زیرعنوان: بازیهایی برای تحریکِ احساس و تقویت نیروی تمرکز
ذهنورزی در دوران اخیر به واژهای کاربردی بدل گشته است. زمانی که به ذهنورزی میاندیشیم، فکر کردن، به آرامش دست یافتن، خود را حس کردن، اجازهی شکوفایی به تخیلات دادن، احساسِ راحتی کردن و تداعیهای بسیار دیگری به یادمان میافتد. واژه ذهنورزی (1) ریشه لاتین دارد که به معنای فکر کردن و تفکر و مشاهده متفکرانه است. فشار روحانی، بیقراری، نبود استراحت و خستگی، باعث میشود انسان از خود بیگانه شود. انسان از راه ذهنورزی به خود، افکار، آرزوها و نیازهایش، زمانی را اختصاص میدهد. او به خود و دیگران میاندیشد، راهحلهایی برای مشکلاتش پیدا میکند و دوباره به خود میآید. کودکان نیز حس کردن بدن خود را از راه تفکّر فرا میگیرند. آنها حواس خویش را به کار میگیرند، میتوانند خود و محیط اطرافشان را بهتر درک کنند، دوباره به آرامش و آسودگی دست یابند و در نهایت متعادلتر شوند. از این رو، باید همواره تمرینهای فکری کوچک در کودکستانها عرضه شود. در اینجا نیز نظم و ترتیب، کامیابی آرزو شده را به ارمغان میآورند. کودکان قبل یا بعد از پیشنهادهای منظم شده، به انجام تمرینهای فکری، به توانایی احساس بهتر دست مییابند.
هدف:
تقویت حواس لامسه، شنوایی و بینایی، تقویت آمادگی برای گفتگو کردن
دیوار، دروازه
هدف:
افزایش قدرت تصور؛ انجام گام به گام شنیدهها؛ احساس بدن در مرحله فعالیّت و استراحت.
بچّهها چهار زانو روی یک زیرانداز یا یک صندلی مینشینند. دستها را روی ساق پا میگذارند و چشمها را میبندند. در این حین، یکنواخت نفس میکشند. آنها آرامش را حس میکنند. مربی به آهستگی و یکنواخت، نوشتهی زیر را میخواند.
تصور کن که دیواری ساخته شده از سنگهای تنومند هستی | بالاتنه کاملاً راست و کشیده |
خود را همانند تمامِ دیوار تنومند، سنگین و استوار احساس میکنی. | در این حالت، مدتی نشسته میمانند. |
در دروازهای باز میشود. | بازوها به آرامی و بدون فشار از هم باز میشوند. در این میان عمل دم صورت میگیرد. |
دروازه باز و بسته میشود. | بالاتنه دوباره راست و کشیده میشود. در این بین عمل بازدم انجام میشود. |
تو، دوباره تجسم یک دیوار تنومند هستی. | سینه ستبر میشود، به آن فشار آورده میشود سپس دروازه دوباره باز میشود. این باز و بسته شدن چندین بار تکرار میشود. |
قایق بادبانی
هدف:
تقویت نیروی تمرکز و قدرت تصور، تجربه وضعیت بدن در حالتِ استراحت؛ تقویت خودآگاهی از بدن.
بچّهها روی یک زیرانداز دراز کشیده یا اینکه روی یک صندلی مینشینند. چشمها را میبندند عمل دم و بازدم را عمیق انجام میدهند. مربی به آهستگی و یکنواخت نوشته زیر را میخواند:
تصور کن که در یک قایق بادبانی کوچک نشستهای.
قایق آرام و آهسته همراه تو بر روی دریا حرکت میکند.
بر اطرافت نیز آرامش حاکم است.
دریا آرام است و باد گرمی بدنت را نوازش میدهد.
قایق تو را به نرمی به این طرف و آن طرف تاب میدهد.
احساس راحتی و آرامش میکنی.
همه چیز موافق مراد توست.
دریا را استشمام میکنی و عطر آن را به سینه میدهی، مدتی با قایق بر روی دریا میمانی.
آفتاب، کم کم غروب میکند.
قایق، تو را با حرکات و آرام به ساحل برمیگرداند.
دوباره در خانه هستی.
چشمهایت را باز کن، دست و پایت را دراز و احساس کن چقدر حالت خوب است.
موسیقی جادویی
هدف:
تجربهی وضعیّت در حالت استراحت؛ پرورش احساسی تازه از بدن بچّهها روی یک زیرانداز دراز میکشند، یا این که روی یک صندلی مینشینند، چشمها را میبندند و نفس عمیق میکشند و آن را خارج میکنند مربی نوشته زیر را برای آنها میخواند:
تصور کن که در اتاقی خالی نشستهای.
چیزی در آن نیست.
دیوارها همانند خورشید زردرنگ است.
اتاق یک پنجره دارد.
که باز است.
بر روی صندلیات نشستهای و میبینی که چگونه پرتوهای خورشید به اتاق وارد میشوند.
آنها دیوارها را زرد رنگ میکنند.
به اطرافت آرامش حکم فرماست.
به یکباره آهنگِ زیبایی را میشنوی.
صدای نیها و ویولونها را همراه با صدای یک پیانو میشنوی.
صداهای کاملاً آرامی هستند، که تو را به پایکوبی فرا میخوانند.
به سان یک پر به همراه آن موسیقیِ جادویی به رقص در میآیی.
خود را راحت میبینی و همه چیز را بر وفقِ مراد.
اکنون موسیقی دیگری به گوش نمیرسد.
دوباره سکوت حاکم است.
به صندلیات برمیگردی و مینشینی.
رقصیدن، تو را به وجد آورده است.
موسیقی تو را، سرحال آورده است.
خود را سبک و فارغ بال میبینی.
پنجره را میبندی و اتاق را ترک میکنی.
اکنون دوباره به دنیای خود برگشتهای.
چشمهایت را باز کن، تک تکِ اعضایت را به آرامی تکان بده و دست و پایت را دراز کن.
سنگین مثلِ سنگ
هدف:
تمرینِ توانایی تمرکز؛ غلبه بر ترس؛ شناخت اشیا و احساسات نو
بچهها راحت و آرام بر روی زیراندازی دراز میکشند و یکنواخت نفس میکشند. مربی، یکسان و آهسته، متن زیر را میخواند:
تصور کن که سنگی تنومند بر روی شکمت قرار دارد،
که با هر نفس سنگین و سنگینتر میشود.
سنگ را بر روی شکمت باقی بگذار و فقط به سنگینیاش فکر کن، به تنفسِ یکدست و عمیق خود ادامه بده.
اگر دیگر نمیتوانی سنگ را تحمل کنی، چشمهایت را باز و دست و پایت را دراز کن و بنشین.
رهایی از تنگنا
هدف:
کوشش برای تحمل ناملایمات؛ شناخت محدودیتها؛ پذیرش تازهها. بچّهها به حالت چمباتمه روی زمین مینشینند و عمیق و آرام نفس میکشند. مربی متن زیر را میخواند:
تصور کن که در شیلنگی تنگ نشستهای.
توی شیلنگ را لمس و تنگی آن را احساس میکنی.
آرام آنجا نشستهای.
اکنون خود را از تنگنا رها میکنی و به آهستگی از شیلنگ بیرون میآیی.
خود را حرکت میدهی و با این کار، گرفتگی عضلانیات را برطرف میکنی.
خود را میگشایی.
بدنت پهنتر، درازتر و چاقتر میشود.
تو آن را در این آزادی تازه حرکت میدهی.
از آزادی لذت میبری.
اکنون آهسته از رؤیا بازگرد.
بدنت را نرم تکان بده، دست و پایت را دراز و چشمهایت را باز کن.
آزادی و فراخی را احساس کن.
تک درخت
هدف:
احساسِ بدن خود، تقویت قدرت تصور، شناخت عمیق بدن
بچّهها با پاهای باز محکم روی زمین ایستاده، چشمها را میبندند و نفس عمیق و منظم میکشند. مربی به آهستگی و یکنواخت متن زیر را میخواند:
با پاهایت کف زمین را حس کن.
خود را به آن پیوند بزن.
حس کن که چگونه با هر نفس سنگینتر میشوی.
خود را بیشتر در زمین فرو کن.
و آرام به درختی تنومند تبدیل میشوی.
نیرومند در برابر باد ایستادهای و خود را توانا احساس میکنی.
آیا آن باد جادویی را حس میکنی؟
(مربی به پشت سر هر بچّه فوت میکند.)
باد، تو را به دنیایت باز میگرداند.
خود را به آرامی از خستگی رها و دست و پایت را دراز کن.
چشمهایت را باز کن؛ تو اکنون در دنیای خودت هستی.
نیرو زدن
هدف:
احساس وضعیت بدن در حالت استراحت. بدین ترتیب، بچّهها میتوانند از نیروی تازهای سرشار شوند؛ تقویت توانایی تمرکز.
بچّهها راحت بر روی یک زیرانداز دراز میکشند یا اینکه بر روی یک صندلی مینشینند و چشمها را میبندند. مربی متن زیر را میخواند:
خستگی خود را حس کن.
تمام بدنت سنگین است.
نیاز به نیروی تازهای داری و در نور آفتاب میایستی.
در اینجا با عمق وجود نفس میکشی.
با هر نفس، حس میکنی که چگونه نیروی تازه در بدنت جریان مییابد.
او در پاهایت، رانهایت، شکمت، دستهایت و در سرت جریان مییابد.
اکنون از نیروی تازه سرشار شدهای.
خستگیات از بین رفته است، از سر تا پا خود را توانا و نیرومند احساس میکنی.
از این احساس زیبا لذت میبری.
آرام تک تکِ اعضای بدنت را حرکت میدهی و دست و پایت را دراز میکنی.
چشمهایت را باز کن، دوباره در دنیای خودت هستی.
-
بازیهایی برای تحریکِ احساس و تقویت نیروی تمرکز
- «به برانگیزی (2)» روشی است برای آزمون یگانگی جسم و روح آدمی. تجربه، درک و حس کردن آگاهانه ویژگیهای جسمانی خود، کمک میکند تا نیروهای متمرکز، خلاق اجتماعی، توانِ شکوفایی بیابند. به برانگیزی، یک روشِ پرورش شخصیّت است و زمینهی تقویت خودآگاهی و روند خودشناسی کودکان را فراهم میکند. واژهی «به برانگیزی» از ریشه یونانی است «eu» به معنای خوب، خوشایند، متعادل و «tonus» به معنای برانگیختگی است. چنانچه مفهوم به برانگیزی را توصیف حالتی بدانیم، گویی توصیف چگونگی برانگیختگی مدّنظر است، برانگیختگی سنجیده و در بهترین وجه ممکن، جسم و روح و حتی احساسات با استراحت اختلالزدایی به تعادل میرسند و جسم و روح برای درک و کارکردی بزرگ، توانا میشوند.
به برانگیزی، دارویی سودمند است تا کودکان زیر فشار، آشفته و همچنین گوشهگیر، وحشتزده، و بیانگیزه را دوباره به برانگیختگی خوشایندی رهنمون کند. تمرینهای پیشنهاد شده در این بخش جزء روشهای به برانگیزی نابی که مربیان ویژه و آموزشدیده آنها را به کار میگیرند، نمیباشد. اینکه هر مربی بتواند بدون تفکر، در کار روزانه خود تأثیرگذار باشد، یک به برانگیزی مبتنی بر عمل است. انجام منظم و مرتب تمرینهای به برانگیزی، به تساوی برانگیختگی در کودکان منجر میشوند. از اینرو، توانایی احساسی آنها را بهبود میبخشد.
هدف:
ایجاد احساسی جسمانی تا روندهای حرکتی تازه ممکن شود.
تذکر: در هنگام انجام تمرینهای به برانگیزانه، بهتر است بچّهها پابرهنه باشند تا عمیقتر بتوانند حس کنند، نقطه اتکایِ مطمئنی به دست آورند و بتوانند ارتباط بهتری با زمین برقرار کنند. این بازیها را میتوان نشسته یا ایستاده همچنین درازکش به شکم، کمر یا پهلوها انجام داد.
نوار لاستیکی
هدف:
احساس تک تک اعضای بدن از راه فعالیت شدید و هدفمند با استراحتی هدفدار، بر طرف کردنِ گرفتگیِ عضلات.
بچّهها با پاهای کاملاً باز میایستند و کف پای آنها در تماس مستقیم با کف زمین است. سپس بر روی بدن خود تمرکز میکنند، در جهات مختلف خم شده و یا بدن خود را میکشند. برای این کار، البته با توجه به راهنماییهای بزرگترها، تک تکِ اعضای بدن نظیر؛ بازوها، انگشتها، پاها، زانوها و در نهایت تمام بدنم را میکشند. در طول بازی، بدن باید همواره شُل باشد.
بزرگ راه
هدف:
تماس با توپ را حفظ کردن: آشنایی با حد و مرز بدن خود با حساس کردن پوست به محرکهای بیرونی.
بچهها یک توپ تنیس یا پارچهای را روی بدن خود به این طرف و آن طرف، بالا و پایین میغلتانند. علاوه بر این، سعی میکنند بدون آنکه توپ را از دست بدهند، بدن خود را با آن تا آخر دنبال کنند.
یکی بودن با ...
هدف:
احساسِ آگاهانه، برخورد آگاهانه با تک تک اعضای بدن و عضلات، بر طرف کردنِ گرفتگی عضلات، تمرکز بر روی تنفس.
بچّهها بر روی یک زیرانداز دراز میکشند و توجه خود را بر روی اعضای جداگانهای که نام برده میشوند، معطوف میکنند. (شانهها، باسن، دستها و ...). اکنون این اعضا با فشار دادن عضو مربوط به زیرانداز بیشتر احساس میشوند و این فشار به گونهای است که گویی عضو نامبرده شده با زیرانداز یکی است.
روشهای پیشنهادی: تمرکز بر روی تک تک اعضا صورت میگیرد و این اعضا آگاهانه کشیده و سپس شُل میشوند. نفس، در هنگام کشیدن نگه داشته میشود و در هنگام استراحت، دوباره رها میگردد.
ماساژ سر
هدف:
شُل کردن عضلات، شناخت بدنِ خود (جاهای نرم و سخت)، خودشناسی، رهایی از ترسِ ناشی از تماس با دیگران.
بچّهها روی یک زیرانداز مینشینند و با یک یا دو دست مشت کرده، به بدن خود ضربه میزنند.
راه رفتن سوسکی
هدف:
شُل کردنِ عضلات، شناخت تحرکپذیری خود
بچّهها به پشت دراز میکشند و دست و پای خود را تکان داده و بازو و زانوها را آزادانه در هوا حرکت میدهند. پس از یک جنب و جوش شدید، راحت به پشت دراز میکشند و استراحت میکنند.
غولها و کوتولهها
هدف
شناختِ استخوانبندی، عضلات و توانایی کشش، آزمایش بدن در حالت فعالیّت و استراحت.
بچّهها محکم روی زمین میایستند و با توجه به راهنماییهای مربی، بدن خود را مرحله به مرحله به زیرانداز نزدیک میکنند، سپس کاملاً آرام جمع میشوند و چمباتمه میزنند. هنگامِ کشیدن بدن، عملِ دم و در هنگام جمع شدن، بازدم را انجام میدهند.
ساعت پاندولى
هدف
خود را حس کردن؛ تمدد اعصاب با تحرک
بچّهها با پاهای باز محکم روی زمین ایستادهاند، در حالی که بالاتنهی خود را راست نگه داشتهاند. اکنون خیلی آهسته تا جایی که میتوانند بالا تنهی خود را مانند پاندول به جلو و عقب حرکت میدهند. زمانی که ریتم پاندول را شناختید، چشمها را ببندید و با بدنی شل و رها به حرکت پاندولی خود ادامه دهید. پس از مدتی، به آرامی حرکت خود را متوقف کنید. مدت کوتاهی در همین حالت بایستید. آنچه را در بدنشان رخ میدهد حس میکنید. (سه تا چهار بار)
روشهای پیشنهادی: حرکت پاندولی بدن را به طرفین انجام دهید.
حس کردنِ دستها
هدف:
احساس آگاهانه بدنِ خود، آموزش حس لامسه؛ با تمرین توانایی تمرکز و توانایی خود برای انجام دادن کارهای غیرمعمولی. بچّهها نشسته یا میایستند و کف دستها را بدون فشار بر روی هم میگذارند. چشمها را میبندند و تک تک انگشتان و دستها را آگاهانه و با دقت حس میکنند. در همین حالت باقی مانده و آنچه را روی میدهد، با دقت احساس میکنند. آنها به چیزهایی که به آرامی در حال رخ دادن است، توجه میکنند (ظهور گرما و واکنشهای دیگر). این احساس تا زمانیکه تحمل آن را داشته باشند، برای آنها قابل درک است.
تماس با اشیا
هدف:
تقویتِ حس جنبشی- لامسهای: با تمرکز به آرامش رسیدن
در مرکز دایره اشیای چندی مانند توپ تنیس، جارو، بلوط، کتاب، سنگ، چوب و ... گذاشته میشود.
هر یک از بچّهها بر روی اشیای مرکز دایره تمرکز میکنند، چشمها را میبندند، یکی از اشیا را بر میدارند و با الگشتان، آن دقیقاً لمس میکنند. شکل، اندازه و چگونگی آن، آگاهانه درک میشود. اشیا را میتوان چندین بار عوض کرد.
روشهای پیشنهادی: اشیا را میتوان با پا یا کمر نیز لمس کرد.
دراز کشیدن و استراحت کردن
هدف:
تقویتِ تمرکز و حس کردن بدن: حس کردنِ خود، با دراز و جمع کردن بدن.
بچّهها به پشت بر روی زیرانداز دراز میکشند. بدن را شل و راحت میكنند و چشمها را میبندند. مربی از آنها میخواهد که بر عضوی که او نام میبرد، تمرکز کنند. عضو نامبرده شده را دراز و سپس به آهستگی جمع میکنند. در این بازی، میتوان همزمان دو عضو مشابه نظیر پاها را در وضعیت دراز و جمع شده تجربه کرد. (پای چپ دراز کرده، پای راست جمع کرده).
روشهای پیشنهادی: این بازی را میتوان به حالت درازکش بر روی شکم و پهلوها نیز انجام داد.
پینوشتها:
1- meditation
2- Eutonib
-
منبع مقاله :
بیرمان، اینگرید؛ (1385)، بازیهایی برای تقویت احساس، ترجمه محمّد حبیبی. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم