کد QR مطلبدریافت صفحه با کد QR

گزارشی از گسست تربیتی و مشاوره‌ای در نظام‌ آموزش‌و‌پرورش:

لزوم عنصر حیاتی مشاوره در مدارس

میـــــــــــــزان , 29 آذر 1394 ساعت 22:41

برخی صاحب نظران عرصه آموزشی در کشور با انتقاد از کارکرد نهاد آموزش و پرورش در جامعه، نقش تربیتی و پرورشی این نهاد را کمرنگ ارزیابی کرده و معتقدند نظام پرورشی در ایران ذیل محوریت قرار دادن مسائل آموزشی در مقاطع مختلف تحصیلی رنگ باخته و این موضوع سبب شده است تا عنصر مشاوره در مدارس کارایی لازم را نداشته باشد.


«آموزش و پرورش»؛ نهادی زیربنایی و بستر آفرین با عنوانی که متذکر وظایف همزمان این نهاد بر دو مقوله آموزش و پرورش در جامعه است، درحالی این عنوانِ مسئولیت محور را به دوش می‌کشد که به نظر می‌رسد در وجه پرورشی خود مغفول واقع شده، به صورتی که این وجه در برابر امر آموزشی در این نهاد رنگ باخته و تا حدودی در محاق قرار گرفته است تا جایی که می‌توان مدعی شد این روز‌ها «پرورش» در مدارس کشور حال و روز خوبی ندارد.

این موضوع در شرایطی مطرح می‌شود که نهاد آموزش و پرورش به عنوان متولی اصلی «کنشهای تربیت محورِ دانش‌آموزی» مسئولیت سنگین ساخت تربیت اجتماعی و پایه‌ریزی هویت شخصیتی دانش‌آموزان را علاوه بر آموزش صحیح علمی آنان بر عهده دارد.

اجتناب از طرح کلیشه‌ای مسائل «پرورش محور»

رسالت «پرورش محوریِ» نهاد آموزش و پرورش مسئله‌ای است که زهرا طبیب‌زاده عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس آنرا وجه فراموش شده مهم‌ترین نهاد تربیتی کشور می‌نامد و در گفت‌و‌گویی با میزان معتقد است: تربیت اسلامی در جامعه ایران از وظایف دولت‌ها و سیاست گذاران پرورشی و آموزشی است که متاسفانه این مقوله بسیار مهم به دست فراموشی سپرده شد ه است.

وی با پرشتاب خواندن تغییراتِ پدیده‌های تاثیرگذار در سبک زندگی دانش‌آموزان گفت: متأسفانه به جز معدودی از مربیان و معاونان، سطح مطالعه و آگاهی‌های به روز مربیان پرورشی محدود است و این در حالی است که دانش‌آموزان کاملاً به روز هستند و پا به پای تغییرات پیش می‌روند و همین موضوع حساسیت و لزوم کارایی این عنصر در مدارس را افزایش می‌دهد.

طبیب‌زاده با تاکید بر نقش سازنده و تاثیرگذار مربیان پرورشی در مدارس خاطر نشان کرد: انتقال و پرورش استعدادهای درونی دانش آموز نباید یکنواخت و کلیشه‌ای باشد، لذا باید در شیوه‌ها و روش‌های تربیتی بازنگری و آن را روزآمد کرد.

وی با انتقاد از درحاشیه قرار گرفتن امور تربیتی در مدارس کشور ادامه داد: یکی دیگر از مهم‌ترین چالش‌های انجام رسالت امور تربیتی درمدارس، کلیشه‌ای شدن برخی مسائلِ آموزشی تحت عنوان فعالیتهای پرورشی است که موجب کاهش شور و انگیزه دانش‌آموزان در فعالیت‌های تربیتی می‌شود.

با این وجود به نظر می‌رسد یکی ازمهم‌ترین دلایل مهجور و مغفول ماندن پیگیری و طرح مسائل پرورشی در مدارس کشور نادیده گرفتن شدن مقوله محوری مشاوره در مدارس است. مقوله‌ای که به عنوان عنصری کار آمد در نهاد آموزشی ضمن راهنمایی و زمینه سازی پرورش فکری محصلین به عنوان یک حلقه واسط بین مباحث پرورشی و آموزشی مطرح است. مشاوران با تسهیل جریان رشد همه جانبهٔ فرد، آموزش مهارت‌های زندگی فردی، اجتماعی، کاهش و حذف موانع رشد، خود‌شناسی و محیط‌شناسی و همچنین ارائه سایر خدمات یاورانهٔ روان‌شناختی درمدارس نقش بسیار حساسی دارند.

به ازای هر ۶۱۵ دانش‌آموز یک مشاور در مدارس

این حساسیت و نقش کانونی، نهاد مشاوره ای را می‌طلبد که نظام آموزش و پرورش باید عنایت بیشتری به سازماندهی و به کار‌گیری آن‌ها در مدارس کشور داشته باشند؛ در حالی که طبق اعلام مسئولان آموزش و پرورش حدود ۲۰ هزار مشاور در مدارس کشور وجود دارد و این یعنی اگر تعداد دانش‌آموزان ۱۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر باشد، به ازای هر ۶۱۵ دانش‌آموز یک مشاور در مدارس وجود دارد.

آمارهایی که از سوی آموزش و پرورش اعلام شده است، نشان می‌دهد که مقطع ابتدایی حدود ۶ میلیون دانش‌آموز، راهنمایی یا‌‌ همان دوره متوسطه اول هم ۳ میلیون دانش‌آموز و مقطع دبیرستان هم ۳ میلیون دانش‌آموز در خود جای داده است.

بدون شک بیشترین گروهی که در مدارس احتیاج به مشاوره و راهنمایی دارند، دانش‌آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان هستند؛ حال اگر به صورت میانگین دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان ۶ میلیون جمعیت داشته باشند با در نظر گرفتن ۲۰ هزار نیروی مشاور می‌توان گفت به ازای هر ۳۰۰ دانش‌آموز یک نیروی مشاور در مدرسه وجود دارد.

البته در این بین نباید احساس نیاز دانش‌آموزان دبستانی به مشاور را نادیده گرفت؛ برخی کار‌شناسان معتقدند که دبستانی‌ها با توجه به اینکه در مقطع حساسی قرار دارند نیاز به مشاوران را احساس می‌کنند؛ زیرا به وجود آمدن عادات و رفتار غلط در سنین کودکی اگر به شکل و شیوه صحیح برطرف نگردد ؛در دوران نوجوانی و جوانی این مسائل و مشکلات به شکل حادتری آشکار می‌شود.

امروزه جوانان ما از مسائل و مشکلاتی همچون یاس و ناامیدی، سرخوردگی، افسردگی، اضطراب، دلزدگی از تحصیل،گرایش ارتباط با جنس مخالف به شیوه‌های غلط و بسیاری از موارد دیگر رنج می‌برند. در حالی که بنا به گفته کفاش، مدیرکل برنامه‌ریزی و امور فرهنگی و مشاوره وزارت آموزش وپرورش ۳۲ درصد دانش آموزان از نوعی مشکل اجتماعی روانی رنج می‌برند با این وجود مدارس کشور از وضعیت مشاوره‌ای مطلوبی برخوردار نیست.

چالش شبکه‌های اجتماعی و لزوم دو چندان حضور مشاور

این چالش‌ها به همراه معضل جدیدی به نام رشد بی‌ضابطه عضویت دانش آموزان در شبکه‌های اجتماعی و امکان این شبکه‌ها در شبه افکنی‌های اعتقادی و هویتی، شرایط بغرنجی را برای محصلین دوره‌های متوسطه و راهنمایی به وجود آورده است.

در این باره جبار کوچکی‌نژاد نائب رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در گفتگویی با خبرنگار میزانضمن گوشزد کردن لزم حضور مشاوران مجرب در مدارس کشور اظهار کرد: تحت این شرایط که شبکه‌های مجازی نفوذ فراگیری بین دانش‌آموزان دارد حضور فردی در مدارس در جهت ابهام‌زدایی از شبهات این شبکه‌ها به شدت احساس می‌شود.

وی با انتقاد از سیستم فعلی آموزشی در کشور که وجود و حضور معلم مشاور را دراولویت‌های اول مدارس نمی‌داند گفت: متاسفانه وجود مشاور در مدارس جدی گرفته نمی‌شود. در بسیاری از جنبه‌ها برای دانش‌آموزان سوالاتی مطرح می‌شود و این در حالی است که کسی پاسخگوی سوالات، شبهات و ابهامات دانش آموزان نیست و محصلین پاسخ سوالات خود را در شبکه‌های مجازی جستجو کرده و نتیجه آن نیز مشخص است زیرا شبکه‌های اجتماعی با انبوهی ازمحتویات پالایش نشده چالش‌های ذهنی دانش‌آموزان را دوچندان می‌کنند.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس رویکرد آموزش و پرورش در اولویت‌بندی معلمان را ناصحیح ارزیابی و خاطرنشان کرد: آموزش و پرورش معتقد است که اولویت اول در مدارس مسائل آموزشی است و تخصیص فردی به عنوان مشاور در مدرسه از اولویت‌های دوم مدرسه است، که رویکردی غلط و قابل نقد محسوب می‌شود.

وی با تاکید بر لزوم تامین امنیت روحی و روانی دانش‌آموزان تصریح کرد: اگر دانش‌آموزان از بهداشت و سلامت روانی مناسب برخوردار نباشند به طور قطع افت تحصیلی دامنه‌داری را در کشور شاهد خواهیم بود، چرا که اختلالات یادگیری رابطه مستقیمی با سلامت روان دانش‌آموران دارد و این مهم حاصل نخواهد شد مگر با حضور یک معلم مشاور مجرب در مدارس.

پدیده اعتیاد دانش آموزی و نقش سازنده مشاوران مدارس

خلاء معلم مشاور در مدارس در شرایطی مشهود به نظر می‌رسد که متاسفانه آمارهای تکان دهنده‌ای از گرایش محصلین به انواع مواد مخدر در جامعه منتشر می‌شود که هر چند به گفته نادر منصورکیایی، مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش اطلاق واژه معتاد به دانش آموزان نیازمند ابزارهای پژوهشی، از قبیل پرسشنامه و مطالعات شیوع‌شناسی است. اما آنچه هویداست گرایش قشر آینده ساز جامعه به این نوع رفتار پر خطر اجتماعی است که در دانش آموزان رو به افزایش است و اطلاق و یا عدم اطلاع لفظ «معتاد» دردی از خانواده‌های نگران محصلین درمان نمی‌کند.

هرچند به گفته منصور کیایی، وزارت خانه مزبور برنامه‌های دربارهٔ نوجوانانی که در معرض خطر هستند و یا نوجوانانی که ممکن است دچار اختلالات مصرف شده باشند؛ تحت عنوان مداخلات مراقبتی دارد. اما پیشگیری از گرایش جوانان و نوجوانان به این پدیده شوم اجتماعی نیازمند برنامه‌های مستمر آموزشی در مدارس با محوریت فردی بعنوان معلم مشاور است.

در همین مورد قاسم احمدی لاشکی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، تربیت و پرورش را جوهره اصلی مبارزه فراگیر با پدیده اعتیاد در مدارس عنوان در گفتگو با میزان معتقد است: باید مسئله آموزش با جدیت بیشتری مورد توجه قرار گیرد و اجتماعی شدن مبارزه با مواد مخدربه همراه آموزش و آگاهی بخشی جدی به دانش‌آموزان در مدارس سرلوحه کار باشد.

وی حضور مشاور و معلم پرورشی متخصص و آموزش دیده را در مدارس کشور لازم و ضروری دانسته و می‌گوید: وجود یک شخص با تخصص‌های پرورشی لازم تا حد زیادی می‌تواند با آگاهی بخشی به دانش آموزان خطر جبران ناپذیر اعتیاد را گوشزد کند.

عنصر مشاوره و تحقق بخشی استعداد‌های درونی دانش آموزان

جایگاه مشاور در مدرسه را باید حول ماهیت و خدمات وی سنجید، مشاور با روان و ذهن فرد ارتباط دارد، او باید در ابتدا به قلب نفوذ کند تا بتواند بر دامنه اثرگذاری خود بر فرد بیفزاید. هر چند مشاوران مدرسه به دلایل متعدد فردی و سازمانی از جایگاه مناسبی در مدارس برخوردار نیستند، این‌که در هر مدرسه یک مشاور و یا حتی دفتر مشاوره وجود داشته باشد ولی از کارآمدی مطلوب برخوردار نباشد، موجب ضعف جایگاه مشاور است؛ وجود شکاف میان وضعیت موجود و مطلوب می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های کلان دیده شود و موجبات تدوین سیاستهایی برای حل این مسئله گردد.

آنچه مسلم و روشن است احتیاج امروز مدارس به ایجاد نظام مشاوره در مدارس ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان است. یک مشاور اگرچه نمی‌تواند کل مسائل روحی و روانی دانش آموزان را به سرعت حل کند اما با کمک خانواده و دادن آموزش و آگاهی به آنان از شدت بسیاری از مشکلات کاسته می‌شود.

مشکلات دانش‌آموزان زنجیره‌ای از عوامل فردی و اجتماعی است که نیازمند دیدی جامع نگرو نظام مند به استعداد‌ها و توانائیها و علائق- شخصیت - ساختار و وضعیت خانواده و سایر متغیرهای محیطی است. مشاور مدرسه با آگاهی از ارتباط تنگاتنگ مشکلات تحصیلی با زمینه‌های روانی -اجتماعی دانش آموزان، با استفاده از متون و روشهای راهنمایی و مشاوره از طریق- شیوه‌های مختلف فردی گروهی و خانوادگی به دانش آموزان کمک می‌کند تا با بررسی‌های همه جانبه مشکل بتوانند راه حل یا راه حلهای مناسب را انتخاب و برای اجرای آن‌ها برنامه ریزی نمایند و در ‌‌نهایت عملکرد دانش آموزان در ابعاد مختلف بهبود یابد.

بهره‌گیری از استعدادهای دانش آموزان و خواسته‌هایشان در قالب هنرهایی مانند نمایش، موسیقی، ورزش و غیره علاوه بر شکوفایی استعدادهای آنان می‌تواند در این راه موثر باشد و در تبدیل کردن فضای مدرسه به فضایی شاد‌تر نقش مهمی را ایفا کند، تا حداقل کودکی که در خانه با مشکلات خانوادگی مانند جدایی والدین، فقر، اعتیاد، کودک آزاری و... روبروست به مدرسه به عنوان خانه دوم و مکانی امن و مورد اعتماد نگاه کند و ساعاتی را فارغ از همه آن مشکلاتی که در خانه با آن روبروست با آسایش خاطر بیشتری سپری کند و همچنین امیدوار باشد که برای کاستن از مشکلات او توسط مسوولین مدرسه و در ‌‌نهایت همراهی والدین تلاش می‌شود.

گزارش-سارا حبیب‌الهی


کد مطلب: 34680

آدرس مطلب :
https://www.migna.ir/note/34680/لزوم-عنصر-حیاتی-مشاوره-مدارس

میگنا
  https://www.migna.ir