شنبه ۱۱ فروردين ۱۴۰۳ - 30 Mar 2024
تاریخ انتشار :
پنجشنبه ۲۳ آبان ۱۳۹۸ / ۲۲:۰۵
کد مطلب: 48851
۲
بیش فعالی یا اختلال کم توجهی (ADHD) چیست؟ نشانه های یک کودک بیش فعال را می‌شناسید؟

اختلال بیش فعالی در کودکان، آیا قابل درمان است؟

اختلال بیش فعالی در کودکان، آیا قابل درمان است؟
میگنا: بیش فعالی یا اختلال کم توجهی (ADHD) چیست؟ نشانه های یک کودک بیش فعال را می‌شناسید؟ آیا می‌دانستید که این کودکان بسیار باهوش و با استعداد هستند؟ اما به دلیل اینکه نمی‌توانند درست تمرکز کنند، در زندگی و کار خود درصد موفقیت کمتری خواهند داشت؟
 
بیش فعالی چیست؟
اختلال کم توجهی یا بیش فعالی (ADHD) یک اختلال روانی است که بیشتر در کودکان اتفاق می‌افتد؛ شاید یکی از شایع‌ترین علائم این بیماری را باید جنب و جوش بیش از حد کودک دانست؛ برای تشخیص این اختلال لازم است که برخی از علائم تا قبل از سن هفت سالگی بروز کند؛ البته این علائم باید حداقل شش ماه باقی بماند.

بیش فعالی در کودکان
همانطور که گفته شد، بیش فعالی (ADHD) یا اختلال نقص توجه یک اختلال شایع در کودکان است؛ به طوری که حدود سه تا پنج درصد کودکان در سن مدرسه این بیماری را تجربه می‌کنند. البته میزان شیوع این بیماری در پسران بیشتر از دختران است؛ یعنی فعالیت های بیش از حد یا پرتحرکی، کم توجهی و رفتار های تکانشی ( 3 عامل اصلی نمود این بیماری ) در پسران بیشتر می‌شود.

درواقع، این اختلال در پسران ۳ برابر دختران اتفاق می‌افتد و معمولا در دختران دیر تر تشخیص داده می‌شود؛ بی‌نظمی، بی‌توجهی و نادیده گرفتن موضوعات اطراف، مشکل در آموختن مهارت ها و حل مسئله از علائم بیش فعالی در دختران است اما در پسران نشانه هایی مانند انجام رفتار های غیر معقول و غیر منطقی، پرخاشگری و… وجود دارد.

اصولا بیماری بیش فعالی در کودکان به صورت فعالیت بیش از حد و بیقراری یا بی دقتی و بی توجهی مشاهده می شود، اما در سنین بزرگسالی این بیماری بیشتر به صورت عدم تمرکز، بروز می کند و این تفاوت عمده ایست که در بروز بیماری بیش فعالی در دوران کودکی و بزرگسالی مشاهده می شود.
بسیاری از کودکان بیش فعال دارای ضریب هوشی بالایی هستند که با کنترل رفتار و درمان علت آن می‌توان به آینده آنها کمک کرد.


بیش فعالی و اُفت تحصیلی کودکان
قطعا بیماری بیش فعالی در تحصیل کودکان تاثیرات بسیار منفی برجای می گذارد که می توان آن را در قالب اُفت تحصیلی و نیز کاهش ارتباطات کودک با همکلاسی های خود در مدرسه می شود، به نحوی که کودکان دیگر، مایل به دوستی و همصحبتی با ایشان نیستند. البته اُفت تحصیلی این کودکان نباید به دلیل کم هوشی ایشان تلقی شود چرا که کودکان بیش فعال به لحاظ بهره هوشی مانند سایر کودکان هستند و برخی از آنها که باهوش ترند حتی در صورت درمان می توانند در تحصیل و سپس در کار و زندگی خود موفقیت های قابل توجهی کسب کنند.


دختران بیش فعال، بی دقت و پسران بیش فعال، ناآرام و پرفعالیتند
 بروز بیماری بیش فعالی در کودکان دختر و پسر به یک شکل بروز نمی یابد. بلکه در پسران به شکل ناآرامی، بیقراری و فعالیت بیش از حد و در دختران در قالب بی دقتی و بی توجهی بروز می کند.


فرق بیش فعالی با شیطنت‌های کودکانه
برخی خانواده‌ها کودک دارای انرژی زیاد و پرهیجان را بیش فعال می‌نامند؛ این در حالی است شیطنت‌های کودکانه، هیجان، انرژی و ... از مهم‌ترین خصایص طبیعی کودکان است و با بیش فعالی متفاوت است.

انواع بیش فعالی
این بیماری یا اختلال تمرکزی معمولا کودکان و بزرگسالان را درگیر می‎کند؛ بهتر است بدانید که حتی یک کودک نوپا هم می‎تواند به این اختلال دچار شود.

انواع بیش فعالی در کودکان
با توجه به مشکلاتی که اختلال ADHD برای کودک به وجود می‌آورد، این اختلال را در سه دسته کلی طبقه‌بندی می‌کنند:

اختلال بیش فعالی از نوع بی توجهی
کودکان با اختلال بی توجهی، فعالیت زیادی ندارند؛ در واقع مشکل اصلی این کودکان بی توجهی و نداشتن تمرکز است؛ به همین دلیل ممکن است به سادگی اختلال در آن ها شناسایی نشود.

اختلال بیش فعالی از نوع بیش فعال _ تکانش‌گری
کودکان مبتلا به نوع بیش فعال _ تکانشگر مشکلی در حفظ توجه ندارند ولی نشانه های بیش فعالی رفتاری در آن ها به وضوح دیده می‌شود.

اختلال بیش فعالی از نوع ترکیبی
شیوع و بروز این دو نوع اختلال می‌تواند به صورت رفتار های ترکیبی در فرد هم بروز کند.

بیش فعالی کودکان نوپا را هم درگیر می‌کند؟
این احتمال وجود دارد که کودکان نوپا با کودکانی که اختلال ADHD دارند، اشتباه گرفته شوند؛ چون علائم زیر، در کودکان ۳ ساله و کمتر که در حال رشد هستند، هم دیده می‌شود:
نداشتن تمرکز لازم روی فعالیت ها
انرژی مازاد
حرکت های تکانشی و هیجانی

علائم بیش فعالی
اختلال کم توجهی یا بیش فعالی به خصوص در کودکان چه علائمی دارد؟ آیا شما یک کودک پر جنب و جوش و بیش فعال دارید و از این مسئله بی‌خبر هستید؟ شاید اشتباه بسیاری از والدین این باشد که این اختلال را در کودکان با بازیگوشی اشتباه می‌گیرند؛ اما داستان این بیماری چیز دیگری است؛ بیایید با علائم این بیماری بیشتر آشنا شویم:
تکان خوردن بیش از حد دست و پای کودک
یک کودک بیش فعال در کلاس درس و در بیشتر مواقع سر جایش نیست.
احساس بی‌قراری در این کودکان معمولا با دویدن بیش از حد و غیر طبیعی همراه است.
این کودکان نمی‌توانند بدون سر و صدا بازی کنند.
این کودکان در بیشتر مواقع، بیش از حد صحبت می‌کنند.
گم کردن وسایل
نداشتن تمرکز در جزئیات

علت بیش فعالی در کودکان چیست؟
دلیل بروز بیش فعالی در کودکان ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. این کودکان در بخش هایی از مغز دچار نقص جزئی هستند. از عوامل محیطی بروز بیش فعالی در کودکان:
سیگار کشیدن یا مصرف الکل در بارداری توسط مادر
بروز مشکلات خاص حین بارداری یا زایمان مادر
سابقه وجود اختلال نقص توجه _ بیش فعالی در خویشاوندان ( ژنتیک)
مسمویت ناشی از سرب موجود در هوا ( ناشی از دود اتومبیل ها و آلودگی هوا)


تست های تشخیصی بیش فعالی
در زمینه تشخیص بیماری بیش فعالی، تست هایی از جمله آزمون وندر بیلت، BASC، CAP و CBCL. این تست ها معتبر و جهانی هستند و از سوی دیگر برای استفاده در ایران نیز متناسب و هماهنگ شده اند.

البته تشخیص نهایی بیماری برعهده روان شناسان بالینی و روانپزشکان است، که لازم است این تشخیص توسط روانشناس یا روانپزشک کودکان که در تشخیص این بیماری دارای تجربه و تبحر بیشتری هستند، انجام شود.

روانپزشک کودکان قادر است بیماری بیش فعالی را از سایر بیماری ها همچون اختلالات خُلقی، اضطراب یا افسردگی تشخیص دهد و این تشخیص صحیح، در درمان موثر کودکان، بسیار حائز اهمیت است. در حالی که، گاهی کودکانی که دچار اضطراب یا افسردگی هستند، به اشتباه به عنوان کودک بیش فعال درنظر گرفته شده و این امر، نه تنها باعث بهبودی کودک نشده، بلکه مسیر درمان ایشان نیز به اشتباه طی می شود.


نقش معلمان و والدین در کمک به درمان بیش فعالی
اقدام مهمی که در جهت کمک به وضعیت کودکان بیش فعال می تواند انجام شود، ثبت نام آنها در مدارسی با کلاس های بسیار کم جمعیت است، چراکه سر و صدا عامل بسیار مهمی در تشدید بیماری این کودکان است، بنابراین هر چه جمعیت کلاس ها کمتر باشد، این کودکان کمتر دچار آشفتگی و بی قراری یا عدم تمرکز، بی توجهی و بی دقتی می شوند.

از سوی دیگر، لازم است در مدارسی که این کودکان تحصیل می کنند، ساعات آموزشی کاهش یابد. به عنوان مثال در برخی از مدارس ساعات کلاس ها تا سه بعد از ظهر است که واقعا برای کودکان بیش فعال مناسب نیست، به این دلیل که کودک بیش فعال توان تحمل ساعات طولانی کلاس درس را ندارد و نهایتا می تواند مدرسه را تا ساعت 12 تحمل کند، چون پس از ساعات طولانی در مدرسه بودن، حالت های بی قراری و یا عدم تمرکز به سراغ او می آید.

اقدامی که در این خصوص، در برخی از کشورها از جمله کشور چک انجام شده، این بوده که ساعات کلاسی که برای تدریس کودکان بیش فعال اختصاص داده شده، 15 دقیقه تدریس است و پس از آن کودکان به محوطه بسیار وسیعی که برای بازی و ورزش کودکان اختصاص داده شده، می روند و انرژی خود را تخلیه کرده و دوباره به مدت 15 دقیقه دیگر، آموزش آنها ادامه می یابد. بدین ترتیب، هم کودکان به خوبی به تحصیل می پردازند و هم ساعات طولانی تدریس، موجب بیقراری و آشفتگی یا عدم تمرکز آنها نمی شود.

از آنسو نقش والدین در بهبود وضعیت کودکان بیش فعال بسیار موثر است، پدران و مادران باید توجه داشته باشند که بیماری کودک را به خود نسبت ندهند و در این خصوص احساس گناه نکنند. از طرف دیگر، هرگز نباید کودک بیش فعالی که آشفته، بیقرار یا بی دقت است و در مدرسه دچار شکست و اُفت تحصیلی شده را مورد آزاد و اذیت مانند توهین، ضرب و شتم یا تحقیر قرار دهند، چراکه با دنبال کردن این گونه رفتارهای غلط، زندگی کودکانی را که با درمان می توانند آینده ای روشن داشته باشند، نابود کرده و در حقیقت، نسلی را تباه خواهند کرد.

همچنین مراجعه به روانپزشک یا روانشناس کودک جهت تشخیص بموقع بیماری و اقدام برای درمان آن از وظایفی است که بر عهده والدین است. به علاوه، پس از تشخیص بیماری بیش فعالی در مورد کودک، پدر و مادر باید در مصرف بموقع داروها به کودک کمک کنند، بدون اینکه به خاطر مصرف این دارو، کودک را تحقیر کرده یا مورد توهین قرار دهند. پدر و مادر باید در چنین وضعیتی، حامی کودک باشند و با مهربانی و رفتار ملایم خود سعی کنند کودک را حمایت عاطفی و روحی کنند و جهت بهبودی او هر اقدامی که لازم است را انجام دهند تا بتوانند آینده ای روشن برای فرزند بیش فعال خود رقم بزنند.


درمان بیش فعالی کودکان
درمان بیش فعالی یا ADHD از خانه شروع می شود کودک بیش فعال اگر در بهترین و تضمینی ترین مسیر درمان بیش فعالی قرار بگیرد باز هم التهابات داخل خانه می تواند کاملا مسیر تمام این درمان ها را به بیراهه ببرد. به عنوان یک پدر و مادر، شما تاثیر زیادی بر روی درمان فرزند خود دارید. شواهد نشان می دهد که خوردن یک رژیم غذایی سالم با انرژی مناسب، تمرین و فعالیت های بدنی مناسب و برنامه های هوشمندانه دیگر مثل قصه گویی، دیدن تئاترهای کودکان و .. می تواند به بهبود کودک بیش فعال کمک های روحی و روانی کند. پس بدانید اولین درمانگر کودک مادر، پدر و اطرافیان او هستند.

بیش فعالی ممکن است زمینه اولیه داشته باشد که با مراجعه به روانپزشک و درمان علت زمینه‌ای، علائم بهبود می‌یابد، اما گاهی بدون علت زمینه‌ای است که برای کنترل رفتار، دارو درمانی یا رژیم غذایی خاصی به کودک تجویز می‌شود.

قطعا یکی از ابزارهای مهم درمان بیش فعالی دارودرمانی است که غالبا با استفاده از داروهایی از جمله ریتالین انجام می شود. روش درمانی دیگر استفاده از مکمل های آهن است، چراکه بر اساس تحقیقات انجام شده اخیر در درمان کودکان بیش فعال، مصرف مکمل های آهن، تا حد زیادی در شدت بروز بیماری آنها موثر بوده است.

نوروفیدبک، به تنهایی نقش موثری در درمان این بیماری ندارد، اما در کنار دارودرمانی، می تواند به عنوان درمان مکملی استفاده شود و در درمان برخی از بیماران بیش فعال می تواند موثر و کمک کننده باشد.

نکته مهم این است که بیماران بیش فعال، با مصرف داروهایی که برای ایشان تجویز شده، درمان پذیر هستند. بنابراین می توان گفت برای بیماری ایشان، درمان قطعی وجود دارد و با مصرف بموقع داروهای تجویز شده، حالت های بیقراری و عدم تمرکز کودکان، تا حد زیادی کاهش یافته و در نتیجه، کودک می تواند در تحصیل خود موفق بوده و حتی در مدرسه، روابط خوبی با همکلاسی های خود برقرار کرده و دوستان زیادی پیدا کند.
*در کنار دارو درمانی، رواندرمانی بسیار حائز اهمیت است.

رفتار درمانی برای کودکان بیش فعال
یکی از درمان های بسیار موفق بیش فعالی رفتار درمانی هست. این روش درمانی انقدر اثربخش است که شاید به مرور زمان خود را جایگزین داروهای مصرفی کودک بکند و مقدار داروی مصرفی کودک را کاهش دهد.
رفتار درمانی به بیان ساده تقویت رفتارهای مناسب از طریق پاداش و ستایش و کاهش رفتارهای مشکل زا از طریق محدودیت و نمایش عواقب کار توسط کودک است. طبق نظر آکادمی اطفال در آمریکا، سه اصل اساسی برای رویکرد رفتار درمانی وجود دارد:

مشخص کردن هدف های واضح: هدف های معین، واضح و مشخص برای کودک قرار دهید برای مثال تمرکز ۲۰ دقیقه ای روی تکالیف منزل یا به اشتراک گذاشتن وسایل بازی با دوستان در خانه و مدرسه.
پاداش و جریمه: پاداش مثبتی برای هر انجام تمام و کمال هر عمل قرار دهید و زمانی که کودک شما در رسیدن به یک هدف وا می ماند او را جریمه کنید.
ادامه مسیر پاداش و جریمه: استفاده درست از روش پاداش و جریمه می تواند به مرور زمان شکل رفتاری کودک شما را بصورت کاملا مثبت ساختاردهی کند.

به عنوان پدر و مادر یک کودک بیش فعال شما نیز باید مسلح به نیروی علم باشید، به همراه یک درمانگر شناختی - رفتاری سعی کنید برنامه جامعی برای رفتار اصلاحی کودکتان تدارک ببینید.

*صبر کلید رفتار درمانی برای کودکان بیش فعال است زیرا رفتار کودکان بیش فعال در هر لحظه غیر قابل پیش بینی است.

یک درمانگر شناختی - رفتاری بر روی راه حل های عملی روزمره تمرکز دارد. این نوع درمانگر می تواند یک برنامه جامع پاداش و جریمه منحصر به فرد برای کودک شما در خانه و مدرسه بنویسد تا به شما در شکل دادن رفتار فرزندتان کمک های مستمر کند و با بررسی اثر هر رفتار و تغییر برنامه مربوطه به شکل گیری رفتار کودک کمک فراوان کند.

تصورات غلط
این تصور غلط که داروهای بیش فعالی، خاصیتی مانند داروهای مخدر داشته و عملکردی مشابه آنها در بدن کودکان دارند، را کنار گذاشته و اجازه دهیم کودکان، شیوه درمانی خود را دنبال کنند.

اقدام دیگری که در کاهش علایم بیماری و شدت بروز بیش فعالی در کودکان می تواند بسیار موثر باشد، ورزش کردن به صورت مرتب است که در این خصوص می تواند بسیار کارآمد و موثر باشد.

تغذیه، ورزش، روان درمانی و مصرف دارو در کنار نقش والدین بسیار مهم است و می‌تواند این اختلال را در کودکان کنترل و درمان کند.


درمان بیش فعالی با رژیم غذایی
بهتر است این گونه بگوییم که پس از تأثیر خانواده بر کنترل کودک بیش فعال، می‌توان از تأثیر رژیم غذایی برای درمان این بیماری صحبت کرد؛ مثلا زیاده‌روی در خوردن شکر ( کیک، شیرینی، شکلات، بیسکوئیت، نوشابه های شیرین و …)، فست فود (غذا های با روغن سرخ‌شده، پنیر پیتزا، گوشت های فراوری شده و … ) همگی از محرک های غذایی در کودکان بیش فعال هستند؛ پس بهتر است اول از همه رژیم غذایی خود را تغییر دهید.

درمان بیش فعالی در بزرگسالان
درست است که این بیماری بیشتر از همه کودکان را درگیر می‌کند اما ممکن است که بزرگسالان هم با این اختلال دست و پنجه نرم کنند؛ البته جای نگرانی نیست؛ چون این بیماری قابل کنترل و درمان است؛ اگر با تشخیص پزشک مشخص شد که شما یک فرد بیش فعال هستید، این راهکار های درمانی را جدی بگیرید:
روان درمانی
درمان شناختی- رفتاری
مصرف دارو های خاص
کنترل استرس و اضطراب

 
اهمیت خواب در درمان بیش فعالی - ADHD
خواب با کیفیت منظم می تواند منجر به بهبود چشمگیر علائم بیش فعالی شود. با این حال، بسیاری از کودکان مبتلا به بیش فعالی در خواب شبانه مشکل دارند. گاهی اوقات این مشکلات خواب به علت داروهای محرک است، و کاهش دوز یا متوقف کردن دارو به طور کامل مشکل را حل خواهد کرد اما این نکته را مدنظر داشته باشید که هر تصمیمی درباره داروهای کودکانتان حتما با پزشک مربوطه هماهنگ شود. با این حال، درصد زیادی از کودکان مبتلا به بیش فعالی - ADHD که از محرکها استفاده نمی کنند نیز مشکلات خواب دارند.
اگر فرزند شما یکی از آنها باشد، راهنمایی های زیر می تواند کمک کند.
- تنظیم زمان خواب به طور منظم
- اجازه ندهید کودک در زمانی غیر از زمان تنظیم شده بخوابد، پس اگر سر و صدای پس زمینه کودک شما را بیدار نگه می دارد، یک دستگاه صدایی یا یک فن را امتحان کنید.
- در زمان تنظیم شده برای خواب حتما تمام دستگاه های الکترونیک (تلویزیون، کامپیوتر، بازی های ویدئویی، آی فون) را حداقل یک ساعت قبل از خواب خاموش کنید.
- بر روی فعالیت های بدنی کودک در شب محدودیت قائل شوید هرچقدر فعالیت بدنی کمتر باشد کودک سریع تر میتواند به آرامش رسیده و به خواب برود.

 
آموزش مهارت های اجتماعی
کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه اغلب در معاشرت های اجتماعی رفتارهایی از خود بروز می دهند که با تنبیه افراد اطراف مواجه می شود برای مثال حرکت های فیزیکی شدید و حتی درگیرانه با کودکان دیگر در محیط بازی، دعوا کردن سر به اشتراک گذاری اسباب بازی ها و ... همگی باعث تضعیف عزت نفس کودک می شوند.

از آنجایی که رفتارهای کودک بیش فعال رفتارهای هیجانی و پر انرژی هست مسیر حرکت مهارت های اجتماعی کودک یک مسیر دایره وار خواهد بود. به همین دلیل از اولین آموزش ها به کودکان بیش فعال آموزش مهارت های اجتماعی است. به طور معمول در یک محیط گروهی، آموزش مهارت های اجتماعی توسط یک درمانگر انجام می شود که رفتارهای مناسب را نشان می دهد و پس از آن فرزندان باید آنها را تکرار می کنند.

مهارت های اجتماعی چند نوع هستند. برخی از مهارت های اجتماعی به کودک روش درک متقابل از حالات فرد مقابل را می آموزد و به او می گوید وقتی فرد مقابل عکس A را انجام داد شما بهتر است از عکس العمل B استفاده کنی. گروه دیگر مهارت های اجتماعی وظیفه انتقال این مهارت ها به اجتماع را بر عهده دارند.

کلام آخر:
در پایان یادآوری این نکته ضروریست که کودکان بیش فعال را نباید در مدرسه، خانواده و یا جامعه طرد و منزوی کنیم و به دلیل رفتارهایی که ناشی از بیقراری یا عدم تمرکز است، آنها را مورد آزار و اذیت، ضرب و شتم، تحقیر و توهین قرار ندهید، چراکه با این کار، کودکانی که می توانند با درمان بهبود یابند، استعدادهای خود را شکوفا کنند و در جامعه، نقش موثری ایفا کنند را با رفتارهای غلط خود از جامعه منزوی کرده و به سوی انجام فعالیت های خلاف قانون، اعتیاد و جرم و جنایت می کشانند. در واقع با برخوردهای ناشایست و غلط با کودکان بیش فعال، نسلی تباه می شود.

 
برگرفته از مصاحبه: دکتر بهروز جلیلی - روانپزشک کودکان
استاد نمونه دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران با اندکی تلخیص و اضافات
نام شما

آدرس ايميل شما
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود
  • نظرات پس از تأیید مدير حداكثر ظرف 24 ساعت آينده منتشر می‌شود

دربارۀ تاثیرات عجیب «ترس از پشیمانی»
چگونه با ذهن آگاهی حواس کودکان مان را جمع کنیم؟
تقاضا برای سلب اختیار تشخیص اختلال اسکیزوفرنی توسط روانشناسان بالینی!
چرا نباید برای جلب محبت یا عشق التماس کنیم؟
ویژگی‌های یک اردو مطالعاتی خوب چیست؟
چطور از فکر کردن بیش از حد به یک موضوع جلوگیری کنیم؟
نوجوانان آمریکایی بدون تلفن همراه احساس بهتری دارند
من با دروغ گفتن و آه وناله پول درمیارم
افراد کمال‌گرا چه ویژگی‌هایی دارند؟
كودكان را قرباني حرف مردم نكنيد
خودبیمارانگاری از خود بیماری مرگبارتر است!
راه‌ درمان تب بالای تمایل به عمل‌های زیبایی چیست؟
با ترس هات روبرو شو! آدم ها رو ببخش! یک راه حل جدید بساز! هدف هات رو مشخص کن! آدم هایی که ازت متنفر هستند رو فراموش کن! ذهنت رو آزاد کن!