دکتر محمد حسن گنجی، ريیس خانه جغرافیا و از بنيانگذاران جغرافیای نوین و هواشناسی ایران و مرد سال هواشناسی جهان در سال ۲۰۰۱، شب گذشته در سن 100 سالگي در بیمارستان پیامبران تهران درگذشت.
پيكر استاد محمد حسن گنجي از پيشگامان دانش جغرافياي نوين و پدر هواشناسي ايران، روز يكشنبه از مقابل مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي در داراباد تهران تشييع مي شود.
دكتر پرويز كردواني از اساتيد برجسته جغرافيا و از همكاران زنده ياد دكتر گنجي با اعلام اين مطلب به ايسنا گفت: پيكر استاد گنجي، ساعت 9 صبح يكشنبه از مقابل مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي تشييع و سپس به دانشكده جغرافياي دانشگاه تهران منتقل مي شود و پس از تشييع از دانشگاه جهت خاكسپاري به زادگاه استاد در بيرجند منتقل مي شود.
دکتر گنجی، در سال ۱۳۵۴ به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران انتخاب شد. وی در بیست و نهمین کنگرهٔ اتحادیهٔ بین المللی جغرافیایی در کره جنوبی در سال ۲۰۰۰ میلادی به عنوان یکی از ۱۵ جغرافیدان برجستهٔ جهان شناخته شد و سازمان هواشناسی جهانی، جایزه علمی سال ۲۰۰۱ خود را به وی اعطا کرد.
پرفسور محمد حسن گنجی، پدر علم جغرافیا و هواشناسی ایران، درگذشت.
دکتر گنجی، 28 تیرماه بر اثر زمین خوردن در منزل شخصی خود، دچار خونریزی مغزی شد. پس از آن، ایشان به بیمارستان پیامبران منتقل و تحت عمل جراحی قرار گرفت؛ ولی دیشب در این بیمارستان از دنیا رفت.
گزیده زندگینامه پرفسور گنجی
منزل مسكوني استاد در تهران از سوي شهرداري تهران تملك و بازسازي شد و از آذرماه سال گذشته به عنوان خانه جغرافيا مركزي براي گسترش و تعمیق روابط اهل دانش با شهروندان مورد استفاده قرار گرفته است.
دکتر گنجی، حدود ۱۰ درس جدید و مختلف را به تدریج وارد برنامهٔ رشته جغرافیاي كشور كرد و همه را شخصاً به تناوب در سال‌های تحصیلی مختلف تدریس کرد.
از دكتر گنجي كه موسس دانشگاه بيرجند نيز هست ۱۶ اثر تألیفی، شش نقد کتاب ، ۱۲ مقدمه کتاب، ۸۰ مقاله علمی، ۱۹سخنرانی و ۱۴ مقاله به زبان انگلیسی به يادگار مانده است.
مربیان و استادان دکتر گنجی در طی دوران تحصیل عبارت بودند از میرزا احمد نراقی، شیخ احمد سلیمانی نراقی، کلنل علینقی وزیری مفیدالملک، سیدرضی حسین (ناظم هندی)، عباس اقبال آشتیانی، ماژور مسعودخان کیهان، بدیع‌الزمان فروزانفر، سیدمحمدکاظم عصار، دکتر صادق رضازاده شفق، عبدالحسین شیبانی وحیدالملک، دکتر عیسی صدیق، دکتر اسدالله بیژن.
دکتر گنجی در 24 دیماه 1320 با لطیفه جوادزاده ازدواج کرد. استاد گنجي اگرچه فرزندي نداشت ولي چندين نسل از اساتيد و جغرافيدانان بزرگ كشور در مكتب او پرورش يافتند كه سهمي بي بديل در گسترش دانش جغرافيا و هواشناسي در كشور داشت.
محمد حسن گنجي در ۲۱ خرداد سال ۱۲۹۱ شمسی در بیرجند به دنیا آمد.
پس از اتمام تحصیلات مقدماتی در مدرسه شوکتیه بیرجند در مهرماه ۱۳۰۹ خورشیدی به تهران آمد تا حقوق بخواند. ولی در تهران متوجه شد که بیشتر استادان مدرسهٔ عالی حقوق آن زمان، فرانسوی هستند و چون زبان فرانسوی نمی‌دانست به دارالمعلمین عالی رفت که نخستین بنیاد آموزش عالی آن زمان بود.
دارالمعلمین عالی، که در ۱۳۰۷ بنیان‌گذاری شده بود، دو گروه فلسفه و ادبیات و تاریخ و جغرافیا داشت. گنجی در رشتهٔ تاریخ و جغرافیا نام‌نویسی کرد و پس از سه سال در ۱۳۱۲ لیسانس آن رشته را دریافت کرد. از آن جا که گنجی در کنکور اعزام به خارج در بخش معلمی تاریخ و جغرافیا مقام اول را به دست آورده بود در ۲۵ شهریور ۱۳۱۲ همراه با حدود ۹۰ نفر دیگر که ۲۰ نفر از آنان از دانش‌آموختگان دانشسرای عالی بودند، به فرانسه فرستاده شد.
چون در دبیرستان شوکتی بیرجند تا اندازه‌ای با زبان انگلیسی آشنا شده بود، او را با ۱۲ نفر دیگر از دانشجویان که به زبان انگلیسی آشنایی داشتند، پس از چند روز ماندن در پاریس به لندن فرستادند. در آن روزها معمول بود که دانشجویان فرستاده شده به انگلستان را برای یکسال به زندگی در یک خانواده‌ی انگلیسی وا می‌داشتند تا زبان و آداب انگلیسی را فراگیرند. اما چون گنجی زبان انگلیسی را به اندازهٔ نیاز می‌دانست، او را بی‌درنگ پس از ورود به انگلستان به دانشگاه ویکتوریا در منچستر معرفی کردند که در آن زمان یکی از پنج دانشگاه معتبر پس از آکسفورد و کمبریج به شمار می‌آمد.
در سال دوم ماندن درانگلستان بود که پس از یک سال مطالعه و بررسی رشته‌های گوناگون، تصمیم خود را گرفت که در زمینهٔ جغرافیا کار کند و از آن زمان تاریخ برای او در درجهٔ دوم اهمیت قرارگرفت. او در آن سال در گروه تخصصی جغرافیا در دانشگاه منچستر نام‌نویسی کرد و پس از چهارسال توانست لیسانس تخصصی و ممتاز در جغرافیا را به دست آورد که برابر کارشناسی‌ارشد به شمار می‌آید.
او دلیل گرایش خود را به جغرافیا و به ویژه هواشناسی، دو رویداد خشکسالی و سیلی می‌داند که در روزگار کودکی و نوجوانی در زادگاهش رخ داد و باعث آسیب زیادی به روستاییان شده بود.
همچنین، در روزگاری که در خارج تحصیل می‌کرد، بحث‌های داغی پیرامون نظریهٔ تکامل در جریان بود و از آن جا که بارها شنیده بود که پاسخ جانداران به دگرگونی آب و هوا، نقش مهمی در تکامل جاندران دارد، به موضوع‌های مربوط به آب و هوا و محیط بسیار گرایش پیدا کرده بود.
گنجی در مهرماه ۱۳۱۷ به ایران بازگشت و با عنوان دبیر(مربی) در دانشکدهٔ ادبیات و دانشسرای عالی به تدریس جغرافیا پرداخت.
دوره خدمت دبیری او ۱۴ سال به طول انجامید و چون با مقررات آن روز هرگز نمی‌توانست بدون درجهٔ دکتري، استاد دانشگاه شود، با استفاده از فرصت مطالعاتی در شهریور ۱۳۳۱ به آمریکا رفت.
او پس از دوسال تحصیل در دانشگاه کلارک (در شهر ورستر ایالت ماساچوست) درجهٔ دکترا در جغرافیا را به دست آورد.
دکتر گنجی در کنار تدریس و تحقیق در بسياری از موسسات دولتی و خصوصی که با امور در زمینه های جغرافیایی ارتباط داشته‌اند در مراحل برنامه ریزی و همچنین در دوران‌های اجرایی مشارکت داشته است.
دکتر گنجی از مهرماه ۱۳۳۵ تا مهرماه ۱۳۴۷ ریاست اداره کل هواشناسی ایران را نیز عهده دار بود. در این مدت، وی نماینده ثابت دولت ایران در سازمان هواشناسی جهانی بود و به مدت پنج سال ریاست هواشناسی منطقه آسیا و عضویت کمیته اجرایی سازمان مزبور را برعهده داشت.
دکتر گنجی از اردیبهشت ماه ۱۳۴۲ تا مهرماه ۱۳۴۷ معاونت پارلمانی وزارت راه و در زمان ریاست دانشگاهیِ پروفسور رضا، از سال ۱۳۴۷ به مدت یک سال پست معاونت اداری و مالی دانشگاه تهران را عهده دار شد. آنگاه پس از چندی مشاور دانشگاه شد و سپس از خردادماه ۱۳۵۳ عهده دار ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی شد و تا پایان خدمت ۳۷ ساله دانشگاهی خود در این سمت باقی بود.
وی در بهمن ماه ۱۳۵۴ به افتخار بازنشستگی نائل آمد و از مهرماه ۱۳۵۴ تا پایان سال ۱۳۵۷ ریاست مؤسسه آموزش عالی امیر شوکت الملک علم بیرجند را برعهده داشت.
دكتر گنجي از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح بود. و از سال ۱۳۷۳ نیز با سمت مشاور دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی در طراحی و اجرای برنامه‌ها مشارکت داشته‌است.
همچنین از سال ۱۳۶۵ عضویت بخش جغرافیایی سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی ( سمت ) را دارا بوده و با بیشتر دانشگاه‌های تهران به ویژه دانشگاه تربیت مدرس در دوره‌های دکترای جغرافیا تدریس همکاری داشته‌است.
وی همچنین عضویت کمیته رهبری اطلس اقلیمی ایران را در سازمان هواشناسی برعهده داشته‌است.
از دیگر مشاغل وی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
عضو مادام العمر انجمن جغرافیائی انگلستان
عضو سابق انجمن سلطنتی مردم شناسی انگلستان و ایرلند
عضو شورای عالی آمار
عضو هیأت تحریریه دائره المعارف بریتانیا
عضو افتخاری انجمن آمریکایی پیشرفت علوم
عضو شورای عالی مردم شناسی
عضو انجمن جغرافیائی کشورهای آسیا و آفریقا
عضو کمیته ملی آبشناسی (یونسکو)
عضو هیأت ممیزه دانشگاه تهران
عضو کمیسیون بورسهای دانشگاهی
عضو کمیسیون همکاری فرهنگی ایران و فرانسه (دانشگاهی)
عضو کمیته جغرافیائی فرهنگستان ایران
عضو شورای عالی جغرافیائی وابسته به سازمان جغرافیائی کشور
عضو کمیته برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش
عضو هیأت امنای مدرسه عالی بازرگانی رشت
* عضو هیأت امنای مدرسه عالی علوم اراک
عضو هیأت امنای مدرسه عالی فنی تهران
عضو اتحادیه انحمن‌های علمی
رئیس اولین کنگره جغرافیدانان ایران ۱۳۵۲
عضو شورای دانشگاه تهران
اولین رئیس انجمن جغرافیدانان ایران ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷
دکتر گنجی، در سال ۱۳۵۴ به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران انتخاب شد. وی در بیست و نهمین کنگرهٔ اتحادیهٔ بین المللی جغرافیایی در کره جنوبی در سال ۲۰۰۰ میلادی به عنوان یکی از ۱۵ جغرافیدان برجستهٔ جهان شناخته شد و سازمان هواشناسی جهانی، جایزه علمی سال ۲۰۰۱ خود را به وی اعطا کرد.
ایشان همچنین دارای نشان درجه سه در خدمات دولتی را دریافت کرده‌است. دکتر گنجی از اوایل انقلاب تا هم اکنون بالغ بر ۶۳ لوح تقدیر از مراکز آثار و مفاخر علمی، چهره های ماندگار، انجمن‌های علمی جغرافیایی و دانشگاه‌ها دریافت کرده‌است.
مربیان و استادان دکتر گنجی در طی دوران تحصیل عبارت بودند از میرزا احمد نراقی، شیخ احمد سلیمانی نراقی، کلنل علینقی وزیری مفیدالملک، سیدرضی حسین (ناظم هندی)، عباس اقبال آشتیانی، ماژور مسعودخان کیهان، بدیع‌الزمان فروزانفر، سیدمحمدکاظم عصار، دکتر صادق رضازاده شفق، عبدالحسین شیبانی وحیدالملک، دکتر عیسی صدیق، دکتر اسدالله بیژن.
پایگاه خبری میگنا، درگذشت اين استاد فقيد را به خانواده آن مرحوم و جامعه علمي و دانشگاهي كشور تسليت مي گويد.
دریافت صفحه با کد QR