جهش تحصیلی (باید ها و نبایدها)
نادر اسدی
مقدمه: معمولا اولیا دانشآموزان تصور اغراقآمیزی از باهوش بودن فرزند خود دارند، لذا درخواست دارند که فرزند آنها سریعتر مسیر رشد را طی کند، البته باید تاکید کرد دانشآموزان متقاضی جهش تحصیلی باید علاوه بر شرایط رشد هوشی از نظر اخلاقی واجتماعی نیز رشد کرده باشند تا جهش تحصیلی برای آنها مناسب باشد، در غیر این صورت این موضوع میتواند به دانشآموز آسیب بزند.
سوالی که بسیاری از والدین در این خصوص دارند این است که آیا با توجه با هوش و ذکاوت سرشاری که فرزندم دارد جهش تحصیلی می تواند مفید باشد یا در آینده مشکلاتی را برای او فراهم می نماید.
ویژگی کودکان تیز هوش
1- نسبت به یادگیری حریصند و مطالب را با سرعت میآموزند
2-اعتماد به نفسشان بالاست .
3-کتاب خواندن را دوست دارند و همیشه مشغول مطالعهاند.
4-دایره لغات وسیعی دارند و تمرکزشان بهاندازهای است که نه هنگام حرف زدن و نه هنگام یادگرفتن رشته افکارشان پاره نمیشود.
5-آنها روابط میان امور به ظاهر نامربوط را درک میکنند و هر آنچه آموختهاند با یافتن شباهت و تفاوتها به آموختههای جدید ربط میدهند.
6-اینها کودکانی کنجکاو و جستجوگرند و پرسشهای کاوشگرانه دارند.
7-این افراد میتوانند با سرعت و بدون تمرین زیاد مسائل را به حافظه بسپارند.
8-در حالی که علایق و سرگرمیهای آنها همیشه این حس را به اطرافیان میدهد که آنها فراتر از سنشان رفتار میکنند.
توجه:
کودکی که چنین ویژگیهایی دارد بهترین گزینه برای جهش تحصیلی است و کودکی با توان ذهنی عادی اشتباهترین گزینه برای این کار می باشد.
موافقان جهش تحصیلی :
دانشآموزان تیزهوش و سرآمد را به این بهانه که سن تقویمیشان کم بوده و ممکن است با همکلاسیهای بزرگتر از خود دچار مشکل شوند را نباید از رشد و پیشرفت باز داشت.
دانشآموزان تیزهوش که مطالب درسی را سریعتر و عمیقتر از همسن و سالهای خود میآموزند بتدریج در سیستم مدارس عادی که نحوه تدریس معلم و محتوای کتابها انعطاف ندارد، دچار بیانگیزگی می شوند و استعدادهایشان هدر می رود.
مساوات در آموزش بدین معنا ست که باید به دانشآموزان اجازه داد تا به نسبت استعدادهای خود پیشرفت کنند و به هیچ وجه منطقی نیست که دانشآموزان تیزهوش را در حصار سن تقویمیشان محدود کنیم.از نظر آنها توزیع کودکان براساس تراز سنی کار درستی نیست بلکه باید به تواناییهای هوشی آنان توجه داشت.
کودکانی که ضریب هوشی بالا دارند نیازهای ویژه دارند که در مدارس عادی کمتر به آن توجه میشود.
مخالفان جهش تحصیلی :
توان این دانشآموزان در یادگیری سریع مفاهیم از آنها موجودی میسازد که بیشتر مواقع در نگرشهای خود نسبت به دیگران احساس تکبر و ممتاز بودن میکنند.
چون جهش تحصیلی در دوره سه ماه تابستان صورت میگیرد یادگیریهای این دانشآموزان سطحی است و غنا و عمق ندارد به همین علت احتمال این که آنها در سال تحصیلی جدید به اندازه دانشآموزان دیگر که مطالب درسی را در 9 ماه خواندهاند آماده نباشند وجود دارد.
جهش تحصیلی نوعی تسریع در آموزش است و مانع از اکتشافات فردی کودکان ونوجوانان میشود. تحت فشار قرار دادن کودک برای یادگیری قبل از موعد مناسب حتی وقتی که ابزارهای ذهنی لازم در او رشد کرده کار درستی نیست.
رشد کودکان ابعاد عقلی، شناختی، علمی و عاطفی را همزمان در برمیگیرد پس این که یک کودک را از لحاظ علمی رشد دهیم و به بقیه ابعاد وجودیاش توجه نکنیم، کار اشتباهی است.
دانشآموزان جهش کرده یک یا چند سال کوچکتر از دانشآموزانی هستند که با هم همکلاس میشوند، ممکن است از نظر سازگاریهای عاطفی و اجتماعی دچار مشکل شوند و با از دست دادن حس اعتماد به نفس، انگیزههای تحصیلیشان نیز کمرنگ شود و نتوانند برتری تحصیلی خود را در پایههای بالاتر همچنان حفظ کنند.
بچهها با هر توان ذهنی حق دارند تفریح کنند، به مهمانی بروند و با هم سن و سالهای خود بازی کنند که مشغولکردن آنها در تابستان و وادار نمودن آنها به گذراندن یک پایه تحصیلی در سه ماه، امتیاز با جمع بودن و تجربهکردن زندگی اجتماعی را از این بچهها میگیرد.
دانشآموزی که عادت کرده در پایه تحصیلی خود سرآمد و نسبت به همکلاسان دیگرش از نظر هوش بالاتر باشد، وقتی که با جهش در کنار دانشآموزان مقاطع تحصیلی بالاتر قرار میگیرد در سطح پایینتر یاحداقل هم سطح آنها قرار خواهد گرفت و با مشکلات روحی فراوان و سرخوردگی مواجه میشود که کاهش اعتماد به نفس، اضطراب و بی میلی به تحصیل از جمله آن ها است.
کودکانی که با دو پایه جهشی درس خواندن در کنار افرادی که از نظر سنی و جثهای از آنها بزرگتر هستند قرار میگیرند، سازگاری و همخوانی کافی با آنها ندارند که این ناسازگاری گودال های عمیق را در روان آن ها ایجاد می کند.
طرح شهاب و جهش تحصیلی:
طرح شهاب که به دنبال شناسایی استعدادهای برتر در مدارس ابتدایی در پایه چهارم در حال اجراست، استعدادهای ویژه را شناسایی کرده و بدون جلب توجه و بیآنکه میان دانشآموز با استعداد و سایرین تبعیض قائل شوند زمینه را برای شکوفا نمودن استعداد هایشان فراهم می آورد. اگر این طرح جدی گرفته شود و معلمان در اجرای آن همکاری کنند آنوقت بیآنکه لزوما به جهش تحصیلی نیاز باشد دانشآموزان با استعداد در سراسر کشور شناسایی میشوند و سیستم آموزشی آنها را در مسیر پرورش استعدادها سوق میدهد؛ یعنی همان چیزی که همه خانوادههای صاحب فرزند با استعداد خواهان آن هستند.
شرایط استفاده از جهش تحصیلی:
دانشآموزانی که پایه اول و دوم ابتدایی را تمام کردهاند میتوانند جهش از پایه سوم به چهارم یا چهارم به پنجم یا پنجم به ششم را داشته باشد، همچنین بر اساس دستورالعمل موجود این جهش تحصیلی فقط یکبار میتواند اتفاق بیافتد.
برای جهش تحصیلی فقط کارنامه ای پر از نمرات خوب کافی نیست، هر چند آموزش و پرورش نخستین شرط برای جهش کردن را کسب نمرات خیلی خوب در تمامی دروس می داند، با این که این شرط لازم است اما کافی نیست چرا که همیشه کسب نمرات ممتاز نشانی از استعداد برتر دانش آموز نیست و نمی توان تنها نمرات را معیار پذیرش دانش آموزان برای حضور در دوره های جهشی تحصیلی بنا کرد.
اداره آموزش و پرورش استثنائی پس از برگزاری آزمون های هوش و استعدادیابی، سطح و وضعیت دانش آموزان را می سنجند که هر دانش آموز پس از کسب نمره قبولی در آزمون ها می توانند در سه ماه تابستان، درس های یک سال تحصیلی را بخوانند و در امتحانات شهریور شرکت کنند و در صورت قبولی، از ابتدای مهر در کلاس یک پایه بالاتر حاضر شوند.
● اصرار و اجبار والدین ممنوع
در جهش تحصیلی، استعداد حرف اول را می زند، استعداد هم لزوما با نمره خوب گرفتن هم معنی نیست، اما برخی والدین این دو موضوع را با هم اشتباه می گیرند و در حالی که استعدادهای ویژه فرزند برایشان مسجل نیست برای جهش تحصیلی او اصرار می کنند؛ اصرار هم به مسئولان مدرسه و هم به دانش آموز برای بیشتر خواندن و قوی کردن بنیه علمی اش. اما استعداد نه با اصرار به وجود می آید و نه با کلاس های پی در پی و داشتن معلم خصوصی، بلکه استعداد توانی است که با آدم ها آفریده می شود و فقط تمرین و پشتکار آن را پرورش می دهد.
توانایی فرزندتان را شناسایی کنید
نحوه درس خواندن هر دانش آموز با دیگری متفاوت است که این تغییرات دنباله رو استعداد و توانایی های فردی آن هاست و به همین منظور نمی توان حضور دانش آموزان در دوره های تحصیلی جهشی را درست یا نادرست دانست ولی به هر حال که شرکت در این دوره تنها برای بیش از یک پایه تحصیلی توصیه نمی شود و بهتر است خانواده ها توانایی های فرزندشان را در نظر بگیرند و آن ها را به همان سمت و سو هدایت کنند. والدین می توانند با استفاده از مشاوران و مسئولان با تجربه نسبت به نوع تحصیل فرزندشان اقدام کنند. والدین باید واقع بینانه نسبت به توانایی های فرزندانشان راهنمایی های لازم را به آن ها ارائه دهند تا مسیر زندگی و آینده شان دچار بی برنامگی و خیالات واهی برای رسیدن به دستاوردهایی بسیار بزرگتر از توانمندی های دانش آموزان نباشد.
کلام آخر
با وجود همه این نگرانیها و شائبهها هنوز هم والدین بسیاری از دانشآموزان، مشتاق تحصیل جهشی فرزندانشان هستند. البته در سالهای اخیر این تقاضا نسبت به گذشته کمتر شده است بویژه بعد از اجرای نظام آموزشی جدید که به 3ـ3ـ6 موسوم است. کتابهای تازه تالیف نظام آموزشی بهاندازهای سنگین و پیچیده است که خانوادهها به ویژه برای کلاس پنجم ابتدایی تمایلی برای جهش فرزندانشان ندارند چون نگرانند که آنها در تابستان از پس درک کتابهای حجیم و پیچیده جدید برنیایند و گرفتار دلزدگی و بیانگیزگی شوند. لذا والدین محترم زیاد به دنبال آن نباشند که فرزندانشان در یک پایه تحصیلی جهش داشته باشند و بهتر انست که بگذارند مراحل رشد فرزندانشان سیر طبیعی خود را طی نماید وتوانمندی ها و قابلیت های فردی به مرور زمان شکوفا گردد.
نادر اسدی
کارشناس ارشد روان شناسی و مدرس آموزش خانواده
منابع :
- خباز ، مریم .روزنامه جام جم ، 28/3/93 ، صفحه جامعه. ضريب هوشي 120 شرط جهش تحصيلي
-سازمان آموزش و پرورش استثنایی ، دستورالعمل اجرایی دانش آموزان متقاضی جهش تحصیلی فصلنامه تعلیم تربیت .(1373)
-نشریه علمی کاربردی مرکز تحقیقات آموزشی . سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش . سال دهم . شماره ۱
-مجدفر ، مرتضی .اصلانی ، ابراهیم .سلیقه دار ، لیلا ..(1394)دست نامه شهاب .تهران .انتشارات مدرسه نصری ، قدسیه . (1384)
-پایان نامه بررسی تأثیر جهش تحصیلی دانش آموزان ابتدایی بر پیشرفت تحصیلی آنان در سال های بعد از جهش . دانشگاه آزاد تهران مرکز
سوالی که بسیاری از والدین در این خصوص دارند این است که آیا با توجه با هوش و ذکاوت سرشاری که فرزندم دارد جهش تحصیلی می تواند مفید باشد یا در آینده مشکلاتی را برای او فراهم می نماید.
ویژگی کودکان تیز هوش
1- نسبت به یادگیری حریصند و مطالب را با سرعت میآموزند
2-اعتماد به نفسشان بالاست .
3-کتاب خواندن را دوست دارند و همیشه مشغول مطالعهاند.
4-دایره لغات وسیعی دارند و تمرکزشان بهاندازهای است که نه هنگام حرف زدن و نه هنگام یادگرفتن رشته افکارشان پاره نمیشود.
5-آنها روابط میان امور به ظاهر نامربوط را درک میکنند و هر آنچه آموختهاند با یافتن شباهت و تفاوتها به آموختههای جدید ربط میدهند.
6-اینها کودکانی کنجکاو و جستجوگرند و پرسشهای کاوشگرانه دارند.
7-این افراد میتوانند با سرعت و بدون تمرین زیاد مسائل را به حافظه بسپارند.
8-در حالی که علایق و سرگرمیهای آنها همیشه این حس را به اطرافیان میدهد که آنها فراتر از سنشان رفتار میکنند.
توجه:
کودکی که چنین ویژگیهایی دارد بهترین گزینه برای جهش تحصیلی است و کودکی با توان ذهنی عادی اشتباهترین گزینه برای این کار می باشد.
موافقان جهش تحصیلی :
دانشآموزان تیزهوش و سرآمد را به این بهانه که سن تقویمیشان کم بوده و ممکن است با همکلاسیهای بزرگتر از خود دچار مشکل شوند را نباید از رشد و پیشرفت باز داشت.
دانشآموزان تیزهوش که مطالب درسی را سریعتر و عمیقتر از همسن و سالهای خود میآموزند بتدریج در سیستم مدارس عادی که نحوه تدریس معلم و محتوای کتابها انعطاف ندارد، دچار بیانگیزگی می شوند و استعدادهایشان هدر می رود.
مساوات در آموزش بدین معنا ست که باید به دانشآموزان اجازه داد تا به نسبت استعدادهای خود پیشرفت کنند و به هیچ وجه منطقی نیست که دانشآموزان تیزهوش را در حصار سن تقویمیشان محدود کنیم.از نظر آنها توزیع کودکان براساس تراز سنی کار درستی نیست بلکه باید به تواناییهای هوشی آنان توجه داشت.
کودکانی که ضریب هوشی بالا دارند نیازهای ویژه دارند که در مدارس عادی کمتر به آن توجه میشود.
مخالفان جهش تحصیلی :
توان این دانشآموزان در یادگیری سریع مفاهیم از آنها موجودی میسازد که بیشتر مواقع در نگرشهای خود نسبت به دیگران احساس تکبر و ممتاز بودن میکنند.
چون جهش تحصیلی در دوره سه ماه تابستان صورت میگیرد یادگیریهای این دانشآموزان سطحی است و غنا و عمق ندارد به همین علت احتمال این که آنها در سال تحصیلی جدید به اندازه دانشآموزان دیگر که مطالب درسی را در 9 ماه خواندهاند آماده نباشند وجود دارد.
جهش تحصیلی نوعی تسریع در آموزش است و مانع از اکتشافات فردی کودکان ونوجوانان میشود. تحت فشار قرار دادن کودک برای یادگیری قبل از موعد مناسب حتی وقتی که ابزارهای ذهنی لازم در او رشد کرده کار درستی نیست.
رشد کودکان ابعاد عقلی، شناختی، علمی و عاطفی را همزمان در برمیگیرد پس این که یک کودک را از لحاظ علمی رشد دهیم و به بقیه ابعاد وجودیاش توجه نکنیم، کار اشتباهی است.
دانشآموزان جهش کرده یک یا چند سال کوچکتر از دانشآموزانی هستند که با هم همکلاس میشوند، ممکن است از نظر سازگاریهای عاطفی و اجتماعی دچار مشکل شوند و با از دست دادن حس اعتماد به نفس، انگیزههای تحصیلیشان نیز کمرنگ شود و نتوانند برتری تحصیلی خود را در پایههای بالاتر همچنان حفظ کنند.
بچهها با هر توان ذهنی حق دارند تفریح کنند، به مهمانی بروند و با هم سن و سالهای خود بازی کنند که مشغولکردن آنها در تابستان و وادار نمودن آنها به گذراندن یک پایه تحصیلی در سه ماه، امتیاز با جمع بودن و تجربهکردن زندگی اجتماعی را از این بچهها میگیرد.
دانشآموزی که عادت کرده در پایه تحصیلی خود سرآمد و نسبت به همکلاسان دیگرش از نظر هوش بالاتر باشد، وقتی که با جهش در کنار دانشآموزان مقاطع تحصیلی بالاتر قرار میگیرد در سطح پایینتر یاحداقل هم سطح آنها قرار خواهد گرفت و با مشکلات روحی فراوان و سرخوردگی مواجه میشود که کاهش اعتماد به نفس، اضطراب و بی میلی به تحصیل از جمله آن ها است.
کودکانی که با دو پایه جهشی درس خواندن در کنار افرادی که از نظر سنی و جثهای از آنها بزرگتر هستند قرار میگیرند، سازگاری و همخوانی کافی با آنها ندارند که این ناسازگاری گودال های عمیق را در روان آن ها ایجاد می کند.
طرح شهاب و جهش تحصیلی:
طرح شهاب که به دنبال شناسایی استعدادهای برتر در مدارس ابتدایی در پایه چهارم در حال اجراست، استعدادهای ویژه را شناسایی کرده و بدون جلب توجه و بیآنکه میان دانشآموز با استعداد و سایرین تبعیض قائل شوند زمینه را برای شکوفا نمودن استعداد هایشان فراهم می آورد. اگر این طرح جدی گرفته شود و معلمان در اجرای آن همکاری کنند آنوقت بیآنکه لزوما به جهش تحصیلی نیاز باشد دانشآموزان با استعداد در سراسر کشور شناسایی میشوند و سیستم آموزشی آنها را در مسیر پرورش استعدادها سوق میدهد؛ یعنی همان چیزی که همه خانوادههای صاحب فرزند با استعداد خواهان آن هستند.
شرایط استفاده از جهش تحصیلی:
دانشآموزانی که پایه اول و دوم ابتدایی را تمام کردهاند میتوانند جهش از پایه سوم به چهارم یا چهارم به پنجم یا پنجم به ششم را داشته باشد، همچنین بر اساس دستورالعمل موجود این جهش تحصیلی فقط یکبار میتواند اتفاق بیافتد.
برای جهش تحصیلی فقط کارنامه ای پر از نمرات خوب کافی نیست، هر چند آموزش و پرورش نخستین شرط برای جهش کردن را کسب نمرات خیلی خوب در تمامی دروس می داند، با این که این شرط لازم است اما کافی نیست چرا که همیشه کسب نمرات ممتاز نشانی از استعداد برتر دانش آموز نیست و نمی توان تنها نمرات را معیار پذیرش دانش آموزان برای حضور در دوره های جهشی تحصیلی بنا کرد.
اداره آموزش و پرورش استثنائی پس از برگزاری آزمون های هوش و استعدادیابی، سطح و وضعیت دانش آموزان را می سنجند که هر دانش آموز پس از کسب نمره قبولی در آزمون ها می توانند در سه ماه تابستان، درس های یک سال تحصیلی را بخوانند و در امتحانات شهریور شرکت کنند و در صورت قبولی، از ابتدای مهر در کلاس یک پایه بالاتر حاضر شوند.
● اصرار و اجبار والدین ممنوع
در جهش تحصیلی، استعداد حرف اول را می زند، استعداد هم لزوما با نمره خوب گرفتن هم معنی نیست، اما برخی والدین این دو موضوع را با هم اشتباه می گیرند و در حالی که استعدادهای ویژه فرزند برایشان مسجل نیست برای جهش تحصیلی او اصرار می کنند؛ اصرار هم به مسئولان مدرسه و هم به دانش آموز برای بیشتر خواندن و قوی کردن بنیه علمی اش. اما استعداد نه با اصرار به وجود می آید و نه با کلاس های پی در پی و داشتن معلم خصوصی، بلکه استعداد توانی است که با آدم ها آفریده می شود و فقط تمرین و پشتکار آن را پرورش می دهد.
توانایی فرزندتان را شناسایی کنید
نحوه درس خواندن هر دانش آموز با دیگری متفاوت است که این تغییرات دنباله رو استعداد و توانایی های فردی آن هاست و به همین منظور نمی توان حضور دانش آموزان در دوره های تحصیلی جهشی را درست یا نادرست دانست ولی به هر حال که شرکت در این دوره تنها برای بیش از یک پایه تحصیلی توصیه نمی شود و بهتر است خانواده ها توانایی های فرزندشان را در نظر بگیرند و آن ها را به همان سمت و سو هدایت کنند. والدین می توانند با استفاده از مشاوران و مسئولان با تجربه نسبت به نوع تحصیل فرزندشان اقدام کنند. والدین باید واقع بینانه نسبت به توانایی های فرزندانشان راهنمایی های لازم را به آن ها ارائه دهند تا مسیر زندگی و آینده شان دچار بی برنامگی و خیالات واهی برای رسیدن به دستاوردهایی بسیار بزرگتر از توانمندی های دانش آموزان نباشد.
کلام آخر
با وجود همه این نگرانیها و شائبهها هنوز هم والدین بسیاری از دانشآموزان، مشتاق تحصیل جهشی فرزندانشان هستند. البته در سالهای اخیر این تقاضا نسبت به گذشته کمتر شده است بویژه بعد از اجرای نظام آموزشی جدید که به 3ـ3ـ6 موسوم است. کتابهای تازه تالیف نظام آموزشی بهاندازهای سنگین و پیچیده است که خانوادهها به ویژه برای کلاس پنجم ابتدایی تمایلی برای جهش فرزندانشان ندارند چون نگرانند که آنها در تابستان از پس درک کتابهای حجیم و پیچیده جدید برنیایند و گرفتار دلزدگی و بیانگیزگی شوند. لذا والدین محترم زیاد به دنبال آن نباشند که فرزندانشان در یک پایه تحصیلی جهش داشته باشند و بهتر انست که بگذارند مراحل رشد فرزندانشان سیر طبیعی خود را طی نماید وتوانمندی ها و قابلیت های فردی به مرور زمان شکوفا گردد.
نادر اسدی
کارشناس ارشد روان شناسی و مدرس آموزش خانواده
منابع :
- خباز ، مریم .روزنامه جام جم ، 28/3/93 ، صفحه جامعه. ضريب هوشي 120 شرط جهش تحصيلي
-سازمان آموزش و پرورش استثنایی ، دستورالعمل اجرایی دانش آموزان متقاضی جهش تحصیلی فصلنامه تعلیم تربیت .(1373)
-نشریه علمی کاربردی مرکز تحقیقات آموزشی . سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش . سال دهم . شماره ۱
-مجدفر ، مرتضی .اصلانی ، ابراهیم .سلیقه دار ، لیلا ..(1394)دست نامه شهاب .تهران .انتشارات مدرسه نصری ، قدسیه . (1384)
-پایان نامه بررسی تأثیر جهش تحصیلی دانش آموزان ابتدایی بر پیشرفت تحصیلی آنان در سال های بعد از جهش . دانشگاه آزاد تهران مرکز