کد QR مطلبدریافت صفحه با کد QR

بازی؛ گم‌شده دنیای کودکان

روزنامه خراسان , 8 بهمن 1396 ساعت 22:33

این روزها تصور این‎که بچه‎ها در کوچه و خیابان بازی کنند پدر و مادرها را به وحشت می‌اندازد، با این حال منکر مزایای بازی‎های خیابانی که خودشان در کودکی داشته‎اند نیستند؛ خود والدین تجربه چنین بازی‎هایی را در کودکی داشته‎اند و صرف نظر از آگاهی‎شان درباره مزایای آن‎ها، دست‎کم خاطرات خوشی در ذهنشان باقی مانده‎است.


میگنا: کوچه، چندسال پیش کارکردی متفاوت از امروز داشت؛ سروصدای بچه‎ها و تصویر گل‎کوچک‎ و هفت‎سنگ بازی کردن آن‎ها بخشی از تعریف و هویت کوچه‎های قدیمی بود. کوچه‌ها تا همین چندسال پیش، اصلی‎ترین و گاهی تنها محل بازی بچه‎ها بودند. بچه‎ها توی کوچه ارتباط برقرار کردن با دیگری را یاد می‎گرفتند؛ یاد می‎گرفتند برای بودن توی تیم فوتبال محله تک‎روی و توپ را برداشتن و فرار کردن ممنوع است؛ یاد می‎گرفتند اگر توپشان شیشه پنجره همسایه را شکست، پشت دوستشان را خالی نکنند و پول‎هایشان را روی هم بگذارند برای راضی کردن همسایه. کوچه، دعوا و قهر و دنبال راه حل گشتن و آشتی کردن داشت؛ حمایت کردن و حمایت شدن و دوست داشتن و دوست داشته‎شدن داشت. بعد کم‎کم شهرها، به شهرهای ماشینی و آهنی تبدیل شدند که دیگر جایی برای بچه‎ها نداشتند؛ از یک‎روزی به‎بعد هم خبرهای بد آن‎قدر راحت و سریع دست‎به‎دست شدند که پدر و مادرها از تصور بازی کردن فرزندشان در کوچه هم به وحشت افتادند. اما حالا تکلیف بچه‎های محروم‎شده از آن بازی‎‎ها و امتیازات شان چیست؟
 
گفت‎وگو با یک روان‎شناس کودک و نوجوان 
درباره دلایل و ملاحظات بازی‎های بیرون از خانه کودکان

 
این روزها تصور این‎که بچه‎ها در کوچه و خیابان بازی کنند پدر و مادرها را به وحشت می‌اندازد، با این حال منکر مزایای بازی‎های خیابانی که خودشان در کودکی داشته‎اند نیستند؛ خود والدین تجربه چنین بازی‎هایی را در کودکی داشته‎اند و صرف نظر از آگاهی‎شان درباره مزایای آن‎ها، دست‎کم خاطرات خوشی در ذهنشان باقی مانده‎است. اضافه وزن، کم‎تحرکی و مشکلات ارتباطی هم در بچه‎های امروز انکارناپذیر است، پس چه باید کرد؟

«اکرم جمشیدی‎فر»، کارشناس ارشد روان‎شناسی بالینی کودک و نوجوان، به این سوالات جواب داده‎است؛ او نگرانی والدین از بازی کردن فرزندانشان در کوچه را به‎حق می‎داند و راهکارهای جایگزین خوبی هم پیشنهاد کرده‎است.

 
نگرانی والدین طبیعی است
اکرم جمشیدی‎فر درباره دلایل نگرانی والدین از بازی کردن فرزندانشان در کوچه می‎گوید: «در خلال درمان و یافتن راه‎حل با والدینِ کودکانی که از لحاظ اجتماعی رشد کافی ندارند، گاه ناخودآگاه به گذشته می‎رویم و حال‎وهوای بازی‎های خیابانی را به یاد می‎آوریم؛ از آسیب‎ها و نقاط مثبت آن با خنده‎ای تلخ می‎گذریم و در نهایت می‎پذیریم که متأسفانه خیابان‎ها این روزها فقط برای رفت‌وآمد خودرو‎ها مجهز می‎شوند و کمتر کسی به کودکی فکر می‎کند که کوچه را فقط از پشت پنجره لمس کرده و شهر را فقط از پشت شیشه ماشین بلد شده‎است. بله درست است این روزها والدین به این‎که بچه‎هایشان در خیابان بازی کنند حتی فکر هم نمی‎کنند و اکثراً برای بهبود روابط اجتماعی فرزندشان تنها چشم امید به مهدهای کودک و مدارس دوخته‎اند. در شکل‎گیری این تفکر و درواقع در محروم شدن کودکان از بازی‎های خیابانی عوامل زیادی دست‎به‌دست هم داده‎اند: نامناسب بودن فضای شهری و دسترسی کم مردم به پارک‎ها، ناامنی و آسیب‎های اجتماعی که اخبارش در شبکه‎های مجازی تن همه را لرزانده است و البته آلودگی هوا! پس نگرانی والدین تا این‎جا منطقی و قابل درک است. ضمن این‎که شرایط خانواده‎ها هم بی تأثیر نیست. الان معمولا هردو والد شاغل هستند و امکان حضور همیشگی و مراقبت کردن ندارند؛ شکل گسترده‎ خانواده‎ها در گذشته اجازه می‎داد بزرگ ترهای دیگری غیر از پدر و مادر کنار و مراقب بچه‎ها بمانند؛ حتی در یک محله ممکن بود همسایه‎ها با هم فامیل باشند و ارتباط نزدیک‎تری با هم داشته‎باشند که فضای قابل‎ اعتمادتری به‎وجود می‌آورد». 

 
بازی‎های بیرون از خانه، جایگزین بازی‎های خیابانی 
اما چه کار می‎شود کرد؟ باید بچه‎ها را به این دلایل از بازی‎های پرتحرک بیرون از خانه محروم کنیم؟ جمشیدی‎فر پاسخ می‎دهد: «از ویژگی‌های مثبت بازی‏های کوچه و خیابان، می‏توان به این موارد اشاره کرد: بیرون از فضای خانه و در محیطی گسترده شکل می‎گرفتند، گروهی انجام می‎شدند، بدون ساختِ از پیش مشخص و کاملا باز بودند و مهم‎تر از همه آن‎که هیچ‎وقت با نیت آموزش نبودند؛ فقط بازی بودند و البته از بزرگ‎ترهایی که به دنبال آموزش باشند هم در آن‌ها خبری نبود. اگر می‎خواهیم فرزندانمان از چنین امتیازاتی بی‎بهره نمانند، باید از فراهم کردن فضای مناسب برای بازی آ‌ن‌ها غافل نشویم. می‎توانیم بازی‎های خیابانی را به بازی‎های بیرون از خانه تبدیل کنیم؛ هم اکنون در دسترس‎ترین مکان‎ها برای این بازی‎ها، پارک‌ها، کلوب‎های بازی و مراکز مادر و کودک (مراکزی که مادران می‎توانند همراه فرزندانشان به‌صورت دسته‎جمعی بازی کنند) هستند که در نقاط مختلف شهر وجود دارند. مساجد و پایگاه‎های فرهنگی هم می‎توانند گزینه خوبی باشند به‎شرط این‎که همه هدف و تمرکزشان روی آموزش نباشد؛ آموزش کودکان از طریق بازی انجام می‎شود و لازم نیست این همه به آموزش‎های مستقیم اهمیت و اولویت بدهیم. از همه این‌ها بهتر و آماده‎تر مدارس طبیعت هستند؛ مدارس طبیعت محیط‎های بسیار مناسبی هستند که شرایط شان مشابه سبک بازی‎های خیابانی و حتی بهتر از آن‎هاست. این مدارس، بیرون از شهر قرار دارند، پس با معضل آلودگی هوا مواجه نیستیم، ضمن این‎که ابزار بازی در آن‎جا عناصر طبیعی مثل خاک و چوب و حتی حیوانات اهلی است که به‌حق فضای بسیار مناسبی برای بازی کودکان است. عنوان «مدرسه» البته کمی گول‎زننده است و ذهن را به سمت یک محیط آموزشی مثل مدرسه می‎برد اما در واقع آن‌چه کودک تجربه می‎کند و می‎آموزد فراتر از کلاس درس است چراکه طبیعت آموزگار آن‎ها خواهد بود؛ اگر امکان استفاده از هیچ‎کدامِ این محیط‌ها وجود ندارد، والدین می‎توانند فعالانه وارد عمل شوند؛ مهمانی‎ها فرصت خوبی است تا به کودکان یاد بدهیم به‌جای کنار هم نشستن و با گوشی و تبلت بازی کردن می‎توانند چه بازی‎‌هایی انجام دهند؛ باید حوصله کرد و به کودکان بازی‎های دسته‎جمعی را آموزش داد نه این‎که با تبلت خودمان را خلاص و آن‎ها را ساکت کنیم.
 

 
5 دلیل اصلی برای حذف نکردن بازی‎های بیرون از خانه 
بر‎گردیم به سوال اول که اصلا چرا باید بچه‎ها بیرون از خانه بازی کنند؟ 
جمشیدی‎فر، وجه اشتراک بازی‎های خیابانی قدیم و بازی‌های بیرون از خانه امروز را توضیح می‌دهد.
 
1-تقویت و بهبود روابط اجتماعی
کودکان در این نوع بازی‎ها، دوست‎یابی را یاد می‎گیرند؛ آن‎ها یاد می‎گیرند برای انتخاب شدن و عضو یک گروه شدن، چگونه باید تلاش کنند، همچنین کار تیمی به‎خوبی یاد گرفته می‎شود. قبلا در بازی‎های خیابانی، یک شبکه اجتماعی داخل کوچه شکل می‎گرفت؛ اگر کسی توی کوچه نمی‌آمد از آخرین اخبار و جدیدترین خوراکی‎ها و دیدن تازه‎ترین اسباب‎بازی‎ها غافل می‎ماند. علاوه بر این طرز برخورد با گروه های مختلف سنی را یاد می‎گرفت و حتی فرصت آشنا شدن با آدم‎های جدید هم فراهم بود مثلاً یادتان است آوردن بچه‎های مهمان و نشان دادن محله و دوست‎ها به او یک افتخار محسوب می‎شد؟ 
 
2-فعالیت بدنی
محیط بیرون از خانه، فضایی مناسب برای تخلیه انرژی کودکان است. جنب‎وجوش و کنجکاوی در کودک یک غریزه است اما متأسفانه گاه از آن غافل می‎شویم و حتی سرکوبش می‎کنیم. جست‎وخیز کردن کودکان در فضای باز مثل همان کوچه و خیابان چند فایده داشت؛ اول این‎که برچسب بیش‎فعالی به کودک زده نمی‎شد؛ در فضای آپارتمانی، انرژی کودک تخلیه نمی‎شود و حتی جنب‎وجوشِ معمول او گاه بیش‎فعالی تلقی می‎شود، نهی شدن از جنب‎و‎جوش هم سبب نافرمانی در کودک می‎شود. تحرک بدنی در بازی همچنین برای کودک حکم ورزش را دارد؛ سوخت‌وسازش بالا می‎رود، عضلاتش پرورش پیدا می‎کند و اکسیژن بیشتری نصیبش می‎شود. من خیلی با نگاه آموزشی به بازی موافق نیستم، چون بازی جزئی از ذات کودک است و از طریق آن به شناخت خود می‎رسد که کمترین فایده‎اش آماده شدن برای خواندن و نوشتن است. اما اگر بخواهیم از جنبه آموزشی و آماده شدن برای مدرسه به ماجرا نگاه کنیم، بازی در فضای بیرون از خانه محرک‎های زیادی در اختیار کودک قرار می‎دهد؛ همین باعث رشد مغزی بیشتر و عملکرد بهتر درسی در مدرسه است؛ اگر جزئی‏تر مثال بزنم یک بازی ساده مثل «لی‎لی» با هوش فضایی در ارتباط است که رد پای این هوش در درسی مثل ریاضی دیده می‎شود.
 
 
3-بالابردن قدرت تطابق و انعطاف‎پذیری
در بازی‎های خیابانی و بیرون از منزل، کودکان در یک چهارچوب و فضای از پیش تعیین‎شده محصور نیستند. درباره بازی‎های رایانه‎ای که امروزه محبوبیت و رواج زیادی برای کودکان پیدا کرده‎است، ادعا می‎کنیم کودک فعالیت ذهنی انجام می‎دهد اما باید بپذیریم که در قیاس با بازی‎های بیرون از خانه به نوعی منفعل است. خطرپذیری و ماجراجویی، حل مسئله فعال و توانایی کشف کردن از دیگر مزایای بازی‎های بیرون از خانه و خارج از فضای بدون ساخت است.
 
 
4-ارتباط با عناصر طبیعی
تحقیقات پزشکی نشان می‎دهد کودکانی که در محیط‎های به شدت ایزوله و کنترل‎شده رشد می‎کنند، واکنش‎های آلرژیک بیشتری نشان می‎دهند. یکی از دلایلی که هم اکنون کودکان بیشتر از قبل در معرض سرماخوردگی و آلرژی هستند، غیر از آلودگی‎های سربی، می تواند محیط کنترل‎شده و بسیار پاکیزه خانه باشد. بازی‌های بیرون از خانه، بچه‎ها را دربرابر چنین بیماری‎هایی مقاوم و سیستم ایمنی را فعال می‎کند. تماس با مواد طبیعی مثل گِل، سنگ، خاک، چوب و مانند آن‎ها، برای رشد طبیعی ضروری است و به پرورش خلاقیت کمک می‎کند. کودکان در گذشته با چنین چیزهایی برای خود اسباب‎بازی می ساختند و این زمینه‌ساز پرورش خلاقیت بود. کارشناسان معتقدند اسباب بازی‎هایی که از عناصر طبیعی به‌ویژه چوب ساخته می‎شوند آثار مثبتی بر شخصیت و پرورش خلاقیت کودکان دارند و باید آن‎ها را به اسباب بازی‎های پلاستیکی ترجیح داد.
 
5-آزادی
کودکان در فضای بیرون از خانه، یعنی بیرون از چهارچوب همیشگی، امکان ابراز وجود پیدا می‎کنند، استقلال بیشتر و وابستگی کمتری به والدین خواهند داشت. در بازی‎های خیابانی این خود کودک بود که نوع بازی را انتخاب می‎کرد؛ نکته مهم این‎که با آن چندساعت دور بودن از مادر نه‎تنها مشکلی به‎وجود نمی‎آمد بلکه مسیر شکل‎گیری دلبستگی ایمن هم فراهم بود. بعضی از والدین بر این باورند که محیط مدرسه می‎تواند کمبود بازی‎های بیرون از خانه را جبران کند؛ بچه‌ها در مدرسه روابط اجتماعی و دوست‎یابی را کم‎و‎بیش یاد خواهندگرفت امادر مدارس ما، آموزش بیش از هرچیزی هدف است و به ندرت به کودک‎ فرصت و امکان آزاد بازی کردن و بهره‎مندی از مزایای آن داده می‎شود.

 
۲ نکته مهم
با بدآموزی بازی‎های دسته‎جمعی چه کنیم؟
والدین در مسئله بازی‎های جمعی معمولا بین دو انتخاب دچار تعارض می‎شوند؛ ارتباط برقرار کردن فرزندشان با بچه‎های دیگر مهم‎تر است یا مراقبت از آن‎ها دربرابر بدآموزی‎های احتمالی مثل یادگرفتن حرف بد و دعوا کردن و ... . نظر کارشناس ما را در این‎باره بخوانید: «ما از برقراری روابط اجتماعی ناگزیریم؛ این ارتباطات از زندگی‎ ما حذف شدنی نیستند؛ خواه ناخواه هر کودکی در معرض حرف زشت، دعوا و آسیب قرار می‎گیرد. پس آیا بهتر نیست نترسیم و به فرزندمان در این‎باره نکاتی بگوییم؟ گاه پدر و مادرها، می‎خواهند مدینه فاضله‎ای برای فرزندشان بسازند که اولاً ممکن نیست، ثانیاً فایده‎ای ندارد. این آسیب‎ها، ویروس‎هایی هستند که به‎شرط مدیریت درست والدین، فرزند را مقاوم می‎کنند».

 
پیشنهادهایی برای مراقبت بیشتر از بچه‎ها هنگام بازی خارج از منزل
بعضی از خانواده‎ها در مجتمع‎های مسکونی زندگی‎ می‎کنند و ممکن است دوست داشته‎باشند فرزندِ محرومشان از کوچه و خیابان، حداقل در فضای مجتمع محل سکونت بازی کند. چنین آزادی‎هایی چه ملاحظات و مراقبت‎هایی لازم دارد؟ جمشیدی‎فر توضیح می‎دهد: «نه تنها برای موقعیت خوبی که مثال زدید بلکه به‎طور کلی لازم است هر کودکی مجهز به رفتارهای خودمحافظتی باشد؛ مثلاً مهم است که فرزندتان حتما شماره تلفن یکی از والدین را بلد باشد و آدرس و شماره تلفن خانه را همراه داشته‎باشد. او باید بداند هرگز از غریبه‎ها چیزی نگیرد، با آن‎ها حرف نزند و سوار ماشین شان نشود. به فرزندتان بیاموزید که اگر او را دنبال کردند به نزدیک‎ترین مغازه وارد شود و از فروشنده بخواهد که به خانه زنگ بزند. اگر کسی خواست به بدنش دست بزند یا بغلش کند، فریاد زدن و فرار کردن را بلد باشد. حوالی خانه و خارج از مجتمع مسکونی را با هم بگردید و آدرس خانه را با چند نشانه به او بیاموزید. محوطه مجتمع‎های مسکونی می‎تواند فضای خوبی برای بازی کردن به سبک قدیم باشد، اگر کودک به نکاتی که گفته شد مجهز شود. علاوه‎بر این با بزرگ ترهای قابل اطمینان در بین همسایه‎ها توافق کنید هربار یک نفر هنگام بازی مراقب بچه‎ها باشد. نکته خیلی مهم این است که بچه‎ها مراقبت از خودشان را یاد بگیرند».
 
 
 


کد مطلب: 43274

آدرس مطلب :
https://www.migna.ir/news/43274/بازی-گم-شده-دنیای-کودکان

میگنا
  https://www.migna.ir