آشنایی با واکنش های روانی در بلایای طبیعی

طاهر علیزاده گفت: کمبود آمادگی روانی در بلایای طبیعی به خصوص زلزله در بین مردم مشهود است و نداشتن آمادگی فرآیند گذر از بحران را طولانی می‌کند.

اين روانشناس افزود: همزمانی بحران کرونا و زلزله اخیر تهران علاوه بر ترس و وحشت، نوعی گیج شدن و تعارض را در بین مردم ایجاد کرد که از ترس زلزله بیرون از خانه بمانند یا به دلیل همه گیری و انتشار کرونا، از خانه خارج نشوند.

طبق توصیه کارشناسان کسانی که خانه آن‌ها از استحکام کافی برخوردار است در خانه بمانند، اما افرادی که در مکان‌های فرسوده و خطرناک ساکن هستند؛ بهتر است به مدت ۵ ساعت با رعایت فاصله گذاری اجتماعی، بیرون از خانه بمانند.

برای آمادگی روانی مناسب در مواقع زلزله، توجه به نکات زیر می‌تواند کمک کننده باشد:
- توجه به واقعیت‌ها و پیگیری اخبار از مراجع رسمی: همیشه بعد از وقوع زلزله آمار و اخبار‌های مختلفی در شبکه‌های اجتماعی و بین مردم شیوع پیدا می‌کند که در برخی موارد، وضعیتی مانند وخیم‌تر اعلام کردن تلفات و خسارت‌ها وجود دارد. نکته جالب این است که این موارد، نسبت به اخبار رسمی و واقعی سریع‌تر منتشر می‌شود و ترس را در مردم افزایش می‌دهد؛ بنابراین نسبت به منبع و درستی خبر دریافتی توجه داشته باشید.

- تمرین و آمادگی ذهنی به موازات آمادگی عملی در برابر زلزله: قبل و بعد از وقوع زلزله، می‌توان شرایط احتمالی و مشکلات پیش رو را تصویر سازی و از قبل زلزله، نحوه انجام کار‌ها را برای مدیریت بهتر تمرین کنید تا آمادگی ذهنی برای هر نوع آسیب و خسارت را داشته باشید. در واقع زمان زلزله شوکه شدن مانع از عکس العمل و تصمیم‌های مفید می‌شود؛ در این مواقع همیشه به زمان حال  متمرکز و رفع حل مسئله توجه کنید.

- بررسی اتفاق‌ها و حالات بررسی نشده: در بحران‌هایی مانند زلزله حوادث و ضربه‌ها به طور سریع و بدون انتظار قبلی حاصل می‌شوند که فرصت کافی برای هضم شناختی و هیجانی ایجاد نمی‌شود و این مسئله می‌تواند سردرگمی و رنج‌های روانی زیادی را باعث شود. حتی در برخی افراد که آسیب شدید‌تری تجربه کرده اند، زمینه ساز اختلال‌های روانی مانند اختلال روانی پس از حادثه، افسردگی و وسواس می شود. برای کاهش رنج‌های روانی، می‌توان از طریق نوشتن، گفت‌و‌گوی مفصل با افراد مطمئن، تمرکز و تجربه احساساتی مانند غم، ترس و خشم و مرور جزئیات حادثه استفاده کنیم. البته ممکن است بسیاری از افراد ظرفیت تحمل احساسات پایین داشته باشند و واکنش‌های شدیدتری را نشان دهند. بهتر است این افراد و کسانی که حالت اضطراب و بی قراری شدید دارند، برای درمان به متخصصین این زمینه مراجعه کنند.

مراقبت از کودکان: این گروه سنی به دلیل ضعف جسمانی و ظرفیت کم روانی در برابر بحران ها، مستعد آسیب‌های روانی جدی و ناامنی پایدار قرار می‌گیرند. توصیه می‌شود به شکل منطقی در شرایط امن و کلمات متناسب با روحیه آن‌ها، آمادگی روانی در برابر زلزله را فراهم کنید. باید به این نکته توجه داشت که برخی از کودکان ممکن است احساسات منفی خود را به شکل بیقراری، کم حوصلگی و درد‌های جسمی نشان دهند و آگاهی از این موضوع به تقویت رابطه بین فرزند و والدین کمک می‌کند.

- توجه به واکنش‌های طبیعی در شرایط غیرطبیعی: زمان وقوع زلزله به دلیل مورد تهدید واقع شدن امنیت جانی افراد، ممکن است رفتار‌های عجیبی برای محافظت از خود نشان دهند که باعث کاهش اعتماد عمومی مردم نسبت به یکدیگر می‌شود. حفظ آرامش و مراقبت سالم از خود و دیگران، می‌تواند شرایط ناامنی را کاهش دهد و اعتماد عمومی به جامعه باز گردد.

- توجه و تجربه احساسات زمان زلزله و بعد از آن: هر کدام از احساسات در موقعیت‌های خود، کارکرد مفیدی برای انسان دارند. برای مثال کارکرد ترس، دور شدن از خطر و خشم سالم باعث مراقبت از خود می‌شود. برخی افراد بر این باورند که اگر از این احساسات فرار کنند، انسان شجاع‌تری به نظر می‌رسند؛ در حالی که بی توجهی و تجربه نکردن احساسات، منبع بسیاری از اختلال‌های روانی محسوب می‌شود؛ بنابراین مهم‌ترین کار، پذیرش و تجربه کردن این احساسات بدون اقدام‌های تنشی است.

- سرزنش نکردن خود: بعداز زلزله افرادی علائم، افکار و احساساتی دارند که عجیب و کلافه کننده است و به دلیل عدم تسلط بر این موارد با سرزنش خود رو به رو می‌شوند. برای مثال بعد از زلزله تصاویر تکراری و آزاد دهنده به طور مدام در ذهن یادآوری می‌شوند؛ اگر به این موضوع آگاه باشیم که به دلیل سرعت زیاد حادثه و ناتوانی ذهن در هضم آن ها، ذهن در حال بازسازی و تسلط بر تجربه‌ها است؛ بنابراین  این موارد را عملکرد طبیعی و سالم ذهن می دانیم و با سرزنش خود مواجه نمی‌شویم.

علیزاده در پایان تشریح کرد: در نهایت باید بجای حادثه سازی در ذهن و ایجاد شرایط وحشتناک با حفظ آرامش، تفکر به واقعیت و کمک به یکدیگر از این شرایط بحرانی عبور کنیم.