای اجتماعی برداشت.
اشرفی در مورد نقش حوزه‌های علمیه و مراکز دینی در کاهش آسیبهای اجتماعی به ایسنا گفت: مراکز دینی و حوزه‌های علمیه رسالت کلیدی در تبلیغ و تبیین دین به عنوان یک روش زندگی دارند و باید در ایام خاص مانند محرم و ماه رمضان و سایر ایام که وجه تبلیغ اهمیت خاصی دارد به طور صحیح در جهت ترویج دستورات مقدس اسلامی، با نسخه‌های نا کارآمد غربی و شرقی مقابله کنند و با قرار دادن مباحث نظری به صورت قابل فهم در دسترس مخاطبان در حوزه عمل آن مطالب را کاربردی کنند.
وی افزود: بهترین جایگاه برای درک تعالیم دین اسلام؛ متخصصان و کارشناسان متعهد و دلسوزی است که با تلاش خود سعی می‌کنند فطرت پاک انسان‌ها را به حیات طیبه نزدیک کنند.
محبوبه قدس، کارشناس مسؤل مداخله و اورژانس اجتماعی بهزیستی استان سمنان نیز، در رابطه با عوامل موثر در سوق یافتن افراد به سمت بزهکاری به خبرنگار ایسنا گفت: عوامل مختلفی مانند ویژگی‌های شخصیتی فرد، خانواده و جامعه در این امر تاثیرگذارند.
وی افزود: افراد بزهکار همواره این توهم را دارند که بزهکار نیستند و رفتار بزهکارانه شان را قبول ندارند آنها خود را مبرا از آسیب می‌دانند.
کارشناس مسؤل مداخله و اورژانس اجتماعی بهزیستی سمنان در مورد تاثیر خانواده و جامعه بر افراد بزهکار نیز گفت: اگر خانواده‌ها نظارت کافی نداشته باشند فرد مشکلش را، به علت عدم ارتباط عاطفی کافی با خانواده در میان نمی‌گذارد و گروه همسالان تاثیر بیشتری روی او می‌گذارند.
وی افزود: اگر خانواده‌ها تعامل خوبی با فرزندان داشته باشند هم گروه همسالان را کنترل و هم تاثیر جامعه را کم می کنند.
قدس تصریح کرد: مهمترین راه پیشگیری افراد از ابتلا به آسیبهای اجتماعی نهادینه کردن هنجارهای اجتماعی و دین و فرهنگ اسلام در نهاد افراد است.
وی با بیان اینکه فرد اگر از خود آگاهی کافی برخوردار باشد به سمت آسیب‌ها نمی‌رود افزود: فرد اگر مهارت نه گفتن را داشته باشد در برابر فشار گروه همسالان تسلیم نمیشود و در این مورد خانواده‌ها باید آگاهی لازم را به فرزندان بدهند و دستگاه‌های فرهنگ ساز نیز باید از ظرفیت رسانه‌ها برای فرهنگ سازی و نشان دادن عواقب افرادی که دچار آسیب شده‌اند برای پیشگیری و تبدیل کردن تهدید‌ها به فرصت استفاده کنند.
این کارشناس بهزیستی استان سمنان در مورد آسیب‌هایی مانند تکدی‌گری در جامعه نیز به خبرنگار ایسنا گفت: تکدی‌گری جرم است و برخی افراد آن را منبع درآمدی برای خود قرار داده‌اند.
وی با بیان اینکه براساس آیین نامه ساماندهی متکدیان، وظایف سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی مشخص شده و افراد متکدی گروه هدف بهزیستی توسط بهزیستی ساماندهی می‌شوند گفت: افراد جامعه با کمک به فرد متکدی باعث تشویق او می‌شوند و ممکن است تکدی‌گری به آسیبهای دیگری مانند سرقت، اعتیاد و پخش مواد مخدر بیانجامد.
قدس در خصوص آسیبهای اجتماعی گفت: براساس آمار مراجعه کنندگان به مراکز استان سمنان، بیشترین آسیب در این استان، اعتیاد و طلاق است.
این کارشناس مداخله و اورژانس اجتماعی در خصوص جرایمی مانند کودک‌آزاری و همسرآزاری نیز گفت: اگر فرد کودک آزار بداند این کار او جرم است و دادستان به عنوان مدعی‌العموم وارد میشود مشکل خود را رفع می‌کند.
قدس تصریح کرد: خط تلفن 123 برای شهروندان سمنانی و شاهرودی در نوبت صبح وعصر و برای شهروندان دامغانی و گرمساری در نوبت صبح آماده خدمت‌رسانی به کسانی است که مورد خشونت‌های خانگی قرار گرفته اند و خط 1480 نیز بصورت رایگان به افراد مشاوره غیرحضوری می‌دهد.
به هر روی وجود آسیبهای اجتماعی یکی از واقعیت‌های جامعه امروز ما است لذا باید در گام نخست وجود این واقعیت را پذیرفت و در گام دوم برای درمان و رویارویی با آن در جست‌وجوی راهی موثر بود. راهی که بیش از هر کس کارشناسان و تحصیل‌کردگان و صاحب‌نظران مسائل اجتماعی و روان‌شناختی نشانی را می‌دانند.
-
گزارش از شهربانو خسروی
