جای خالی اخلاق در پژوهش

میگنا: دکتر حمیدرضا علومی یزدی، معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست گفت: دانشگاه علامه طباطبایی چندی است که به قافلۀ «اخلاق در پژوهش» پیوسته است و به عنوان یک دانشگاه علوم انسانی و اجتماعی (هرچند ممکن است خیلی از موضوعات مربوط به کمیتۀ اخلاق در پژوهش به طور خاص به همۀ شاخه‌های علوم انسانی و اجتماعی مربوط نشود) اما به دلیل اینکه در بسیاری از رشته‌هایی که در این دانشگاه تدریس و تحقیق راجع به آن‌ها صورت می‌گیرد، سوژه‌های انسانی و حیوانی مورد آزمایش و بررسی قرار می‌گیرند به عنوان یک وظیفه و به عنوان یک پیش‌فرض لازم، دانشگاه ضرورت دید که با تشکیل کمیتۀ اخلاق پژوهشی این استانداردها و ضوابط اخلاقی پژوهش را به‌طور عام و به‌طور خاص در ارتباط با سوژه‌های انسانی و حیوانی رعایت کند و گام دیگری را در جهت استاندارد کردن پژوهش‌های دانشگاهی بردارد.


او ادامه داد: جامعۀ ما هم به اخلاق و هم به پژوهش نیاز دارد. در این تردیدی نداریم که جامعۀ ما از بی‌اخلاقی و بداخلاقی در همۀ زمینه‌ها رنج می‌برد. از بداخلاقی‌های صحنه‌های سیاسی، صحنه‌های اجتماعی، فضای مجازی، رفتارهای شخصی، اخلاق واقعاً در صحنه اجتماع حاضر نیست. درحالی‌که در یک جامعۀ دینی و مبتنی بر آموزه‌های دینی هستیم، متأسفانه در این جامعه اخلاق در اکثر موارد غایب همیشگی است و این غیبت به صحنه‌های پژوهش نیز تسری پیدا کرده است.

علومی یزدی گفت: پژوهش یک هدف مقدس است و به عنوان وسیله‌ای برای کشف ناشناخته‌ها، پاسخگویی به نیازهای جامعه، ارتقای سطح علم و دانش، جابه‌جایی مرزهای دانش، (این‌ها اهداف پژوهش هست) مورد، استفاده قرار می‌گیرد اما در این صحنه‌ها هم متأسفانه اخلاق غالباً غایب است.

وی افزود: غیبت اخلاق در پژوهش را از مقاله‌های جعلی، نقل‌قول‌های بدون ذکر منبع، کپی‌برداری‌ها در همۀ زمینه‌ها در مقاله‌ها، در رسانه‌ها و در پایان‌نامه‌ها تا آزمودن سوژه‌های انسانی و حیوانی می‌توان دید.

معاون پژوهشی دانشگاه تأکید کرد: گاهی اوقات یک پژوهشگر برای اینکه یک پژوهش ناب ارائه دهد، ممکن است تمام موازین اخلاقی را در برخورد با سوژۀ انسانی که مورد پژوهش است را بشکند. یا زمانی که می‌خواهد در مورد یک پدیدۀ اجتماعی صحبت کند یا یک پدیدۀ اجتماعی را تجزیه و تحلیل کند، آنجا هم مرزهای اخلاقی را و آن بایدهایی که باید رعایت شود و بایسته‌هایی که باید حفظ شود را هم می‌شکند. این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: حریم خصوصی شکسته می‌شود، پژوهشگر سعی می‌کند در ساختارهای درونی ذهن و لایه‌های پنهان ورود پیدا کند و این لایه‌های پنهان را به‌طور غیراخلاقی افشا کند و این‌ها اتفاقاتی هست که نباید رخ دهد.

او خاطرنشان کرد: کارکردهای کمیتۀ اخلاق در پژوهش به‌طور عام و به‌طور خاص بسیار برای اخلاقمند کردن پژوهش اهمیت دارد. اگر پژوهش اخلاقی نباشد، پژوهش به هدف خود نرسیده است. چون اهداف این پژوهش‌ها ارتقای سطح انسانیت، فهم، شعور و بالا بردن ظرفیت‌های ذهنی ما است. دکتر علومی یزدی یادآور شد: در این مسیر حتماً باید اخلاق مورد حمایت قرار گیرد. موضوعی هم که امروز در این کارگاه با کمک دکتر نوربخش به بحث گذاشته خواهد شد که شیوه کار با حیوانات در آزمایشگاه‌ها، مشاهدات و تحقیقات پژوهشی است که آن‌هم بسیار دارای اهمیت است.

وی در ادامه گفت: اگر ما انسان‌ها برای پیشبرد پژوهش‌های خود، گاهی سراغ سوژه‌های حیوانی هم می‌رویم باید با رعایت حد و حدود برویم. ضرورت اقتضا می‌کند که گاهی یک حیوان، کالبدشکافی شود یا در مسیر آزمایش‌ها به نحوی به کار گرفته شود، ولی این‌ها همه باید با حفظ حدودی باشد که آن زیان‌ها و خسارات را به حداقل برساند.

معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: فکر می‌کنم این نخستین کارگاهی هست که ما در زمینه اخلاق در پژوهش در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار می‌کنیم. دکتر خورسندی و دکتر صفایی به‌طور خاص روی این موضوع در دانشگاه علامه طباطبایی تمرکز کرده‌اند. برنامه‌های دیگری هم انشاالله در آینده خواهیم داشت. ما به دنبال این کارگاه، کارگاه عملی این موضوع را برگزار خواهیم کرد و بعد هم برای برگزاری مدرسۀ تابستانی اخلاق در پژوهش برنامه‌ریزی کرده‌ایم.