اضطراب شب هاي امتحان

اضطراب امتحان يکي از رايج ترين مشکلات دانش آموزان به شمار مي رود و 50 درصد از کودکان و نوجوانان به آن مبتلا مي شوند. چون اضطراب امتحان معمولا عملکرد امتحان را مختل مي کند، جاي تعجب نيست که پيشرفت تحصيلي دانش آموزاني که دچار اضطراب امتحان مي شوند، به طور چشمگيري پايين تر از همسالاني است که اضطراب امتحان ندارند. افزون بر اين، دانش آموزاني که امتحان دارند از لحاظ شناختي و اجتماعي خودشان را بي کفايت مي دانند، احساس خود ارزشمندي کمتري مي کنند و در مقايسه با ساير دانش آموزان، نگراني ها و ترس هاي بيشتري را که به امتحان ربطي ندارند، گزارش مي کنند. در واقع اضطراب امتحان نوعي اشتغال فکري است که به وسيله خودآگاهي، شک به خود و کم ارزش شمردن خود مشخص مي شود. اين اعمال هم روي رفتار آشکار و هم روي واکنش هاي فيزيولوژيک اثر مي گذارد.
-
متخصصان، اضطراب امتحان را مرکب از دو جزء نگراني و هيجان پذيري دانسته اند که جزء نگراني را مسوول کاهش عملکرد و اشتغالات فکري فرد مي دانند. کودکان و نوجوانان مبتلا به اضطراب امتحان، همواره هنگام گذراندن امتحان مي ترسند که به طور منفي ارزشيابي شوند. ترس از ارزيابي منفي، در بسياري از اين کودکان، منحصر به موقعيت امتحان نمي شود بلکه در محيط هايي غير از مدرسه نيز به وقوع مي پيوندد. تقريبا 50 درصد کودکان داراي اضطراب امتحان از اين که زير ذره بين ديگران قرار گيرند، در رنج هستند. اضطراب امتحان براي تعدادي از کودکان، نشانگر فوبي (ترس) خاص از موقعيت هاي امتحان يا واکنش اضطراب نسبت به جدايي از والدين است.    
-
اضطراب امتحان خوب يا بد؟
در مورد اضطراب امتحان بايد گفت درصدي از اضطراب که طبيعي تلقي مي شود، باعث پويايي سيستم شخصيت دانش آموز مي گردد و موجب مي شود که دانش آموز بخوبي از عهده امتحان برآيد و اما در شکل غيرطبيعي، اضطراب (اضطراب خيلي بالا) مانع تحرک و پويايي در دانش آموز مي گردد چرا که اين اضطراب که يکي از اضطراب هاي موقعيتي محسوب مي شود با عملکرد و پيشرفت دانش آموز رابطه تنگاتنگ دارد.
دانش آموزان داراي اضطراب امتحان بالا در مقايسه با همکلاسي هاي خود که داراي اضطراب امتحان در سطح پايين مي باشند حواس پرتي بيشتري دارند و از خودشان ناراضي ترند. همچنين اين دانش آموزان در طي امتحان دائما نگران و دلواپس هستند.
در مورد اثرات منفي اضطراب امتحان بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان در تحقيقات، تاکيد زيادي شده است. علت عمده اين افت، عملکرد اين است که اين دسته از دانش آموزان نمي توانند به بخش هاي مرتبط با تکليف توجه کنند و افکار نامربوطي به ذهنشان خطور مي کند که مانع از پيشرفت آنان مي شود.    
-
عوامل فردي و شخصيتي موثر در ايجاد اضطراب امتحان
-
عزت نفس:
عزت نفس ميزان ارزش و اعتباري است که يک فرد در زمينه هاي مختلف زندگي، بويژه خانوادگي، تحصيلي، اجتماعي و جسماني براي خود قائل است. دانش آموزان داراي عزت نفس بالا توانايي برخورد شايسته با امتحان و مشکلات آن را در خود مي بينند. در مقابل دانش آموزان داراي عزت نفس پايين به دليل عدم اعتماد و اطمينان به توانايي هاي خود در موقعيت هاي اجتماعي، عملکرد ضعيفي را ارائه مي دهند. دانش آموزاني که خود را دست کم بگيرند و به توانايي هاي خود اعتماد نکنند، در آنها اضطراب به وجود مي آيد. آنان فکر مي کنند که از عهده حل مسائل برنمي آيند، با کوچک ترين دگرگوني در موقعيت امتحان، خود را مي بازند و نمي توانند سازگاري حاصل کنند.
-
هوش:
شواهد نشان مي دهد که بين هوش و اضطراب امتحان رابطه معناداري وجود دارد. کودکان داراي بهره هوشي متوسط در مقايسه با کودکان داراي بهره هوشي بالا و پايين از اضطراب بيشتري رنج مي برند.  
-
عدم آمادگي: در واقع دانش آموز براي اين که بتواند مطلبي را ياد بگيرد، بايد آمادگي کافي داشته باشد و گاه اضطراب امتحان به خاطر نداشتن آمادگي کافي امتحان دهنده است. به طوري که هر اندازه ميزان آمادگي پايين تر باشد، اضطراب، شديدتر خواهد بود. آمادگي کافي براي دادن امتحان بسيار مهم است. خوب آماده شدن براي امتحان يعني اطلاع کافي از مطالبي که در جلسه امتحان لازم است.  
-
روش هاي مطالعه نادرست:
مطالعات بسياري نشان داده است که دانش آموزان داراي اضطراب امتحان بالا در مقايسه با دانش آموزان داراي اضطراب امتحان پايين يا اندک به طور معناداري کمتر از روش هاي علمي و درست مطالعه استفاده مي کنند و در اين زمينه مهارت بسيار پاييني دارند. لازم است که براي بهبود پيشرفت تحصيلي دانش آموزان روش هاي مطالعه دانش آموزان داراي اضطراب امتحان اصلاح گردد.  
-
نقش والدين در اضطراب امتحان
روش هاي تربيتي والدين و چگونگي محيط خانواده نقش بسزايي در اضطراب دانش آموزان هنگام امتحان دارد. روش هاي تربيتي آمرانه و مستبدانه با ايجاد اضطراب عمومي در فرزندان به صورت کلي و اضطراب امتحان به صورت خاص همراه است. چنانچه گاهي سختگيري بيش از حد والدين و شيوه انضباطي خشک و انعطاف ناپذير آنها علت اساسي ايجاد اضطراب در دانش آموزان است. در مقابل والديني که به شيوه اي آزادمنشانه و متعادل زندگي مي کنند، سعي دارند در برخورد با فرزندانشان از يک نوع روش مطلوب تربيتي بهره گيرند و از ابزار ايجاد انگيزه، ترغيب مناسب و تشويق بيشتر در نحوه فعاليت و تلاش فرزندانشان استفاده کنند. طبيعي است که اين روش درست تربيتي نه تنها موجب افزايش اضطراب امتحان نمي گردد بلکه يک نوع جو عاطفي را در خانواده حاکم مي سازد و موجبات اعتماد به نفس را براي دانش آموزان فراهم مي نمايد.
از ديگر عوامل موثر بر اضطراب امتحان را مي توان جو و فضاي عاطفي حاکم و خانواده نام برد. زماني که فضاي خانه متشنج و مسموم باشد، ذهن و جسم دانش آموز را مضطرب و آشفته مي کند. وقتي بين پدر و مادر يا ديگر اعضاي خانواده دائما نزاع و مشاجره حاکم باشد، دانش آموز در کلاس درس يا جلسه امتحان نمي تواند آرام و به دور از اضطراب باشد، چرا که صحنه هاي اين مشاجرات و دعواها اجازه آرامش سر جلسه امتحان را به وي نمي دهد. گاه افزايش اضطراب امتحان به دليل انتظارات نادرست والدين از فرزندانشان مي باشد که اين امر ممکن است ريشه در شکست هايي داشته باشد که خود والدين در گذشته به آن مبتلا شده اند و اکنون جبران تمام اين شکست ها و ناکامي ها را از فرزندانشان انتظار دارند. اين انتظارات نادرست و نابجا به مرور، سبب اضطراب دانش آموز مي شود زيرا جبران ناکامي هاي والدين از طرف وي به هيچ وجه منطقي و نتيجه بخش نمي باشد. همچنين تقويت حس برتري جويي در دانش آموز و حساسيت بيش از اندازه والدين به کسب نمرات عالي باعث ايجاد تنش در دانش آموز مي گردد.

والدين بايد به اين مهم توجه داشته باشند که فرزندان خود را با ديگر همسالانشان مقايسه نکنند چرا که اين مقايسه هاي بي مورد و نابجا باعث احساس حقارت در دانش آموز مي شود و در حقيقت والدين از طريق اين مقايسه هاي نامعقول احساس حقارت و ضعف و زبوني را در فرزندانشان پرورش مي دهند که اين خود يکي از علل عمده اضطراب دانش آموزان است. والدين بايد شرايط روحي، جسمي و محيطي مناسبي براي دانش آموز فراهم آورند و از انتقال اضطراب و نگراني خويش به آنان و ايجاد جو هيجان زدگي و پرتنش در خانواده بشدت پرهيز نمايند و از بزرگ نمايي «امتحان» دوري کنند.

لازم است والدين بدانند که در حد توانايي هاي دانش آموز از او توقع داشته باشند و قابليت هاي فرزند خود را به دور از هرگونه حس برتري طلبي نسبت به ديگران در نظر داشته باشند. از ديگر نکات مهم اين است که فرزندان خود را با ديگر هم سن و سالان آنان مقايسه نکنند چرا که افراد از نظر استعدادها، توانمندي ها، قابليت ها و... با يکديگر متفاوتند و بدون در نظر گرفتن اين مهم فرزندان احساس حقارت و ناتواني مي کنند و اين مساله سبب افت تحصيلي آنان مي شود. اين گونه مقايسه ها دانش آموز را دچارنوعي سردرگمي مي نمايد، بايد توجه داشت که دانش آموز زماني خود را براي يادگيري آماده مي بيند که خويشتن را با ارزش و مهم بشمارد و احساس کند ديگران برايش اهميت قائلند.    

وضعيت اجتماعي و اقتصادي خانواده و اضطراب دانش آموز براساس مطالعات و تحقيقات انجام شده بين طبقه اجتماعي و اقتصادي خانواده ها و ميزان اضطراب امتحان در دانش آموزان رابطه معناداري وجود دارد. دانش آموزان داراي وضعيت اجتماعي و اقتصادي پايين، در آزمون اضطراب امتحان، نمرات بالايي مي گيرند و افت تحصيلي بيشتري از خود نشان مي دهند؛ چرا که خانواده هايي که از نظر اجتماعي در طبقه پايين تري قرار دارند به طور طبيعي نمي توانند شيوه هاي تربيتي مناسبي را در برخورد با فرزند خود اتخاذ نمايند و عدم استفاده از روش هاي درست و مطلوب چه در جهت مثبت و تشويق و ترغيب و چه در جهت منفي و تنبيه به نوعي در افزايش اضطراب امتحان دانش آموز نقش موثري خواهد داشت. معمولا خانواده هايي که از نظر موقعيت اجتماعي در سطوح پايين قرار دارند به جاي استفاده از تشويق مناسب و ايجاد انگيزه براي تلاش و فعاليت فرزندانشان بيشتر از شيوه هاي تنبيه، انضباط شديد، خشونت و روش هاي سخت گيرانه استفاده مي کنند، در نتيجه خود والدين و فرزندان استرس بيشتري خواهند داشت.
از نظر چگونگي موقعيت اقتصادي خانواده ها و تاثير آن در پيشرفت و بهبود تحصيلي دانش آموزان مي توان گفت معمولا دانش آموزاني که براي تهيه امکانات درسي و کمک آموزشي از نظر اقتصادي در مضيقه باشند دچار افت آموزشي بيشتري خواهند شد. زندگي متعارف و متعادل والدين چه از نظر اقتصادي و چه از نظر اجتماعي مي تواند زمينه مناسبي براي رشد و پرورش دانش آموزان باشد زيرا در خانواده هاي فقير، امکان رشد فرزندان به گونه معقول وجود ندارد يا بسيار اندک است. امام علي (ع) مي فرمايد: «فقر، آدمي را از صحبت و بيان بازمي دارد و هوش را از کار مي اندازد.» پيرو اين گفته حکيمانه، فقر اقتصادي در ذهن و زبان دانش آموز اثر سوء خواهد گذاشت. به ويژه دانش آموزاني که به وضع نابسامان مالي والدين خود آگاهند و از دشواري هاي اين گونه زندگي باخبرند و همه فکر و تلاش آنان صرف اينگونه مسائل مي شود، نمي توانند بدرستي به درس و اهداف خود بپردازند.    
-
نکات مهم براي موفقيت در امتحان
 اعتماد به نفس داشته باشيد. حتما لازم نيست ضريب هوشي بالايي داشته باشيد تا در امتحان موفق شويد بلکه بايد به خودتان و توانايي هايتان در انجام کارها اعتقاد داشته باشيد.
قدرت مغزي خود را به نهايت برسانيد. تحقيقات نشان داده است که اگر صبح ها مقدار بيشتري از مغز خود کار بکشيد و آن را به يادگيري عادت دهيد، قدرت يادگيري و حافظه شما در طي روز بيشتر خواهد شد. اين بدان معناست که بايد مباحث مشکل تر را صبح زود مطالعه کنيد.  

به شکست فکر نکنيد. گاهي تمرکز و توجه بيش از اندازه به عواقب شکست در امتحان باعث نگراني مي شود. پس سعي کنيد از فکر کردن به اين که در امتحان شکست مي خوريد يا نمره نمي آوريد، دوري کنيد.  

سعي کنيد از خود انتظارات صددرصد و ايده آل نداشته باشيد. فکر نکنيد که هميشه بايد نفر اول باشيد چرا که همين انتظارات بي جا شما را نگران و عصبي مي سازد.