سه شنبه ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ - 19 Mar 2024
تاریخ انتشار :
سه شنبه ۵ فروردين ۱۳۹۹ / ۰۷:۵۳
کد مطلب: 49994
۱۶
۳

روان­­شناس نمایی و روان­شناسان خودشیفته

علیرضا چهره ­سا
روان­­شناس نمایی و روان­شناسان خودشیفته
موضوع چیز تازه­ای نیست، عدم نظارت و کنترل فعالیت­های افراد سودجو، فرصت طلب، نمایشی و خودشیفته در فضای مجازی و آن روی سکه در وضعیت کنونی آنهایی که "احساس منجی" دارند. در حال حاضر جامعه­ ایران تمام توان و انرژی خود را صرف مبارزه با ویروس کرونا می­کند و این در حالی است که تا قبل از تیتر اول شدن اخبار مربوط به این ویروس و بیماری، یکی از موضوعات قابل تأمل، بحث "روان­شناسان زرد" بود. شاید که چه عرض کنم، حتما شما هم بر روی گوشی هوشمند خود عضو پیام رسان اینستاگرام هستید. حتما پیج­ هایی را دنبال می­کنید و افرادی هم به دنبال کردن صفحه شما علاقه دارند. حال پرسش من از شما این است که چه تعداد از صفحاتی که دنبال می­کنید به نوعی با روان­شناسی در ارتباط است یا حداقل فکر می­کنید که به روان­شناسی ربط دارد؟ احتمالا از هر دو نفر، پاسخ یکی مثبت باشد و چند پیج به اصطلاح روان­شناسی را دنبال می­کند. اما تاکنون از خود یا کسانی که اطلاعات آکادمیک (دانشگاهی) در این زمینه دارند پرسیده ­اید روان­شناسی چیست؟ به چه کار می ­آید؟ روان­شناس کیست؟ چه ویژگی­ هایی دارد؟

در این مقاله می­خواهیم شما را با واقعیت روان­شناسی و مشاوره آشنا کنیم و از خطرات "روان­شناسی زرد" آگاه نماییم.

باید بدانید در تمام دنیا رشته ­های تحصیلی زیادی وجود دارند که افراد می­توانند با گذراندن مقاطع دانشگاهی، به مدارک مورد نظر خود دست یابند. اما در برخی رشته­ ها، تنها دریافت مدرک، ملاک صلاحیت فرد جهت ارائه­ خدمات در رشته­ تحصیلی خود نیست. بگذارید مثالی بزنم. فرض کنید فردی با أخذ مدرک کارشناسی مهندسی عمران یا لیسانس حقوق بخواهد خدمات نظارت بر ساختمان و وکالت را ارائه دهد، آیا چنین چیزی امکانپذیر و مورد قبول است؟ مطمئنا خیر. هم سازمان نظام مهندسی و هم کانون وکلا چنین اجازه­ای را نمی­دهند و کارفرمایان هم به محض اطلاع از این امر همکاری خود را با آن فرد قطع می­کنند؛ تازه اگر خوش شانس باشد و از او شکایتی نشود! اما چرا روان­شناسی را از این قاعده مستثنی می­دانیم؟ چرا فکر می­کنیم روان­شناسی خوب حرف زدن (داشتن فن بیان) است! تفاوت خوب حرف زدن و حرف خوب زدن را می­دانیم؟

روان­شناسی هم یک علم و هم یک حرفه است، بدین ترتیب باید "صلاحیت" افراد جهت ارائه­ خدمات در این رشته بررسی شود. اجازه دهید ابتدا کمی بیشتر با "روان­شناسی واقعی" آشنا شویم.

روان­شناسی ابتدا شاخه ­ای از فلسفه بود اما در رُبع آخر قرن نوزدهم یعنی سال 1879 میلادی، بعنوان یک رشته­ مستقل علمی از دلِ (با تأسیس) آزمایشگاه روان­شناسی تجربیِ ویلهلم وونت در لایپزیک آلمان سر برآورد. روان­شناسی با دانش‌هایی چون فلسفه، جامعه‌شناسی، عصب ­شناسی، فیزیولوژی و به طور کلی دانش‌هایی که مربوط به علوم انسانی هستند هم مرز است.

با توجه به این نکته که علم در حکم شناخت قوانین طبیعت است، روان­شناسی نیز علمی است که می­کوشد تا میدان علم را در حد بررسی رفتار حیوان و انسان، به منزله­ اجزای طبیعت، توسعه بخشد. از این زاویه و با دید طبیعت­ نگری، روان‌شناسی بر اساس مشاهده و آزمایش به تدوین قوانین رفتار می­ پردازد. اما روان­شناسی فقط بر پایه­ تدوین و در نتیجه­ تبیین معارفی که در اختیار دارد می ­کوشد تا موجودات و از آن میان خصوصاً انسان را به کمک کلیه روش­هایی که به نتایج قابل توجهی منتهی می­ شوند بفهمد و درک کند. از این زاویه، روان­شناسی با یک دید انسان­ نگری نیز به مطالعه­ رفتار روی می­ آورد. در واقع روان­شناسی را می­توان مطالعه­ علمی رفتار و فرآیندهای ذهنی دانست. به بیان ساده ­تر باید گفت روان‌شناسی به مطالعه­ مفاهیم گسترده­ ای مانند هوش، رفتار، هیجان‌ها (احساسات)، روابط درونی، روابط اجتماعی و روابط شخصیتی فرد و... می‌پردازد.

روان­شناسی در زمینه­ های گوناگون زندگی به ما کمک بسیار زیادی می­کند. برای مثال یاد می­گیریم که چطور خودمان، دیگران و محیط را درک کنیم، رفتارها را پیش ­بینی کنیم، با شیوه­ های حل مسئله آشنا می­شویم و صورت مسائل را پاک نمی­کنیم. خدمات روان­شناسی و مشاوره، به سازگاری بیشتر به هنگام آسیب­ های روحی و روانی کمک می­کند و در حل بحران­ها و ناملایمات زندگی، مأمن و منبع علمی مناسبی برای مراجعین است. روان­شناسی به تسهیل شرایط زندگی انسان می­ پردازد، جایی که علم می­تواند به شما کمک کند، اما به قول فروید، باید بدانیم که هرگز قاعده ­ای وجود ندارد که به کار «همه» بخورد، هر کس باید «خود» راهی بیابد که او را نجات دهد... با این تعبیر و در این مقام، روان­شناسی یک «دفترچه راهنما» و یک «روشِ قبلا جواب داده شده» است (چهره­ سا، حسین­لو و نجف­ خانی، 1398).

یافتن دلایلِ بسیاری از افکار و رفتارهای ما به نفع خود ماست، زیرا امکان شناخت، اصلاح، جایگزینی یا تغییر آن­ها را می­دهد. مثلا علت تمایل به پرخاشگری های کلامی و بدنی چیست؟ چرا نمی ­توانیم طبق برنامه­ ریزی­ هایمان عمل کنیم؟ با چه روشی می­توان مشتریان را به خرید یک کالای جدید ترغیب کرد؟ نحوه طراحی و بسته­ بندی کالاهای تولیدی چقدر روی خرید افراد تأثیر می­گذارد و باید چگونه باشد؟ چرا عده ­ای دوست دارند چند کار را در یک زمان واحد انجام دهد؟ چگونه میزان کارایی کارمندان ادارات را افزایش دهیم؟ یا اینکه چرا برخی فرزندان به حرف­های والدین کم ­توجهی می­ کنند؟ چرا افرادی با مشکلاتی در خواب شبانه مواجه ­اند؟ روان­شناسی به حل مواردی از این دست، یعنی مسائل و مشکلات گوناگون و روزمره (سطحی و عمقی) زندگی افراد، سازمان­ها، ادارات، کارخانه­ها، دولت­ها و... می‌پردازد، به زبانی ساده راهنمایی، مشاوره و روانددرمانی در موضوعاتی چون وسواس، خشم و پرخاشگری، مشکلات حافظه، استرس پس از سانحه (تصادف، تجاوز، سقوط و...)، اضطراب، بدبینی، کمبود اعتماد به نفس، مشکلات تحصیلی، دانشگاهی و شغلی، مشکلات مذهبی یا معنوی، تبلیغات و جلب مشتری، مهارت­های ارتباطی، شرایط استاندارد آزمون­های رسمی و استخدامی، رضایت زناشویی، ازدواج، اعتیاد به مواد و فضای مجازی، خودزنی، خودکشی، ترس­های غیرمنطقی، افسردگی، مسائل و مشکلات جنسی، سبک­ های فرزندپروری، طراحی محیط و رنگ ­پردازی، مشکل فرهنگ­ پذیری، مشکلات مرتبط با مسائل تربیتی خانواده، مشکلات مرتبط با تبهکاری و درگیری با دستگاه قضایی، چاقی، اضافه وزن، مشکلات مرتبط با وضعیت فعلی خدمت نظامی، مهارت­های زندگی نظیر مهارت نه گفتن و حل مسئله و تصمیم‌گیری، و... می‌پردازد و با آگاهی از این موارد و متناسب با نوع مسئله، مشکل یا بحران، فرصت یاری علمی و عملی بخشی از متخصصین جامعه در قالب مشاور، روان­شناس و روانپزشک یا تحت عناوین دیگر را خواهیم داشت که هر کدام وظایف و مهارت­ های مختص به خود را دارند.


گرايش هاي رشته روان شناسی در APA
بر اساس تقسیم ­بندی انجمن روان­شناسی آمریکا (APA) روان­شناسی امروز دارای ۵۴ شاخه یا زیرمجموعه تخصصی و متفاوت از قبیل روان­شناسی بالینی، روان‌شناسی مشاوره، روان­شناسی کودکان و کودکان استثنایی، روان‌شناسی صنعتی و سازمانی، روان­سنجی، روانکاوی، روان­شناسی مهندسی، روان‌شناسی فیزیولوژیک، روان­شناسی ورزش، روان­شناسی مدیریت و... ‌است (چهره ­سا، حسین­لو و نجف­خانی، 1398).

شروع "روان­شناسی حرفه ­ای" به سال 1895 با تصمیم انجمن روان­شناسی آمریکا (APA) به ارزیابی و کنترل استفاده و اجرای تست­های روان­شناختی توسط روان­شناسان آموزش ندیده برمی­گردد. هرچند که اجرای این ضوابط تا سال 1927 به تعویق افتاد. در این سال در APA کمیته­ ای تشکیل شد که صلاحیت روان­شناسان مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در سال 1919 ارزیابی روان­شناسان جهت تأیید صلاحیت حرفه ­ای و دادن گواهی به آنها شروع شد. این وضعیت تا سال 1927 ادامه داشت اما بعد از آن قطع شد و بعد از جنگ جهانی دوم، دوباره این کار از سر گرفته شد. قبل از جنگ جهانی دوم، دو انجمن روان­شناسی در آمریکا وجود داشت، یکی انجمن روان­شناسی آمریکا که حیطه فعالیت آن کوشش در جهت ارتقای روان­شناسی علمی بود و دیگری انجمن روان­شناسی کاربردی آمریکا که بر جنبه­ های کاربردی روان­شناسی تمرکز داشت. در سال 1945 این دو انجمن به هم پیوسته و به علاوه چند انجمن کوچک دیگر در هم ادغام شده و انجمن روان­شناسی امروزی آمریکا را تشکیل دادند که هدف آن ارتقای علم روان­شناسی و همچنین رشد روان­شناسی به عنوان یک حرفه بود. در عرض دو سال بعد یعنی در سال 1947 بورد متخصصین روان­شناسی حرفه­ای تشکیل شد و عمل تأیید صلاحیت حرفه­ ای در تخصص­ های مختلف روان­شناسی آغاز گردید (عاطف وحید و دادفر، 1393). حرفه یک تخصص یا یک فعالیت تخصصی است. حرفه یا کار تخصصی این طور تعریف می­شود: «حرفه، شغلی است که در آن اعضای یک گروه متشکل، با مقرر کردن و اعمال استانداردهای انتخاب، تربیت و صدور جواز یا پروانه، حداقل شایستگی ورود افراد به آن شغل را تضمین می­کنند (ثنایی ذاکر و حقیقت­ جو، 1383).

اما در ایران، سازمان نظام روان­شناسی و مشاوره از سال 1382 عهده ­دار مسئولیت صلاحیت ­بخشی (تعيين حدود صلاحيت‌هاي تخصصي و صدور شماره نظام و پروانه كار براي اعضاي سازمان) است. البته لازم به ذکر است در حال حاضر عناوین شغلی­ ای­ در رشته­ های روان­شناسی و مشاوره نیز وجود دارند که صلاحیت ­بخشی تخصصی به آنها از حیطه­ اختیار سازمان نظام (بند 1 از ماده 3 قانون تشکیل) خارج بوده و در دست سازمان­ها و نهادهای دیگر می­باشد. مانند مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضائیه که استخدام مشاوران خانواده بر اساس ضوابط مرکز مشاوران قوه قضائیه می­باشد، روان­شناسان و مشاوران مراکز مشاوره معاونت اجتماعی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران که گزینش آنها بر اساس دستورالعمل­ های داخلی است، روان­شناسان و مشاوران مراکز مختلف درمان اعتیاد تحت نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان بهزیستی که شرایط جذب آنها بر اساس "پروتکل درمان وابستگی به مواد افیونی با متادون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی" و دستورالعمل ­های داخلی این دو نهاد است و بسیاری دیگر. اما سازمان نظام روان­شناسی و مشاوره از 6 رکن که مطابق قانون تشکیل (1382) مرکب از «مجمع عمومی، شوراي مركزي نظام روان­شناسي و مشاوره جمهوري اسلامي ايران، هيأت رسيدگي به صلاحيت تخصصي روانشناسان و مشاوران، هيأت رسيدگي به تخلفات صنفي و حرفه ­اي شاغلان و حرفه‌ه اي روان­شناسي و مشاوره، شعب شوراي مركزي در مناطق و هيأت بازرسان» و مطابق با مصوبه جلسه صد و بیست و سوم شورای مرکزی سازمان مورخ 04/10/1391 مرکب از «مجمع عمومی، هیأت بازرسان، شورای مرکزی، رییس سازمان، شوراهای استانی و واحدهای تابعه» می­باشد تشکیل شده است. سازمان مطابق با مصوبه جلسه صد و بیست و سوم شورای مرکزی سازمان مورخ 04/10/1391 دارای 9 معاونت و بر اساس اطلاعات کنونی در سایت سازمان (www.pcoiran.ir)، دارای 6 معاونت می­باشد که یکی از این معاونت­ها به نام "معاونت هماهنگی کمیسیون­های تخصصی و نظارت حرفه­ ای" دارای ساختار تشکیلاتی و شرح وظایف ذیل می­باشد:

ساختار تشکیلاتی:
1. اداره کل نظارت حرفه‌ای شامل: اداره نظارت روان‌شناسان و مشاوران، اداره نظارت مراکز و مؤسسات، اداره نظارت آموزش‌های دانشگاهی و حرفه‌ای، اداره نظارت برنامه­ های ملی و اجتماعی
2. اداره هماهنگی کمیسیون­ها شامل: واحد هماهنگی کمیسیون­ها
3. اداره صدور مجوز شامل: واحد پروانه اشتغال، واحد صدور مجوز مراکز و مؤسسات، واحد عضویت

شرح وظایف:
- هم ­اندیشی درباره وحدت رویه، ضوابط و مقررات و فعالیت مستمر کمیسیون­ها و مراکز و رفع موانع و مشکلات اجتماعی
- تشکیل کمیسیون­های تخصصی مطابق آیین­نامه مصوبه مورخ 07/12/1391 شورای مرکزی سازمان
- تعیین حدود صلاحیت تخصصی و صدور پروانه کار برای اعضای سازمان
- صدور مجوز مراکز خدمات و مؤسسات مشابه بر حسب ضوابط و مقررات
- پیشنهاد برگزاری نشست­های تخصصی، دوره بازآموزی و نوآموزی، کارگاه­های تخصصی بر حسب درخواست کمیسیون­های تخصصی و نظارت بر آن به منظور احراز صلاحیت تخصصی اعضا و ارتقای رشته
- نظارت و ارزیابی مستمر از کیفیت ارائه­ خدمات به مراجعین، مراکز، کلینیک­ها و کلیه مؤسسات مسئول امور روان­شناسی و مشاوره
- نظارت و ارزیابی مستمر از آموزش ­های حرفه‌ای، رسمی و برنامه­ های ملی، اجتماعی و کلیه امور مرتبط با سلامت روان شهروندان
- هماهنگی با وزارت علوم، تحقیقات و فن­آوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در خصوص نظارت و ارتقای رشته
- انتخاب نمایندگان معاونت در استان­ها به منظور نظارت بر کیفیت خدمات روان­شناسی و مشاوره در استان­ها
- پیگیری تدوین آیین­ نامه ­های داخلی کمیسیون­ های تخصصی و مراکز

پس از قبولی متقاضی در کمیسیون مربوط به رشته، پروانه­ اشتغال در حضور ریاست سازمان طی مراسمی رسمی به متقاضی واگذار می­شود (ساختار تشکیلاتی و شرح وظایف، 1391).

تا اینجا متوجه شدیم که جهت ارائه­ خدمات روان­شناسی و مشاوره در کلینیک­ها، دریافت "پروانه اشتغال" از سازمان نظام روان­شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران ضروری است.

اما این روان­شناسان و مشاوران (دارای پروانه اشتغال) تنها جهت ارائه­ خدمات روان­شناسی و مشاوره در مراکز نیازمند دریافت این پروانه هستند. سایر روان­شناسان و مشاوران تابع شرایط استخدامی و جذب دستگاههای دولتی و خصوصی هستند که در زمره­ شرایط اکثر آنها، دارا بودن پروانه اشتغال از سازمان نظام روان­شناسی و مشاوره الزامی نیست. مثلاً جهت همکاری روان­شناس/مشاور با یک مرکز درمان سرپایی وابستگی به مواد (MMT) مورد الف و یا یک مرکز بهبودی اقامتی میان مدت (کمپ) مورد ب- علاوه بر ارائه­ مدارک هویتی و تحصیلی مجاز (حداقل کارشناسی در رشته ­های روان­شناسی و مشاوره)، احراز شرایط زیر کفایت می­کند:
الف- بر اساس پروتکل درمان وابستگی به مواد افیونی با متادون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، روان­شناس یا مشاوره (مدرک کارشناسی یا بالاتر) متقاضی کار در مرکز درمان با داروهای آگونیست، باید دوره کوتاه مدت حرفه­ای «درمان سوء مصرف مواد ویژه گروه هدف روان­شناسی» (موضوع نامه شماره 407/504/د مورخ 22/07/91 مشاور وزیر و سرپرست آموزش مداوم جامعه پزشکی) را گذرانده باشد. به غیر از موارد فوق­الذکر، ارائه­ی برگه آزمایش عدم اعتیاد به مواد مخدر و عدم سوء پیشینه نیز الزامی می­باشد.

ب- بر اساس پروتکل درمان وابستگی به مواد افیونی با متادون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، روان­شناسان شاغل برای ارائه خدمات درمانی به بیماران مبتلا به اختلال مصرف مواد محرک باید دوره کوتاه مدت حرفه­ ای «آموزش درمان­های روان­شناختی اختلال مصرف مواد محرک» (موضوع نامه 444/504/د مدیرکل آموزش مداوم جامعه پزشکی) را بگذرانند. به غیر از موارد فوق­ الذکر، ارائه­ برگه آزمایش عدم اعتیاد به مواد مخدر و عدم سوء پیشینه نیز الزامی می­باشد. اما متقاضی دریافت پروانه اشتغال باید دارای چه شرایطی باشد که بتواند در مصاحبه کمیسیون تخصصی رشته­ خود شرکت کند؟ پرسش مهمتری که پس از دریافت پروانه اشتغال مطرح می­شود این است که یک روان­شناس و مشاور خوب باید دارای چه ویژگی­ هایی باشد؟ به این دو پرسش در ادامه مقاله پاسخ خواهیم داد.

پاسخ پرسش اول: در سایت سازمان قسمتی با عنوان «کمیسیون­های سازمان» وجود دارد که مشتمل بر "17 کمیسیون" به علاوه "کمیسیون روان­شناسی تخلفات" می­باشد. در این کمیسیون­ها، شرایط تخصصی لازم برای حضور و موفقیت در مصاحبه ذکر شده است. برخی از این شرایط که تقریباً در کمیسیون­ها عمومیت دارند عبارتند از: حداقل مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد، گذراندن دوره­های عملی مرتبط، آشنایی با مبانی نظری و رویکردهای درمانی-آموزشی، احراز سلامت روان و...

پاسخ پرسش دوم: روان­شناس یا مشاوری که با "پروانه اشتغال" در مرکز خدمات روان­شناسی و مشاوره مشغول به کار می­شود، باید دارای شرایط زیر باشد:
1. حوزه کاری خود را مشخص کرده باشد: یعنی اینکه او تصمیم دارد در بخش درمانی فعالیت کند یا آموزشی، یا در صورت توانایی در هر دو بخش؟ یعنی این که به درمان اختلالات بیماران/مراجعین می­پردازد یا در برگزاری کارگاههای آموزشی مشارکت و تدریس می­کند؟ بسته به گرایش مقطع ارشد و دکتری، هر روان­شناس و مشاوری باید در حوزه تخصصی خود فعالیت کند. معمولاً همه "فن حریف بودن" ویژگی مطلوبی برای یک روان­شناس/مشاور نیست. چیزی که هم­اکنون در مشاوره­های تلفنی و صفحات اینستاگرامی شاهد آن هستیم. یک فرد که خود را روان­شناس/مشاور معرفی می­کند توانایی ارائه خدمات درمانی و آموزشی در هر زمینه­ای را دارد!

2. رده سنی را در حوزه کاری خود مشخص کرده باشد: همه­ روان­شناسان و مشاوران واقعی می­دانند که کار با مراجع کودک، نوجوان و بزرگسال چقدر با هم تفاوت دارد. حتی مسائل و مشکلات آنها نیز از جنسی کاملاً متفاوت است. پس سخت است که باور کنیم یک روان­شناس/مشاور علاوه بر "همه فن حریف بودن" بتواند با مراجعینی از هر رده سنی نیز کار کند. اگر این گونه بود گرایش­های تخصصی در مقاطع ارشد و دکتری برای کودک و نوجوان ایجاد نمی­شد.

3. تجربه و سن کافی: نمی­توان انکار کرد که در برخی مسائل تجربه و سن مهم است. به طور طبیعی و با یک دو دو تا چهار تا، زمانی که قصد ازدواج دارید ترجیح می­دهید روان­شناس/مشاوری را انتخاب کنید که یا خودش متأهل باشد یا اینکه محدوده­ قابل توجهی از فراخنای زندگی را طی کرده باشد، هرچند این لزوماً ملاک برتری حرفه­ای یک روان­شناس/مشاور نسبت به همکار دیگر خود نیست. حالا فکر کنید همان فرد "همه فن حریف" که در فضای مجازی مثلاً اینستاگرام خود را روان­شناس/مشاور می­کند، ادعای ارائه­ تخصصی ­ترین خدمات مشاوره در زمینه­ ازدواج را دارد در حالی که تنها 21 بهار زندگی را تجربه کرده است! آیا این کمی برای شما عجیب نیست؟

4. محل دریافت خدمات روان­شناسی و مشاوره: خیلی منطقی نیست که محل کار یک روان­شناس و مشاور خوب در یک صفحه­ یا کانال در فضای مجازی باشد. شما هیچوقت یک پزشک متخصص مغز و اعصاب خوب را به صورت 24 ساعته در تمام ایام سال در یک شبکه­ اجتماعی نمی­ یابید! شما می­توانید با او در محل کارش که مطب، کلینیک و بیمارستان است ملاقات کنید و ویزیت شوید. چرا روان­شناس نباید چنین باشد؟

شاید الان با خودتان بگویید که خب روان­شناسی با پزشکی تفاوت دارد و فقط حرف زدن است، چه نیازی است حتما به کلنیک مراجعه کنیم... در پاسخ به شما باید بگویم مقدمات شما برای نتیجه­ گیری­ تان کاملاً غلط بوده است. یکی از مهمترین مؤلفه­ های دریافت خدمات روان­شناسی و مشاوره مطلوب از درمانگر، امکان دریافت اطلاعات از طریق مشاهده بالینی بیمار/مراجع است. اطلاعاتی که مشاهده به روان­شناس/مشاور می­دهد در بسیاری از موارد انحصاری بوده و قابل احصا از روش­های دیگر نیست. مشاهده بالینی کمک بسیار بزرگی به تشخیص مشکل بیمار/مراجع می­نماید و حتی در انتخاب راه­ حل برای مشکل و نوع درمان نیز می­تواند مؤثر باشد. حالا همان فرد "همه فن حریف" که ادعای روان­شناس/مشاور بودن دارد، می­گوید که به هیچ وجه نیازی به دیدن شما ندارد و مشاوره تلفنی جهت حل مشکلتان کافی­ست! این برای شما عجیب نیست. اما پرسش دیگر این است که آیا کسی که از سازمان نظام روان­شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران پروانه اشتغال دریافت نکرده، نمی­تواند خدمات روان­شناسی و مشاوره ارائه بدهد؟ همانگونه که پیش­ تر هم گفتیم دریافت این خدمات از کلیه سازمان­ها و نهادهایی که روان­شناسان و مشاوران در آنها مشغول به کار هستند و همین طور مطب­ها، کلینیک­ها و بیمارستان­های عمومی و روانپزشکی امکانپذیر است. اما اگر می­خواهید به یک روان­شناس/مشاور بدون "پروانه اشتغال" مراجعه کنید، باید علاوه بر موارد چهارگانه­ فوق، درباره­ رشته، مقطع و گرایش تحصیلی، سوابق کاری و سلامت روان آنها مطمئن شوید.

فکر می­کنم حالا بهتر مفهوم "روان­شناس نما" و "روان­شناسان خودشیفته" را درک خواهید کرد و کمتر در فضای مجازی به این افراد اعتماد می­کنید. فردی که ادعا می­ کند یک روش درمانی جدید ابداع کرده، کسی که در معرفی پیج خود موفقیت درمان را تضمین می­کند یا شخصی که خود را برترین روان­شناس ایران یا حتی جهان می ­نامد و مدعی است با دیدن یک کلیپ یا شرکت در یک کارگاه یا همایش شرایط زندگی­تان را به کلی دگرگون خواهد کرد، تنها یک "روان­شناس نمای" سودجو و عوام فریب است. کسی که عامدانه خود را به جای یک فرد متخصص در یک حرفه جا می­زند باید تبعات اقدام خود را بپذیرد.

این مصداق بارز "جعل عنوان" است. اما روان­شناس یا مشاوری که ادعا می­کند دانش و مهارت لازم را جهت حل همه مشکلات مراجعین و درمان بیماران دارد و این کار را به صورت رایگان انجام می­دهد، آن هم فقط در فضای مجازی و بدون تجربه­ کافی و سوابق کاری لازم، یک روان­شناس/مشاور "خودشیفته" است. استدلال این حرف همان شرایط و ویژگی­ هایی است که پیش­ تر به آن اشاره کردیم و البته اینکه معمولاً حرفه­ ای­ ترین و کاربلدترین درمانگران دنیا هرگز موفقیت درمان خود را تضمین نکرده و نمی­ کنند. آنها تنها تمام تلاش خود را به کار می ­بندند، زیرا شرایط هر بیمار با بیمار دیگر تفاوت دارد و ما با موجود پیچیده­ ای به نام "انسان" سروکار داریم.

روان­شناس­ نمایان و روان­شناسان خودشیفته همان "روان­شناسی زرد" را در ایران تشکیل می­دهند، روان­شناسی که راهکارها و درمان­هایش نه تنها مبتنی بر شواهد نیست، بلکه در بسیاری از موارد خلاف عقل سلیم است. همانطور که در قانون تشکیل سازمان نظام روان­شناسی و مشاوره، سه هدف برای آن مشخص شده که عبارتند از: تلاش براي ارتقای سطح دانش روان­شناسي و مشاوره، حمايت از حقوق مراجعان به روان­شناسان و مشاوران و حمايت از حقوق صنفي روان­شناسان و مشاوران، انتظار می­رود سازمان برای حفظ حقوق روان­شناس، مشاور و مراجع وارد فاز عملیاتی و جدی شود. کوچکترین اقدام در این مسیر، بی ­شک تأثیرگذار خواهد بود. این همکاری می­تواند در طرحی مشترک با همکاری پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ایران یا همان "پلیس فتا" صورت پذیرد.

در پایان باید پدیده‌ای را که هم ­اکنون و در شرایط شیوع ویروس کرونا در فضای مجازی ایران شاهد آن هستیم، «احساس منجی» بنامم. پدیده­ای که در آن شاهد انتشار تعداد زیادی ویدیو با محتوای روان­شناسانه و طبیبانه هستیم با این نیت که ما می­خواهیم مردم را "آگاه" و "راهنمایی" کنیم. اما احساس منجی چیست؟

احساس منجی حالتی است که در آن فرد احساس می‌کند اطلاعات مفید یا توانایی خارق‌العاده‌ای دارد که می‌تواند از طریق آن شرایط بحرانی را کنترل یا در جهت بهتر شدن اوضاع کمک کند بدون آن که دانش، تخصص و مهارت لازم را داشته باشد. شخصیت‌های نمایشی، خودشیفته و افراد دارای عقده برتری زودتر از دیگران و در نزدیکترین زمان به شروع بحران، «احساس منجی» درونشان را بروز می‌دهند. بهتر است بدانیم اگر در مورد چیزی دانش کافی نداریم، سکوت بهترین کمک به خودمان و دیگران است.

منابع:
پروتکل درمان وابستگی به مواد افیونی با متادون. (1393). آذرخش مکری، دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
ثنایی ذاکر، باقر، حقیقت جو، فاطمه. (1383). سازمان نظام روان­شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران معمار روان­شناسی و مشاوره کشور، پژوهش­های مشاوره (تازه­ها و پژوهش­های مشاوره)، دوره 3، شماره 10-9، صص 41-9.
چهره ­سا، علیرضا، حسین­لو، عقیل، نجف­خانی، ماریا. (1398). نگاهی متفاوت بر تربیت فرزند (از منظر روان­شناسی و دین)، چاپ اول، انتشارات روانسنجی، تهران.
ساختار تشکیلاتی و شرح وظایف. (1391). مصوبه جلسه صد و بیست و سوم شورای مرکزی سازمان، 04/10/1391.
سایت سازمان نظام روان­شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران (www.pcoiran.ir)
عاطف وحید، محمد کاظم، دادفر، محبوبه. (1393). راهنمای اخلاق و رفتار حرفه­ ای در روان­شناسی بالینی (برای روان­شناسان، مشاوران و روانپزشکان)، چاپ اول، انتشارات میرماه، تهران.
قانون تشکیل سازمان نظام روان­شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران، مصوب شورای نگهبان (09/02/1382)


علیرضا چهره­ سا
روان­شناس بالینی - رییس انجمن صنفی روان­شناسان و مشاوران اعتیاد استان تهران
نام شما

آدرس ايميل شما
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود
  • نظرات پس از تأیید مدير حداكثر ظرف 24 ساعت آينده منتشر می‌شود

محمدحسین
Romania
با اعلام اسامی توسط سازمان، این مقاله رو دوباره منتشر کنید همه ببینن. به نظرم خیلی کامل توضیح داده.
کمیل امامی
Romania
کاملا درسته. بالاخره یه مقاله دیدم کامل جریان رو گفته باشه. از این جور مقالات بازم بذارید.
کاظم
Iran, Islamic Republic of
ممنون بابت اطلاعات خوبی که دادید. مسئله‌ی روان‌شناسی زرد، یک مسئله‌ی جدی و نیازمند دخالت سازمان نظام روان‌شناسی هست.
چرا نباید برای جلب محبت یا عشق التماس کنیم؟
ویژگی‌های یک اردو مطالعاتی خوب چیست؟
چطور از فکر کردن بیش از حد به یک موضوع جلوگیری کنیم؟
نوجوانان آمریکایی بدون تلفن همراه احساس بهتری دارند
من با دروغ گفتن و آه وناله پول درمیارم
افراد کمال‌گرا چه ویژگی‌هایی دارند؟
كودكان را قرباني حرف مردم نكنيد
خودبیمارانگاری از خود بیماری مرگبارتر است!
راه‌ درمان تب بالای تمایل به عمل‌های زیبایی چیست؟
متوجه رابطه شوهرم با خواهرم شدم. چه کار کنم؟
بیمارستان روانپزشکی امین آباد تهران
سه گام مهم برای تقویت تاب آوری کودکان
کلمات بیش از آنچه که شما تصور می کنید تاثیر گذارند. همیشه پیش از صحبت کردن فکر کنید.