تاثیر یک رویکرد خاص بازی درمانی بر کودکان آسیب‌دیده جنسی
میگنا: کودکان کار، کارگران کوچکی هستند که نیروی کارشان برای جبران فقر خانواده به فروش می‌رسد. مطابق تعریف سازمان بهزیستی کشور کودکان خیابانی به افراد زیر ۱۸ سال اعم از دختر و پسر اطلاق میشود که در شهرهای بزرگ برای ادامه بقای خود مجبور به کار یا زندگی در خیابان هستند. زندگی خیابانی با استرس‌های گوناگونی همراه است که خود موجب بروز مشکلات روانی و بهداشتی چون افسردگی و اضطراب، تاخیرهای تحولی، گرسنگی و تغذیه نامناسب، رفتارهای پرخطری نظیر خودکشی و خود آسیب‌رسانی میشود.
یکی از عمده‌ترین خطراتی که کودکان کار را تهدید می‌کند سواستفاده جنسی است. محققان دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران غرب در پژوهشی با عنوان" اثربخشی بازی‌درمانی گروهی با رویکرد گشتالتی بر پرخاشگری و مهارتهای اجتماعی کودکان آسیب‌دیده جنسی در گروه کودکان کار" این موضوع را بررسی کرده‌اند.
در این پژوهش که توسط کبری ملاحی، دانشجوی کارشناسی ارشد مشاوره و راهنمایی دانشگاه آزاد، سیما قدرتی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی و حمیدرضا وطن‌خواه، استادیار گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی انجام داده‌اند آمده است:« افرادی که در دوران کودکی فشارهای روانی سوءاستفاده جنسی را تجربه کرده باشند در بزرگسالی مناطقی از ساختار مغزشان دچار تغییراتی شده که بر هیجان‌ها و احساسات آن‌ها کنترل ضعیفی خواهد داشت.»
نویسندگان این مقاله می‌گویند:« از آنجا که جهان کودک دنیایی از عمل و فعالیت است، بازی درمانی به درمانگر این امکان را می‌دهد تا به دنیای کودک راه پیدا کند. به این ترتیب کودکان محدود نمی‌شوند تا تنها به تشریح کلامی آنچه روی داده است بپردازند بلکه در لحظه بازی تجربه‌های پیشین و احساسات مرتبط با آن‌ها را بار دیگر از سر می‌گذرانند. در نتیجه درمانگر امکان می‌یابد تا به دنیای هیجانی کودک وارد شود و آن را احساس کند.»
در بخش دیگری از این پژوهش آمده است:« بازی‌درمانی با رویکرد گشتالتی یک تکنیک روان‌درمانبخش تعریف میشود که بر پایه‌ی شماری از اصول گشتالت بنا نهاده شده است. در این دیدگاه از درمانجو انتظار می‌رود که خودش ببیند، احساس و تعبیر کند نه این که به صورت منفعل منتظر بماند تا درمانگر برای آن‌ها بینش و پاسخ فراهم کند.»
براساس آنچه در این مقاله آمده ضروری ترین جنبه بازی‌درمانی در رویکرد گشتالتی ارتباط درمانی است. درمان کودک به اعتماد او و ارتباط کامل با نگرش براساس تجربه احترام متقابل متکی است و درمانگر خودش و کودک را دارای حق برابر می‌بیند. در بازی‌درمانی گشتالتی، کودک بیشتر از هیجانات خود آگاه میشود یعنی هر هیجان چه طور در بدن احیا میشود و چه مفهومی دارد یا چطور می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.»
پژوهش حاضر، از نوع تحقیقات اثری و نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه مورد بررسی دختران ۱۵-۱۱ساله‌ی آسیب‌دیده جنسی از گروه کودکان کار شهر تهران است. این پژوهش در یکی از مدارس کودکان کار در سال ۱۳۹۷ انجام شد. حدود ۱۵۰ دانش‌آموز دختر و پسر در رده سنی هشت تا ۱۶ سال در این مرکز مشغول تحصیل در مقطع ابتدایی و بالاتر هستند و اغلب آنان به دلیل کار در مراکز تولیدی و خدماتی و مشاغل خیابانی از درس و تحصیل عقب افتاده‌اند.
محققان از میان پسران و دختران آموزشگاه مذکور، فقط دختران سنین ۱۱ تا ۱۵ سال را مورد بررسی و پژوهش قرار دادند. حدود ۹۸ نفر از این ۱۵۰ نفر دختر هستند و ۷۵ نفر در رده سنی ۱۵-۱۱ سال قرار دارند. پنج نفر از این دانش‌آموزان با تشخیص روانپزشکی و درج در پرونده دچار آسیب‌دیدگی از نوع شدید بوده و تحت درمان‌های لازم بوده‌اند و از این جهت شرایط شرکت در پژوهش را نداشتند.
در این پژوهش آمده است:« محقق از مصاحبه بالینی برای تعیین افراد آسیب‌دیده جنسی استفاده کرده است. این مصاحبه شامل سوالات هدف‌دار است که مطابق نظرات کارشناسان متخصص این حوزه در بهزیستی و پزشکی قانونی و کلانتری تنظیم شده و مورد تایید روانشناسان و روانپزشکان قرار گرفته است. با مساعدت مشاوران مرکز موردنظر با ۷۰ نفر از دختران مصاحبه بالینی انجام شد. از میان آن‌ها ۵۳ نفر دچار آسیب‌دیدگی جنسی از سطح خفیف تا شدید بودند.»
پژوهشگران طی ده جلسه فعالیت‌هایی را با اهداف مختلف و با مشارکت دانش‌آموزان انجام دادند. اهداف این فعالیت‌ها عبارتند از: برقراری ارتباط با یکدیگر و با درمانگر، بیان احساسات خود، تمرین مهارتهای اجتماعی، توجه دادن به واکنش‌های بدنی، رهاسازی خشم، تمرین مهارتهای اجتماعی، افزایش آگاهی از احساسات، تقویت مهارت همدلی و صمیمیت و دوست‌یابی، فرافکنی افکار و احساسات، کنترل خشم و احساسات، شناخت احساسات مختلف و ساخت لایه‌های احساس، رشد مهارتهای اجتماعی و دوست‌یابی، ترغیب درمانجو به برون‌سازی درون فکنی، درک تخیلات کودک، توجه به بیان احساسات و هیجانات، توجه و آموزش رفتارهای پسندیده اجتماعی و بهبود مهارتهای اجتماعی، برون‌سازی فشارها و آشفتگی‌های درونی کودک و تقویت مهارتهای همدلی و دوستی.
در این مقاله آمده است:« نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بازی درمانی گروهی با رویکرد گشتالتی بر کاهش پرخاشگری و افزایش مهارتهای اجتماعی کودکان آسیب‌دیده جنسی از گروه کودکان کار موثر بوده است چرا که بازی درمانی گروهی با رویکرد گشتالتی سعی در آگاه ساختن کودکان نسبت به حالات درونی و بیرونی خویش و بازخوردهای درونی‌شان دارد که موجب بروز احساساتشان میشود و جرات‌ورزی، شهامت بیان افکار و عقاید و احساسات و همچنین توانا شدن در کسب مهارتهای ارتباطی را در افراد سبب میشود.»
این پژوهش در اولین شماره ششمین دوره نشریه پرستاری کودکان منتشر شده است.
یکی از عمده‌ترین خطراتی که کودکان کار را تهدید می‌کند سواستفاده جنسی است. محققان دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران غرب در پژوهشی با عنوان" اثربخشی بازی‌درمانی گروهی با رویکرد گشتالتی بر پرخاشگری و مهارتهای اجتماعی کودکان آسیب‌دیده جنسی در گروه کودکان کار" این موضوع را بررسی کرده‌اند.
در این پژوهش که توسط کبری ملاحی، دانشجوی کارشناسی ارشد مشاوره و راهنمایی دانشگاه آزاد، سیما قدرتی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی و حمیدرضا وطن‌خواه، استادیار گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی انجام داده‌اند آمده است:« افرادی که در دوران کودکی فشارهای روانی سوءاستفاده جنسی را تجربه کرده باشند در بزرگسالی مناطقی از ساختار مغزشان دچار تغییراتی شده که بر هیجان‌ها و احساسات آن‌ها کنترل ضعیفی خواهد داشت.»
نویسندگان این مقاله می‌گویند:« از آنجا که جهان کودک دنیایی از عمل و فعالیت است، بازی درمانی به درمانگر این امکان را می‌دهد تا به دنیای کودک راه پیدا کند. به این ترتیب کودکان محدود نمی‌شوند تا تنها به تشریح کلامی آنچه روی داده است بپردازند بلکه در لحظه بازی تجربه‌های پیشین و احساسات مرتبط با آن‌ها را بار دیگر از سر می‌گذرانند. در نتیجه درمانگر امکان می‌یابد تا به دنیای هیجانی کودک وارد شود و آن را احساس کند.»
در بخش دیگری از این پژوهش آمده است:« بازی‌درمانی با رویکرد گشتالتی یک تکنیک روان‌درمانبخش تعریف میشود که بر پایه‌ی شماری از اصول گشتالت بنا نهاده شده است. در این دیدگاه از درمانجو انتظار می‌رود که خودش ببیند، احساس و تعبیر کند نه این که به صورت منفعل منتظر بماند تا درمانگر برای آن‌ها بینش و پاسخ فراهم کند.»
براساس آنچه در این مقاله آمده ضروری ترین جنبه بازی‌درمانی در رویکرد گشتالتی ارتباط درمانی است. درمان کودک به اعتماد او و ارتباط کامل با نگرش براساس تجربه احترام متقابل متکی است و درمانگر خودش و کودک را دارای حق برابر می‌بیند. در بازی‌درمانی گشتالتی، کودک بیشتر از هیجانات خود آگاه میشود یعنی هر هیجان چه طور در بدن احیا میشود و چه مفهومی دارد یا چطور می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.»
پژوهش حاضر، از نوع تحقیقات اثری و نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه مورد بررسی دختران ۱۵-۱۱ساله‌ی آسیب‌دیده جنسی از گروه کودکان کار شهر تهران است. این پژوهش در یکی از مدارس کودکان کار در سال ۱۳۹۷ انجام شد. حدود ۱۵۰ دانش‌آموز دختر و پسر در رده سنی هشت تا ۱۶ سال در این مرکز مشغول تحصیل در مقطع ابتدایی و بالاتر هستند و اغلب آنان به دلیل کار در مراکز تولیدی و خدماتی و مشاغل خیابانی از درس و تحصیل عقب افتاده‌اند.
محققان از میان پسران و دختران آموزشگاه مذکور، فقط دختران سنین ۱۱ تا ۱۵ سال را مورد بررسی و پژوهش قرار دادند. حدود ۹۸ نفر از این ۱۵۰ نفر دختر هستند و ۷۵ نفر در رده سنی ۱۵-۱۱ سال قرار دارند. پنج نفر از این دانش‌آموزان با تشخیص روانپزشکی و درج در پرونده دچار آسیب‌دیدگی از نوع شدید بوده و تحت درمان‌های لازم بوده‌اند و از این جهت شرایط شرکت در پژوهش را نداشتند.
در این پژوهش آمده است:« محقق از مصاحبه بالینی برای تعیین افراد آسیب‌دیده جنسی استفاده کرده است. این مصاحبه شامل سوالات هدف‌دار است که مطابق نظرات کارشناسان متخصص این حوزه در بهزیستی و پزشکی قانونی و کلانتری تنظیم شده و مورد تایید روانشناسان و روانپزشکان قرار گرفته است. با مساعدت مشاوران مرکز موردنظر با ۷۰ نفر از دختران مصاحبه بالینی انجام شد. از میان آن‌ها ۵۳ نفر دچار آسیب‌دیدگی جنسی از سطح خفیف تا شدید بودند.»
پژوهشگران طی ده جلسه فعالیت‌هایی را با اهداف مختلف و با مشارکت دانش‌آموزان انجام دادند. اهداف این فعالیت‌ها عبارتند از: برقراری ارتباط با یکدیگر و با درمانگر، بیان احساسات خود، تمرین مهارتهای اجتماعی، توجه دادن به واکنش‌های بدنی، رهاسازی خشم، تمرین مهارتهای اجتماعی، افزایش آگاهی از احساسات، تقویت مهارت همدلی و صمیمیت و دوست‌یابی، فرافکنی افکار و احساسات، کنترل خشم و احساسات، شناخت احساسات مختلف و ساخت لایه‌های احساس، رشد مهارتهای اجتماعی و دوست‌یابی، ترغیب درمانجو به برون‌سازی درون فکنی، درک تخیلات کودک، توجه به بیان احساسات و هیجانات، توجه و آموزش رفتارهای پسندیده اجتماعی و بهبود مهارتهای اجتماعی، برون‌سازی فشارها و آشفتگی‌های درونی کودک و تقویت مهارتهای همدلی و دوستی.
در این مقاله آمده است:« نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بازی درمانی گروهی با رویکرد گشتالتی بر کاهش پرخاشگری و افزایش مهارتهای اجتماعی کودکان آسیب‌دیده جنسی از گروه کودکان کار موثر بوده است چرا که بازی درمانی گروهی با رویکرد گشتالتی سعی در آگاه ساختن کودکان نسبت به حالات درونی و بیرونی خویش و بازخوردهای درونی‌شان دارد که موجب بروز احساساتشان میشود و جرات‌ورزی، شهامت بیان افکار و عقاید و احساسات و همچنین توانا شدن در کسب مهارتهای ارتباطی را در افراد سبب میشود.»
این پژوهش در اولین شماره ششمین دوره نشریه پرستاری کودکان منتشر شده است.
مرجع : خبرگزاری ایسنا
