معجزه تشويق در تربیت کودکان
از تدابير مهمي كه در بازسازي رفتار فرزندان مي توان از آن استفاده كرد تشويق است.
تشويق از مسائل بسيار مهم تربيت اسلامي و از بهترين شيوه هاي تربيت كودك است، فرزندان از تحسين و تشويق لذت مي برند و اين از تمايلات فطري آنان است كه بايد به بهترين شيوه و باري گرايش دادن آنها به فعاليت هاي ارزشمند، از آن استفاده كرد. همواره كودكان از تشويق و تحسين خوششان مي آيد، يكي از مايه هاي شادي و كار كردن با كودكان مشاهده خشنودي در چهره آنها است، به ويژه زماني كه در كاري موفق مي شوند و ما نشان مي دهيم كه متوجه موفقيت آنان شده ايم. تقريباً درباره همه كودكان اين موضوع مصداق دارد كه تحسين، انگيزش و تشويق بيشتر از تنبيه و عيب جويي مي تواند رفتاري را در كودك نهادينه كند كه بزرگسالان خواهان آن هستند.
احتمالاً بيشتر افراد متوجه اين نكته شده اند كه تحسين و تشويق در مقايسه با تنبيه و تحقير، اثرات بهتري به بار مي آورد، علاوه بر اين به نظر مي رسد بسيار بجاست كه در عين حال، در پي يافتن خطاهاي كودك نيز باشيم. نياز به تشويق نيازي هميشگي است و اين خطاست كه برخي تصور كنند چون فرزندانشان بزرگ شده اند، پس ديگر نيازي به تشويق ندارند، بلكه جز انبيا و اوليا و برگزيدگان الهي، همه ي افراد در همه ي مراحل زندگي نيازمند تشويق و تمجيدند. فوايد تشويق 1. تشويق موجب تقويت روحي فرزندان مي شود و نيروي تازه اي به آنان مي بخشد تا بتوانند با اعتماد به نفس و پشت گرمي بيشتر كارهاي خوب و مورد ذوق و علاقه ي خود را دنبال كنند و به اهميت آنها بيش از پيش پي ببرند.
2. تشويق استعدادهاي دروني كودكان را رشد داده و به شكوفايي سوق مي دهد و زمينه هاي يأس و نااميدي را در آنها از بين مي برد.
3. كودك در پرتو تشويق ياد مي گيرد كه مشكلات و سختي ها را بر خود هموار سازد تا هدف مطلوب خود را دنبال كند و تداوم تشويق به تداوم فعاليت هاي رشد دهنده ي كودك مي انجامد.
4. تشويق كودكان توسط پدر و مادر و اطرافيان و مربيان باعث مي شود كودكان با نظري خوب و خوش بينانه به آنها بنگرند و آنها را دوست و همدم و يار صميمي خود تلقي كنند و اين خود ثمرات بسياري در بر دارد.
5. گاه يك تشويق به جا و حكيمانه و ساده ممكن است مسير زندگي كودكي را عوض كند و او را از بدي و انحرافات نجات بخشد.
6. تشويق كودكان براي انجام فعاليت هاي مثبت و پاداش دادن پس از انجام آنها، باعث ايجاد انگيزش و تحرك در آنها خواهد شد و جو رقابتي خوبي در ميان آنها پديد خواهد آورد. اما فرزنداني كه مورد تشويق قرار نمي گيرند، اغلب دچار شكست روحي مي شوند و اعتماد به نفس خود را از دست داده و خود را پست و حقير مي شمارند و جرأت دست زدن به كار خوب را در خود نمي يابند بنابراين كه تشويق عمل بسيار پسنديده اي است جاي ترديد نيست؛ اما مهم تر از تشويق، نوع و نحوه ي تشويق است كه بايد والدين در نظر بگيرند و الا چه بسا كه بازتاب منفي هم داشته باشد.
تشويق خوب آن است كه تنها زباني نباشد، بلكه عملي نيز باشد و اين كه اصالت پيدا نكند و به سرگرمي مبدل نشود، بلكه دقيقا به عنوان وسيله اي براي ايجاد و تقويت رفتارهاي مثبت به كار رود و كودكان به خوبي بدانند براي چه تشويق مي شوند و چه بايد بكنند تا مورد تشويق قرار گيرند. هم چنين تشويق خوب آن است كه در حضور جمع صورت گيرد، نه فقط در خفا و پنهاني. تشويق خداوند خداوند در قرآن مجيد به مناسبت هاي گوناگوني بندگان صالحش را ـ از انبيا و صلحا گرفته تا اوليا و پيشوايان معصوم عليهم السلام تشويق و تمجيد كرده است؛ مثلا ايوب پيامبر را به پاس صبر و پايداري اش در مقابل رنج ها مورد تمجيد و ستايش قرار داده و درباره ي او مي فرمايد:
(انا وجدناه صابرا نعم العبد انه أواب)؛(1)
ما او را صابر يافتيم، بنده خوبي است، او توجهش به درگاه ما بود.
بدين ترتيب او را از بهترين بندگان خويش معرفي كرد.
هم چنين درباره ي حضرت محمد بن عبدالله صلي الله عليه و اله و سلم آيات فراواني به عنوان تقدير و تمجيد از وجود مقدسش آمده است؛ مثلا درباره ي اخلاق خوش و بي مانند او ذكر شده كه : (و انك لعلي خلق عظيم)؛(2) و به درستي كه تو بر خلق بزرگي هستي.» تشويق پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم
رسول گرامي صلي الله عليه و اله و سلم بارها اميرمؤمنان صلي الله عليه و اله و سلم را حضور ديگران ستايش كرد. در جنگ احد پس از كشته شدن عمرو بن عبدود به دست علي عليه السلام پيامبر فرمود:
«ضربه علي يوم الخندق أفضل من عباده الثقلين»(3) ضربتي كه علي عليه السلام در روز خندق [بر پيكر دشمن] وارد ساخت؛ از عبادت جن و انس برتر است» و ده ها عبارت ستايش آميز ديگر درباره ي آن حضرت و ساير امامان معصوم از رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم نقل شده كه از حوصله ي اين بحث بيرون است؛ اما درباره ي بحث حاضر روايات فراواني است كه پيشوايان معصوم در مواقع گوناگوني فرزندان خود را تشويق كرده و ستوده اند. كه به چند نمونه از آنها اشاره مي كنيم: تشويق و تمجيد در سيره ي اهل بيت عليهم السلام
به دنبال نمونه هاي قبل اكنون چند نمونه ديگر از زنداني اين الگوهاي بزرگ انسانيت را مطرح مي كنيم:
از امام رضا عليه السلام چنين روايت شده است:
روزي حضرت موسي بن جعفر در محضر پدرش (امام صادق) سخني گفت كه باعث تعجب و سرور و شادي پدر شد.
حضرت به عنوان تقدير و تشويق از فرزند خود به وي فرمود:
يا بني؛ الحمد لله الذي جعلك خلفا من الآباء، و سرورا من الأبناء، و عوضا عن الأصدقاء؛(4)
اي فرزندم! سپاس خداي را كه تو را جانشين و خلف پدران و مايه ي سرور و دلخوشي فرزندان و جانشين دوستان قرار داد.
يعني فرزندم! تو با اين شايستگي و لياقتي كه از خود نشان مي دهي، هم بهترين خلف و جانشين پدر هستي و هم بهترين فرزند و مايه ي روشني چشم پدر و هم بهترين يار و مونس پدر به جاي دوستان او مي باشي. دیدگاهامام خمینی (ره) درباره تشویق كودكان
وتعلیم و تربیت دیدگاهی وسیع ، عمیق و دقیق داشته اند و در زمینه های تخصصی تعلیم و تربیت چنان دیدگاه و عملكردی ازخود نشان داده اند كه گویی در این رشته تحصیل كرده اند ؛ مثلاً درباره تشویق كودكان ، كارشناسانه به جزییات نقاشی كودكی توجه نشانمی دادند . به این مورد توجه كنید :روزی یكی از بچه های اقوام امام ، پیش ایشان می رود و نقاشی قشنگی را به امام نشان می دهد . امام به نقاشی او خوب نگاه می كنند و از او می پرسند :" این نقاشی را خودت كشیده ای ؟ " بچه جواب می دهد :" نه ، نقاشی را كس دیگری كشیده ، من فقط آن را رنگ زده ام ."
امام از صداقت بچه خیلی خوششان می آید،به او می گویند . " بارك الله ، خیلی قشنگ رنگ آمیزی كرده ای ..." و یك جعبه مداد رنگی به بچه جایزه می دهند .
موردی دیگریكی از دوستان كه همراه با خانواده به دستبوسی حضرت امام نائل شده بود ، بعد ازآن به حقیر مراجعه كرد و گفت :" پسرم كه كلاس پنجم دبستان است ، دفتر نقاشی اش را برای تقدیم به امام آورده بود اما محافظان مانع آوردن آن به خدمت امام شدند . برای همین خیلی ناراحت شده است ." دفتر نقاشی را گرفتم و دو روز بعد ، ضمن توضیح،خدمت امام تقدیم كردم . حضرت امام با دقت تمام اوراق آن را ملاحظه فرمودند و از مشاهده نقاشی اول كه عبارت از تانكی بود كه چرخ های آن را مداد تراش و تنه آن را كتاب و لوله شلیك آن را مداد و سرنشین آن را یك طفل دانش آموز تشكیل داده بود ، متبسم شدند و سپس دستور فرمودند كه برای تشویق این دانش آموز خردسال و همین طور طراح آن دفتر كه به وسیله امور تربیتی منطقه 3 آموزش و پرورش تهران تهیه شده بود ، جایزه ای متناسب اهدا شود . اثرات تشويق بر تربيت دانش آموزان تشويق و تمجيد بعضي از نيازهاي اساسي را برطرف مي كند، به گونه اي كه كودكان همانطور كه بايد به طرز مناسبي تغذيه شوند و لباس بپوشند به اين نياز دارند كه:
* كسي براي آنها اهميت و احترام قائل شود، باور كنند كه كسي نسبت به آنان متعهد است و به اندازه كافي دلسوز آنهاست و به شادي آنها فكر مي كند، آنان بايد احساس كنند كه دوست داشتني هستند.
* آنان بايد به صورتي روشن و مثبت، راهنمايي شوند تا بدانند كه چگونه بايد زندگي خود را اداره كنند، آنان نياز دارند كه بدانند چه كاري را بايد انجام دهند، نه اين كه چه كاري را نبايد انجام دهند.
* بايد خشنود و راضي باشند و ديگران را شاد كنند، آنان نياز دارند بشنوند كه موجب خوشحالي والدينشان شده اند و دوست دارند سعي و تلاش زياد آنها مورد توجه والدينشان قرار بگيرد.كودكاني كه به آنها بي اعتنايي مي شود، نمي توانند حس كنند كه عزيز شمرده مي شوند، زيرا مورد توجه قرار نمي گيرند. كودكاني كه فقط هنگامي وجودشان احساس مي شود كه مورد انتقاد باشند و فقط پيام هايي منفي درباره رفتار خود مي شنوند، آنها ياد مي گيرند كه چه كاري را نبايد انجام دهند، ولي نمي دانند چه كارهايي را بايد انجام دهند.براي بسياري از والدين سخت است كه از فرزند خود تعريف كنند، بعضي ها صرفاً نمي دانند كه چه تعريف يا تحسيني از او كنند، برخي ديگر از ابراز تعريف و تمجيد احساس ناراحتي مي كنند و يا اكراه دارند، چون معتقدند:
* تعريف و تمجيد، كودكشان را پر مدعا و از خود راضي خواهد كرد.
* فقط زماني بايد از كودك تعريف كرد كه كاري برجسته و دور از انتظار انجام داده باشد.
* رفتار و كار «عادي»، شايسته اظهارنظر خاصي نيست.
* پيش از آنكه بابت يك تكليف، از كودك تعريف و تحسيني به عمل آيد، او بايد در بعضي از حوزه هاي مورد نظر والدين نيز موفق شود، در غير اين صورت ممكن است تصور كند كه همه چيز رضايتبخش است و زماني كه «لازم است» به اصلاح برخي از عملكردهاي خود بپردازد، كوتاهي كند.خود پدر و مادر با فراهم آوردن امكانات و اعمال انضباطي مؤثر، مسئول موفقيت كودك بوده اند.
10 اصل براي تشويق سازنده
با اين همه تحسين كردن كودكان، هميشه تاثير مطلوب ندارد، هنگامي كه كودكان اعتقاد بسيار اندكي به خودشان داشته باشند، هر اظهارنظر مثبتي را درباره خود، به سختي مي پذيرند، تعريف و تمجيد را باور نمي كنند و حالت دفاعي آنان به اندازه اي نيرومند است كه به خودشان اجازه نمي دهند «فريب» چيزهايي را بخورند كه به نظرشان نوعي تملق نابجا و نامربوط محسوب مي شود. برهمين اساس اصول دهگانه اي را براي تحسين و تمجيد سازنده عنوان مي كنند:
۱- كردار و عملكرد او را مورد تحسين قرار دهيد نه خودش را.كودكان نياز دارند كه به خاطر همان چيزي كه هستند، صرف نظر از آنچه مي توانند انجام دهند، مورد تاييد و پذيرش قرار گيرند، اگر والدين تنها زماني كه كودكشان استعداد و شايستگي ويژه اي از خود نشان مي دهد او را قبول و تاييد كنند، آنگاه رسيدن به كمال براي كودك به كاري يكنواخت و كسل كننده تبديل مي شود.
۲- فرايند (سعي و تلاش) را مورد تحسين قرار دهيد نه محصول كارش را. وقتي كودكان كوچك هستند، فرآيند آزمودن براي آنها حياتي و بسيار مهم است. آنان نمي توانند به طور كامل و شايسته بنويسند، نقاشي كنند يا رياضيات را درك كنند.
در آغاز كار، آنچه توليد مي كنند، كمتر از فرايند يادگيري اهميت دارد، اما بعدها نتيجه كارشان هم اهميت پيدا خواهد كرد. انتقاد سازنده راه پيش رفتن را به كودك نشان مي دهد و تلاش هايي را كه كودك تا آن نقطه به عمل آورده، مورد تقدير و تمجيد قرار مي دهد.
۳- عملكرد مشخصي را مورد تمجيد قرار دهيد.با ذكر جزئيات شرح دهيد كجاي كاري كه كودك انجام داده خوشحال كننده است، به طوري كه كودك بداند چه كاري را به طرز صحيح انجام نداده است و دوباره چه كار بايد كند.
۴- كودك را با صراحت و بدون اما و اگر و كنايه مورد تحسين قرار دهيد.براي گرفتن بهترين نتيجه، تمجيد و تحسين بايد به طور صريح ابراز شود. حرف هايي مثل «خوب عمل كردي - تعجب مي كنم كه تنبلي نكردي!» يا «مشق امشب را خوب نوشتي، چرا قبلاً از اين كارهاي خوب نمي كردي » هرگونه تاثير مثبتي را كه ممكن است تعريف و تمجيد داشته باشد، خنثي و بي اثر مي كند. www.migna.ir
۵- تعريف و تمجيد بايد واقعي و صادقانه باشد.همانطور كه درباره بزرگسالان صدق مي كند، تمجيد دروغين از كودك، نوعي اهانت ناخوشايند به او محسوب مي شود. تمجيد دروغين، خودآگاهي كودك را از بين مي برد. اعتماد او را به پدر و مادر (يا هر فرد بزرگسال ديگر) از بين مي برد و ممكن است ترس از شكست را در او افزايش دهد.
۶- تحسين را به صورت خودانگيخته ابراز كنيد.تعريف و تمجيد را بدون وقفه به زبان بياوريد نه پس از تعمق و انديشه و آن را در حضور كودك به زبان بياوريد. نه آن كه وقتي از او دور شويد يا از اتاق ديگري بگوييد؛ بلكه او بايد بتواند طرز گفتن شما را ببيند و آن را با تمام وجود حس كند.
۷- روش هاي فيزيكي را فراموش نكنيد.تماس بدني و حالت چهره نيز مي تواند بيانگر تحسين باشد. در آغوش كشيدن، لبخند زدن و بوسيدن مهم است. اين كارها بيانگر محبت و قدرداني هستند، كمتر جنبه قضاوت دارند و بيشتر از بيان شفاهي حالت خودانگيخته دارند.
۸- پيشرفت هاي مقطعي كودك را نيز مورد تمجيد قرار دهيد.پيشرفت كودك را در هر مرحله، شايسته تعريف و تمجيد بدانيد. از اين طريق، كودك احساس آرامش مي كند.
۹- بگذاريد كودك موفقيت را از آن خود بداند.نگوييد «فوق العاده است، تو قبول شدي! من گفتم كه از روش هاي من براي موفقيت استفاده كن» يا «اگر من وادارت نكرده بودم كه براي درس شنا بروي، اين مدال را نمي توانستي بگيري» يا «او در خواندن فوق العاده است، چون من پنج سال هر شب برايش كتاب مي خواندم.» بگذاريد كودك كاميابي خود را باور كند.
۱۰- براي بي اثر كردن آسيب هر انتقاد، چهار بار «تحسين و تشويق» لازم است.پژوهش نشان داده است كه براي ترميم آسيب هر انتقاد غيرمنصفانه و سرزنش كودك، چهار بار «تحسين و تشويق» ضروري است، اين امر درباره همه ما بدون درنظر گرفتن سن صادق است، عيب جويي شديد موجب مي شود كودكان احساس كنند كه غيرقابل دوست داشتن هستند، براي حفظ خودباوري در آنان، بايد نسبت چهار به يك تحسين به عيب جويي را فراموش نكنيم صورت های تشویق:
تشویق به سن و درك كودك ونوع عمل او بستگی دارد . طبیعی است كه كودك خردسال ، معنی دوستی اولیاءو تشویق آنها را به خوبی می داند . برای كودك چهار ساله یك شكلات ممكن است به اندازه یك هدیه قابل توجه كه به فردبزرگسال تقدیم می كنیم ، ارزش داشته باشد .
تشویق صور مختلفی دارد. گاه به صورت دلجویی است ، گاه یك عبارت محبت آمیز ، برخی اوقات یك نگاه توأم با لبخند و نشاط ، زمانی وعده تعریف یك قصه،و گاهی دادن یك بسته كوچك مداد رنگی ، شیرینی ، كتاب ، لباس ، اسباب بازی ، دفترچه ، توپ ، قلم ، مدال ، معرفی كردن سرصف و امثالآن.
اولیاء و مربیان باید با توجه به سن و سطح درك بچه و اوضاع و شرایط خاص زندگی و ارزش و اهمیت كار او،نوع تشویق و میزان آن را انتخاب نمایند.
كودك در سال های اولیه زندگی بیش از هر چیز به جلب نظر والدین و اظهار محبت و بوسه ها و خنده ها و نوازشها و پرستاری های آنان نیاز دارد .
وقتی بزرگتر شد به آفرین گفتن ، شكلات و شیرینی و اسباب بازی و گردش یا مهمانی رفتن ، و شنیدن داستان بیشتر علاقه دارد . در مرحله بعد به فوتبال و ورزش و كتاب داستان و تعریف و تمجید و كفش و لباس نو و هدیه ونمره خوب ،ومسافرت ، بیشتر علاقه مند می شود. در مراحل بعدی به مسئولیت پذیرفتن ، مورد مشاوره قرار گرفتن ، قهرمان شدن ، مدال گرفتن ، در حضور جمع معرفی شدن ، بیشتر علاقه پیدا می كند. بنابراین بهتر است با توجه به علایق كودك وسن وی ،تشویق ها نیز از همان نوع علایق ویباشد .
محاسن تشویق:
-تشویق بر خلاف تنبیه كه از عوامل بازدارنده است ، عاملی ترغیب كننده می باشد كه به انسان نیرو می دهد . شخصی كه تشویق می شود از كار و زحمت خود احساس رضایت می كند و همین رضایت خاطر است كه جلو خستگی و بی میلی او را می گیرد .
-تحسین كودك موجب می شود كه اعتماد به نفس در وجودش پدید آید ، استعدادهای نهفته اش شكوفا شوند و قوای درونی اش به فعلیت برسند.
-تشویق ، شخصیت فرد را احیاء می كند ، او را از یأس و بدبینی نجات می دهد و به زندگی دلگرم می كندو گاهی یك تحسین ساده،مسیر زندگی فرد را دگرگون می سازد .
-وقتی كودك تحسین شود ، احساس ارزشمندی می كند .
-تشویق پاسخی است به نیاز طبیعی و روانی كودك .
-وقتی كودك را مورد تشویق قرار دهیم فرصتی فراهم می شود تا كودك به توانایی ، ظرفیت و ارزشمندی های خود پی ببرد و در نتیجه تصویر مثبت و ارزنده ای از خود در ذهنش ایجاد شود كه بعدها شكل دهنده حرمت نفس او خواهد بود .
-جبران كمبودها و حقارت های عاطفی و اجتماعی .
-تصحیح و تكمیل رفتارهای آموزشی و اخلاقی .
-تغییر دهنده و جهت دهنده رفتار و سیر زندگی كودك .
-دریافت بازخورد مناسب در برابر رفتار پسندیده .
متأسفانه بعضی از والدین و مربیان برای دستیابی به اهداف خود و تقویت هر چه سریعتر رفتارهای مورد نظر خود ، سعی می كنند به هر طریق ممكن،رفتار كودك را مطابق خواسته ها و دستورات و مقررات خود در آورند ، بدون اینكه متوجه اثر تخریبی این روش های شتاب زده و صوری در ساختار شخصیتی كودك باشند. این روش های سطحی ، ظاهر پسند ، دیگر انگیخته و تصنعی می تواند سبب آسیب های جبران ناپذیری در روند تعادل جویی طبیعی كودكان شود. معایب تشویق بیجا و بیش از حد:
-وابستگی كودك به عوامل كنترل بیرون از خود .
-كند شدن محرك های درونی (از بین رفتن رغبت های خود به خودی و جایگزینی رغبت های تصنعی).
-تشویق بدون دقت ممكن است به صورت رشوه در آید و اعمال كودك به پاداش وابسته شود و پرتوقع و طلبكار پرورش یابد و در همه جا انتظار پاداش عملی یا معنوی داشته باشد، از همه كس طلبكار شود ولی خودش احساس مسئولیت نكند.گاهی حتی در برابر انجام وظایف قانونی یا اجتماعی یا شرعی خود نیز توقع پاداش خواهد داشت .
-تشویق و تحسین بیش از حد ، كودك را به غرور و خودبینی مبتلا می سازد. امیرالمؤمنین (ع)می فرماید: " چه بسا افرادی كه به سبب تعریف و تمجید مغرور می شوند" و" در مدح كسی زیاده روی و مبالغه مكن".
نتایج تحقیقات اخیر نشان داده است كه اگر رفتار كودك و رشد او را از طریق عوامل تشویق بیرونی مانند جایزه ، پول ، كارت صدآفرین ، تحسین های لفظی مكرر و سایر عوامل بیرونی شرطی كنیم ، آزادی و رشد طبیعی را از او سلب و رفتار او را با ضوابط و معیارهای از پیش تعیین شده قالب سازی كرده ایم .
-تشویق بیش از حد در دراز مدت مانع پیشرفت خود به خودی كودك می شود .
-تكیه بر تشویق بیرونی بدون همسویی با تقویت های درونی كودك،مانع تحول طبیعی او می شود.
نكاتی كه در تشویق باید رعایت گردد:
-علت تشویق بایستی مشخص باشد تا كودك بفهمد كه به چه سببی مورد تشویق قرار گرفته است.
-نفس عملكرد كودك باید مورد تشویق قرار گیرد ( مستقیماً به رفتار كودك مربوط باشد ) نه شخصیت او.
-تشویق باید با تقویت درونی كودك همسو باشد ( اول تقویت درونی و بعد تشویق ).
-تشویق باید گاه به گاه و در برابر كارهای ممتاز باشد ، نه به صورت دایم و برای هر كار؛ زیرا اگر چنین شد ارزش و تأثیر تربیتی خود را از دست خواهد داد .
-وقتی كودك را تشویق و تحسین می كنیم نباید او را با بچهیدیگری مقایسه كنیم.مثلاً صحیح نیست كه پدری به فرزندش بگوید آفرین بر تو كه خوب درس می خوانی و مانند حسن تنبل نیستی ، زیرا در این صورت،كودك دیگر ، تحقیر و مذمتمیشود. از سوی دیگر این عمل مضر است و بدآموزی دارد .
-تشویق در بین همسالان و دوستان مؤثرتر از تشویق به تنهایی است .
-تشویق باید با سن كودك ، نیازهای او و شرایط و موقعیت مكانی ، شخصیتی ، روانی و ... تناسب داشته باشد .
-تشویق های ملموس در مقاطع سنی پایین مؤثرتر است .
-تشویق باید با كار كودكمتناسب باشد.صلاح نیست كه در برابر یك كار كوچك و كم اهمیت تشویق های بزرگی انجام بگیرد . پاداش های بزرگ را باید برای كارهای بزرگترقرار داد، بهتر است پاداش همگام با موفقیت های تدریجی كودك بزرگ شود .
-باید پاداش ها و تشویق ها ، در برابر فعالیت ها و جدیت های كودك انجام بگیرد . نه در برابر موهبت های ذاتی او . یك كودك كم هوش كه در اثر جدیت و تلاش ، رفته رفته به موفقیت هایی نایلمیگردد و نمره پنج او به هشت ترقی می كند نیز قابل ستایش و تشویق است.
-تشویق باید طبیعی ، واقعی و به دور از فریب و ریا باشد .
-تشویق باید بلافاصله اعمال گردد ( به خصوص برا ی سنین پایین ).
-اگر تشویق بیش از حد انتظار طبیعی كودك و یا كمتر از حد انتظاراو باشد اثر نامطلوبی دارد. طلای تشویق به زبان ساده: همه ما به تشویق احتیاج داریم. تشویق همه ما را از پیر و جوان می تواند دگرگون کند. اگر معلم سال اول دبیرستانمان با شنیدن انشای ما در سر کلاس ادبیات به ماگفته باشد تو روزی نویسنده می شوی این جمله عمیقا در ذهن ما حک می شود و بر مسیر آینده ما اثر می گذارد. اگر خوب بنگریم در هر یک از موفقیت های ما در زندگی، چه کوچک و چه بزرگ، کلام تشویق آمیز کسی نقش داشته است. هیچ یک از مشاهیر جهان بدون حمایت و تشویق کسی به قله نرسیده اند. تشویق معلمی دلسوز بود که هلن کلر نابینا و ناشنوا را قادر به خواندن و نوشتن و تبدیل شدن به نویسنده ای توانا کرد. تشویق پدر و مادر است که کودک نو پا را قادر به راه رفتن و دویدن می کند. تشویق، انرژی بخش، الهام بخش و متحول کننده است. متاسفانه ما گاهی هیچ تشویقی دریافت نمی کنیم. گاه در سربالایی زندگی و در جاده های پر پیچ و خمی که تنها و به زحمت در آنها گام می سپاریم هیچ صدای تشویق آمیزی نمی شنویم. این جاست که خودمان باید خودمان را تشویق کنیم، دست تاییدآمیزی به پشت خودمان بزنیم و برای این که دشواری ها را تاب آورده ایم و به سوی هدفمان می رویم به خودمان تبریک بگوییم. ما خیلی از مواقع در تشویق خودمان و دیگران خساست به خرج می دهیم. همان طور که امروز میلیون ها نفر از مردم جهان از فقر غذایی و نبود آب آشامیدنی سالم رنج می برند میلیون ها نفر هم تشنه تشویق هستند. محرومیت از تشویق و تایید یکی از محرومیت های اساسی و غم انگیزی است که کمتر به آن توجه شده است. واقعیت این است که ما مسؤولیم عزیزانمان را تشویق کنیم. ما صرفا مسؤول غذا و پوشاک فرزندمان نیستیم. اگر پدر و مادر هستی مسؤول تشویق فرزندت هم هستی. اگر معلم هستی مسؤول تشویق شاگردانت هستی. اگر رییس شرکت هستی مسؤول تشویق کارکنانت هم هستی. هرگز نمی دانی که چه موقع تشویق تو کسی را در مقطع حساس زندگی اش نجات می دهد. بیهوده حساب و کتاب نکن که آیا او ارزش تشویق شدن را دارد یا نه. و آیا احتیاج به تشویق شدن دارد یا نه. همه به تشویق احتیاج دارند! ما وقتی تشویق می شویم، هیچ کوهی خیلی بلند به نظر نمی رسد، وقتی تشویق شویم هیچ طرحی خیلی دشوار به نظر نمی رسد، هیچ راهی خیلی طولانی به نظر نمی رسد، و هیچ مشکلی لاینحل به نظر نمی آید. این تشویق است که غیر ممکن ها را ممکن می کند. این تشویق است که همه چیز را آسان تر می کند. هر کسی زیر باران تشویق بهتر کار می کند تا زیر باران انتقاد. اما تشویق کردن دیگران مستلزم این است که به توانایی های او توجه کنی. تشویق مستلزم توجه کردن به اعمال و رفتار اوست. در یک کلام مستلزم توجه کردن به اوست. و همین توجه کردن هم برای ما و هم برای کسی که تشویقش می کنیم خوب است! پس بیا و از طلای تشویق استفاده کن و زندگی خودت و دیگران را نورانی تر کن. تمرین این هفته نگاهی به گذشته بینداز و ببین: ۱ـ تشویق چه کسی عمیقا روی تو اثر گذاشت. با او تماس بگیر و این را به او بگو. ۲ـ کدام موفقیت های زندگی ات را حاصل تشویق کسی می دانی؟ به دیدنش برو یا نامه بنویس یا زنگ بزن و تشکر کن. ۳ـ خودت چه کسی را تشویق کرده ای و دیده ای که موفق شده؟ از خودت قدر دانی کن و هدیه ای به خودت بده. تمرین کن که بیشتر دیگران را تشویق کنی: ۱ـ در این هفته هر روز دست کم سه نفر را تشویق کن. از خصوصیات خوب یا کار خوبی که کرده اند تعریف و تمجید کن. ۲ـ هر روز هفته از یکی از کسانی که معمولا کارشان را وظیفه شان می دانیم، مثلا راننده اتوبوس، رفتگر محله، آبدارچی اداره، پستچی و ... به خاطر خدمتی که ارایه می دهد تشکر کن. تشویق تو می تواند روز او را بهتر کند و او را نیز به تشویق دیگران وا دارد. ۳ـ صبر نکن تا کسی به اوج کمال برسد (چون نمی رسد) تا او را تشویق کنی. همین امروز به کار کوچکی که کرده آفرین بگو. ۴ـ این عبارت را بیشتر در فرهنگ واژگان روزمره ات بگنجان: آفرین، کارت خوب بود، من به تو افتخار می کنم، تو آینده خوبی در پیش داری. ۵ـ اگر کتابی یا مطلبی خواندی و نکته آموزنده ای در آن یافتی با نامه ای یا ایمیلی نویسنده اش را تشویق کن. فکر نکن تشویق تو مهم نیست. مهم است. موفقیت در تشویق کردن خودمان و دیگران است. ( سیمین موحد ) پي نوشت ها:
1. ص (38) آيه ي 44.
2. قلم (68) آيه ي 4.
3. مستدرك الوسائل، ج 5، ص 247 (به نقل از قطب راوندي).
4. بحارالأنوار، ج 48، ص 24 (از عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 127).
منابع: كتاب حقوق فرزندان در مكتب اهل بيت عليهم السلام روزنامه ایران- مقاله معصومه پيرهادي تواندشتي راسخون تبیان www.migna.ir
تشويق از مسائل بسيار مهم تربيت اسلامي و از بهترين شيوه هاي تربيت كودك است، فرزندان از تحسين و تشويق لذت مي برند و اين از تمايلات فطري آنان است كه بايد به بهترين شيوه و باري گرايش دادن آنها به فعاليت هاي ارزشمند، از آن استفاده كرد. همواره كودكان از تشويق و تحسين خوششان مي آيد، يكي از مايه هاي شادي و كار كردن با كودكان مشاهده خشنودي در چهره آنها است، به ويژه زماني كه در كاري موفق مي شوند و ما نشان مي دهيم كه متوجه موفقيت آنان شده ايم. تقريباً درباره همه كودكان اين موضوع مصداق دارد كه تحسين، انگيزش و تشويق بيشتر از تنبيه و عيب جويي مي تواند رفتاري را در كودك نهادينه كند كه بزرگسالان خواهان آن هستند.
احتمالاً بيشتر افراد متوجه اين نكته شده اند كه تحسين و تشويق در مقايسه با تنبيه و تحقير، اثرات بهتري به بار مي آورد، علاوه بر اين به نظر مي رسد بسيار بجاست كه در عين حال، در پي يافتن خطاهاي كودك نيز باشيم. نياز به تشويق نيازي هميشگي است و اين خطاست كه برخي تصور كنند چون فرزندانشان بزرگ شده اند، پس ديگر نيازي به تشويق ندارند، بلكه جز انبيا و اوليا و برگزيدگان الهي، همه ي افراد در همه ي مراحل زندگي نيازمند تشويق و تمجيدند. فوايد تشويق 1. تشويق موجب تقويت روحي فرزندان مي شود و نيروي تازه اي به آنان مي بخشد تا بتوانند با اعتماد به نفس و پشت گرمي بيشتر كارهاي خوب و مورد ذوق و علاقه ي خود را دنبال كنند و به اهميت آنها بيش از پيش پي ببرند.
2. تشويق استعدادهاي دروني كودكان را رشد داده و به شكوفايي سوق مي دهد و زمينه هاي يأس و نااميدي را در آنها از بين مي برد.
3. كودك در پرتو تشويق ياد مي گيرد كه مشكلات و سختي ها را بر خود هموار سازد تا هدف مطلوب خود را دنبال كند و تداوم تشويق به تداوم فعاليت هاي رشد دهنده ي كودك مي انجامد.
4. تشويق كودكان توسط پدر و مادر و اطرافيان و مربيان باعث مي شود كودكان با نظري خوب و خوش بينانه به آنها بنگرند و آنها را دوست و همدم و يار صميمي خود تلقي كنند و اين خود ثمرات بسياري در بر دارد.
5. گاه يك تشويق به جا و حكيمانه و ساده ممكن است مسير زندگي كودكي را عوض كند و او را از بدي و انحرافات نجات بخشد.
6. تشويق كودكان براي انجام فعاليت هاي مثبت و پاداش دادن پس از انجام آنها، باعث ايجاد انگيزش و تحرك در آنها خواهد شد و جو رقابتي خوبي در ميان آنها پديد خواهد آورد. اما فرزنداني كه مورد تشويق قرار نمي گيرند، اغلب دچار شكست روحي مي شوند و اعتماد به نفس خود را از دست داده و خود را پست و حقير مي شمارند و جرأت دست زدن به كار خوب را در خود نمي يابند بنابراين كه تشويق عمل بسيار پسنديده اي است جاي ترديد نيست؛ اما مهم تر از تشويق، نوع و نحوه ي تشويق است كه بايد والدين در نظر بگيرند و الا چه بسا كه بازتاب منفي هم داشته باشد.
تشويق خوب آن است كه تنها زباني نباشد، بلكه عملي نيز باشد و اين كه اصالت پيدا نكند و به سرگرمي مبدل نشود، بلكه دقيقا به عنوان وسيله اي براي ايجاد و تقويت رفتارهاي مثبت به كار رود و كودكان به خوبي بدانند براي چه تشويق مي شوند و چه بايد بكنند تا مورد تشويق قرار گيرند. هم چنين تشويق خوب آن است كه در حضور جمع صورت گيرد، نه فقط در خفا و پنهاني. تشويق خداوند خداوند در قرآن مجيد به مناسبت هاي گوناگوني بندگان صالحش را ـ از انبيا و صلحا گرفته تا اوليا و پيشوايان معصوم عليهم السلام تشويق و تمجيد كرده است؛ مثلا ايوب پيامبر را به پاس صبر و پايداري اش در مقابل رنج ها مورد تمجيد و ستايش قرار داده و درباره ي او مي فرمايد:
(انا وجدناه صابرا نعم العبد انه أواب)؛(1)
ما او را صابر يافتيم، بنده خوبي است، او توجهش به درگاه ما بود.
بدين ترتيب او را از بهترين بندگان خويش معرفي كرد.
هم چنين درباره ي حضرت محمد بن عبدالله صلي الله عليه و اله و سلم آيات فراواني به عنوان تقدير و تمجيد از وجود مقدسش آمده است؛ مثلا درباره ي اخلاق خوش و بي مانند او ذكر شده كه : (و انك لعلي خلق عظيم)؛(2) و به درستي كه تو بر خلق بزرگي هستي.» تشويق پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم
رسول گرامي صلي الله عليه و اله و سلم بارها اميرمؤمنان صلي الله عليه و اله و سلم را حضور ديگران ستايش كرد. در جنگ احد پس از كشته شدن عمرو بن عبدود به دست علي عليه السلام پيامبر فرمود:
«ضربه علي يوم الخندق أفضل من عباده الثقلين»(3) ضربتي كه علي عليه السلام در روز خندق [بر پيكر دشمن] وارد ساخت؛ از عبادت جن و انس برتر است» و ده ها عبارت ستايش آميز ديگر درباره ي آن حضرت و ساير امامان معصوم از رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم نقل شده كه از حوصله ي اين بحث بيرون است؛ اما درباره ي بحث حاضر روايات فراواني است كه پيشوايان معصوم در مواقع گوناگوني فرزندان خود را تشويق كرده و ستوده اند. كه به چند نمونه از آنها اشاره مي كنيم: تشويق و تمجيد در سيره ي اهل بيت عليهم السلام
به دنبال نمونه هاي قبل اكنون چند نمونه ديگر از زنداني اين الگوهاي بزرگ انسانيت را مطرح مي كنيم:
از امام رضا عليه السلام چنين روايت شده است:
روزي حضرت موسي بن جعفر در محضر پدرش (امام صادق) سخني گفت كه باعث تعجب و سرور و شادي پدر شد.
حضرت به عنوان تقدير و تشويق از فرزند خود به وي فرمود:
يا بني؛ الحمد لله الذي جعلك خلفا من الآباء، و سرورا من الأبناء، و عوضا عن الأصدقاء؛(4)
اي فرزندم! سپاس خداي را كه تو را جانشين و خلف پدران و مايه ي سرور و دلخوشي فرزندان و جانشين دوستان قرار داد.
يعني فرزندم! تو با اين شايستگي و لياقتي كه از خود نشان مي دهي، هم بهترين خلف و جانشين پدر هستي و هم بهترين فرزند و مايه ي روشني چشم پدر و هم بهترين يار و مونس پدر به جاي دوستان او مي باشي. دیدگاهامام خمینی (ره) درباره تشویق كودكان
وتعلیم و تربیت دیدگاهی وسیع ، عمیق و دقیق داشته اند و در زمینه های تخصصی تعلیم و تربیت چنان دیدگاه و عملكردی ازخود نشان داده اند كه گویی در این رشته تحصیل كرده اند ؛ مثلاً درباره تشویق كودكان ، كارشناسانه به جزییات نقاشی كودكی توجه نشانمی دادند . به این مورد توجه كنید :روزی یكی از بچه های اقوام امام ، پیش ایشان می رود و نقاشی قشنگی را به امام نشان می دهد . امام به نقاشی او خوب نگاه می كنند و از او می پرسند :" این نقاشی را خودت كشیده ای ؟ " بچه جواب می دهد :" نه ، نقاشی را كس دیگری كشیده ، من فقط آن را رنگ زده ام ."
امام از صداقت بچه خیلی خوششان می آید،به او می گویند . " بارك الله ، خیلی قشنگ رنگ آمیزی كرده ای ..." و یك جعبه مداد رنگی به بچه جایزه می دهند .
موردی دیگریكی از دوستان كه همراه با خانواده به دستبوسی حضرت امام نائل شده بود ، بعد ازآن به حقیر مراجعه كرد و گفت :" پسرم كه كلاس پنجم دبستان است ، دفتر نقاشی اش را برای تقدیم به امام آورده بود اما محافظان مانع آوردن آن به خدمت امام شدند . برای همین خیلی ناراحت شده است ." دفتر نقاشی را گرفتم و دو روز بعد ، ضمن توضیح،خدمت امام تقدیم كردم . حضرت امام با دقت تمام اوراق آن را ملاحظه فرمودند و از مشاهده نقاشی اول كه عبارت از تانكی بود كه چرخ های آن را مداد تراش و تنه آن را كتاب و لوله شلیك آن را مداد و سرنشین آن را یك طفل دانش آموز تشكیل داده بود ، متبسم شدند و سپس دستور فرمودند كه برای تشویق این دانش آموز خردسال و همین طور طراح آن دفتر كه به وسیله امور تربیتی منطقه 3 آموزش و پرورش تهران تهیه شده بود ، جایزه ای متناسب اهدا شود . اثرات تشويق بر تربيت دانش آموزان تشويق و تمجيد بعضي از نيازهاي اساسي را برطرف مي كند، به گونه اي كه كودكان همانطور كه بايد به طرز مناسبي تغذيه شوند و لباس بپوشند به اين نياز دارند كه:
* كسي براي آنها اهميت و احترام قائل شود، باور كنند كه كسي نسبت به آنان متعهد است و به اندازه كافي دلسوز آنهاست و به شادي آنها فكر مي كند، آنان بايد احساس كنند كه دوست داشتني هستند.
* آنان بايد به صورتي روشن و مثبت، راهنمايي شوند تا بدانند كه چگونه بايد زندگي خود را اداره كنند، آنان نياز دارند كه بدانند چه كاري را بايد انجام دهند، نه اين كه چه كاري را نبايد انجام دهند.
* بايد خشنود و راضي باشند و ديگران را شاد كنند، آنان نياز دارند بشنوند كه موجب خوشحالي والدينشان شده اند و دوست دارند سعي و تلاش زياد آنها مورد توجه والدينشان قرار بگيرد.كودكاني كه به آنها بي اعتنايي مي شود، نمي توانند حس كنند كه عزيز شمرده مي شوند، زيرا مورد توجه قرار نمي گيرند. كودكاني كه فقط هنگامي وجودشان احساس مي شود كه مورد انتقاد باشند و فقط پيام هايي منفي درباره رفتار خود مي شنوند، آنها ياد مي گيرند كه چه كاري را نبايد انجام دهند، ولي نمي دانند چه كارهايي را بايد انجام دهند.براي بسياري از والدين سخت است كه از فرزند خود تعريف كنند، بعضي ها صرفاً نمي دانند كه چه تعريف يا تحسيني از او كنند، برخي ديگر از ابراز تعريف و تمجيد احساس ناراحتي مي كنند و يا اكراه دارند، چون معتقدند:
* تعريف و تمجيد، كودكشان را پر مدعا و از خود راضي خواهد كرد.
* فقط زماني بايد از كودك تعريف كرد كه كاري برجسته و دور از انتظار انجام داده باشد.
* رفتار و كار «عادي»، شايسته اظهارنظر خاصي نيست.
* پيش از آنكه بابت يك تكليف، از كودك تعريف و تحسيني به عمل آيد، او بايد در بعضي از حوزه هاي مورد نظر والدين نيز موفق شود، در غير اين صورت ممكن است تصور كند كه همه چيز رضايتبخش است و زماني كه «لازم است» به اصلاح برخي از عملكردهاي خود بپردازد، كوتاهي كند.خود پدر و مادر با فراهم آوردن امكانات و اعمال انضباطي مؤثر، مسئول موفقيت كودك بوده اند.
10 اصل براي تشويق سازنده
با اين همه تحسين كردن كودكان، هميشه تاثير مطلوب ندارد، هنگامي كه كودكان اعتقاد بسيار اندكي به خودشان داشته باشند، هر اظهارنظر مثبتي را درباره خود، به سختي مي پذيرند، تعريف و تمجيد را باور نمي كنند و حالت دفاعي آنان به اندازه اي نيرومند است كه به خودشان اجازه نمي دهند «فريب» چيزهايي را بخورند كه به نظرشان نوعي تملق نابجا و نامربوط محسوب مي شود. برهمين اساس اصول دهگانه اي را براي تحسين و تمجيد سازنده عنوان مي كنند:
۱- كردار و عملكرد او را مورد تحسين قرار دهيد نه خودش را.كودكان نياز دارند كه به خاطر همان چيزي كه هستند، صرف نظر از آنچه مي توانند انجام دهند، مورد تاييد و پذيرش قرار گيرند، اگر والدين تنها زماني كه كودكشان استعداد و شايستگي ويژه اي از خود نشان مي دهد او را قبول و تاييد كنند، آنگاه رسيدن به كمال براي كودك به كاري يكنواخت و كسل كننده تبديل مي شود.
۲- فرايند (سعي و تلاش) را مورد تحسين قرار دهيد نه محصول كارش را. وقتي كودكان كوچك هستند، فرآيند آزمودن براي آنها حياتي و بسيار مهم است. آنان نمي توانند به طور كامل و شايسته بنويسند، نقاشي كنند يا رياضيات را درك كنند.
در آغاز كار، آنچه توليد مي كنند، كمتر از فرايند يادگيري اهميت دارد، اما بعدها نتيجه كارشان هم اهميت پيدا خواهد كرد. انتقاد سازنده راه پيش رفتن را به كودك نشان مي دهد و تلاش هايي را كه كودك تا آن نقطه به عمل آورده، مورد تقدير و تمجيد قرار مي دهد.
۳- عملكرد مشخصي را مورد تمجيد قرار دهيد.با ذكر جزئيات شرح دهيد كجاي كاري كه كودك انجام داده خوشحال كننده است، به طوري كه كودك بداند چه كاري را به طرز صحيح انجام نداده است و دوباره چه كار بايد كند.
۴- كودك را با صراحت و بدون اما و اگر و كنايه مورد تحسين قرار دهيد.براي گرفتن بهترين نتيجه، تمجيد و تحسين بايد به طور صريح ابراز شود. حرف هايي مثل «خوب عمل كردي - تعجب مي كنم كه تنبلي نكردي!» يا «مشق امشب را خوب نوشتي، چرا قبلاً از اين كارهاي خوب نمي كردي » هرگونه تاثير مثبتي را كه ممكن است تعريف و تمجيد داشته باشد، خنثي و بي اثر مي كند. www.migna.ir
۵- تعريف و تمجيد بايد واقعي و صادقانه باشد.همانطور كه درباره بزرگسالان صدق مي كند، تمجيد دروغين از كودك، نوعي اهانت ناخوشايند به او محسوب مي شود. تمجيد دروغين، خودآگاهي كودك را از بين مي برد. اعتماد او را به پدر و مادر (يا هر فرد بزرگسال ديگر) از بين مي برد و ممكن است ترس از شكست را در او افزايش دهد.
۶- تحسين را به صورت خودانگيخته ابراز كنيد.تعريف و تمجيد را بدون وقفه به زبان بياوريد نه پس از تعمق و انديشه و آن را در حضور كودك به زبان بياوريد. نه آن كه وقتي از او دور شويد يا از اتاق ديگري بگوييد؛ بلكه او بايد بتواند طرز گفتن شما را ببيند و آن را با تمام وجود حس كند.
۷- روش هاي فيزيكي را فراموش نكنيد.تماس بدني و حالت چهره نيز مي تواند بيانگر تحسين باشد. در آغوش كشيدن، لبخند زدن و بوسيدن مهم است. اين كارها بيانگر محبت و قدرداني هستند، كمتر جنبه قضاوت دارند و بيشتر از بيان شفاهي حالت خودانگيخته دارند.
۸- پيشرفت هاي مقطعي كودك را نيز مورد تمجيد قرار دهيد.پيشرفت كودك را در هر مرحله، شايسته تعريف و تمجيد بدانيد. از اين طريق، كودك احساس آرامش مي كند.
۹- بگذاريد كودك موفقيت را از آن خود بداند.نگوييد «فوق العاده است، تو قبول شدي! من گفتم كه از روش هاي من براي موفقيت استفاده كن» يا «اگر من وادارت نكرده بودم كه براي درس شنا بروي، اين مدال را نمي توانستي بگيري» يا «او در خواندن فوق العاده است، چون من پنج سال هر شب برايش كتاب مي خواندم.» بگذاريد كودك كاميابي خود را باور كند.
۱۰- براي بي اثر كردن آسيب هر انتقاد، چهار بار «تحسين و تشويق» لازم است.پژوهش نشان داده است كه براي ترميم آسيب هر انتقاد غيرمنصفانه و سرزنش كودك، چهار بار «تحسين و تشويق» ضروري است، اين امر درباره همه ما بدون درنظر گرفتن سن صادق است، عيب جويي شديد موجب مي شود كودكان احساس كنند كه غيرقابل دوست داشتن هستند، براي حفظ خودباوري در آنان، بايد نسبت چهار به يك تحسين به عيب جويي را فراموش نكنيم صورت های تشویق:
تشویق به سن و درك كودك ونوع عمل او بستگی دارد . طبیعی است كه كودك خردسال ، معنی دوستی اولیاءو تشویق آنها را به خوبی می داند . برای كودك چهار ساله یك شكلات ممكن است به اندازه یك هدیه قابل توجه كه به فردبزرگسال تقدیم می كنیم ، ارزش داشته باشد .
تشویق صور مختلفی دارد. گاه به صورت دلجویی است ، گاه یك عبارت محبت آمیز ، برخی اوقات یك نگاه توأم با لبخند و نشاط ، زمانی وعده تعریف یك قصه،و گاهی دادن یك بسته كوچك مداد رنگی ، شیرینی ، كتاب ، لباس ، اسباب بازی ، دفترچه ، توپ ، قلم ، مدال ، معرفی كردن سرصف و امثالآن.
اولیاء و مربیان باید با توجه به سن و سطح درك بچه و اوضاع و شرایط خاص زندگی و ارزش و اهمیت كار او،نوع تشویق و میزان آن را انتخاب نمایند.
كودك در سال های اولیه زندگی بیش از هر چیز به جلب نظر والدین و اظهار محبت و بوسه ها و خنده ها و نوازشها و پرستاری های آنان نیاز دارد .
وقتی بزرگتر شد به آفرین گفتن ، شكلات و شیرینی و اسباب بازی و گردش یا مهمانی رفتن ، و شنیدن داستان بیشتر علاقه دارد . در مرحله بعد به فوتبال و ورزش و كتاب داستان و تعریف و تمجید و كفش و لباس نو و هدیه ونمره خوب ،ومسافرت ، بیشتر علاقه مند می شود. در مراحل بعدی به مسئولیت پذیرفتن ، مورد مشاوره قرار گرفتن ، قهرمان شدن ، مدال گرفتن ، در حضور جمع معرفی شدن ، بیشتر علاقه پیدا می كند. بنابراین بهتر است با توجه به علایق كودك وسن وی ،تشویق ها نیز از همان نوع علایق ویباشد .
محاسن تشویق:
-تشویق بر خلاف تنبیه كه از عوامل بازدارنده است ، عاملی ترغیب كننده می باشد كه به انسان نیرو می دهد . شخصی كه تشویق می شود از كار و زحمت خود احساس رضایت می كند و همین رضایت خاطر است كه جلو خستگی و بی میلی او را می گیرد .
-تحسین كودك موجب می شود كه اعتماد به نفس در وجودش پدید آید ، استعدادهای نهفته اش شكوفا شوند و قوای درونی اش به فعلیت برسند.
-تشویق ، شخصیت فرد را احیاء می كند ، او را از یأس و بدبینی نجات می دهد و به زندگی دلگرم می كندو گاهی یك تحسین ساده،مسیر زندگی فرد را دگرگون می سازد .
-وقتی كودك تحسین شود ، احساس ارزشمندی می كند .
-تشویق پاسخی است به نیاز طبیعی و روانی كودك .
-وقتی كودك را مورد تشویق قرار دهیم فرصتی فراهم می شود تا كودك به توانایی ، ظرفیت و ارزشمندی های خود پی ببرد و در نتیجه تصویر مثبت و ارزنده ای از خود در ذهنش ایجاد شود كه بعدها شكل دهنده حرمت نفس او خواهد بود .
-جبران كمبودها و حقارت های عاطفی و اجتماعی .
-تصحیح و تكمیل رفتارهای آموزشی و اخلاقی .
-تغییر دهنده و جهت دهنده رفتار و سیر زندگی كودك .
-دریافت بازخورد مناسب در برابر رفتار پسندیده .
متأسفانه بعضی از والدین و مربیان برای دستیابی به اهداف خود و تقویت هر چه سریعتر رفتارهای مورد نظر خود ، سعی می كنند به هر طریق ممكن،رفتار كودك را مطابق خواسته ها و دستورات و مقررات خود در آورند ، بدون اینكه متوجه اثر تخریبی این روش های شتاب زده و صوری در ساختار شخصیتی كودك باشند. این روش های سطحی ، ظاهر پسند ، دیگر انگیخته و تصنعی می تواند سبب آسیب های جبران ناپذیری در روند تعادل جویی طبیعی كودكان شود. معایب تشویق بیجا و بیش از حد:
-وابستگی كودك به عوامل كنترل بیرون از خود .
-كند شدن محرك های درونی (از بین رفتن رغبت های خود به خودی و جایگزینی رغبت های تصنعی).
-تشویق بدون دقت ممكن است به صورت رشوه در آید و اعمال كودك به پاداش وابسته شود و پرتوقع و طلبكار پرورش یابد و در همه جا انتظار پاداش عملی یا معنوی داشته باشد، از همه كس طلبكار شود ولی خودش احساس مسئولیت نكند.گاهی حتی در برابر انجام وظایف قانونی یا اجتماعی یا شرعی خود نیز توقع پاداش خواهد داشت .
-تشویق و تحسین بیش از حد ، كودك را به غرور و خودبینی مبتلا می سازد. امیرالمؤمنین (ع)می فرماید: " چه بسا افرادی كه به سبب تعریف و تمجید مغرور می شوند" و" در مدح كسی زیاده روی و مبالغه مكن".
نتایج تحقیقات اخیر نشان داده است كه اگر رفتار كودك و رشد او را از طریق عوامل تشویق بیرونی مانند جایزه ، پول ، كارت صدآفرین ، تحسین های لفظی مكرر و سایر عوامل بیرونی شرطی كنیم ، آزادی و رشد طبیعی را از او سلب و رفتار او را با ضوابط و معیارهای از پیش تعیین شده قالب سازی كرده ایم .
-تشویق بیش از حد در دراز مدت مانع پیشرفت خود به خودی كودك می شود .
-تكیه بر تشویق بیرونی بدون همسویی با تقویت های درونی كودك،مانع تحول طبیعی او می شود.
نكاتی كه در تشویق باید رعایت گردد:
-علت تشویق بایستی مشخص باشد تا كودك بفهمد كه به چه سببی مورد تشویق قرار گرفته است.
-نفس عملكرد كودك باید مورد تشویق قرار گیرد ( مستقیماً به رفتار كودك مربوط باشد ) نه شخصیت او.
-تشویق باید با تقویت درونی كودك همسو باشد ( اول تقویت درونی و بعد تشویق ).
-تشویق باید گاه به گاه و در برابر كارهای ممتاز باشد ، نه به صورت دایم و برای هر كار؛ زیرا اگر چنین شد ارزش و تأثیر تربیتی خود را از دست خواهد داد .
-وقتی كودك را تشویق و تحسین می كنیم نباید او را با بچهیدیگری مقایسه كنیم.مثلاً صحیح نیست كه پدری به فرزندش بگوید آفرین بر تو كه خوب درس می خوانی و مانند حسن تنبل نیستی ، زیرا در این صورت،كودك دیگر ، تحقیر و مذمتمیشود. از سوی دیگر این عمل مضر است و بدآموزی دارد .
-تشویق در بین همسالان و دوستان مؤثرتر از تشویق به تنهایی است .
-تشویق باید با سن كودك ، نیازهای او و شرایط و موقعیت مكانی ، شخصیتی ، روانی و ... تناسب داشته باشد .
-تشویق های ملموس در مقاطع سنی پایین مؤثرتر است .
-تشویق باید با كار كودكمتناسب باشد.صلاح نیست كه در برابر یك كار كوچك و كم اهمیت تشویق های بزرگی انجام بگیرد . پاداش های بزرگ را باید برای كارهای بزرگترقرار داد، بهتر است پاداش همگام با موفقیت های تدریجی كودك بزرگ شود .
-باید پاداش ها و تشویق ها ، در برابر فعالیت ها و جدیت های كودك انجام بگیرد . نه در برابر موهبت های ذاتی او . یك كودك كم هوش كه در اثر جدیت و تلاش ، رفته رفته به موفقیت هایی نایلمیگردد و نمره پنج او به هشت ترقی می كند نیز قابل ستایش و تشویق است.
-تشویق باید طبیعی ، واقعی و به دور از فریب و ریا باشد .
-تشویق باید بلافاصله اعمال گردد ( به خصوص برا ی سنین پایین ).
-اگر تشویق بیش از حد انتظار طبیعی كودك و یا كمتر از حد انتظاراو باشد اثر نامطلوبی دارد. طلای تشویق به زبان ساده: همه ما به تشویق احتیاج داریم. تشویق همه ما را از پیر و جوان می تواند دگرگون کند. اگر معلم سال اول دبیرستانمان با شنیدن انشای ما در سر کلاس ادبیات به ماگفته باشد تو روزی نویسنده می شوی این جمله عمیقا در ذهن ما حک می شود و بر مسیر آینده ما اثر می گذارد. اگر خوب بنگریم در هر یک از موفقیت های ما در زندگی، چه کوچک و چه بزرگ، کلام تشویق آمیز کسی نقش داشته است. هیچ یک از مشاهیر جهان بدون حمایت و تشویق کسی به قله نرسیده اند. تشویق معلمی دلسوز بود که هلن کلر نابینا و ناشنوا را قادر به خواندن و نوشتن و تبدیل شدن به نویسنده ای توانا کرد. تشویق پدر و مادر است که کودک نو پا را قادر به راه رفتن و دویدن می کند. تشویق، انرژی بخش، الهام بخش و متحول کننده است. متاسفانه ما گاهی هیچ تشویقی دریافت نمی کنیم. گاه در سربالایی زندگی و در جاده های پر پیچ و خمی که تنها و به زحمت در آنها گام می سپاریم هیچ صدای تشویق آمیزی نمی شنویم. این جاست که خودمان باید خودمان را تشویق کنیم، دست تاییدآمیزی به پشت خودمان بزنیم و برای این که دشواری ها را تاب آورده ایم و به سوی هدفمان می رویم به خودمان تبریک بگوییم. ما خیلی از مواقع در تشویق خودمان و دیگران خساست به خرج می دهیم. همان طور که امروز میلیون ها نفر از مردم جهان از فقر غذایی و نبود آب آشامیدنی سالم رنج می برند میلیون ها نفر هم تشنه تشویق هستند. محرومیت از تشویق و تایید یکی از محرومیت های اساسی و غم انگیزی است که کمتر به آن توجه شده است. واقعیت این است که ما مسؤولیم عزیزانمان را تشویق کنیم. ما صرفا مسؤول غذا و پوشاک فرزندمان نیستیم. اگر پدر و مادر هستی مسؤول تشویق فرزندت هم هستی. اگر معلم هستی مسؤول تشویق شاگردانت هستی. اگر رییس شرکت هستی مسؤول تشویق کارکنانت هم هستی. هرگز نمی دانی که چه موقع تشویق تو کسی را در مقطع حساس زندگی اش نجات می دهد. بیهوده حساب و کتاب نکن که آیا او ارزش تشویق شدن را دارد یا نه. و آیا احتیاج به تشویق شدن دارد یا نه. همه به تشویق احتیاج دارند! ما وقتی تشویق می شویم، هیچ کوهی خیلی بلند به نظر نمی رسد، وقتی تشویق شویم هیچ طرحی خیلی دشوار به نظر نمی رسد، هیچ راهی خیلی طولانی به نظر نمی رسد، و هیچ مشکلی لاینحل به نظر نمی آید. این تشویق است که غیر ممکن ها را ممکن می کند. این تشویق است که همه چیز را آسان تر می کند. هر کسی زیر باران تشویق بهتر کار می کند تا زیر باران انتقاد. اما تشویق کردن دیگران مستلزم این است که به توانایی های او توجه کنی. تشویق مستلزم توجه کردن به اعمال و رفتار اوست. در یک کلام مستلزم توجه کردن به اوست. و همین توجه کردن هم برای ما و هم برای کسی که تشویقش می کنیم خوب است! پس بیا و از طلای تشویق استفاده کن و زندگی خودت و دیگران را نورانی تر کن. تمرین این هفته نگاهی به گذشته بینداز و ببین: ۱ـ تشویق چه کسی عمیقا روی تو اثر گذاشت. با او تماس بگیر و این را به او بگو. ۲ـ کدام موفقیت های زندگی ات را حاصل تشویق کسی می دانی؟ به دیدنش برو یا نامه بنویس یا زنگ بزن و تشکر کن. ۳ـ خودت چه کسی را تشویق کرده ای و دیده ای که موفق شده؟ از خودت قدر دانی کن و هدیه ای به خودت بده. تمرین کن که بیشتر دیگران را تشویق کنی: ۱ـ در این هفته هر روز دست کم سه نفر را تشویق کن. از خصوصیات خوب یا کار خوبی که کرده اند تعریف و تمجید کن. ۲ـ هر روز هفته از یکی از کسانی که معمولا کارشان را وظیفه شان می دانیم، مثلا راننده اتوبوس، رفتگر محله، آبدارچی اداره، پستچی و ... به خاطر خدمتی که ارایه می دهد تشکر کن. تشویق تو می تواند روز او را بهتر کند و او را نیز به تشویق دیگران وا دارد. ۳ـ صبر نکن تا کسی به اوج کمال برسد (چون نمی رسد) تا او را تشویق کنی. همین امروز به کار کوچکی که کرده آفرین بگو. ۴ـ این عبارت را بیشتر در فرهنگ واژگان روزمره ات بگنجان: آفرین، کارت خوب بود، من به تو افتخار می کنم، تو آینده خوبی در پیش داری. ۵ـ اگر کتابی یا مطلبی خواندی و نکته آموزنده ای در آن یافتی با نامه ای یا ایمیلی نویسنده اش را تشویق کن. فکر نکن تشویق تو مهم نیست. مهم است. موفقیت در تشویق کردن خودمان و دیگران است. ( سیمین موحد ) پي نوشت ها:
1. ص (38) آيه ي 44.
2. قلم (68) آيه ي 4.
3. مستدرك الوسائل، ج 5، ص 247 (به نقل از قطب راوندي).
4. بحارالأنوار، ج 48، ص 24 (از عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 127).
منابع: كتاب حقوق فرزندان در مكتب اهل بيت عليهم السلام روزنامه ایران- مقاله معصومه پيرهادي تواندشتي راسخون تبیان www.migna.ir
