شیوع اعتیاد 2 برابر شده است

مساله اعتیاد یکی از معضلات مهم در جامعه ایران است، انواع مختلفی هم دارد که اعتیاد به مواد مخدر سنتی مثل حشیش، تریاک، هروئین، مواد روانگردان و صنعتی جدید مثل شیشه و قرص های روانگردان، الکل و اعتیاد به مواد سبک تر مثل سیگار و قلیان از جمله آن است.
هر از گاهی نیز آماری از وضعیت اعتیاد در کشور منتشر می شود و معمولا اتفاق نظری هم روی آمارها نیست.
هر چه هست، پدیده اعتیاد، مساله مهم اجتماعی به شمار می آید، ریشه هایی دارد و حتما راه حل هایی هم باید برای آن پیدا کرد، راه حل هایی که گر چه هنوز عملی نشده اند اما حداقل باید بتوانند از بدتر شدن وضعیت جلوگیری کنند.

برای بررسی این موضوع به گفت و گو با جعفر بوالهری، روانپزشک و رئیس انستیتو روانپزشکی تهران نشستیم که مشروح آن بدین شرح است:

**وضعیت اعتیاد و روند تغییرات آن را در کشور چطور می بینید؟
بوالهری: به نظر من هر فردی که حتی یک بار لب به سیگار، قلیان، مواد مخدر یا روانگردان می زند،حتی اگر معتاد نشده باشد، اما یک مصرف کننده است و برای خودش، خانواده اش و جامعه خطرناک است و باید برای او برنامه داشته باشیم.
شواهد نشان می دهد، وضعیت اعتیاد در ایران رو به بدتر شدن است، رشد شتابنده و افزایش یابنده ای دارد و این مساله به همه انواع اعتیاد اعم از سبک و سنگین و مواد سنتی و صنعتی مربوط می شود.

** رشد اعتیاد در ایران چقدر است؟
بوالهری: برآورد عددی از رشد اعتیاد در کشور نداریم، چون متولیان اعلام آمار، اعداد و ارقام را پنهان می کنند و حتی در اختیار متخصصان نیز قرار نمی دهند.

** در انستیتو روانپزشکی بررسی شیوع شناسی نداشته اید؟
بوالهری: نه، سال هاست که مطالعه ایپدمیولوژیک(شیوع یابی) در این موضوع را به انستیتو روانپزشکی تهران نداده اند و مطالعات انجام شده در مراکز دیگر را هم منتشر نکرده اند ولی من به عنوان یک متخصص که سال هاست روی مسائل اجتماعی ایران تحقیق می کنم معتقدم، شیوع اعتیاد در کشور طی یک دهه گذشته بین 2تا سه برابر شده است و این رشد، شامل اعتیاد به انواع مواد سبک و سنگین مربوط می شود.

** یک دهه گذشته شیوع اعتیاد در ایران چقدر بوده است؟
بوالهری: یک عددی را به صورت دستوری به ما گفته اند که اعلام کنیم که همان آمار شیوع یک میلیون و دویست تا یک میلیون و سیصد هزار تن است .

**رقمی که شما به عنوان رئیس انستیتو روانپزشکی به آن معتقدید و آن را رقم واقعی تری برای شیوع اعتیاد می دانید، چقدر است؟
بوالهری: تحقیقی که خود من 10 سال پیش درباره شیوع اعتیاد اعم از اعتیاد به سیگار، قلیان، مواد مخدر و مواد روانگردان انجام دادم، نشان داد که حدود 17 تا 20 درصد جامعه در یک دهه پیش حداقل یک بار در طول عمرشان به این مواد لب زده اند، البته اگر آمار مصرف در یک ماه گذشته یا یک هفته گذشته را در نظر بگیریم، این رقم کم تر می شود.

**شیوع مصرف الکل را هم بررسی کرده بودید؟
بوالهری: بله؛ از نتایج آن تحقیق خاطرم هست که شیوع حداقل یک بار مصرف الکل در طول زندگی افراد نیز حدود هفت درصد بود یعنی حدود هفت درصد مردم در 10 سال پیش، حداقل یک بار الکل مصرف کرده بودند و قطعا این آمار اکنون بیشتر شده است.

** هفت درصد کل جامعه؟
بوالهری: نه؛ هفت درصد جوانان.

** راه حل مقابله با پدیده اعتیاد را چه می دانید؟
بوالهری: معتقدم، بیان این آمارها دردی را دوا نمی کند و خیلی مهم نیستند،مهم این است که برای افرادی که در معرض مصرف این مواد هستند، خدمات لازم را ارائه کنیم، ارائه خدمات مشاوره به این افراد در کشور بسیار ضعیف است.
هر چقدر خدمات آرامش بخش و سلامت بخش به مردم ندهیم و در این زمینه کم کاری کنیم، مردم و جوانان بیشتری به سمت مصرف مواد اعتیاد آور می روند.

**بله ولی باید خدمات پیشگیرانه را خیلی قبل از زمان آستانه مصرف ببریم.
بوالهری: بله، درست است، ولی باید برای افرادی که در شرایط بحران روانی قرار دارند و نیاز به خدمات مشاوره ای دارند هم باید برنامه داشته باشیم، باید یک خط ملی مشاوره روانی در کشور داشته باشیم که یکسری افراد متخصص آموزش دیده پشت خط باشند و بتوانند افراد را قانع کنند که سراغ الکل و مواد نروند و در شرایط بحران روانی سراغ کارهای دیگری بروند.

** اگر بخواهیم خدمات پیشگیرانه را عقب تر از زمان بحران روانی ببریم، باید چه کار بکنیم؟
بوالهری: باید آموزش مهارت های زندگی را در جامعه گسترش دهیم، 20 سال پیش در انستیتو روانپزشکی تهران مدل آموزش مهارت های زندگی، کنترل خشم، کنترل ارتباط و مراقبت از فرزند را طراحی کردیم و در اختیار وزارت بهداشت، بهزیستی و وزارت آموزش و پرورش قرار دادیم، اینکه چقدر از آن استفاده کردند، مردم چقدر این آموزش ها را در مدرسه یا جاهای دیگر به دست آورده اند، چقدر مردم یاد گرفته اند که هنگام عصبانیت و خشم به جای پناه بردن به مواد به ذکر، دعا، توکل، ورزش و صبر پناه ببرند، چنین آموزش هایی در جامعه اصلا وجود ندارد.
متخصصان نیز باید روش های ارتباط با بیماران و افراد در معرض خطر را بلد باشند، یک متخصص داخلی باید بداند که اگر فردی با ناراحتی زخم معده مراجعه کرد، اول سراغ آنژیوگرافی و آزمایش های گرانقیمت و سرسام آور که هزینه های آن به دولت و مردم تحمیل می شود، نروند و اول مشکل استرس را بررسی کنند.
کدام یک از متخصصان کشور، الفبای کار با مراجعه کنندگان را می دانند؛ یعنی به آنها لبخند برنند و احترام بگذارند و به فرد مراجعه کننده، بگویند آرامش داشته باش، مشکل را بررسی می کنیم. این قبیل خدمات را در کشور نداریم.
این همه آمار بیماری های قلبی و تصادفات رانندگی را نگاه کنید، کجا به مردم خدمات روانشناسی ارائه کرده ایم که بتوانندبرای پیشگیری از این حوادث و بیماری ها، تغییر رفتار داشته باشند.
این همه مرگ و میر تصادفات را می بینیم اما برای کاهش بحران تصادفات کاری نمی کنیم به آمار سکته ها نگاه کنید، کجا به مردم آموزش داده ایم که هنگام حرص خوردن، پرخاشگری و عصبانیت روش های کنترل و پیشگیری را بدانند، اگر هم جایی کاری شده، نمایشی بوده و در سطح خیلی پایین انجام شده است. البته رسانه ها هم وظیفه دارند.

** ولی رسانه ها این قدر درباره این مسائل نوشته اند و گفته اند که کلیشه شده است؟
بوالهری: باید روش ارائه مطالب را عوض کنند.

**خیلی از مسائل اجتماعی مثل بیکاری، فقر و امثال آن هم هست؛ آیا این مسائل هم موجب گرایش به مصرف مواد می شود؟
بوالهری: بله؛ ولی بیان این مسائل هیچ ارزشی ندارد، زیرا من هیچ امیدی ندارم که این مسائل در آینده نزدیک حل شود، هر تقلایی هم که برخی دستگاه ها انجام می دهند، گاهی وضع را بدتر و گاهی بهتر می کنمد، هیچ کاری برای این مسائل در کوتاه مدت نمی توانیم بکنیم، همه هم این موضوع را می دانند به همین خاطر درمانده شده اند.
حالا اگر دستگاه های مسئول برای کنترل آسیب های اجتماعی درمانده شده اند، وظیفه ما متخصصان است که با خانواده ها ارتباط برقرار کنیم و تاب آ وری جامعه را افزایش دهیم وگر نه من امیدی به تحولات در کاهش مشکلات اجتماعی در کوتاه مدت ندارم.
راه حل من این است که مردم را مقاوم کنیم، خود مراقبتی را تقویت کنیم تا زیربار تنش ها از بین نروند.

گفت و گو از افشین شاعری / ايرنا