دختر مي خواهيد يا پسر؟
گفت و گو با دکتر ملک منصور اقصي متخصص زنان و زايمان درباره احتمال تعيين جنسيت جنين
قديمي‌ها معمولا با توصيه‌هاي خاص تلاش مي‌كردند جنسيت فرزند خود را تعيين كنند و هنوز هم اين نوع تفكر بين مادربزرگ‌ها و مادرانمان رايج است و براساس آن به هر زوجي كه قصد بچه‌دارشدن دارند، توصيه‌هايي مي‌كنند، ولي آيا واقعا مي‌توان با همين توصيه‌ها جنسيت فرزند را تعيين كرد؟ گفت‌وگوي ما را با دكتر ملك منصور اقصي، متخصص زنان و زايمان و استاد دانشگاه علوم پزشکي تهران بخوانيد تا پاسخ اين پرسش را بگيريد...
سلامت: آقاي دکتر! به نظر شما چرا بعضي از زوج‌ها تمايل دارند بچه‌شان دختر يا پسر باشد؟
ميل به تعيين جنسيت فرزند به هزاران سال پيش برمي‌گردد و در هر دورهاي از تاريخ اين مساله به دلايل خاصي مطرح بوده است. در حاکمان گذشته، داشتن فرزند پسر به معناي دستيابي موروثي به سلطنت و قدرت بود اما در جوامعي که زندگي خانواده از طريق شغل‌هايي که بيشتر مختص زنان بود مانند قاليبافي و... تامين ميشد، تولد فرزند دختر اهميت بيشتري داشت. مثلا در مصر باستان يا انگلستان، وقتي پادشاه فرزند پسري نداشت، کشمکشها و اتفاق‌هاي عجيب و غريبي بر سر تعيين جنسيت اتفاق مي‌افتاد که خود حکايت‌هايي است؛ مثلا پادشاه براي داشتن جانشين، همسري ديگر اختيار ميکرد که پسرزا باشد!
سلامت: و به آن زن پسرزا يا دخترزا مي‌گفتند. البته هنوز هم مي‌گويند.
ولي اين باور که زني پسرزا يا دخترزا باشد، بي‌پايه و بي‌اساس است و برخلاف تصور عمومي، زن نقشي در تعيين جنسيت ندارد، بلکه مرد تعيين‌کننده جنسيت جنين است. جنسيت با
2 كروموزومي كه از والدين به ارث مي‌رسد، تعيين مي‌شود. دختران XX و پسران XY هستند. همه تخمک‌هاي مادر يك كروموزوم X دارند و اين كروموزوم پدر است كه جنسيت فرزند را تعيين مي‌كند. اگر اسپرماتوزوييد حامل كروموزوم y باشد، فرزند پسر و در غير اين صورت دختر مي‌شود زيرا اسپرم‌ها بعضي کروموزوم X و بعضي کروموزوم Y دارند.
سلامت: در حال حاضر هم تمايل‌ها به داشتن جنس خاص وجود دارد؟
بله، امابرخلاف هزاران سال پيش، اهميت تعيين جنسيت جنين، براي پيشگيري از تولد نوزادان مبتلا به بيماري‌هاي وابسته به جنس است. تقريبا حدود 15 سال پيش، اين مساله مطرح شد که پيش از گذاشتن جنين با روش IVF درون رحم مادر، با تعيين جنسيت، مي‌توان از احتمال تولد كودك مبتلا به بيماري‌هاي وابسته به جنس پيشگيري كرد. امروزه مساله ديگري در تعيين جنسيت مطرح است؛ براساس تحقيقات علمي، برخي از بيماريها فقط در نوزادان دختر و برخي ديگر فقط در نوزادان پسر ظاهر ميشوند مثلا ابتلا به بيماري هموفيلي، ديستروفي عضلاني و... فقط در نوزادان پسر ديده مي‌شود بنابراين يکي از مشکلات عمده، احتمال انتقال بيماري‌هاي ژنتيکي وابسته به جنس به فرزند است. براي پيشگيري از تولد دوباره نوزاد پسر يا دختر در زنان بارداري که احتمال ابتلا به اين بيماريها در فرزندشان وجود دارد، بايد با کمک علم در تعيين جنسيت دخالت کرد.
سلامت: پس کاربرد واقعي تعيين جنسيت اين است. در کشورهاي ديگر اين روش چقدر مورد استفاده قرار مي‌گيرد و تا چه ميزان تاييدشده است؟
ديدگاهها و نظرهاي متفاوتي در اين مورد مطرح است؛ در برخي کشورها با اين استدلال كه اين كار به نوعي تبعيض جنسيتي است، با آن مخالفت مي‌شود، اما به نظر من زماني اين حرف درست است که همه متقاضيان بخواهند فرزندشان فقط دختر يا پسر باشد. بسياري از كساني که طي 6 سال گذشته به ما مراجعه كردهاند، فقط خواهان فرزند پسر نبودهاند و بيش از 20 درصد والدين، تمايل به داشتن نوزاد دختر داشتهاند. اين نشان مي‌دهد مساله تبعيض جنسيتي مطرح نيست. امروزه با تکيه بر دانش پزشکي، مي‌توان گامهاي موثري در سلامت جسمي يا روحي و حتي بقاي نسل برداشت. از سوي ديگر نتايج تحقيقات پروفسور ساندرا كارسون که چند سال پيش رييس انجمن باروري و ناباروري آمريکا بود، نشان مي‌دهد با تعيين جنسيت جنين مي‌توان در جوامع در حال توسعه، به تنظيم خانواده کمک کرد. گاهي بارداريهاي مکرر براي داشتن نوزاد دختر يا پسر، باعث افزايش جمعيت مي‌شود.
سلامت: گذشته از اين امروزه خيلي از زوج‌ها فقط مي‌خواهند يک فرزند داشته باشند و ترجيح مي‌دهند فرزندشان دختر يا پسر باشد. آيا روش علمي براي تعيين جنسيت داريم؟
در حال حاضر فقط با روش IVF يا باروري آزمايشگاهي همراه با تکنيک PGD که با آن کروموزوم‌هاي جنسي مشخص مي‌شود، مي‌توان به تعيين جنسيت قطعي رسيد.
PGD يعني تکه‌برداري از جنين و ارسال يک سلول براي تعيين وضعيت کروموزومي يا ژني. تقريبا در ايران از سال 1383 اين کار انجام مي‌شود و زوج‌ها براي پيشگيري از ابتلا به بيماري‌هاي وابسته به جنس در فرزندانشان يا داشتن فقط يک فرزند پسر يا دختر (تک‌فرزندي) يا يک جنس معين (وقتي چند فرزند با جنس ديگر دارند)، مراجعه مي‌کنند. در اين روش بعد از تشکيل جنين به کمک روش IVF، از هر جنين (که مثلا 5 عدد است)، يک سلول جدا و سپس هسته سلول در مرکز ژنتيک رنگآميزي خاصي مي‌شود. هسته هر سلول جنين 23 زوج کروموزوم دارد و متخصص ژنتيک سراغ کروموزوم‌هاي جنسي مي‌رود و بعد از رنگآميزي، با دقت بسيار بالا، اعلام ميکند که کدام جنين دختر يا پسر است. پس از اين تعيين جنسيت، جنين موردنظر داخل رحم مادر قرار مي‌گيرد.
سلامت: موفقيت اين روش به چه اندازه است؟
موفقيت اين روش را بايد از 2 ديدگاه بررسي كرد؛ يکي تعيين جنسيت و ديگري احتمال بارداري. بايد ديد پس از تعيين جنسيت و گذاشتن جنين در رحم، امکان بارداري تا چه حد است. تقريبا در سنين کمتر از 35 سال، شانس موفقيت بارداري، 25 درصد است البته با افزايش سن، درصد احتمال بارداري کاهش مي‌يابد. بسياري از مراجعه‌کنندگان تصور مي‌کنند احتمال بارداري در کساني که نازا هستند، 25 درصد و در کساني که مي‌خواهند فرزند دوم يا سومشان، دختر يا پسر شود، حتما صددرصد است اما بايد گفت اينطور نيست. اصولا قدرت باروري انسان اساسا از ساير پستانداران کمتر است. پس نبايد انتظار داشت که ميزان بارداري، از حد طبيعي بالاتر باشد. زيرا اگر قرار بود غير از اين باشد، بايد در حال حاضر به جاي 7 ميليارد نفر، 20 ميليارد نفر در کره زمين زندگي ميکردند! اما اگر بارداري اتفاق بيفتد، احتمال تولد نوزاد دختر يا پسر با توجه به خواسته والدين، تقريبا حتمي است.
سلامت: روشهايي مانند رژيم غذايي، زمان انجام روابط زناشويي و...، در تولد نوزاد پسر يا دختر تاثيري ندارند؟
برخي مردم تصور مي‌کنند مصرف برخي از غذاها، رابطه زناشويي در زماني معين يا شستن واژن با محلول‌هاي خاص ميتواند در تعيين جنسيت نوزاد نقش داشته باشد. اين نوع طرز فکر به حدود 50 سال پيش برمي‌گردد، حدود 15 سال پيش، خانم پروفسور ساندرا كارسون تحقيقات دقيق و جامعي در اين زمينه انجام داد و براساس نتايج به دست آمده، مشخص شد هيچکدام از اين روشها تاثيري در تعيين جنسيت جنين ندارند، اما متاسفانه هنوز هم بسياري از مردم همچنان بر اين باور هستند و از سوي ديگر بسياري از پزشکان اين روشها را به بيماران خود توصيه مي‌کنند.
سلامت: آيا تعيين جنسيت با روش IVF خطر هم دارد؟
اين روش علاوه بر پرهزينه و وقت‌گير بودن، ممکن است موفق هم نباشد. مصرف داروها، بيهوشي براي برداشتن تخمک و... هم ممکن است خطرهايي در پي داشته باشد. بايد پذيرفت که هر کدام از مراحل اين کار، در پزشکي تهاجمي محسوب ميشوند و عاقلانه نيست که يک فرد سالم، فقط براي كنجكاوي و رسيدن به علاقه شخصي، تصميم به تعيين جنسيت جنين و انجام آنها بگيرد. در واقع بايد گفت اين کار آنقدر راحت نيست که مثلا بتوان با خوردن يک قرص جنسيت جنين را تعيين کرد. بسياري از مراجعه‌کنندگان تصور درستي از اين قضيه ندارند. براي اين کار فرد بايد دلايل محکمي داشته باشد و اگر اين دليل قانعکننده نبود، پزشكان تلاش مي‌كنند او را از اين کار منصرف كنند. بسياري از متقاضيان پس از اين صحبت‌ها، از تصميم خود منصرف ميشوند، پس به?هر?حال اين امکان علمي و تکنيکي وجود دارد. هفته نامه سلامت
سلامت: آقاي دکتر! به نظر شما چرا بعضي از زوج‌ها تمايل دارند بچه‌شان دختر يا پسر باشد؟
ميل به تعيين جنسيت فرزند به هزاران سال پيش برمي‌گردد و در هر دورهاي از تاريخ اين مساله به دلايل خاصي مطرح بوده است. در حاکمان گذشته، داشتن فرزند پسر به معناي دستيابي موروثي به سلطنت و قدرت بود اما در جوامعي که زندگي خانواده از طريق شغل‌هايي که بيشتر مختص زنان بود مانند قاليبافي و... تامين ميشد، تولد فرزند دختر اهميت بيشتري داشت. مثلا در مصر باستان يا انگلستان، وقتي پادشاه فرزند پسري نداشت، کشمکشها و اتفاق‌هاي عجيب و غريبي بر سر تعيين جنسيت اتفاق مي‌افتاد که خود حکايت‌هايي است؛ مثلا پادشاه براي داشتن جانشين، همسري ديگر اختيار ميکرد که پسرزا باشد!
سلامت: و به آن زن پسرزا يا دخترزا مي‌گفتند. البته هنوز هم مي‌گويند.
ولي اين باور که زني پسرزا يا دخترزا باشد، بي‌پايه و بي‌اساس است و برخلاف تصور عمومي، زن نقشي در تعيين جنسيت ندارد، بلکه مرد تعيين‌کننده جنسيت جنين است. جنسيت با
2 كروموزومي كه از والدين به ارث مي‌رسد، تعيين مي‌شود. دختران XX و پسران XY هستند. همه تخمک‌هاي مادر يك كروموزوم X دارند و اين كروموزوم پدر است كه جنسيت فرزند را تعيين مي‌كند. اگر اسپرماتوزوييد حامل كروموزوم y باشد، فرزند پسر و در غير اين صورت دختر مي‌شود زيرا اسپرم‌ها بعضي کروموزوم X و بعضي کروموزوم Y دارند.
سلامت: در حال حاضر هم تمايل‌ها به داشتن جنس خاص وجود دارد؟
بله، امابرخلاف هزاران سال پيش، اهميت تعيين جنسيت جنين، براي پيشگيري از تولد نوزادان مبتلا به بيماري‌هاي وابسته به جنس است. تقريبا حدود 15 سال پيش، اين مساله مطرح شد که پيش از گذاشتن جنين با روش IVF درون رحم مادر، با تعيين جنسيت، مي‌توان از احتمال تولد كودك مبتلا به بيماري‌هاي وابسته به جنس پيشگيري كرد. امروزه مساله ديگري در تعيين جنسيت مطرح است؛ براساس تحقيقات علمي، برخي از بيماريها فقط در نوزادان دختر و برخي ديگر فقط در نوزادان پسر ظاهر ميشوند مثلا ابتلا به بيماري هموفيلي، ديستروفي عضلاني و... فقط در نوزادان پسر ديده مي‌شود بنابراين يکي از مشکلات عمده، احتمال انتقال بيماري‌هاي ژنتيکي وابسته به جنس به فرزند است. براي پيشگيري از تولد دوباره نوزاد پسر يا دختر در زنان بارداري که احتمال ابتلا به اين بيماريها در فرزندشان وجود دارد، بايد با کمک علم در تعيين جنسيت دخالت کرد.
سلامت: پس کاربرد واقعي تعيين جنسيت اين است. در کشورهاي ديگر اين روش چقدر مورد استفاده قرار مي‌گيرد و تا چه ميزان تاييدشده است؟
ديدگاهها و نظرهاي متفاوتي در اين مورد مطرح است؛ در برخي کشورها با اين استدلال كه اين كار به نوعي تبعيض جنسيتي است، با آن مخالفت مي‌شود، اما به نظر من زماني اين حرف درست است که همه متقاضيان بخواهند فرزندشان فقط دختر يا پسر باشد. بسياري از كساني که طي 6 سال گذشته به ما مراجعه كردهاند، فقط خواهان فرزند پسر نبودهاند و بيش از 20 درصد والدين، تمايل به داشتن نوزاد دختر داشتهاند. اين نشان مي‌دهد مساله تبعيض جنسيتي مطرح نيست. امروزه با تکيه بر دانش پزشکي، مي‌توان گامهاي موثري در سلامت جسمي يا روحي و حتي بقاي نسل برداشت. از سوي ديگر نتايج تحقيقات پروفسور ساندرا كارسون که چند سال پيش رييس انجمن باروري و ناباروري آمريکا بود، نشان مي‌دهد با تعيين جنسيت جنين مي‌توان در جوامع در حال توسعه، به تنظيم خانواده کمک کرد. گاهي بارداريهاي مکرر براي داشتن نوزاد دختر يا پسر، باعث افزايش جمعيت مي‌شود.
سلامت: گذشته از اين امروزه خيلي از زوج‌ها فقط مي‌خواهند يک فرزند داشته باشند و ترجيح مي‌دهند فرزندشان دختر يا پسر باشد. آيا روش علمي براي تعيين جنسيت داريم؟
در حال حاضر فقط با روش IVF يا باروري آزمايشگاهي همراه با تکنيک PGD که با آن کروموزوم‌هاي جنسي مشخص مي‌شود، مي‌توان به تعيين جنسيت قطعي رسيد.
PGD يعني تکه‌برداري از جنين و ارسال يک سلول براي تعيين وضعيت کروموزومي يا ژني. تقريبا در ايران از سال 1383 اين کار انجام مي‌شود و زوج‌ها براي پيشگيري از ابتلا به بيماري‌هاي وابسته به جنس در فرزندانشان يا داشتن فقط يک فرزند پسر يا دختر (تک‌فرزندي) يا يک جنس معين (وقتي چند فرزند با جنس ديگر دارند)، مراجعه مي‌کنند. در اين روش بعد از تشکيل جنين به کمک روش IVF، از هر جنين (که مثلا 5 عدد است)، يک سلول جدا و سپس هسته سلول در مرکز ژنتيک رنگآميزي خاصي مي‌شود. هسته هر سلول جنين 23 زوج کروموزوم دارد و متخصص ژنتيک سراغ کروموزوم‌هاي جنسي مي‌رود و بعد از رنگآميزي، با دقت بسيار بالا، اعلام ميکند که کدام جنين دختر يا پسر است. پس از اين تعيين جنسيت، جنين موردنظر داخل رحم مادر قرار مي‌گيرد.
سلامت: موفقيت اين روش به چه اندازه است؟
موفقيت اين روش را بايد از 2 ديدگاه بررسي كرد؛ يکي تعيين جنسيت و ديگري احتمال بارداري. بايد ديد پس از تعيين جنسيت و گذاشتن جنين در رحم، امکان بارداري تا چه حد است. تقريبا در سنين کمتر از 35 سال، شانس موفقيت بارداري، 25 درصد است البته با افزايش سن، درصد احتمال بارداري کاهش مي‌يابد. بسياري از مراجعه‌کنندگان تصور مي‌کنند احتمال بارداري در کساني که نازا هستند، 25 درصد و در کساني که مي‌خواهند فرزند دوم يا سومشان، دختر يا پسر شود، حتما صددرصد است اما بايد گفت اينطور نيست. اصولا قدرت باروري انسان اساسا از ساير پستانداران کمتر است. پس نبايد انتظار داشت که ميزان بارداري، از حد طبيعي بالاتر باشد. زيرا اگر قرار بود غير از اين باشد، بايد در حال حاضر به جاي 7 ميليارد نفر، 20 ميليارد نفر در کره زمين زندگي ميکردند! اما اگر بارداري اتفاق بيفتد، احتمال تولد نوزاد دختر يا پسر با توجه به خواسته والدين، تقريبا حتمي است.
سلامت: روشهايي مانند رژيم غذايي، زمان انجام روابط زناشويي و...، در تولد نوزاد پسر يا دختر تاثيري ندارند؟
برخي مردم تصور مي‌کنند مصرف برخي از غذاها، رابطه زناشويي در زماني معين يا شستن واژن با محلول‌هاي خاص ميتواند در تعيين جنسيت نوزاد نقش داشته باشد. اين نوع طرز فکر به حدود 50 سال پيش برمي‌گردد، حدود 15 سال پيش، خانم پروفسور ساندرا كارسون تحقيقات دقيق و جامعي در اين زمينه انجام داد و براساس نتايج به دست آمده، مشخص شد هيچکدام از اين روشها تاثيري در تعيين جنسيت جنين ندارند، اما متاسفانه هنوز هم بسياري از مردم همچنان بر اين باور هستند و از سوي ديگر بسياري از پزشکان اين روشها را به بيماران خود توصيه مي‌کنند.
سلامت: آيا تعيين جنسيت با روش IVF خطر هم دارد؟
اين روش علاوه بر پرهزينه و وقت‌گير بودن، ممکن است موفق هم نباشد. مصرف داروها، بيهوشي براي برداشتن تخمک و... هم ممکن است خطرهايي در پي داشته باشد. بايد پذيرفت که هر کدام از مراحل اين کار، در پزشکي تهاجمي محسوب ميشوند و عاقلانه نيست که يک فرد سالم، فقط براي كنجكاوي و رسيدن به علاقه شخصي، تصميم به تعيين جنسيت جنين و انجام آنها بگيرد. در واقع بايد گفت اين کار آنقدر راحت نيست که مثلا بتوان با خوردن يک قرص جنسيت جنين را تعيين کرد. بسياري از مراجعه‌کنندگان تصور درستي از اين قضيه ندارند. براي اين کار فرد بايد دلايل محکمي داشته باشد و اگر اين دليل قانعکننده نبود، پزشكان تلاش مي‌كنند او را از اين کار منصرف كنند. بسياري از متقاضيان پس از اين صحبت‌ها، از تصميم خود منصرف ميشوند، پس به?هر?حال اين امکان علمي و تکنيکي وجود دارد. هفته نامه سلامت
