آسیب شناسى ارتباطات اینترنتى
چکیده:
اینترنت و فضاى مجازى، به لحاظ کارکردشناسى، فضایى چند بعدى است که مى تواند همزمان اثرات مختلفى را در حوزه روانى، تربیتى، اخلاقى و در یک جمله در جنبه هاى مختلف زندگى افراد بر جاى بگذارد.
به همین لحاظ، شناخت ویژگى هاى موثر این پدیده تکنولوژیک سبب گسترش برنامه ریزى جهت کاستن از اثرات نامطلوب و افزایش بهره بردارى از ویژگى هاى مثبت آن مى گردد. نوجوانان و جوانان به دلیل موقعیت سنّى، اولا: تمایل بیشترى به تکنولوژى هاى مدرن نشان مى دهند؛ ثانیا: از پدیده هاى اطراف خود، به خصوص پدیده هاى مدرن زودتر و بیشتر متأثّر مى شوند؛ و ثالثاً : رفتارهاى خود را متناسب با موقعیت هایى که در آن قرار مى گیرند، تغییر مى دهند.
اینترنت یا فضاى مجازى، متشّکل از حدود 8 میلیارد سایت است، که از جمعیت کنونى جهان بیشتر مى باشند. بنابراین، در این فضاى گسترده و بى نهایت، انواع مختلفى از اطلاعات در اشکال مختلف متن، صوت، تصاویر ویدئویى، عکس و ... موجوداند، که از تنّوع بى نظیرى برخوردار مى باشند. این تنوع، از حوزه هاى علمى تا مذهب و سرگرمى و از آنجا تا ترویج خشونت و ترور و پورنوگرافى و آزار کودکان گسترانیده شده و به همین دلیل، سوالى که مطرح مى شود، این است که آیا فضاى مجازى براى جوانان به خودى خود فضایى خطرناک و خطرساز است، یا مفید و موقعیّت ساز.
بر این اساس، فرضیه اى طراحى مى شود که معتقد است: فضاى اینترنت متاثّر از نحوه استفاده از آن است، که اثرات خود را آشکار مى سازد و در مورد جوانان و نوجوانان، نحوه هدایت، کنترل و نظارت بر آنان مى باشد، که سبب ساز تاثیر مثبت یا منفى آن مى گردد.
مقدمه:
شبکه جهانى اینترنت، یکى از مهم ترین نوآورى هایى است که بعضى از نظریه پردازان براى تأکید بر اهمیت آن، تأثیرات این بزرگراه عظیم اطلاعاتى را مشابه با تأثیرات اختراع چاپ بر زندگى انسان ها ذکر کرده اند (محسنى، 1380: 20). اینترنت، منتقل کننده میلیون ها پیام است؛ پیام هایى که بر ارزش ها، نگرش ها و هویت فرهنگى کاربران آن در سطح خرد و بر نظام فرهنگى و سیاسى در سطح کلان تأثیر مى گذارد. این شبکه، از جنبه هاى گوناگون علمى، فرهنگى، اقتصادى و سیاسى قابل بررسى است. از بعد فرهنگى، این شبکه با تأکید بر مطالعه ارزش هاى سیاسى به عنوان بخشى از فرهنگ سیاسى و به ویژه با شیوه هاى علمى، اولین گام درجهت برنامه ریزى صحیح براى مدیریت تغییرات فرهنگى و سیاسى و جلوگیرى از تغییرات ناموزون در نظام اجتماعى است. به نظر جانسون، فناورى یکى از عوامل تغییر اجتماعى است، که از طریقِ ارتباط با اجزاى مختلف در درون نظام اجتماعى جوامع مختلف، به ویژه از طریق خرده نظام فرهنگى، موجب تغییراتى در نظام شخصیتى افراد در سطح فردى و نظام سیاسى در سطح کلان مى شود . ظهور شبکه جهانى اینترنت به عنوان یکى از برجسته ترین فناورى هاى ارتباطاتى و اطلاعاتى، نمایانگر پیشرفت فناورانه انسان امروزى است، که نقش آن در ایجاد و تغییرات اجتماعى و به ویژه تغییرات ارزشى، غیرقابل چشم پوشى است. در راستاى همین تغییرات است که به وجود آمدن واقعیت هاى نمادین در فضاى سایبر اینترنتى، زمینه لازم را براى شکل گیرى جوامع جدید سایبرى فراهم ساخته است.
فضاى آزاد اینترنتى، محّل حضور میلیون ها کنشگر اینترنتى است که مى توانند با تفسیرهاى نمادین در اینترنت: 1. به کنش فردى و جمعى متقابل بپردازند؛ 2. در اجتماعات مجازى حضور سایبرى داشته باشند؛ 3. گروه مجازى تشکیل بدهند؛ 4. با افراد دیگرى که از اینترنت استفاده مى کنند، به بحث آزاد در مورد موضوعات گوناگون بپردازند و در نهایت، از اطلاعات و اخبار موجود در سایت هاى اینترنتى به صورت گزینشى و بدون داشتن محدودیت هاى رسانه هاى دیگر -که بر خلاف اینترنت- عمدتاً یک سویه اند، استفاده کنند (جلالى، 1379: 96).
اینترنت، با وجود گستردگى و پیچیدگى اش، رسانه اى بسیار شخصى و خصوصى است. اینترنت از طریق پست الکترونیکى، ارتباط بین فردى از راه گروه هاى بحث و مانند آن (که ممکن است کاملاً آزاد، یا محدود به اعضا باشد) گفت وگو و تبادل نظر را تسهیل مى کند، و نیز دسترسى یک به چند به اطلاعات را - عمدتاً از طریق وب- ممکن مى سازد. اما حتى هنگامى که اینترنت به صورت مدل یک به چند عمل مى کند، داراى قابلیتى است، که اساساً آن را از دیگر رسانه هاى گروهى متمایز مى کند. این که همواره داراى پتانسیل تعاملى است، همین قابلیت تعاملى است که زمینه هاى تغییرات اجتماعى و اقتصادیِ متعاقب را برای آن فراهم می کند (دارنلی، 1384: 47)
رایج ترین موارد استفاده از اینترنت
1- استفاده از اطلاعاتِ گوناگون موجود در شبکه ها؛ ( به منظور انجام فعالیت هاى علمى و پژوهشى و دسترسى به کتاب ها و منابع کتابخانه اى )
2- انجام امور ادارى و تجارى؛
3- برقرارى ارتباط با سایرین به شیوه هاى گفتارى، نوشتارى و تصویرى؛ ( چت ، ایمیل و مکالمه تلفنى )
4- بهره مندى از برنامه هاى رادیویى و تلویزیونى؛
5- آموزش از راه دور؛ ( آموزش در خانه )
6- امروزه اینترنت در عرصه هاى مختلف علمى، آموزشى، زندگى اقتصادى؛ مثل شغل و امور بازرگانى و نیز زندگى اجتماعى و فرهنگ جامعه نقش بارزى ایفا مى کند.
اینترنت و جوانان و نوجوانان
اینترنت، وسیله اى است که همانند همه ابزارهاى دیگر، جنبه هاى مثبت و منفى دارد و قضاوت ما درباره آن، به نوع استفاده کاربران بستگى دارد. این پدیده، على رغم این که فرصت هاى مناسبى؛ از قبیلِ دست یابى به اطلاعات فراوان مورد نیاز، توسعه و تولید دانش براى ما فراهم مى آورد، تهدیدهایى را نیز متوجه ما مى کند و از آنجا که بیشترین کاربران آن را نوجوانان و جوانان تشکیل مى دهند، استفاده نادرست از آن مى تواند نیروى پویا، کارآمد و در نهایت، نظام اداره کشور را تهدید کند. بنابراین، لازم است هر چند مختصر و فهرست گونه، برخى از تهدیدها را مورد توجه قرار دهیم و دیگران را به بررسى هاى جدى تر و تحقیقات ارزنده تر در ابعاد مختلف و در آینده اى نه چندان دور فراخوانیم.
استفاده نادرست از اینترنت دو وجه متمایز دارد:" یکى این که کاربران در هدفمندى و میزان استفاده از آن تابع ضابطه و قاعده اى نباشند که در این صورت جوانان و نوجوانان عادت مى کنند، اوقات فراغت خود را به بیهودگى و بدون برنامه ریزى بگذرانند و این تصّور در ذهن آنها شکل مى گیرد که نهایت زندگى، چیزى جز بازى و سرگرمى و کام جویى نیست و وجه دوم، نوع بهره بردارى از آن و مراجعه به سایت هایى است که موارد ناهنجار و غیر اخلاقى را ترویج مى کنند، که از این طریق، هم هوّیت ملى فرد را مورد هجوم قرار مى دهند و هم به تخریب شخصیت اجتماعى و حوزه روانى او مى پردازند." (آثار رفتارى اینترنت بر جوانان، 1388/09/22)
همانطور که در بالا گفته شد، اینترنت استفاده هاى گوناگون و فراوانى دارد، لذا این که جوانان و نوجوانان هنگام اتصال به اینترنت و ورود به صفحات اینترنتى به دنبال چه محتوایى مى گردند، کاملا با محتواى سرچ شده توسط بزرگسالان متفاوت است.
بدون شک، میلیون ها جوان در حال حاضر از اینترنت استفاده مى کنند و هر سال میلیون ها نفرِ دیگر به جمع آنان اضافه مى شود. در شبکه جهانى، سایت هاى بسیارى که هدف آنها جذب و جلب توجه کودکان و نوجوانان به مسائل آموزشى و سرگرمى است، به فعالیت مشغول هستند.
بر خلاف چنین رشد عظیمِ اجتماعى، تحقیقات بسیار کمى در مورد چگونگى استفاده نوجوانان از سایت هاى اینترنت انجام شده است. نتیجه پژوهش هاى جاکوب نلسون با عنوان "مطالعات استفاده کنندگان 13 تا 17 ساله از اینترنت"، که در سایت www.useit.com قرار دارد، نشان مى دهد، که دلیل عمده استفاده نوجوانان از اینترنت در موارد ذیل خلاصه مى شود:
- انجام تکالیف و پروژه هاى درسى که از طرف معلم به آنها محول شده است؛
- گذراندن اوقات فراغت با مسائل گوناگونى که مورد علاقه آنهاست؛
- سرگرمى و وقت گذرانى؛ شامل گوش کردن، دانلود موزیک ، بازى هاى کامپیوترى و خواندن اخبار هنرى و ورزشى؛
- تحقیق در مورد بهداشت و سلامت فردى، که ازدر میان گذاشتن آن با دیگران خجالت مى کشند؛
- یافتن قیمت اجناس و اقلامى که در آینده تصمیم و یا آرزوى خریدِ آن را دارند. (شبکه اطلاعات فن آورى ایران، 1389/08/05)
بررسى نتایجى که در تحقیق جاکوب نلسون دیده مى شود، نشان مى دهد که نوجوانان اکثر وقت خود در وبگردى را متّوجه حضورى سرگرم کننده مى کنند و به همین جهت به جز در مورد اول که درصد کمى از وقت جوانان و نوجوانان به هنگام حضور در اینترنت را تشکیل مى دهد، در باقى موارد، به دنبال موارد سرگرم کننده و اکثراً جذاب و رنگارنگ موجود در اینترنت هستند.
بنابراین، مى توان مضرات حضور فعال جوانان در اینترنت را به چند بخش تقسیم و سپس به تفصیل در خصوص آنان سخن گفت. از مهم ترین مسائلى که براى جوانان و نوجوانان تهدید محسوب مى شود، مى توان به اعتیاد به اینترنت، ورود به سایت هاى هرزه نگارى و پورنوگرافى، آشنایى با محتواهایى که مقتضاى سنِّ جوانى و نوجوانى نیست، حضور در سایت هاى مشّوق و مروّج مواد مخدر و روانگردان و دعوت به آنها، دعوت شدن به اتخاذ تصمیمات و رفتارهاى مخالف با عرف و متضاد با ارزش هاى جامعه، شبیهِ دعوت به خودکشىِ دسته جمعى و ... اشاره کرد.
اعتیاد به اینترنت
اختلال اعتیادِ اینترنتى، نوع اختلال روان شناختى اجتماعى است که از مشّخصه هاى آن کناره گیرى اختلالات عاطفى و از هم گیسختگى روابط اجتماعى است. به هر حال، پدیده اعتیاد اینترنتى هم زمان با افزایش دسترسى روزانه مردم به منابع آن لاین شایع تر مى شود. اعتیاد اینترنتى، انسان ها را به افرادى رها شده تبدیل کرده و بر روابط اجتماعى آنها تاثیر مى گذارد.
افرادى؛ همچون "یونگ" و سایر روان شناسان معتقدند که زیاده روى در استفاده از اینترنت مى تواند براى سلامت فکرى و فیزیکى شخص خطرناک باشد. اعتیاد به اینترنت، کارکرد انطباقى شخص را مختل مى کند و اگر شخصى به اینترنت معتاد شود، کارکردهاى وى غیر انطباقى مى شوند. متخصّصان در زمینه آسیب شناسى، محدودترین تعریف را براى طبقه بندى استفاده از اینترنت ارائه مى دهند، به طورى که چنانچه فرد در هفته 2 تا 3 ساعت از اینترنت استفاده کند، یک کاربر معمولى و چنانچه میزان استفاده او از اینترنت به 58 ساعت و یا بیشتر برسد، کاربرى است که باید مورد بررسى هاى آسیب شناسى قرار گیرد. علایم اختلال اعتیاد اینترنتى عبارتند از: مشکلات میان فردى و یا مشکلات به هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیت هاى مربوط به دوستان خانواده کار و یا مسئولیت هاى فردى، کناره گیرى پس از دست شستن از اینترنت، کج خلقى به هنگام تلاش براى دست کشیدن از اینترنت، آن لاین ماندن بیش از زمان برنامه ریزى شده، دروغ گفتن یا مخفى نگه داشتن زمان واقعى کار با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکى، بى توجهى به سلامت شخصى و بى خوابى یا کم خوابى و...
از طرفى دیگر افراد در صورت استفاده از اینترنت، نه تنها رفتارهایى متفاوت با الگوهاى رایج در جامعه از خود نشان مى دهند، بلکه نوع تفکرشان نیز با اکثریت افراد جامعه متفاوت مى شود. این گونه افراد فکر مى کنند که اینترنت تنها جایى است که آنها در آن احساس خوبى نسبت به خود و جهان اطراف دارند. افرادى که دچار اعتیاد به گپ زدن و گفت و گوى اینترنتى مى شوند، معمولا بیش از حدّ درگیرِ روابط اینترنتى اند و احتمال این که به مسائل غیر اخلاقى نیز آلوده شوند بالاست. دوستى اینترنتى خیلى سریع، اهمیّت و جایگاهِ روابط خانوادگى و دوستان قدیمى را مى گیرد، که این اعتیاد در اکثر موارد منجر به شکست ازدواج ها و بى ثباتى در روابط خانوادگى مى شود. از زمره عوامل موجد و یا مانع اعتیاد اینترنتى در میان نوجوانان و جوانان، نظارت و کنترلى است که والدین بر استفاده فرزندان از اینترنت اعمال مى کنند. مسئله اى که بارز است این است که معمولا خانواده ها نگاهى متعادل و منطقى پیرامون استفاده فرزندانشان از اینترنت نداشته و سیاست کاملا یک سویه نسبت به این موضوع در پیش مى گیرند، به طورى که براساس نتایج یونگ در سال 1377 معمولا والدین دربرخورد با استفاده فرزندانشان از اینترنت مایلند در یکى از دو دسته "سهل انگارى مهربانانه" و "تبعید قاطع یا مطلق" قرار بگیرند.
مردان عموما از اینترنت به عنوان ابزارى براى جست و جوى قدرت و پایگاه ارتباط استفاده کرده و موارد کاربرد اینترنت در میان آنها نیز شامل کسب اطلاعات بازى هاى تعاملى پرخاشگرانه اتاق هاى سکسى چت و هرزه نگارى بوده است اما استفاده زنان از اینترنت از اتاق هاى چت بیشتر به خاطر تشکیل دوستى هاى حمایت گرانه دوستیابى و اجتماعى شدن بوده است. 90 درصد از معتادان اینترنت به سایت هاى ارتباطى دو طرفه اعتیاد داشتند.
یونگ در مطالعه اى که روى معتادان به اینترنت انجام داد، به این نتیجه رسید که افراد با موقعیت اقتصادى و اجتماعى بالاتر و نیز افراد داراى تحصیلات بالاتر بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند. هم چنین، افرادى که وقت بیشترى دارند؛ مانند افرادى که در خانه هستند و دانشجویان در خوابگاه ها با احتمال بیشترى در معرض اینترنت مى باشند. از میان این افراد عمده ترین مواد مصرفى اینترنت عبارت بودند از: اتاق هاى چت، هرزه نگارى، خرید آن لاین و نامه الکترونیکى.
طى تحقیقاتى که در خصوص دلایل گرایش و استفاده اعتیاد آور افراد از اینترنت صورت گرفته، به این نتایج رسیدند که، افرادى که وقت زیادى را صرف استفاده از کامپیوتر مى کنند، کسانى هستند که در زندگى با مشکلاتى مواجه اند. در واقع، این افراد چون رغبتى به برخورد با مشکلات زندگى شان ندارند و مایل نیستند حتى با آنها رو به رو شوند، لذا به فعالیت اعتیاد آور در اینترنت مى پردازند و یا مرتبا براى نوشیدن آب به بیرون از اتاق مى روند.( زکایى و خطیبى فاخره،1385: 53)
اعتیاد به اینترنت، ضمن آن که معضلات کلّى که نوجوانان و جوانان را در هنگام دسترسى به اینترنت با آن روبرو مى شوند را تشدید مى کند، خود عاملِ مسائل و مصائب زیادى براى آنان مى شود. افزایش حضور در فضاى مجازى، تصوّر زندگى مجازى را جایگزین تصور زندگى واقعى مى کند و در عین حال، به خصوص نوجوانان به علت تاثیرپذیرى بیشتر به علت موقعیت سنى خویش درک خویش را از زندگى بر اساس فضاى مجازى تجربه شده تعریف مى کنند و در هنگام ارتباط با فضاى واقعى ممکن است یا توانایى درک آن فضا و برقرارى ارتباط با آن را از دست بدهند و یا در تلاش باشند که بر اساس مناسبات مجازى آن را تفسیر نمایند.
از سوى دیگر، حضور بیش اندازه در فضاى اینترنت باعث کاهش سطح مسئولیت پذیرى جوانان و نوجوانان و غفلت آنان از برنامه هاى آموزشى و تربیتى پیش بینى شده براى آنها مى گردد، که ادامه این وضعیت باعث عقب افتادن نوجوانان از سایر همسالانشان در برنامه هاى تحصیلى آنان مى گردد.
حضور در سایت هاى هرزه نگارى و پورنوگرافى
پورنوگرافى از بخش هاى بسیار رایج و پر جاذبه اینترنت براى نوجوانان و جوانان است. تعداد سایت هاى پورنوگرافى با عضویت رایگان، مشاهده و ایجاد ارتباط کامپیوترى در هر زمان و مکان، این موقعیت را به وجود آورده تا نوجوانان بتوانند به مسائلى دسترسى داشته باشند، که در محیط خانوادگى و اجتماع تقریباً امرى غیرممکن و ناپسند شمرده مى شود. این موضوع بر خلاف ظاهر آن که تصّور مى شود تنها یک کنجکاوى مطلق است و در هر زمان که نوجوان بخواهد مى تواند از آن دست بکشد، متأسفانه با واقعیتِ بیرونى مطابقت ندارد و مشاهده فیلم، عکس و یا مجّلات پورنوگرافى و تداوم آن عامل بروز گونه اى از عادت و سبب تخریب و صدمه ذهنى است و نوجوانان را تشویق خواهد کرد تا از نظر رفتارى حالت سلطه جو و پرخاشگر داشته باشند.
فروش نوارهاى ویدئویى و آلات و لوازم جنسى از طریق اینترنت، هشت درصد از فعالیت هاى تجارى امریکا را که افزون بر 18 میلیارد دلار است در بر مى گیرد. قشر جوان به خصوص نوجوانان در گروه سنى 12 تا 17 سال قربانیانِ عمده عاملان و دست اندرکاران چنین تجارت هنگفتى هستند. این گروهِ سنّى عامل اصلى ثبات حرفه پورنوگرافى است.(شبکه فن آورى اطلاعات ایران، 1384/07/03)
بر اساس اعلام "NCH" و تسکو تله کام "Tesco Telecoms" در سال 2006 میلادى، دو سوم از والدین، ناتوان از آگاهى از نحوه استفاده فرزندانشان از اینترنت هستند. در حقیقت، آنها به هیچ وجه نمى توانند ارتباطات اینترنتى فرزندانشان را کنترل کنند،که این مسئله به نگرانى حاد در میان والدین تبدیل شده است.
از سوى دیگر، از هر صد پدر و مادر، یک نفر از نحوه استفاده فرزندش از اینترنت نگران بوده و این نگرانى را به شکل هاى مختلف، اعم از منع استفاده از اینترنت ، تنبیه بدنى یا لفظى بروز مى دهند.
آمار تسکوتله کام نشان مى دهد که بسیارى از سایت هاى اینترنتى به کاربران اجازه مى دهند تا هر گونه پیغام یا تصویر، حتّى تصاویر و پیغام هاى غیر اخلاقى را به دیگران ارسال کنند، که بر همین اساس، شاخص ترین رده سنى که نامناسب ترین تصاویر و پیغام ها را ارسال مى کنند، رده سنى 15 تا 25 سال هستند. از طرفى، یک سوم از کودکان زیر یازده سال (عمدتاً پسر ) به دلیل کنجکاوى بیش از حد، حدّاقل دو تا سه بار در هفته از سایت هاى غیر اخلاقى دیدن کرده و تصاویر و پیغام هاى نامناسب و غیراخلاقى را دریافت و یا ارسال مى کنند. این در حالى است که اغلبِ والدینِ این کودکان از موضوع بى اطلاع بوده و گمان مى کنند فرزندشان براى اطلاع از جدیدترین بازى هاى کامپیوترى، کارتون و یا کتاب به اینترنت مراجعه مى کنند!
نتایج پژوهش هاى روانشناسان " مرکز مطالعات دانشگاه آکسفورد" نیز نشان مى دهد، که 10درصد از جوانان ، حدّاقل براى یکبار در روز به سایت هاى غیر اخلاقى مراجعه مى کنند، اما هیچ گونه پیغام یا تصویر نامناسبى را ارسال نمى کنند و تنها به دیدن تصاویر و یا خواندن پیغام ها بسنده مى کنند.میگنا دات آی آر.با نگاهى به آمارها مى توان دریافت که گرایش جوانان، نوجوانان و حتّى کودکان به بازدید از سایت هاى غیر اخلاقى بیش از استفاده صحیح آن ها از اینترنت است، اما تنها تفاوت، تفاوت در نحوه استفاده، زمان استفاده و شیوه هاى ارسال یا دریافت پیغام هاو تصاویر است.
بررسى نتایج پژوهش هاى روانشناسان دانشگاه تورنتو نشان مى دهد که کودکان بیشتر بعداز ظهرها و نوجوانان و جوانان ساعت هاى پایانى شب را براى مراجعه به اینترنت انتخاب مى کنند، که هر چه اشتیاق به بازدید از سایت هاى غیراخلاقى بیشتر باشد، زمان استفاده از اینترنت به سمت ساعت هاى پس از نیمه شب گرایش مى یابد.(احمدى، 1385: 12)
اثرات روانى حضور نوجوانان و جوانان در اینترنت و تأثیر آن بر رفتار این گروه سنى
گرچه به لحاظ روحى نیز، گشت و گذار در دنیاى اینترنت مى تواند بى تأثیر نباشد، اما زیادى آمار خشونت ها و جرم و جنایت نمى تواند بى ربط با آن باشد. در یک آمار جهانى که به تازگى منتشر شده است، گفته شده که افزایش 30 درصدى جرم و جنایت، تجاوز و خشونت، در نتیجه مراجعه افراد به سایت هاى ضداخلاقى است. "bebinnews.com ،21/8/1388".
از سوى دیگر، حضور در سایت هاى هرزه نگارى منجر به رفتارهاى عملى از سوى نوجوانان و جوانان مى گردد. تعداد قربانیان اینترنت در میان جوانان تعجب آور و غیر قابل قبول است. نتایج تحقیق و مطالعه دیوید فینکلور، کیمبرلى جى میشل و جانیس واکر از مرکز ملّى مطالعات قربانیان نوجوان الکساندریا در سایت www.netsmartz.org از 1051 نوجوان 10 تا 17 ساله آمریکایى که از اینترنت استفاده مى کنند نشان مى دهد:
از یک نفر از هر 5 نفر در سال گذشته، حداقل یک بار تقاضاى سکس شده است.
از یک نفر از هر 33 نفر، تقاضاى ملاقات حضورى و یا درخواست مکالمه تلفنى شده است.
به یک نفر از 4 نفر عکس هاى عریان نشان داده شده است.
یک نفر از 17 نفر مورد تهدید و یا ارعاب واقع شده است.
از 10 درصدِ کسانى که تقاضاى سکس شده است، تنها 3 درصد به مسئولان گزارش شده است. 14 درصد پسران و 16 درصد دختران حدّاقل یک دوست صمیمى و یا یک رابطه عاشقانه آنلاین داشته اند. (www.netsmartz.org)
نتایج حاصله از این پژوهش نشان مى دهد که حضور بدون نظارت والدین در اینترنت مى تواند زمینه ساز گسترش ارتکاب رفتارهاى جنسى در محدوده سنّى که از لحاظ قانونى و عرفى پذیرفته شده نیست گردد.
استفاده از اینترنت، افسردگى و انزواى اجتماعى نوجوانان
استفاده از اینترنت حتى مى تواند آثار و پیامدهاى منفى اى بر رفتارهاى جوانان و نوجوانان داشته باشد، اما این تاثیرها نیز به درستى و با روش هاى علمى در ایران مورد بررسى قرار نگرفته است. به عنوان مثال، بر اساس یک پژوهش با عنوان "نقش استفاده از اینترنت در افسردگى و انزواى اجتماعى نوجوانان"که توسط کریستوفر ساندرز انجام شده و نتایج آن در مجله Adolesence منتشر شده، پرسشنامه اى در اختیار 89 دانش آموز سال آخر دبیرستان قرار گرفته و درباره موارد زیر تحقیق شده است :
1- میزان استفاده از اینترنت: کم (کمتر از یک ساعت در روز)، متوسط (بین یک تا دو ساعت در روز)، زیاد (بیش از دو ساعت در روز).
2- ارتباط با مادر، پدر و همسالان.
3- افسردگى.
با توجه به نتایج به دست آمده، کسانى که نسبت به دیگران کمتر از اینترنت استفاده مى کردند، ارتباط بیشترى با مادر و دوستان خود داشتند. در این تحقیق، تنها گروه هاى کاربران زیاد و کم اینترنت مورد مقایسه قرار گرفتند. تحلیل مجذور خى نشان مى دهد که این گروه از نظر برخى عوامل دموگرافیک، مانند جنس، نژاد و جایگاه اقتصادى - اجتماعى با یکدیگر تفاوتى ندارند. هر یک از دو گروه کاربران زیاد و کمِ اینترنت با استفاده از آزمون هاى مستقل t از نظر درجات ارتباط و افسردگى مقایسه شدند. کاربران کم مصرف اینترنت در مقایسه با کاربران زیاد آن به طور چشم گیرى رابطه بهترى با مادران و دوستانشان داشتند، اما هیچ تفاوت قابل ملاحظه اى بین کاربران کم و کاربران زیاد اینترنت از نظر ارتباط با پدر و میزان افسردگى وجود نداشت. نتایج نشان مى دهد، که استفاده زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعى مرتبط است. بر عکس، کاربرانى که از اینترنت کمتر استفاده مى کنند، به طور قابل ملاحظه اى با مادر و دوستانشان ارتباط بیشترى دارند. البته این نتایج جهت گیرى خاصى را نشان نمى دهند؛ مثلاً نمى توان گفت، که آیا نوجوانانِ داراى ارتباطات ضعیف اجتماعى با گرایش به طرف فعالیت اینترنتى، ارتباطات اجتماعى خود کاهش مى دهند(معیدفر، 1384: 41)
اثرات مثبت استفاده از اینترنت در میان جوانان و نوجوانان
برشمردن اثرات منفى استفاده از اینترنت در میان نوجوانان و جوانان بدون اشاره به ویژگى ها و امتیازات مثبتى که مى تواند براى این گروه سنى به وجود بیاورد، نادیده گرفتن بخشى از اثرات این پدیده تکنولوژیک و مؤثر مى باشد. همان طور که پیش از این گفته شده، استفاده از اینترنت در میان نوجوانان و جوانان در صورتى که نظارت والدین را نداشته باشد، مى تواند منجر به بخشى از نابهنجارى هایى که در بالا بدانها اشاره گردید، شود. اما در صورت نظارت مسئولانه والدین که مى تواند با کمک و همراهى نرم افزارهاى ارزان قیمتى که هم مى توانند سایت هایى خاصى را براى حضور نوجوانان بلوکه نمایند و هم از این امکان برخوردارند که والدین پس از استفاده فرزندانشان امکان رصد کردن فعالیت آنان و سایت هایى که در آن حضور یافته اند را داشته باشند، زمینه ساز نظارت موثر بر فعالیت اینترنتى فرزندان باشند. این نظارت مى تواند ضمن جلوگیرى از ارتکاب افعال نامتناسب با سنّ نوجوانان، زمینه را براى سوق دادن آنها به استفاده هاى علمى ، پژوهشى و سرگرمى هاى مناسب فراهم نماید و استفاده از دریاى بى کران اطلاعات در اینترنت را براى نوجوانان و جوانان لذت بخش نماید.
زمینه هاى مختلفى براى حضور مفید و ارزشمند نوجوانان در اینترنت وجود دارد، که با هدایت و نظارت والدین مى تواند ضمن کمک به فراگیرى مهارت هاى مختلف زندگى و فراگیرى مناسب آموزش هاى مرتبط با تحصیلات آنها، ارتقاى سطح فرهنگى و تربیتى نوجوانان و جوانان را باعث شده و زمینه ساز افزایش سطح علمى این رده سنى گردد.
کمک والدین به حضور نوجوانان در سایت هاى دوستیابى مرتبط با فعالیت هاى فرهنگى و علمى که در نهایت منجر به فعالیت در فضاى واقعى و ارتباطات انسانى نیز گردد، از جمله کمک هایى است که منجر به افزایش توانمندى حضور اجتماعى نوجوانان و جوانان مى شود. سایت هاى مختص به این رده سنى که از سلامت اخلاقى برخوردار هستند، در اینترنت به فراوانى یافت مى شود و تنها نیازمند یافتن و برقرارى ارتباط با آنها مى باشد.
نتیجه گیرى:
اینترنت پدیده اى است که باید آن را شناخت. حسنى که اینترنت براى جوانان دارد، این است که آنها مى توانند بدون در نظر گرفتن آداب و رسوم و قیودات فرهنگى و اجتماعى، با دیگران ارتباط برقرار کنند و خیلى سریع از این موانع و سدها عبور کرده و بخشى از نیازهاى روانى خود براى برقرارى ارتباط با دیگران را برطرف کنند، که این امر به خودى خود امرى مثبت است، اما زمانى جنبه منفى این پدیده بروز مى کند که فرد، برقرارى ارتباط از طریق اینترنت را با ارتباط واقعى یکى بداند. چون مى تواند در فرد این توهم را به وجود آورد که مى تواند به هویّت خود آنطور که دوست دارد و به شکل فعال شکل دهد. اینترنت به خودى خود به وجود آورنده مشکلات ارتباطى نیست، بلکه توجه افرادى را جلب مى کند که مشکلات اجتماعى دارند، اما براى آنها راه حّلى پیدا نمى کنند. مثل این مى ماند که ما بگوییم: داروهاى افسردگى مولد این بیمارى هستند. پیش از ظهور داروهاى ضدّ افسردگى، افسردگى وجود داشت، اما وسیله اى براى تسکین یا درمان آن وجود نداشت. گسترش ارتباطات اینترنتى در میان جوانانِ ایران هم در واقع نشان دهنده بخشى از مشکلاتى است که آنها در جامعه با آن روبرو هستند.
از سوى دیگر، اینترنت، محدود به تأثیرات روانى نیست، بلکه همان گونه که بیان شد مى تواند تأثیرات رفتارى و عملىِ فراوانى را بر نوجوانان و جوانان به جاى بگذارد، که در صورت عدم کنترل و نظارت والدین، منجر به رفتارهای خشونت آمیز و همچنین خطرساز از سوى جوانان و نوجوانان گردد، که در مراحلى نیز غیر قابل کنترل مى گردد.
به هر تقدیر، به نظر مى رسد که در صورت نظارت و حضور والدین بر استفاده نوجوانان و جوانان از اینترنت نه تنها مى توان از تأثیرات منفى آن کاست، بلکه فضاى استفاده را به سمت هدفمندى و ارزشمندى هدایت نمود و آن را در راستاى ارتقاى سطح علمى و اخلاقى نوجوانان و جوانان کانالیزه کرد.
منابع:
1- محسنى، منوچهر؛ جامعه شناسى جامعه اطلاعاتى، تهران: دیدار، 1380.
2- دارنلى، جیمز؛ جهان شبکه اى: درآمدى بر نظریه و عمل در باب جامعه اطلاعاتى، ترجمه: نسرین امین دهقانى و دیگران، تهران: چاپار، 1384.
3- معیدفر، سعید، حبیب پور، کتابى، کرم، گنجى، احمد؛ اعتیاد اینترنتى، علل و پیامدهاى آن، فصلنامه رسانه، سال 16شماره 3، کلیدهاى همراهى و مراقبت از نوجوانان در اینترنت، انتشارات صابرین، 1384.
4- جلالى، على اکبر؛ نقش اینترنت در جهان آینده، پژوهش و سنجش، سال هفتم، شماره 21 و 1379 ز 22. آثار رفتارى اینترنت بر جوانان، روزنامه شاپرک، نسخه شماره 1834- 22/09/1388.
5- زکایى، محمّد سعید و خطیبى، فاخره؛ رابطه حضور در فضاى مجازى و هویت مدرن (پژوهشى در بین کاربران اینترنتى جوانان ایرانى) فصلنامه علوم اجتماعى، شماره 33، 1385 .
6- احمدى، احیا؛ نگاهى به استفاده از اینترنت در میان کودکان، نوجوانان وجوانان، برگرفته از اینترنت ، روزنامه همشهرى، بخش دانش، 6/9/1385 - شماره 4143.
7- جوانان و اینترنت، شبکه فن آورى اطلاعات ایران، 3/7/1384، www.iritn.com
.21 آبان 1388 ,8.www.bebinnews.com
www.netsmartz.org .9 نویسنده: زهرا احمدی منبع ماهنامه پگاه حوزه شماره 294
اینترنت و فضاى مجازى، به لحاظ کارکردشناسى، فضایى چند بعدى است که مى تواند همزمان اثرات مختلفى را در حوزه روانى، تربیتى، اخلاقى و در یک جمله در جنبه هاى مختلف زندگى افراد بر جاى بگذارد.
به همین لحاظ، شناخت ویژگى هاى موثر این پدیده تکنولوژیک سبب گسترش برنامه ریزى جهت کاستن از اثرات نامطلوب و افزایش بهره بردارى از ویژگى هاى مثبت آن مى گردد. نوجوانان و جوانان به دلیل موقعیت سنّى، اولا: تمایل بیشترى به تکنولوژى هاى مدرن نشان مى دهند؛ ثانیا: از پدیده هاى اطراف خود، به خصوص پدیده هاى مدرن زودتر و بیشتر متأثّر مى شوند؛ و ثالثاً : رفتارهاى خود را متناسب با موقعیت هایى که در آن قرار مى گیرند، تغییر مى دهند.
اینترنت یا فضاى مجازى، متشّکل از حدود 8 میلیارد سایت است، که از جمعیت کنونى جهان بیشتر مى باشند. بنابراین، در این فضاى گسترده و بى نهایت، انواع مختلفى از اطلاعات در اشکال مختلف متن، صوت، تصاویر ویدئویى، عکس و ... موجوداند، که از تنّوع بى نظیرى برخوردار مى باشند. این تنوع، از حوزه هاى علمى تا مذهب و سرگرمى و از آنجا تا ترویج خشونت و ترور و پورنوگرافى و آزار کودکان گسترانیده شده و به همین دلیل، سوالى که مطرح مى شود، این است که آیا فضاى مجازى براى جوانان به خودى خود فضایى خطرناک و خطرساز است، یا مفید و موقعیّت ساز.
بر این اساس، فرضیه اى طراحى مى شود که معتقد است: فضاى اینترنت متاثّر از نحوه استفاده از آن است، که اثرات خود را آشکار مى سازد و در مورد جوانان و نوجوانان، نحوه هدایت، کنترل و نظارت بر آنان مى باشد، که سبب ساز تاثیر مثبت یا منفى آن مى گردد.
مقدمه:
شبکه جهانى اینترنت، یکى از مهم ترین نوآورى هایى است که بعضى از نظریه پردازان براى تأکید بر اهمیت آن، تأثیرات این بزرگراه عظیم اطلاعاتى را مشابه با تأثیرات اختراع چاپ بر زندگى انسان ها ذکر کرده اند (محسنى، 1380: 20). اینترنت، منتقل کننده میلیون ها پیام است؛ پیام هایى که بر ارزش ها، نگرش ها و هویت فرهنگى کاربران آن در سطح خرد و بر نظام فرهنگى و سیاسى در سطح کلان تأثیر مى گذارد. این شبکه، از جنبه هاى گوناگون علمى، فرهنگى، اقتصادى و سیاسى قابل بررسى است. از بعد فرهنگى، این شبکه با تأکید بر مطالعه ارزش هاى سیاسى به عنوان بخشى از فرهنگ سیاسى و به ویژه با شیوه هاى علمى، اولین گام درجهت برنامه ریزى صحیح براى مدیریت تغییرات فرهنگى و سیاسى و جلوگیرى از تغییرات ناموزون در نظام اجتماعى است. به نظر جانسون، فناورى یکى از عوامل تغییر اجتماعى است، که از طریقِ ارتباط با اجزاى مختلف در درون نظام اجتماعى جوامع مختلف، به ویژه از طریق خرده نظام فرهنگى، موجب تغییراتى در نظام شخصیتى افراد در سطح فردى و نظام سیاسى در سطح کلان مى شود . ظهور شبکه جهانى اینترنت به عنوان یکى از برجسته ترین فناورى هاى ارتباطاتى و اطلاعاتى، نمایانگر پیشرفت فناورانه انسان امروزى است، که نقش آن در ایجاد و تغییرات اجتماعى و به ویژه تغییرات ارزشى، غیرقابل چشم پوشى است. در راستاى همین تغییرات است که به وجود آمدن واقعیت هاى نمادین در فضاى سایبر اینترنتى، زمینه لازم را براى شکل گیرى جوامع جدید سایبرى فراهم ساخته است.
فضاى آزاد اینترنتى، محّل حضور میلیون ها کنشگر اینترنتى است که مى توانند با تفسیرهاى نمادین در اینترنت: 1. به کنش فردى و جمعى متقابل بپردازند؛ 2. در اجتماعات مجازى حضور سایبرى داشته باشند؛ 3. گروه مجازى تشکیل بدهند؛ 4. با افراد دیگرى که از اینترنت استفاده مى کنند، به بحث آزاد در مورد موضوعات گوناگون بپردازند و در نهایت، از اطلاعات و اخبار موجود در سایت هاى اینترنتى به صورت گزینشى و بدون داشتن محدودیت هاى رسانه هاى دیگر -که بر خلاف اینترنت- عمدتاً یک سویه اند، استفاده کنند (جلالى، 1379: 96).
اینترنت، با وجود گستردگى و پیچیدگى اش، رسانه اى بسیار شخصى و خصوصى است. اینترنت از طریق پست الکترونیکى، ارتباط بین فردى از راه گروه هاى بحث و مانند آن (که ممکن است کاملاً آزاد، یا محدود به اعضا باشد) گفت وگو و تبادل نظر را تسهیل مى کند، و نیز دسترسى یک به چند به اطلاعات را - عمدتاً از طریق وب- ممکن مى سازد. اما حتى هنگامى که اینترنت به صورت مدل یک به چند عمل مى کند، داراى قابلیتى است، که اساساً آن را از دیگر رسانه هاى گروهى متمایز مى کند. این که همواره داراى پتانسیل تعاملى است، همین قابلیت تعاملى است که زمینه هاى تغییرات اجتماعى و اقتصادیِ متعاقب را برای آن فراهم می کند (دارنلی، 1384: 47)
رایج ترین موارد استفاده از اینترنت
1- استفاده از اطلاعاتِ گوناگون موجود در شبکه ها؛ ( به منظور انجام فعالیت هاى علمى و پژوهشى و دسترسى به کتاب ها و منابع کتابخانه اى )
2- انجام امور ادارى و تجارى؛
3- برقرارى ارتباط با سایرین به شیوه هاى گفتارى، نوشتارى و تصویرى؛ ( چت ، ایمیل و مکالمه تلفنى )
4- بهره مندى از برنامه هاى رادیویى و تلویزیونى؛
5- آموزش از راه دور؛ ( آموزش در خانه )
6- امروزه اینترنت در عرصه هاى مختلف علمى، آموزشى، زندگى اقتصادى؛ مثل شغل و امور بازرگانى و نیز زندگى اجتماعى و فرهنگ جامعه نقش بارزى ایفا مى کند.
اینترنت و جوانان و نوجوانان
اینترنت، وسیله اى است که همانند همه ابزارهاى دیگر، جنبه هاى مثبت و منفى دارد و قضاوت ما درباره آن، به نوع استفاده کاربران بستگى دارد. این پدیده، على رغم این که فرصت هاى مناسبى؛ از قبیلِ دست یابى به اطلاعات فراوان مورد نیاز، توسعه و تولید دانش براى ما فراهم مى آورد، تهدیدهایى را نیز متوجه ما مى کند و از آنجا که بیشترین کاربران آن را نوجوانان و جوانان تشکیل مى دهند، استفاده نادرست از آن مى تواند نیروى پویا، کارآمد و در نهایت، نظام اداره کشور را تهدید کند. بنابراین، لازم است هر چند مختصر و فهرست گونه، برخى از تهدیدها را مورد توجه قرار دهیم و دیگران را به بررسى هاى جدى تر و تحقیقات ارزنده تر در ابعاد مختلف و در آینده اى نه چندان دور فراخوانیم.
استفاده نادرست از اینترنت دو وجه متمایز دارد:" یکى این که کاربران در هدفمندى و میزان استفاده از آن تابع ضابطه و قاعده اى نباشند که در این صورت جوانان و نوجوانان عادت مى کنند، اوقات فراغت خود را به بیهودگى و بدون برنامه ریزى بگذرانند و این تصّور در ذهن آنها شکل مى گیرد که نهایت زندگى، چیزى جز بازى و سرگرمى و کام جویى نیست و وجه دوم، نوع بهره بردارى از آن و مراجعه به سایت هایى است که موارد ناهنجار و غیر اخلاقى را ترویج مى کنند، که از این طریق، هم هوّیت ملى فرد را مورد هجوم قرار مى دهند و هم به تخریب شخصیت اجتماعى و حوزه روانى او مى پردازند." (آثار رفتارى اینترنت بر جوانان، 1388/09/22)
همانطور که در بالا گفته شد، اینترنت استفاده هاى گوناگون و فراوانى دارد، لذا این که جوانان و نوجوانان هنگام اتصال به اینترنت و ورود به صفحات اینترنتى به دنبال چه محتوایى مى گردند، کاملا با محتواى سرچ شده توسط بزرگسالان متفاوت است.
بدون شک، میلیون ها جوان در حال حاضر از اینترنت استفاده مى کنند و هر سال میلیون ها نفرِ دیگر به جمع آنان اضافه مى شود. در شبکه جهانى، سایت هاى بسیارى که هدف آنها جذب و جلب توجه کودکان و نوجوانان به مسائل آموزشى و سرگرمى است، به فعالیت مشغول هستند.
بر خلاف چنین رشد عظیمِ اجتماعى، تحقیقات بسیار کمى در مورد چگونگى استفاده نوجوانان از سایت هاى اینترنت انجام شده است. نتیجه پژوهش هاى جاکوب نلسون با عنوان "مطالعات استفاده کنندگان 13 تا 17 ساله از اینترنت"، که در سایت www.useit.com قرار دارد، نشان مى دهد، که دلیل عمده استفاده نوجوانان از اینترنت در موارد ذیل خلاصه مى شود:
- انجام تکالیف و پروژه هاى درسى که از طرف معلم به آنها محول شده است؛
- گذراندن اوقات فراغت با مسائل گوناگونى که مورد علاقه آنهاست؛
- سرگرمى و وقت گذرانى؛ شامل گوش کردن، دانلود موزیک ، بازى هاى کامپیوترى و خواندن اخبار هنرى و ورزشى؛
- تحقیق در مورد بهداشت و سلامت فردى، که ازدر میان گذاشتن آن با دیگران خجالت مى کشند؛
- یافتن قیمت اجناس و اقلامى که در آینده تصمیم و یا آرزوى خریدِ آن را دارند. (شبکه اطلاعات فن آورى ایران، 1389/08/05)
بررسى نتایجى که در تحقیق جاکوب نلسون دیده مى شود، نشان مى دهد که نوجوانان اکثر وقت خود در وبگردى را متّوجه حضورى سرگرم کننده مى کنند و به همین جهت به جز در مورد اول که درصد کمى از وقت جوانان و نوجوانان به هنگام حضور در اینترنت را تشکیل مى دهد، در باقى موارد، به دنبال موارد سرگرم کننده و اکثراً جذاب و رنگارنگ موجود در اینترنت هستند.
بنابراین، مى توان مضرات حضور فعال جوانان در اینترنت را به چند بخش تقسیم و سپس به تفصیل در خصوص آنان سخن گفت. از مهم ترین مسائلى که براى جوانان و نوجوانان تهدید محسوب مى شود، مى توان به اعتیاد به اینترنت، ورود به سایت هاى هرزه نگارى و پورنوگرافى، آشنایى با محتواهایى که مقتضاى سنِّ جوانى و نوجوانى نیست، حضور در سایت هاى مشّوق و مروّج مواد مخدر و روانگردان و دعوت به آنها، دعوت شدن به اتخاذ تصمیمات و رفتارهاى مخالف با عرف و متضاد با ارزش هاى جامعه، شبیهِ دعوت به خودکشىِ دسته جمعى و ... اشاره کرد.
اعتیاد به اینترنت
اختلال اعتیادِ اینترنتى، نوع اختلال روان شناختى اجتماعى است که از مشّخصه هاى آن کناره گیرى اختلالات عاطفى و از هم گیسختگى روابط اجتماعى است. به هر حال، پدیده اعتیاد اینترنتى هم زمان با افزایش دسترسى روزانه مردم به منابع آن لاین شایع تر مى شود. اعتیاد اینترنتى، انسان ها را به افرادى رها شده تبدیل کرده و بر روابط اجتماعى آنها تاثیر مى گذارد.
افرادى؛ همچون "یونگ" و سایر روان شناسان معتقدند که زیاده روى در استفاده از اینترنت مى تواند براى سلامت فکرى و فیزیکى شخص خطرناک باشد. اعتیاد به اینترنت، کارکرد انطباقى شخص را مختل مى کند و اگر شخصى به اینترنت معتاد شود، کارکردهاى وى غیر انطباقى مى شوند. متخصّصان در زمینه آسیب شناسى، محدودترین تعریف را براى طبقه بندى استفاده از اینترنت ارائه مى دهند، به طورى که چنانچه فرد در هفته 2 تا 3 ساعت از اینترنت استفاده کند، یک کاربر معمولى و چنانچه میزان استفاده او از اینترنت به 58 ساعت و یا بیشتر برسد، کاربرى است که باید مورد بررسى هاى آسیب شناسى قرار گیرد. علایم اختلال اعتیاد اینترنتى عبارتند از: مشکلات میان فردى و یا مشکلات به هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیت هاى مربوط به دوستان خانواده کار و یا مسئولیت هاى فردى، کناره گیرى پس از دست شستن از اینترنت، کج خلقى به هنگام تلاش براى دست کشیدن از اینترنت، آن لاین ماندن بیش از زمان برنامه ریزى شده، دروغ گفتن یا مخفى نگه داشتن زمان واقعى کار با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکى، بى توجهى به سلامت شخصى و بى خوابى یا کم خوابى و...
از طرفى دیگر افراد در صورت استفاده از اینترنت، نه تنها رفتارهایى متفاوت با الگوهاى رایج در جامعه از خود نشان مى دهند، بلکه نوع تفکرشان نیز با اکثریت افراد جامعه متفاوت مى شود. این گونه افراد فکر مى کنند که اینترنت تنها جایى است که آنها در آن احساس خوبى نسبت به خود و جهان اطراف دارند. افرادى که دچار اعتیاد به گپ زدن و گفت و گوى اینترنتى مى شوند، معمولا بیش از حدّ درگیرِ روابط اینترنتى اند و احتمال این که به مسائل غیر اخلاقى نیز آلوده شوند بالاست. دوستى اینترنتى خیلى سریع، اهمیّت و جایگاهِ روابط خانوادگى و دوستان قدیمى را مى گیرد، که این اعتیاد در اکثر موارد منجر به شکست ازدواج ها و بى ثباتى در روابط خانوادگى مى شود. از زمره عوامل موجد و یا مانع اعتیاد اینترنتى در میان نوجوانان و جوانان، نظارت و کنترلى است که والدین بر استفاده فرزندان از اینترنت اعمال مى کنند. مسئله اى که بارز است این است که معمولا خانواده ها نگاهى متعادل و منطقى پیرامون استفاده فرزندانشان از اینترنت نداشته و سیاست کاملا یک سویه نسبت به این موضوع در پیش مى گیرند، به طورى که براساس نتایج یونگ در سال 1377 معمولا والدین دربرخورد با استفاده فرزندانشان از اینترنت مایلند در یکى از دو دسته "سهل انگارى مهربانانه" و "تبعید قاطع یا مطلق" قرار بگیرند.
مردان عموما از اینترنت به عنوان ابزارى براى جست و جوى قدرت و پایگاه ارتباط استفاده کرده و موارد کاربرد اینترنت در میان آنها نیز شامل کسب اطلاعات بازى هاى تعاملى پرخاشگرانه اتاق هاى سکسى چت و هرزه نگارى بوده است اما استفاده زنان از اینترنت از اتاق هاى چت بیشتر به خاطر تشکیل دوستى هاى حمایت گرانه دوستیابى و اجتماعى شدن بوده است. 90 درصد از معتادان اینترنت به سایت هاى ارتباطى دو طرفه اعتیاد داشتند.
یونگ در مطالعه اى که روى معتادان به اینترنت انجام داد، به این نتیجه رسید که افراد با موقعیت اقتصادى و اجتماعى بالاتر و نیز افراد داراى تحصیلات بالاتر بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند. هم چنین، افرادى که وقت بیشترى دارند؛ مانند افرادى که در خانه هستند و دانشجویان در خوابگاه ها با احتمال بیشترى در معرض اینترنت مى باشند. از میان این افراد عمده ترین مواد مصرفى اینترنت عبارت بودند از: اتاق هاى چت، هرزه نگارى، خرید آن لاین و نامه الکترونیکى.
طى تحقیقاتى که در خصوص دلایل گرایش و استفاده اعتیاد آور افراد از اینترنت صورت گرفته، به این نتایج رسیدند که، افرادى که وقت زیادى را صرف استفاده از کامپیوتر مى کنند، کسانى هستند که در زندگى با مشکلاتى مواجه اند. در واقع، این افراد چون رغبتى به برخورد با مشکلات زندگى شان ندارند و مایل نیستند حتى با آنها رو به رو شوند، لذا به فعالیت اعتیاد آور در اینترنت مى پردازند و یا مرتبا براى نوشیدن آب به بیرون از اتاق مى روند.( زکایى و خطیبى فاخره،1385: 53)
اعتیاد به اینترنت، ضمن آن که معضلات کلّى که نوجوانان و جوانان را در هنگام دسترسى به اینترنت با آن روبرو مى شوند را تشدید مى کند، خود عاملِ مسائل و مصائب زیادى براى آنان مى شود. افزایش حضور در فضاى مجازى، تصوّر زندگى مجازى را جایگزین تصور زندگى واقعى مى کند و در عین حال، به خصوص نوجوانان به علت تاثیرپذیرى بیشتر به علت موقعیت سنى خویش درک خویش را از زندگى بر اساس فضاى مجازى تجربه شده تعریف مى کنند و در هنگام ارتباط با فضاى واقعى ممکن است یا توانایى درک آن فضا و برقرارى ارتباط با آن را از دست بدهند و یا در تلاش باشند که بر اساس مناسبات مجازى آن را تفسیر نمایند.
از سوى دیگر، حضور بیش اندازه در فضاى اینترنت باعث کاهش سطح مسئولیت پذیرى جوانان و نوجوانان و غفلت آنان از برنامه هاى آموزشى و تربیتى پیش بینى شده براى آنها مى گردد، که ادامه این وضعیت باعث عقب افتادن نوجوانان از سایر همسالانشان در برنامه هاى تحصیلى آنان مى گردد.
حضور در سایت هاى هرزه نگارى و پورنوگرافى
پورنوگرافى از بخش هاى بسیار رایج و پر جاذبه اینترنت براى نوجوانان و جوانان است. تعداد سایت هاى پورنوگرافى با عضویت رایگان، مشاهده و ایجاد ارتباط کامپیوترى در هر زمان و مکان، این موقعیت را به وجود آورده تا نوجوانان بتوانند به مسائلى دسترسى داشته باشند، که در محیط خانوادگى و اجتماع تقریباً امرى غیرممکن و ناپسند شمرده مى شود. این موضوع بر خلاف ظاهر آن که تصّور مى شود تنها یک کنجکاوى مطلق است و در هر زمان که نوجوان بخواهد مى تواند از آن دست بکشد، متأسفانه با واقعیتِ بیرونى مطابقت ندارد و مشاهده فیلم، عکس و یا مجّلات پورنوگرافى و تداوم آن عامل بروز گونه اى از عادت و سبب تخریب و صدمه ذهنى است و نوجوانان را تشویق خواهد کرد تا از نظر رفتارى حالت سلطه جو و پرخاشگر داشته باشند.
فروش نوارهاى ویدئویى و آلات و لوازم جنسى از طریق اینترنت، هشت درصد از فعالیت هاى تجارى امریکا را که افزون بر 18 میلیارد دلار است در بر مى گیرد. قشر جوان به خصوص نوجوانان در گروه سنى 12 تا 17 سال قربانیانِ عمده عاملان و دست اندرکاران چنین تجارت هنگفتى هستند. این گروهِ سنّى عامل اصلى ثبات حرفه پورنوگرافى است.(شبکه فن آورى اطلاعات ایران، 1384/07/03)
بر اساس اعلام "NCH" و تسکو تله کام "Tesco Telecoms" در سال 2006 میلادى، دو سوم از والدین، ناتوان از آگاهى از نحوه استفاده فرزندانشان از اینترنت هستند. در حقیقت، آنها به هیچ وجه نمى توانند ارتباطات اینترنتى فرزندانشان را کنترل کنند،که این مسئله به نگرانى حاد در میان والدین تبدیل شده است.
از سوى دیگر، از هر صد پدر و مادر، یک نفر از نحوه استفاده فرزندش از اینترنت نگران بوده و این نگرانى را به شکل هاى مختلف، اعم از منع استفاده از اینترنت ، تنبیه بدنى یا لفظى بروز مى دهند.
آمار تسکوتله کام نشان مى دهد که بسیارى از سایت هاى اینترنتى به کاربران اجازه مى دهند تا هر گونه پیغام یا تصویر، حتّى تصاویر و پیغام هاى غیر اخلاقى را به دیگران ارسال کنند، که بر همین اساس، شاخص ترین رده سنى که نامناسب ترین تصاویر و پیغام ها را ارسال مى کنند، رده سنى 15 تا 25 سال هستند. از طرفى، یک سوم از کودکان زیر یازده سال (عمدتاً پسر ) به دلیل کنجکاوى بیش از حد، حدّاقل دو تا سه بار در هفته از سایت هاى غیر اخلاقى دیدن کرده و تصاویر و پیغام هاى نامناسب و غیراخلاقى را دریافت و یا ارسال مى کنند. این در حالى است که اغلبِ والدینِ این کودکان از موضوع بى اطلاع بوده و گمان مى کنند فرزندشان براى اطلاع از جدیدترین بازى هاى کامپیوترى، کارتون و یا کتاب به اینترنت مراجعه مى کنند!
نتایج پژوهش هاى روانشناسان " مرکز مطالعات دانشگاه آکسفورد" نیز نشان مى دهد، که 10درصد از جوانان ، حدّاقل براى یکبار در روز به سایت هاى غیر اخلاقى مراجعه مى کنند، اما هیچ گونه پیغام یا تصویر نامناسبى را ارسال نمى کنند و تنها به دیدن تصاویر و یا خواندن پیغام ها بسنده مى کنند.میگنا دات آی آر.با نگاهى به آمارها مى توان دریافت که گرایش جوانان، نوجوانان و حتّى کودکان به بازدید از سایت هاى غیر اخلاقى بیش از استفاده صحیح آن ها از اینترنت است، اما تنها تفاوت، تفاوت در نحوه استفاده، زمان استفاده و شیوه هاى ارسال یا دریافت پیغام هاو تصاویر است.
بررسى نتایج پژوهش هاى روانشناسان دانشگاه تورنتو نشان مى دهد که کودکان بیشتر بعداز ظهرها و نوجوانان و جوانان ساعت هاى پایانى شب را براى مراجعه به اینترنت انتخاب مى کنند، که هر چه اشتیاق به بازدید از سایت هاى غیراخلاقى بیشتر باشد، زمان استفاده از اینترنت به سمت ساعت هاى پس از نیمه شب گرایش مى یابد.(احمدى، 1385: 12)
اثرات روانى حضور نوجوانان و جوانان در اینترنت و تأثیر آن بر رفتار این گروه سنى
گرچه به لحاظ روحى نیز، گشت و گذار در دنیاى اینترنت مى تواند بى تأثیر نباشد، اما زیادى آمار خشونت ها و جرم و جنایت نمى تواند بى ربط با آن باشد. در یک آمار جهانى که به تازگى منتشر شده است، گفته شده که افزایش 30 درصدى جرم و جنایت، تجاوز و خشونت، در نتیجه مراجعه افراد به سایت هاى ضداخلاقى است. "bebinnews.com ،21/8/1388".
از سوى دیگر، حضور در سایت هاى هرزه نگارى منجر به رفتارهاى عملى از سوى نوجوانان و جوانان مى گردد. تعداد قربانیان اینترنت در میان جوانان تعجب آور و غیر قابل قبول است. نتایج تحقیق و مطالعه دیوید فینکلور، کیمبرلى جى میشل و جانیس واکر از مرکز ملّى مطالعات قربانیان نوجوان الکساندریا در سایت www.netsmartz.org از 1051 نوجوان 10 تا 17 ساله آمریکایى که از اینترنت استفاده مى کنند نشان مى دهد:
از یک نفر از هر 5 نفر در سال گذشته، حداقل یک بار تقاضاى سکس شده است.
از یک نفر از هر 33 نفر، تقاضاى ملاقات حضورى و یا درخواست مکالمه تلفنى شده است.
به یک نفر از 4 نفر عکس هاى عریان نشان داده شده است.
یک نفر از 17 نفر مورد تهدید و یا ارعاب واقع شده است.
از 10 درصدِ کسانى که تقاضاى سکس شده است، تنها 3 درصد به مسئولان گزارش شده است. 14 درصد پسران و 16 درصد دختران حدّاقل یک دوست صمیمى و یا یک رابطه عاشقانه آنلاین داشته اند. (www.netsmartz.org)
نتایج حاصله از این پژوهش نشان مى دهد که حضور بدون نظارت والدین در اینترنت مى تواند زمینه ساز گسترش ارتکاب رفتارهاى جنسى در محدوده سنّى که از لحاظ قانونى و عرفى پذیرفته شده نیست گردد.
استفاده از اینترنت، افسردگى و انزواى اجتماعى نوجوانان
استفاده از اینترنت حتى مى تواند آثار و پیامدهاى منفى اى بر رفتارهاى جوانان و نوجوانان داشته باشد، اما این تاثیرها نیز به درستى و با روش هاى علمى در ایران مورد بررسى قرار نگرفته است. به عنوان مثال، بر اساس یک پژوهش با عنوان "نقش استفاده از اینترنت در افسردگى و انزواى اجتماعى نوجوانان"که توسط کریستوفر ساندرز انجام شده و نتایج آن در مجله Adolesence منتشر شده، پرسشنامه اى در اختیار 89 دانش آموز سال آخر دبیرستان قرار گرفته و درباره موارد زیر تحقیق شده است :
1- میزان استفاده از اینترنت: کم (کمتر از یک ساعت در روز)، متوسط (بین یک تا دو ساعت در روز)، زیاد (بیش از دو ساعت در روز).
2- ارتباط با مادر، پدر و همسالان.
3- افسردگى.
با توجه به نتایج به دست آمده، کسانى که نسبت به دیگران کمتر از اینترنت استفاده مى کردند، ارتباط بیشترى با مادر و دوستان خود داشتند. در این تحقیق، تنها گروه هاى کاربران زیاد و کم اینترنت مورد مقایسه قرار گرفتند. تحلیل مجذور خى نشان مى دهد که این گروه از نظر برخى عوامل دموگرافیک، مانند جنس، نژاد و جایگاه اقتصادى - اجتماعى با یکدیگر تفاوتى ندارند. هر یک از دو گروه کاربران زیاد و کمِ اینترنت با استفاده از آزمون هاى مستقل t از نظر درجات ارتباط و افسردگى مقایسه شدند. کاربران کم مصرف اینترنت در مقایسه با کاربران زیاد آن به طور چشم گیرى رابطه بهترى با مادران و دوستانشان داشتند، اما هیچ تفاوت قابل ملاحظه اى بین کاربران کم و کاربران زیاد اینترنت از نظر ارتباط با پدر و میزان افسردگى وجود نداشت. نتایج نشان مى دهد، که استفاده زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعى مرتبط است. بر عکس، کاربرانى که از اینترنت کمتر استفاده مى کنند، به طور قابل ملاحظه اى با مادر و دوستانشان ارتباط بیشترى دارند. البته این نتایج جهت گیرى خاصى را نشان نمى دهند؛ مثلاً نمى توان گفت، که آیا نوجوانانِ داراى ارتباطات ضعیف اجتماعى با گرایش به طرف فعالیت اینترنتى، ارتباطات اجتماعى خود کاهش مى دهند(معیدفر، 1384: 41)
اثرات مثبت استفاده از اینترنت در میان جوانان و نوجوانان
برشمردن اثرات منفى استفاده از اینترنت در میان نوجوانان و جوانان بدون اشاره به ویژگى ها و امتیازات مثبتى که مى تواند براى این گروه سنى به وجود بیاورد، نادیده گرفتن بخشى از اثرات این پدیده تکنولوژیک و مؤثر مى باشد. همان طور که پیش از این گفته شده، استفاده از اینترنت در میان نوجوانان و جوانان در صورتى که نظارت والدین را نداشته باشد، مى تواند منجر به بخشى از نابهنجارى هایى که در بالا بدانها اشاره گردید، شود. اما در صورت نظارت مسئولانه والدین که مى تواند با کمک و همراهى نرم افزارهاى ارزان قیمتى که هم مى توانند سایت هایى خاصى را براى حضور نوجوانان بلوکه نمایند و هم از این امکان برخوردارند که والدین پس از استفاده فرزندانشان امکان رصد کردن فعالیت آنان و سایت هایى که در آن حضور یافته اند را داشته باشند، زمینه ساز نظارت موثر بر فعالیت اینترنتى فرزندان باشند. این نظارت مى تواند ضمن جلوگیرى از ارتکاب افعال نامتناسب با سنّ نوجوانان، زمینه را براى سوق دادن آنها به استفاده هاى علمى ، پژوهشى و سرگرمى هاى مناسب فراهم نماید و استفاده از دریاى بى کران اطلاعات در اینترنت را براى نوجوانان و جوانان لذت بخش نماید.
زمینه هاى مختلفى براى حضور مفید و ارزشمند نوجوانان در اینترنت وجود دارد، که با هدایت و نظارت والدین مى تواند ضمن کمک به فراگیرى مهارت هاى مختلف زندگى و فراگیرى مناسب آموزش هاى مرتبط با تحصیلات آنها، ارتقاى سطح فرهنگى و تربیتى نوجوانان و جوانان را باعث شده و زمینه ساز افزایش سطح علمى این رده سنى گردد.
کمک والدین به حضور نوجوانان در سایت هاى دوستیابى مرتبط با فعالیت هاى فرهنگى و علمى که در نهایت منجر به فعالیت در فضاى واقعى و ارتباطات انسانى نیز گردد، از جمله کمک هایى است که منجر به افزایش توانمندى حضور اجتماعى نوجوانان و جوانان مى شود. سایت هاى مختص به این رده سنى که از سلامت اخلاقى برخوردار هستند، در اینترنت به فراوانى یافت مى شود و تنها نیازمند یافتن و برقرارى ارتباط با آنها مى باشد.
نتیجه گیرى:
اینترنت پدیده اى است که باید آن را شناخت. حسنى که اینترنت براى جوانان دارد، این است که آنها مى توانند بدون در نظر گرفتن آداب و رسوم و قیودات فرهنگى و اجتماعى، با دیگران ارتباط برقرار کنند و خیلى سریع از این موانع و سدها عبور کرده و بخشى از نیازهاى روانى خود براى برقرارى ارتباط با دیگران را برطرف کنند، که این امر به خودى خود امرى مثبت است، اما زمانى جنبه منفى این پدیده بروز مى کند که فرد، برقرارى ارتباط از طریق اینترنت را با ارتباط واقعى یکى بداند. چون مى تواند در فرد این توهم را به وجود آورد که مى تواند به هویّت خود آنطور که دوست دارد و به شکل فعال شکل دهد. اینترنت به خودى خود به وجود آورنده مشکلات ارتباطى نیست، بلکه توجه افرادى را جلب مى کند که مشکلات اجتماعى دارند، اما براى آنها راه حّلى پیدا نمى کنند. مثل این مى ماند که ما بگوییم: داروهاى افسردگى مولد این بیمارى هستند. پیش از ظهور داروهاى ضدّ افسردگى، افسردگى وجود داشت، اما وسیله اى براى تسکین یا درمان آن وجود نداشت. گسترش ارتباطات اینترنتى در میان جوانانِ ایران هم در واقع نشان دهنده بخشى از مشکلاتى است که آنها در جامعه با آن روبرو هستند.
از سوى دیگر، اینترنت، محدود به تأثیرات روانى نیست، بلکه همان گونه که بیان شد مى تواند تأثیرات رفتارى و عملىِ فراوانى را بر نوجوانان و جوانان به جاى بگذارد، که در صورت عدم کنترل و نظارت والدین، منجر به رفتارهای خشونت آمیز و همچنین خطرساز از سوى جوانان و نوجوانان گردد، که در مراحلى نیز غیر قابل کنترل مى گردد.
به هر تقدیر، به نظر مى رسد که در صورت نظارت و حضور والدین بر استفاده نوجوانان و جوانان از اینترنت نه تنها مى توان از تأثیرات منفى آن کاست، بلکه فضاى استفاده را به سمت هدفمندى و ارزشمندى هدایت نمود و آن را در راستاى ارتقاى سطح علمى و اخلاقى نوجوانان و جوانان کانالیزه کرد.
منابع:
1- محسنى، منوچهر؛ جامعه شناسى جامعه اطلاعاتى، تهران: دیدار، 1380.
2- دارنلى، جیمز؛ جهان شبکه اى: درآمدى بر نظریه و عمل در باب جامعه اطلاعاتى، ترجمه: نسرین امین دهقانى و دیگران، تهران: چاپار، 1384.
3- معیدفر، سعید، حبیب پور، کتابى، کرم، گنجى، احمد؛ اعتیاد اینترنتى، علل و پیامدهاى آن، فصلنامه رسانه، سال 16شماره 3، کلیدهاى همراهى و مراقبت از نوجوانان در اینترنت، انتشارات صابرین، 1384.
4- جلالى، على اکبر؛ نقش اینترنت در جهان آینده، پژوهش و سنجش، سال هفتم، شماره 21 و 1379 ز 22. آثار رفتارى اینترنت بر جوانان، روزنامه شاپرک، نسخه شماره 1834- 22/09/1388.
5- زکایى، محمّد سعید و خطیبى، فاخره؛ رابطه حضور در فضاى مجازى و هویت مدرن (پژوهشى در بین کاربران اینترنتى جوانان ایرانى) فصلنامه علوم اجتماعى، شماره 33، 1385 .
6- احمدى، احیا؛ نگاهى به استفاده از اینترنت در میان کودکان، نوجوانان وجوانان، برگرفته از اینترنت ، روزنامه همشهرى، بخش دانش، 6/9/1385 - شماره 4143.
7- جوانان و اینترنت، شبکه فن آورى اطلاعات ایران، 3/7/1384، www.iritn.com
.21 آبان 1388 ,8.www.bebinnews.com
www.netsmartz.org .9 نویسنده: زهرا احمدی منبع ماهنامه پگاه حوزه شماره 294
