آشنایی با آموزش و پرورش ایران

آموزش‌ و‌ پرورش مطلوب معمولاً با محوریت دولت و مشارکت فعال دیگر ارکان تربیت (خانواده، رسانه و سازمان‌ها و نهادهای غیر‌دولتی) با تأکید بر تکوین وجوه مشترک هویت (انسانی، اسلامی و ایرانی) و آماده‎سازی متربیان، ضمن ملاحظه ویژگی‌های فردی و غیر مشترک (جنسی/جنسیتی، فرهنگی، دینی/مذهبی، قومی و بومی/محلی و خانوادگی) در ابعاد مختلف زندگی و متناسب با نیازهای متنوّع جامعه صورت می‌گیرد.

یکی از کارکردهای اصلی نهاد آموزش‌ و‌ پرورش این است که شخصیّت انسان را تا ممکن‌ترین حد آن تعالی بخشد و ارزش‌های مثبت جامعه را به او منتقل کند و متناسب با نظام اجتماعی بار آورده و برای سازگاری با محیط خاص اجتماعی به هنجارها، رسوم و عادات مقتضی، مجهز سازد. به بیان دیگر، آموزش‌ و‌ پرورش فعل و انفعالی است میان دو قطب سیال آموزگار و فراگیر که مسبوق به اصلی و متوجه هدفی و مستلزم برنامه‌ای است. منظور از آموزش‌ و‌ پرورش، آموزش عمومی و رسمی است که در اکثر کشورها به دوره‌های تحصیلی ابتدایی، دوره اوّل متوسطه (دوره راهنمایی) و دوره دوم متوسطه تقسیم می‎شود. در طبقه‌بندی استاندارد بین‌المللی آموزش‌ و‌ پرورش، این نوع آموزش سطوح 1، 2 و 3 آموزش را شامل می‎شود.

تعلیم‌ و‌ تربیت، آموزش‌ و‌ پرورش رسمی و عمومی.

 آموزش‌ و‌ پرورش پیش از دبستان/Pre-School Education: آموزش‎های قبل از دبستان و پیش از مرحله تعلیمات ابتدایی که معمولاً در کانون‌های آموزشی به نام مهدکودک‎ها و کودکستان‎ها ارایه می‌شود. سن ورود به این مراکز آموزشی در کشورهای مختلف متفاوت است.

آموزش پیش دبستانی

آموزش‌ و‌ پرورش ابتدایی/Primary/Elementary Education: اولین دوره تحصیلی آموزش‌ و‌ پرورش رسمی و همگانی در ایران که معمولاً پرجمعیت‌ترین دوره تحصیلی است و بر اساس قانون اساسی، تحصیل در این دوره، اجباری و رایگان است. در کشورهای مختلف سن ورود و طول مدت‌تحصیل در این دوره متفاوت است ولی در ایران سن ورود به این دوره شش سال تمام و شامل شش سال‌تحصیلی است که در پایان سال ششم با برگزاری امتحانات نهایی، مدرک این دوره از آموزش عمومی صادر می‎شود.

در این دوره نکات مقدماتی موضوعات مختلف علوم در سطح عمومی و ابتدایی به فراگیران آموزش داده می‎شود. از مهم‌ترین دروس این دوره از آموزش عبارتند از فارسی، علوم، ریاضیات، علوم اجتماعی، تاریخ، جغرافیا، تعلیمات دینی و قرآن.

 مهم‌ترین اهداف این دوره، ایجاد مهارت‌های اصلی چون نوشتن، خواندن، حساب کردن و استدلال کردن و رایج‌ترین سن آغاز تحصیل در این دوره پنج تا هفت سالگی است.

آموزش‌ ابتدایی

آموزش‌ و‌ پرورش تطبیقی/Comparative Education: دانش یا نظام پژوهشی که موضوع آن شناسایی، بررسی، تحلیل و مقایسه نظام‌مند شباهت‌ها و تفاوت‌های دو یا چند نظام آموزشی در کشورها و مناطق گوناگون یا ادوار تاریخی متفاوت و مسائل و مشکلات تربیتی در داخل یک نظام آموزشی یا بین نظام‌های آموزش‌ و‌ پرورش کشورهای مختلف جهان، به‌دست آوردن شناخت عمیق و وسیع با کاربرد فنون مقایسه است. اصولاً مطالعات و پژوهش‌های تطبیقی در زمینه آموزش‌ و‌ پرورش در تحقق هدف‌های برنامه‌ریزی، برقراری توسعه و همکاری‌های امکان‎‎پذیر فرهنگی بین کشورهای مختلف جهان و معرفی نوآوری‌های آموزش و شناخت مسائل جهانی آموزش‌ و‌ پرورش توسعه یافته، بسیار مؤثر است.

آموزش‌ و‌ پرورش تلفیقی- فراگیر/Integrated/Education-Inclusive/Pervasive: شیوه‌ای از آموزش که در آن، برخی از دانش‌آموزان با نیازهای ویژه (کودکان استثنایی و تیزهوش)، به‌جای آنکه در مدارس اختصاصی و جدای از عموم هم‌سالان خود‌ آموزش ببینند، با استفاده از خدمات معلّمان مرجع به‌عنوان تسهیل‌گر، با بهره‌گیری از برنامه‌های درسی مشترک، تمهید انطباق‌های محیطی و مناسب سازی برنامه‌درسی، در کلاس‌های آموزش‌ و‌ پرورش عادی در کنار و همراه با سایر دانش‌آموزان به تحصیل می‌پردازند و به تدریج این نوع آموزش از تلفیقی به فراگیر جهت داده می‎شود تا نیاز به معلّمان مرجع نیز کاهش یابد. دانش‌آموزانی که از آموزش تلفیقی استفاده می‌کنند، از نظر پذیرش و ثبت‌نام، تابع مقررات مندرج در آیین‌نامه خاص خود می‌باشند.

آموزش‌ و‌ پرورش عمومی/Public/General Education: نوعی از آموزش که در دوره‌های پیش دبستانی، ابتدایی، راهنمایی تحصیلی و همچنین دوره‌های سوادآموزی برای توسعه مهارت‌های عددی و ارتباطی، از سطوح ساده به دشوار تنظیم شده و به فراگیران ارائه می‎شود. به عبارت دیگر؛ بخشی از جریان تربیت است که تحصیل آن مرتبه، برای عموم افراد جامعه لازم یا شایسته است و برای تکوین و تعالی مداوم هویت مربیان با تأکید بر وجوه مشترک هویت، ضمن ملاحظه ویژگی‌های فردی و مشترک ایشان، انجام می‎شود تا متربیان برای تحقق حیات‌طیبه در ابعاد فردی و اجتماعی مرتبه‌ای از آمادگی را به‌دست آورند؛ این آموزش شامل ایجاد مهارت لازم در امر خواندن و نوشتن، آموزش مبانی اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی، علمی و هنری و توانایی انجام برخی از کارهای عملی در حدی که هر فرد به‌طور عام به آن احتیاج دارد و به لحاظ این که منجر به کسب مهارت تخصصی نمی‎شود، عمومی تلقی می‎شود.

آموزش‌ و‌ پرورش همگانی

آموزش‌ و‌ پرورش غیر‌رسمی/Non-Formal Education: شکلی از جریان تربیت، خارج از مؤسّسات آموزشی و نظام‎ آموزش رسمی که بدون سازماندهی مشخّص و از طریق تجارب داوطلبانه متربیان، مانند مطالعه کتاب و روزنامه، تماشای فیلم و تلویزیون، مشارکت در فعالیت‌های گروهی، شرکت در مساجد و محافل مذهبی و انجمن‌ها، برای کسب انواع صلاحیت‌های لازم و درک موقعیّت خود و دیگران و اصلاح مداوم آن بر اساس نظام معیار اسلامی، حاصل می‎شود؛ در این موقعیّت‌ها ممکن است به‌منظور آماده‎سازی متربیان برای تحقق مراتب حیات‌طیبه در ابعاد گوناگون، از امکانات و کارکنان نظام رسمی نیز استفاده شود.

آموزش‌و‌پرورش فرمند/Charismatic/Appealing Education: آموزش‌ و‌ پرورش منتسب به اقتدار فرمند، سعی می‌کند فقط قابلیت‌های ذاتی را به‌عنوان عطیه و موهبت الهی بر انگیخته و شکوفا سازد؛ این نوع آموزش‌ و‌ پرورش از لحاظ روش و محتوا، ناقص و ابتدایی است و هنگامی میسر می‎شود که اتّفاقاً افراد با استعدادی پیدا شوند و استعداد آنها به‌وسیله صاحب هنری توانمند، قهرمانی نامور یا ساحری چیره دست شکوفا شود. به نظر «وبر» با وجود این که اقتدار فرمند به‌عنوان عاملی مزاحم در جوار اقتدار عقلانی- قانونی، دوام آورده است، ولی آموزش‌و‌پرورش وابسته به آن، جز در موارد انگشت شمار، افول کرده است. هنرآموزی انفرادی به روش شاگردی در محضر استادان زبده و سرشناس از موارد این نوع آموزش‌ و‌ پرورش است.

آموزش‌ و‌ پرورش پرجاذبه، تقاضامحور یا کاربردی.

آموزش‌ و‌ پرورش ویژه/Special Education: آموزش‌ و‌ پرورش برای کودکان با نیازهای ویژه که جنبه‌های استثنایی (ویژگی‌ها و تفاوت‌های فردی) و فوق‌العاده در آن رعایت شده است؛ یعنی برای کودکانی طراحی شده است که به دلایل مختلف نمی‌توانند به‌طور کامل از برنامه‌درسی عادی بهره ببرند؛ این‌گونه کودکان، معمولاً کودکانی هستند که معلولیت جسمی یا مشکلات یادگیری دارند یا اختلالات عاطفی یا رفتاری از خود نشان می‌دهند. به‌طور کلی، هر برنامه آموزشی، کلاس یا مدرسه، برای آموزش کودکان استثنایی، آموزش‌و‌پرورش ویژه محسوب می‎شود.

آموزش‌ و‌ پرورش استثنایی