پژوهش مقایسه اثر بخشی روش تدریس فعال و سنتی بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان
مقطع راهنمایی آموزش و پرورش
بیان مساله
روشهای فعال تدریس به روشهایی اشاره دارد كه بتواند فعالیتهایی دانشآموزان را تقویت و یادگیری را به یك جریان دو سویه تبدیل نماید ( فضلی خانی ، 1378 ) بنابراین معلم باید فراگیران را با مطالب یادگرفتنی درگیر سازد و راه و روش دانستن را به آنها بیاموزد نه اینكه صرفاً به انتقال اطلاعات و معلومات اكتفا كند .
بعضی اوقات ، معلمان مطالب زیادی را تدریس می‌كنند ولی بعداً متوجه می‌شوند دانشآموزان می‌توانند حتی مقدار كمی از آنچه كه را كه مطرح شده است بازگو نمایند .راستی دلیل این امر چیست ؟ چرا، گاهی بعد از ارائه توضیح مفصل در مورد موضوعی فراگیران نمی‌توانند حتی بخش كوچكی از آن موضوع را بازیابی كنند ؟ چرا دانشآموزان بجای درك معنائی مطالب ، به حافظه خود فشار می‌آورند ؟ در پاسخ به این سوالات می‌توان بی توجهی معلمان به روشهای یاددهی یادگیری یعنی به كار نگرفتن روشهای فعال در آموزش را دلیل اصلی قلمداد كرد .
به همین ، دلیل ، كیفیت آموزشی در بسیاری از مدارس از سطح مطلوب برخوردار نیست و دانشآموز اغلب مطالب را حفظ ، و پس از پایان یافتن امتحانات آنها را فراموش می‌كند . بكارگیری روشهای فعال تدریس باعث میشود تا یادگیری تا عمق جان دانشآموزان رسوخ كند و نه تنها یافته‌ها و كشفیات خود را به سادگی فراموش نكنند بلكه در طول زندگی آن را به صورت كاربردی به كار ببرند . در این پژوهش می‌خواهیم بدانیم آیا استفاده از روشهای فعال تدریسبر میزان موفقیت دانشآموزان كلاس سوم در درس علوم تجربی موثر است ؟ آیا اصولاً بین روشهای تدریس فعال در موفقیت دانشآموزان با روشهای تدریس غیر فعال تفاوت وجود دارد ؟ لذا تحقیق حاضر در پی آن است تا تفاوت روش تدریس فعال با روش تدریس غیر فعال را در درس علوم تجربی سوم راهنمائی از لحاظ پیشرفت تحصیلی مقایسه نماید و به تشریح تعداد زیادی از این روشها بپردازد .
اهمیت و ضرورت پژوهش
در بسیاری مواقع شاید این بخش به دور از واقعیت نباشد كه نه معلم می‌داند محتوایی را چرا باید درس بدهد و نه دانشآموز چرایی را انتخاب محتوا را می‌داند نه معلم می‌داند محتوا را به چه روش صحیح و سودمندی تدریس نماید و نه دانش‌اموز چگونه یادگرفتن را می‌داند . معلم صرفاً درس می‌دهد و فراگیران نیز به طور موقتی حفظ می‌كنند ما فقط یادگرفته‌ایم درس بدهیم و دانشآموزان نیز آموخته‌اند كه تنها حفظ نمایند و چون و چرا مطالب را از ما بپذیرند ( كیوانفر ، 1380). آیا معلم به طور معمول ، پیش از تدریس ارزیابی می‌كند كه هدف از تدریس این مطالب چیست ؟ و آیا از خود می‌پرسد این محتوا چگونه باید تدریس شود ؟ یا فقط به طور یكنواخت به روش حفظی و یادگیری طوطی وار می پردازد . متن آموزشی كه در اختیار همه قرار دارد ، اما چگونگی تدریس مهم است . موفقیت معلم در استفاده از شیوه‌های فعال تدریس است .
به اعتقاد محقق شیوه فرآیند یاددهی - یادگیری از خود موضوع درسی مهمتر است . تدریس در گذشته بر اساس دیدگاه متخصصان تعلیم و تربت به معنی انتقال معلومات بوده اما صاحبنظران جدید تعلیم وتربیت بر این باورند كه معلم باید روش دانستن را به دانشآموز بیاموزد نه اینكه صرفاً به انتقال فرمولها و معلومات اكتفا كند معلم باید دانشآموز را كمك كند تا خود تجربه كند و از طریق تجارب خود مطالب را فراگیرند ، لذا توجه به كیفیت و شیوه تدریس معلمان باید امر بسیار ضروری و جدی تلقی شود و برنامه ریزان و مسئولان موظفند كه فرصتهای لازم برای آشنائی هر چه بیشتر معلمان با روشها و الگوهای جدید و خلاق تدریس را فراهم نموده ، و شرایط و امكانات را برای اجرای موفقیت آمیز این روشها آماده نمایند .
امروزه بیساری از طراحان و مسئولان برنامه های آموزش و پرورش از شیوه های رایج تدریس ناراضی هستند و بدین سبب از نوآوری و نوگرایی در این زمینه ، استقبال می‌كنند كارائی روشها نظیر : سخنرانی ، انتقال اطلاعات از معلم به دانشآموز و به یاد سپاری و تأكید بر محفوظات كه شالوده روشهای سنتی تدریس است . مدتهاست مورد ایراد و پرسش قرار گرفته است . برای جبران كمبود‌های این گونه روشها ، عده‌ای از متخصصان استفاده از وسایل جدید كمك آموزشی مانند فیلم ، اسلاید ، نوارهای دیداری و شنیداری را توصیه می‌كنند و عده‌ای دیگر روشهای بحثی و پرسش و پاسخ و انجام دادن آزمایشهای انفرادی و گروهی را جانشین روشها قبلی كرده‌اند .
از نتایج پژوهش می‌توان در دوره های ضمن خدمت آموزش معلمان ، درتدریس درس روش و فنون تدریس در دانشگاهها و مراكزتربیت معلم استفاده نمود . بكارگیری این روشها حتی به صورت كارگاهی در آموزش معلمان منجر به بهبود كیفیت تدریس می شود . بنابراین این تحقیق ضمن مشخص كردن میزان تاثیر روشهای فعال تدریس بر پیشرفت تحصیلی دانش‌اموزان و مقایسه آن با روشهای فعال تدریس بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان و مقایسه آن با روشها غیر فعال تدریس بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان و مقایسه آن با روشها غیر فعال كوشش می‌نمایند تا شرایط فیزیكی و روانی انجام چنین روشهایی را تبیین كند تا معلمین بتوانند با استفاده بجا از انواع روش تدریس فعال موجب رشد قوه تفكر ، خلاقیت ، اعتماد به نفس ، روحیه و جستجو گیری و سیاسی ذهن دانشآموز بشنود .
1. بررسی میزان اثر بخشی روشهای تدریس فعال و سنتیبر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان
.2 . توجه به افزایش مسائل كیفی در مقابل مسائل كمی نظام آموزشی با توجه به اهمیت قائل شدن به روشهای تدریس فعال
.3 . برسی میزان ارتباط بین روشهای تدریس با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان بر حسب درس
.4.توجه ه ارتقاء مهارت و تخصص در معلمان در فراگیری روشهای نوین تدریس ، بعنوان یكی از عوامل رشد و توسعه در آموزش و پرورش
.5 اهمیت قائل شدن به روشهای تدریس فعال در آموزشهای فعال ضمن خدمت معلمان بعنوان راهكارهای عملی افزایش مهارت و تخصص در معلمان.
اهداف جزئی :
بررسی تأثیر روشهای فعال تدریس در مقایسه با روشهای غیر فعال در موفقیت دانشآموزان در درس علوم تجربی كلاس سوم راهنمائی
فرضیه ها:
1.بین موفیت تحصیلی دانشآموزان كلاس سوم راهنمائی كه درس علوم تجربی خود را از طریق روشهای فعال تدریس یاد گرفته‌انددر مقایسه با دانش‌اموزان كه با روش تدریس تدریس غیر فعال آموزش دیده‌اند ، تفاوت وجود دارد .
2. روش تدریس فعال در مقایسه با روش تدریس غیر فعال ( سنتی ) بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان موثر است. تعریف اصطلاحات و واژه‌ها روش: راه انجام دادن هر كاری را روش می‌گویند روش تدریس نیز عبارت است از راه منظم ، با قائده و منطقی برای ارائه درس می باشد .( صفوی ،1381 ).
تدریس : عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم یا شاگرد ، بر اساس طرحی منظم و هدفدار معلم ، برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد ( شعبانی ، 1371) .
اثر بخشی : حالات مطلوب اموری است كه سازمان در تلاش بدست آوردن آنهاست (آمتیسای اتزیونی ) پیشرفت تحصیلی : كه در این پژوهش نمرات بدست آمده دانشآموزان درس علوم تجربی است.
تدریس فعال : به روشی اطلاق میشود كه در آن فراگیران در جریان آموزش برانگیخته شده و در امر یادگیری می‌كوشند در واقع معلم نقش راهنما و هدایت كننده را ایفا می‌كند و یك ارتباط متقابل بین معلم و شاگرد وجود دارد .
روش تدریس غیر فعال : به روشی اطلاق می‌ِود كه به صورت معلم محور برگذار شده و دانشآموزان منفعل بوده و نقش شنونده را دارند . دانشآموزان منضبط در این كلاس ،دانش‌آموزی است كه ساكت باشد . فرآیند یاددهی فعال : فعالیتهای است كه معلم در كلاس با كمك دانشآموزان انجام می‌دهد تا امر یادگیری با معنا محقق شود .
در این تحقق فعالیتها عبارتند از درگیر كردن دانشآموز در حل مسئله ، مشاركت خود دانشآموز در امر یادگیری و ایجاد تفكر انتقادی در دانشآموزان .
یادگیری : تغییرات دائمی و پایداری كه در رفتار فرد بر اثر تجربه بدست آمده باشد ( سیف ، 1368 ) .
فرآیند : فرآیند بر وقایع و روابط پویا ، جاری ، مستمر و پیوسته در حال تغییر ، اطلاق میشود .
طرح درس : برنامه ایست مدرن و سنجیده كه معلم قبل از تدریس برای یك جلسه درس تهیه می‌كند ( صفوی ، 1370 ) بحث و نتیجه گیری بین موفقیت تحصیلی دانشآموزان كلاس سوم راهنمائی كه درس علوم تجربی خود را از طریق روشهای فعال آموخته‌اند در مقایسه با دانش‌آموزانی كه با روش تدریس غیر فعال آموزش دیده‌اند در سطح 1% تفاوت وجود داشت . یعنی تدریس به روش فعال می‌تواند باعث افزایش پیشرفت تحصیلی در درس علوم شود . لذا فرضیه اول با 99 درصد اطمینان پذیرفته میشود این نتیجه با آزمون t نیز تایید شد . آموزش به شیوه فعال جنبه كاربردی علوم را مد نظر قرار داده است . یعنی دانشآموزان باید در یادگیری به درجه‌ای برسند تا بتوانند از یافته‌های خود در مسائل جدید زندگی استفاده نمایند . به عبارت دیگر ، علمی كه فقط در حد محفوظات باشد و چند صباحی دیگر نیز از بین برود ارزش ندارد . لذا باید در آموزش ، چگونگی تفكر كردن در مورد مسائل درس و زندگی به بچه‌ها ارائه شود نه اینكه دانشآموز بدون زحمت سوال و جواب هر قسمت را بخوانند و حفظ كنند . در اینصورت یادگیری طوطی‌وار اتفاق می‌افتد .
به نظر می‌رسد هر چه دانشآموز برای درك مطلبی به بحث بنشیند و یادگیری در لایه‌های بالاتر حیطه شناختی بلوم اتفاق افتد ، آنگاه یادگیری تا عمق جان آنها نفوذ پیدا می‌كند نه تنها به سادگی از بین نمی‌رود بلكه در زندگی می‌تواند از آن استفاده كند و از آنها در موقعیتهای جدیدی زندگی بهره بگیرد. یادگیری كه بدون زحمت و سطحی بدست آید به زودی نیز از بین می‌رود و فراموش میشود . هر چه یادگیری عمیق تر و دقیق تر صورت پذیرد ، لذت یادگیری نیز افزایش می‌یابد و به راحتی نیز فراموش نمی‌شود . در یادگیری به روش فعال زمینه‌ای در كلاس در ایجاد میشود تا دانشآموز مسائل مورد نظر را از منظر دیگر دوستان خود ببینند و با نظرات و دیدگاههای دیگران آشنا شوند نه اینكه تنها از دید خود به مسئله نگاه كنند كه این امر مسلماً منجر به رشد تفكر خلاق آنها میشود.
خلاصه نتایج :
نتایج این پژوهش با تحقیقات قبلی هماهنگ است و اهمیت استفاده از روشهای فعال را نشان می‌دهد عدم توجه و عدم بكارگیری این روش تا جایی پیش می‌رود كه وضعیت برنامه‌های درسی با روشهای تدریس ، عملكرد و نحوه پیشرفت تحصیلی دانشآموزان كشور ما در سطح ابتدائی و راهنمائی در درس علوم و ریاضی در مقایسه با 40 كشور در جهان در مطالعات Timss در وضعیت نا مطلوبی قرار داده است ( كیامنش ، 1377 ).
نتایج این مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد كه توانایی دانشآموزان كشور ما در سطوح بالای یادگیری و به ویژه مهارتهای عملكردی و فرایندی در مقایسه با دانشآموزان كشورهای دیگر بسیار كمتر است از انجا كه محتوی برنامه های درسی ما در این دو درس با دیگر كشور‌ها یكسان است ، این ضعف بیشتر از روشهای نامناسب آموزش و یادگیری ناشی می شود كه عملاً دانش‌اموزان را به سوی یادگیری های حافظه‌ای سوق می‌دهد . لذا اكنون ضرورت استفاده و بكارگیری روشهای فعال تدریس بیش از پیش احساس میشود . در این روشها بر راه یادگیری و مهارتها چگونه آموختن بیش از انتقال حقایق و دانش‌ها تأكید میشود . در عین حال ، سعی بر این است كه یاگیرنده از طریق درگیر شدن در فعالیتها و تجربیات متنوع یادگیری به مجموعه‌ای از دانش‌ها ، مهارت و نگرشها دست یابد كه خود در شكل گیری و تولید آنها سهم داشته است .
مهمترین ویژگی این روشها كمك به ایجاد و توسعه مهارتهای تفكر و یادگیری در دانشآموزان است كه مشكل آموزشی كشور ما است به نظر می‌رسد تا حدود زیادی این مشكلات از طریق تدریس بر روش فعال قابل رفع است . مهارتهای كه از این طریق حاصل می‌شوند ، بعنوان مهارتهای یادگیری مستمر و مادام العمر ، همیشگی و یاپدار به موارد مشابه تعمیم می‌یابند و در یادگیرهای بعدی مورد استفاده قرار می‌گیرد در این روشها معلم در نقش یك راهنما و تسهیل كننده امر یادگیری ظاهر میشود او به دانشآموزان خود كمك می‌كند تا به مرور به یادگیری خود راهبر و خود ارزشیابی كننده مبدل شود .
ویژگی دیگر این روشها آن است كه باعث میشود دانشآموزان در كنار كسب دانش‌ها و مهارتهای یادگیری به مرور نسبت به علم و علم آموزی نگرشهای مثبتی پیدا كنند . نگرشهایی چون كنجكاوی بودن ، داشتن تفكر ، منطقی و باز بودن بینش و تفكر آنان برای پذیرش عقاید مدلل و یافته‌اهی علمی ، رشد می‌یابد كه عملاً به دانشآموزان فرصت می‌دهد تا هر چه بیشتر در مسیر علم آموزی و دریافت بینش علمی گام بردارند . به هر حال اگر روشهای فعال تدریس با همه شرایط صحیح آن انجام شود منجر به پیشرفت تحصیلی ، معنا دار شدن یادگیری و نفوذ مطالب كشف شده در عمیق ترین سوح یادگیری میشود و نهایتاُ باعث رشد توانایی‌های بالقوه دانشآموزان میشود .
موفق بودن این روشها مستلزم فراهم بودن شرایط خاصی است كه به شرح ذیل می‌باشد . ( شرایط اجرای موفقیت آمیز روشهای فعال تدریس )
1- توسعه فرهنگ استفاده از روشهای فعال تدریس در بین معلمین ، مدیران مدارس ، مسئولین اداره اولیاء دانشآموزان و فرزتدانشان تا فرهنگ استفاده از این روشهای بین همه گروه‌های مذكور توسعه نیابد امكان دست یابی موفقیت آمیز به این روشها محدود است . زیرا ممكن است مدیران بعضاً چنین معلمانی را بی مسئولیت و بی تلاش انگارند و معاونین مدارس چنین كلاسهایی را شلوغ و بی انضباط معرف نمایند و همكار دیگر آن معلم ، او را در كلاس داری ناموفق بداند و مسئولین اداره نیز به تبع گزارشات مدیر ، كلاس معلم را شلوغ و او را نا كارآمد بدانند و والدین دانشآموزان معلم را كه عهده فعالیت را به دانشآموزان محول نموه و خودش نقش راهنما را به عهده دارد معلمی بی تلاش و وقت تلف كن بدانند . در این صورت معلمی كه با همه علاقه تلاش می كند تا از طریق تدریس فعال ، یادگیری را تا عمق جان بچه‌ها نفوذ دهد ، با فشارهای گروهای مختلف روبرو شده و دلزده میشود و حرارت و شور و شوق او به سردی می گراید .
2- داشتن روحیه ابتكار و خلاقیت برای معلمین ، آنها را در پذیرفتن این روشها كمك می‌نماید و امكان موفقیت آنها را در بكارگیری این روشها بالا می‌برد .
« محدودیت‌های بكارگیری روشهای تدریس فعال »
1- عدم فهم مشترك معلمی نسبت به این روش لذا به نظر می‌رسد كه اجرای همایش‌های منطقه‌ای و برگذاری ضمن خدمت كه روشهای فعال تدریس را به شكل غیر فعال و سنتی تدریس نمایند .
2- عدم سعه صدر معلم و یا عدم شخصیت مشاركتی او در ایجاد مدیریت مشاركت جویانه در این روشها امكان موفقیت را كاهش می‌دهد . معلمی كه به شكل سنتی عادت كرده تنها متكلم وحده باشد و اجازه بحث را به گروهها ندهد به سادگی نمی‌تواند در بكارگیری این روشها موفق شود .
3- بد ارائه نمودن روشهای فعال باعث نتیجه نگرفتن از آن میشود و نهایتاً به دل سردی می‌گراید .
4- مشغله فكری معلمان و عدم رضایت شغلی آنان امكان بكارگیری آنها از روشهای فعال تدریس را كم می‌كند .
5- ازدیاد جمعیت كلاس می‌تواند از توفیق در این روشها بكاهد .
6- كوچك بودن محیط كلاس و عدم تناسب موقعیت فیزیكی كلاس ( نور - صندلی و … ) مانعی برای این روشها محسوب میشود .
7- حجم زیاد كتب مانع استفاده از این روشها میشود ؛ زیرا تدریس به روش فعال به عمق یادگیری می‌افزاید اما از كمیته تا حدی می‌كاهد .
8- ارزشیابی‌های نهایی كه تاكید بر محفوضات دارد و اهمیت كمتری به مهارتهای یادگیری می‌دهد معلم را در بكارگیری این روشها سست می‌كند .
پیشنهاد‌های عملی جهت كاربست یافته‌ها :
1- با توجه به اینكه نقش روشهای فعال در پیشبرد اهداف آموزشی در این پژوهش و تحقیقات پیشین مشخص گردید به نظر می رسد همه صاحب نظران ، اندیشمندان این رشته در چگونگی توفیق یافتن در استفاده از این روش تدریس دروس گوناگون اهتمام ورزند
2- آموزش و پرورش در ایجاد فضائی مناسب جهت بكارگیری این روشها سعی و تلاش نماید .
3- معلمان با به كارگیری این روش ، اهتمام در رشد همه جانبه دانش‌اموزان داشته باشند تا آنها علاوه بر یادگیری عمیق در زمینه مهارت اجتماعی و ارتباطی رشد نمایند .
4-مراكز مشاوره ، یادگیری روش فعال در گروهای كلاسی را یك نوع روان درمانی بدانند در این روشها می‌توان به درمانی روحی ، اخلاقی ، خود یابی ، رشد عزت نفس ، توسعه سعه صدر ، كسب روحیه انتقاد پذیری ، رشد اجتماعی و عاطفی پرداخت . همانطور كه در دوران درمانی ، روانشناسی به بیمار كمك می|كند تا مشكلات خودش را بشناسد و به چگونگی رفع آن مشكل نیز و در تدریس نیز دانشآموز خودش مطالب را در گروه فرا می‌گیرد و معلم تنها نقش راهنما را دارد تا افراد درقالب گروها به هدفهای آموزش نزدیك شوند .
5- بر گذازی همایش‌های منطقه‌ای و برگذاری دوره‌های ضمن خدمت كارآمد و برگذاری كارگاهای عملی در این زمینه می‌تواند رهگشا باشد .
6- مناسب بودن فضای كلاس از بعد اندازه ، نور ، صندلیها و …
7- توجه بیشتر به ارزشیابهایی كه اهمیت بالاتری برای یادگیرهای مهارتی قائل است .
8- متناسب بودن حجم كتابها به بكارگیری این روشها ، حجم زیاد كتب امكان بهره وری بیشتر از روش‌هارا كاهی می‌دهد .
9- به مراكز آموزش و نیروی انسانی توصیه میشود حتی المقدور همه دوره‌های ضمن خدمت را به روشهای فعال از طریق تدریس مدرسان مجرب آغاز نماید .
10-به ادارات آموزش و پرورش توصیه میشود جهت ایجاد ترغیب معلمان به استفاده از روشهای فعال از طریق تدریس مدرسان مجرب آغاز نماید .
11- مدیران و مسئولین آموزش و پرورش مواد و وسابل آموزش و لوازم آزمایشی كه برای تدریس به روش فعال با مشاركت فعال دانشآموزان مورد نیاز است را تهیه نمایند .
« با توجه به نقش بسیار اساسی معلمان در به كارگیری موفقیت آمیز این روشها توصیه های زیر به معلمان گرامی ارائه می‌گردد »
فرصتهای مناسبی را برای فعالیتهای علمی و تجربه كردن در مقابل طرح مسئله و مواجه ساختن دانشآموزان ، موقعیتهای نا معین در اختیار دانش‌اموزان قرار دهید . زیرا آنها با عمل كردن تجربه كردن و فكر كردن درباره آنچه انجام داده‌اند ، بهتر یاد میگیرند و شما باید زمینه این فعالیتها را در كلاس درس فراهم كنید . شما در جریان یادهی – یادگیری نقش سازمان دهنده ، جهت دهنده راهنمائی كننده را بر عهده دارید شما تسهیل كننده یادگیری به سوی اهداف آموزشی هستید نه اینكه شما بگوئید و آنها بشنوند . ارزشیابی تكوینی و مداوم از فرآیند‌های یاددهی- یادگیری و پیشرفت یادگیری دانشآموزان در هر مرحله از روش فعال باید مورد توجه شما باشد و بهتر است لحظه به لحظه بر كیفیت یادگیری نظارت داشته باشید. صحبت موفقیت تحصیلی دانشآموزان به طرح پرسشهای فزاینده ، چالش برانگیز ، تشویق و ترغیب آنها به فكر كردن ، درگیر دانشآموزان در بحث و مجادله فكری و پافشاری بر جستجوی راه حل بپردازید .
مقایسه اثر بخشی روش تدریس فعال و سنتی بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان مقطع راهنمایی آموزش و پرورش شهرستان فریدن در سال تحصیلی 83-82
بیان مساله
روشهای فعال تدریس به روشهایی اشاره دارد كه بتواند فعالیتهایی دانشآموزان را تقویت و یادگیری را به یك جریان دو سویه تبدیل نماید ( فضلی خانی ، 1378 ) بنابراین معلم باید فراگیران را با مطالب یادگرفتنی درگیر سازد و راه و روش دانستن را به آنها بیاموزد نه اینكه صرفاً به انتقال اطلاعات و معلومات اكتفا كند .
بعضی اوقات ، معلمان مطالب زیادی را تدریس می‌كنند ولی بعداً متوجه می‌شوند دانشآموزان می‌توانند حتی مقدار كمی از آنچه كه را كه مطرح شده است بازگو نمایند .راستی دلیل این امر چیست ؟ چرا، گاهی بعد از ارائه توضیح مفصل در مورد موضوعی فراگیران نمی‌توانند حتی بخش كوچكی از آن موضوع را بازیابی كنند ؟ چرا دانشآموزان بجای درك معنائی مطالب ، به حافظه خود فشار می‌آورند ؟ در پاسخ به این سوالات می‌توان بی توجهی معلمان به روشهای یاددهی یادگیری یعنی به كار نگرفتن روشهای فعال در آموزش را دلیل اصلی قلمداد كرد .
به همین ، دلیل ، كیفیت آموزشی در بسیاری از مدارس از سطح مطلوب برخوردار نیست و دانشآموز اغلب مطالب را حفظ ، و پس از پایان یافتن امتحانات آنها را فراموش می‌كند . بكارگیری روشهای فعال تدریس باعث میشود تا یادگیری تا عمق جان دانشآموزان رسوخ كند و نه تنها یافته‌ها و كشفیات خود را به سادگی فراموش نكنند بلكه در طول زندگی آن را به صورت كاربردی به كار ببرند . در این پژوهش می‌خواهیم بدانیم آیا استفاده از روشهای فعال تدریسبر میزان موفقیت دانشآموزان كلاس سوم در درس علوم تجربی موثر است ؟ آیا اصولاً بین روشهای تدریس فعال در موفقیت دانشآموزان با روشهای تدریس غیر فعال تفاوت وجود دارد ؟ لذا تحقیق حاضر در پی آن است تا تفاوت روش تدریس فعال با روش تدریس غیر فعال را در درس علوم تجربی سوم راهنمائی از لحاظ پیشرفت تحصیلی مقایسه نماید و به تشریح تعداد زیادی از این روشها بپردازد .
اهمیت و ضرورت پژوهش
در بسیاری مواقع شاید این بخش به دور از واقعیت نباشد كه نه معلم می‌داند محتوایی را چرا باید درس بدهد و نه دانشآموز چرایی را انتخاب محتوا را می‌داند نه معلم می‌داند محتوا را به چه روش صحیح و سودمندی تدریس نماید و نه دانش‌اموز چگونه یادگرفتن را می‌داند . معلم صرفاً درس می‌دهد و فراگیران نیز به طور موقتی حفظ می‌كنند ما فقط یادگرفته‌ایم درس بدهیم و دانشآموزان نیز آموخته‌اند كه تنها حفظ نمایند و چون و چرا مطالب را از ما بپذیرند ( كیوانفر ، 1380). آیا معلم به طور معمول ، پیش از تدریس ارزیابی می‌كند كه هدف از تدریس این مطالب چیست ؟ و آیا از خود می‌پرسد این محتوا چگونه باید تدریس شود ؟ یا فقط به طور یكنواخت به روش حفظی و یادگیری طوطی وار می پردازد . متن آموزشی كه در اختیار همه قرار دارد ، اما چگونگی تدریس مهم است . موفقیت معلم در استفاده از شیوه‌های فعال تدریس است .
به اعتقاد محقق شیوه فرآیند یاددهی - یادگیری از خود موضوع درسی مهمتر است . تدریس در گذشته بر اساس دیدگاه متخصصان تعلیم و تربت به معنی انتقال معلومات بوده اما صاحبنظران جدید تعلیم وتربیت بر این باورند كه معلم باید روش دانستن را به دانشآموز بیاموزد نه اینكه صرفاً به انتقال فرمولها و معلومات اكتفا كند معلم باید دانشآموز را كمك كند تا خود تجربه كند و از طریق تجارب خود مطالب را فراگیرند ، لذا توجه به كیفیت و شیوه تدریس معلمان باید امر بسیار ضروری و جدی تلقی شود و برنامه ریزان و مسئولان موظفند كه فرصتهای لازم برای آشنائی هر چه بیشتر معلمان با روشها و الگوهای جدید و خلاق تدریس را فراهم نموده ، و شرایط و امكانات را برای اجرای موفقیت آمیز این روشها آماده نمایند .
امروزه بیساری از طراحان و مسئولان برنامه های آموزش و پرورش از شیوه های رایج تدریس ناراضی هستند و بدین سبب از نوآوری و نوگرایی در این زمینه ، استقبال می‌كنند كارائی روشها نظیر : سخنرانی ، انتقال اطلاعات از معلم به دانشآموز و به یاد سپاری و تأكید بر محفوظات كه شالوده روشهای سنتی تدریس است . مدتهاست مورد ایراد و پرسش قرار گرفته است . برای جبران كمبود‌های این گونه روشها ، عده‌ای از متخصصان استفاده از وسایل جدید كمك آموزشی مانند فیلم ، اسلاید ، نوارهای دیداری و شنیداری را توصیه می‌كنند و عده‌ای دیگر روشهای بحثی و پرسش و پاسخ و انجام دادن آزمایشهای انفرادی و گروهی را جانشین روشها قبلی كرده‌اند .
از نتایج پژوهش می‌توان در دوره های ضمن خدمت آموزش معلمان ، درتدریس درس روش و فنون تدریس در دانشگاهها و مراكزتربیت معلم استفاده نمود . بكارگیری این روشها حتی به صورت كارگاهی در آموزش معلمان منجر به بهبود كیفیت تدریس می شود . بنابراین این تحقیق ضمن مشخص كردن میزان تاثیر روشهای فعال تدریس بر پیشرفت تحصیلی دانش‌اموزان و مقایسه آن با روشهای فعال تدریس بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان و مقایسه آن با روشها غیر فعال تدریس بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان و مقایسه آن با روشها غیر فعال كوشش می‌نمایند تا شرایط فیزیكی و روانی انجام چنین روشهایی را تبیین كند تا معلمین بتوانند با استفاده بجا از انواع روش تدریس فعال موجب رشد قوه تفكر ، خلاقیت ، اعتماد به نفس ، روحیه و جستجو گیری و سیاسی ذهن دانشآموز بشنود .
1. بررسی میزان اثر بخشی روشهای تدریس فعال و سنتیبر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان
.2 . توجه به افزایش مسائل كیفی در مقابل مسائل كمی نظام آموزشی با توجه به اهمیت قائل شدن به روشهای تدریس فعال
.3 . برسی میزان ارتباط بین روشهای تدریس با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان بر حسب درس
.4.توجه ه ارتقاء مهارت و تخصص در معلمان در فراگیری روشهای نوین تدریس ، بعنوان یكی از عوامل رشد و توسعه در آموزش و پرورش
.5 اهمیت قائل شدن به روشهای تدریس فعال در آموزشهای فعال ضمن خدمت معلمان بعنوان راهكارهای عملی افزایش مهارت و تخصص در معلمان.
اهداف جزئی :
بررسی تأثیر روشهای فعال تدریس در مقایسه با روشهای غیر فعال در موفقیت دانشآموزان در درس علوم تجربی كلاس سوم راهنمائی
فرضیه ها:
1.بین موفیت تحصیلی دانشآموزان كلاس سوم راهنمائی كه درس علوم تجربی خود را از طریق روشهای فعال تدریس یاد گرفته‌انددر مقایسه با دانش‌اموزان كه با روش تدریس تدریس غیر فعال آموزش دیده‌اند ، تفاوت وجود دارد .
2. روش تدریس فعال در مقایسه با روش تدریس غیر فعال ( سنتی ) بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان موثر است. تعریف اصطلاحات و واژه‌ها روش: راه انجام دادن هر كاری را روش می‌گویند روش تدریس نیز عبارت است از راه منظم ، با قائده و منطقی برای ارائه درس می باشد .( صفوی ،1381 ).
تدریس : عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم یا شاگرد ، بر اساس طرحی منظم و هدفدار معلم ، برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد ( شعبانی ، 1371) .
اثر بخشی : حالات مطلوب اموری است كه سازمان در تلاش بدست آوردن آنهاست (آمتیسای اتزیونی ) پیشرفت تحصیلی : كه در این پژوهش نمرات بدست آمده دانشآموزان درس علوم تجربی است.
تدریس فعال : به روشی اطلاق میشود كه در آن فراگیران در جریان آموزش برانگیخته شده و در امر یادگیری می‌كوشند در واقع معلم نقش راهنما و هدایت كننده را ایفا می‌كند و یك ارتباط متقابل بین معلم و شاگرد وجود دارد .
روش تدریس غیر فعال : به روشی اطلاق می‌ِود كه به صورت معلم محور برگذار شده و دانشآموزان منفعل بوده و نقش شنونده را دارند . دانشآموزان منضبط در این كلاس ،دانش‌آموزی است كه ساكت باشد . فرآیند یاددهی فعال : فعالیتهای است كه معلم در كلاس با كمك دانشآموزان انجام می‌دهد تا امر یادگیری با معنا محقق شود .
در این تحقق فعالیتها عبارتند از درگیر كردن دانشآموز در حل مسئله ، مشاركت خود دانشآموز در امر یادگیری و ایجاد تفكر انتقادی در دانشآموزان .
یادگیری : تغییرات دائمی و پایداری كه در رفتار فرد بر اثر تجربه بدست آمده باشد ( سیف ، 1368 ) .
فرآیند : فرآیند بر وقایع و روابط پویا ، جاری ، مستمر و پیوسته در حال تغییر ، اطلاق میشود .
طرح درس : برنامه ایست مدرن و سنجیده كه معلم قبل از تدریس برای یك جلسه درس تهیه می‌كند ( صفوی ، 1370 ) بحث و نتیجه گیری بین موفقیت تحصیلی دانشآموزان كلاس سوم راهنمائی كه درس علوم تجربی خود را از طریق روشهای فعال آموخته‌اند در مقایسه با دانش‌آموزانی كه با روش تدریس غیر فعال آموزش دیده‌اند در سطح 1% تفاوت وجود داشت . یعنی تدریس به روش فعال می‌تواند باعث افزایش پیشرفت تحصیلی در درس علوم شود . لذا فرضیه اول با 99 درصد اطمینان پذیرفته میشود این نتیجه با آزمون t نیز تایید شد . آموزش به شیوه فعال جنبه كاربردی علوم را مد نظر قرار داده است . یعنی دانشآموزان باید در یادگیری به درجه‌ای برسند تا بتوانند از یافته‌های خود در مسائل جدید زندگی استفاده نمایند . به عبارت دیگر ، علمی كه فقط در حد محفوظات باشد و چند صباحی دیگر نیز از بین برود ارزش ندارد . لذا باید در آموزش ، چگونگی تفكر كردن در مورد مسائل درس و زندگی به بچه‌ها ارائه شود نه اینكه دانشآموز بدون زحمت سوال و جواب هر قسمت را بخوانند و حفظ كنند . در اینصورت یادگیری طوطی‌وار اتفاق می‌افتد .
به نظر می‌رسد هر چه دانشآموز برای درك مطلبی به بحث بنشیند و یادگیری در لایه‌های بالاتر حیطه شناختی بلوم اتفاق افتد ، آنگاه یادگیری تا عمق جان آنها نفوذ پیدا می‌كند نه تنها به سادگی از بین نمی‌رود بلكه در زندگی می‌تواند از آن استفاده كند و از آنها در موقعیتهای جدیدی زندگی بهره بگیرد. یادگیری كه بدون زحمت و سطحی بدست آید به زودی نیز از بین می‌رود و فراموش میشود . هر چه یادگیری عمیق تر و دقیق تر صورت پذیرد ، لذت یادگیری نیز افزایش می‌یابد و به راحتی نیز فراموش نمی‌شود . در یادگیری به روش فعال زمینه‌ای در كلاس در ایجاد میشود تا دانشآموز مسائل مورد نظر را از منظر دیگر دوستان خود ببینند و با نظرات و دیدگاههای دیگران آشنا شوند نه اینكه تنها از دید خود به مسئله نگاه كنند كه این امر مسلماً منجر به رشد تفكر خلاق آنها میشود.
خلاصه نتایج :
نتایج این پژوهش با تحقیقات قبلی هماهنگ است و اهمیت استفاده از روشهای فعال را نشان می‌دهد عدم توجه و عدم بكارگیری این روش تا جایی پیش می‌رود كه وضعیت برنامه‌های درسی با روشهای تدریس ، عملكرد و نحوه پیشرفت تحصیلی دانشآموزان كشور ما در سطح ابتدائی و راهنمائی در درس علوم و ریاضی در مقایسه با 40 كشور در جهان در مطالعات Timss در وضعیت نا مطلوبی قرار داده است ( كیامنش ، 1377 ).
نتایج این مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد كه توانایی دانشآموزان كشور ما در سطوح بالای یادگیری و به ویژه مهارتهای عملكردی و فرایندی در مقایسه با دانشآموزان كشورهای دیگر بسیار كمتر است از انجا كه محتوی برنامه های درسی ما در این دو درس با دیگر كشور‌ها یكسان است ، این ضعف بیشتر از روشهای نامناسب آموزش و یادگیری ناشی می شود كه عملاً دانش‌اموزان را به سوی یادگیری های حافظه‌ای سوق می‌دهد . لذا اكنون ضرورت استفاده و بكارگیری روشهای فعال تدریس بیش از پیش احساس میشود . در این روشها بر راه یادگیری و مهارتها چگونه آموختن بیش از انتقال حقایق و دانش‌ها تأكید میشود . در عین حال ، سعی بر این است كه یاگیرنده از طریق درگیر شدن در فعالیتها و تجربیات متنوع یادگیری به مجموعه‌ای از دانش‌ها ، مهارت و نگرشها دست یابد كه خود در شكل گیری و تولید آنها سهم داشته است .
مهمترین ویژگی این روشها كمك به ایجاد و توسعه مهارتهای تفكر و یادگیری در دانشآموزان است كه مشكل آموزشی كشور ما است به نظر می‌رسد تا حدود زیادی این مشكلات از طریق تدریس بر روش فعال قابل رفع است . مهارتهای كه از این طریق حاصل می‌شوند ، بعنوان مهارتهای یادگیری مستمر و مادام العمر ، همیشگی و یاپدار به موارد مشابه تعمیم می‌یابند و در یادگیرهای بعدی مورد استفاده قرار می‌گیرد در این روشها معلم در نقش یك راهنما و تسهیل كننده امر یادگیری ظاهر میشود او به دانشآموزان خود كمك می‌كند تا به مرور به یادگیری خود راهبر و خود ارزشیابی كننده مبدل شود .
ویژگی دیگر این روشها آن است كه باعث میشود دانشآموزان در كنار كسب دانش‌ها و مهارتهای یادگیری به مرور نسبت به علم و علم آموزی نگرشهای مثبتی پیدا كنند . نگرشهایی چون كنجكاوی بودن ، داشتن تفكر ، منطقی و باز بودن بینش و تفكر آنان برای پذیرش عقاید مدلل و یافته‌اهی علمی ، رشد می‌یابد كه عملاً به دانشآموزان فرصت می‌دهد تا هر چه بیشتر در مسیر علم آموزی و دریافت بینش علمی گام بردارند . به هر حال اگر روشهای فعال تدریس با همه شرایط صحیح آن انجام شود منجر به پیشرفت تحصیلی ، معنا دار شدن یادگیری و نفوذ مطالب كشف شده در عمیق ترین سوح یادگیری میشود و نهایتاُ باعث رشد توانایی‌های بالقوه دانشآموزان میشود .
موفق بودن این روشها مستلزم فراهم بودن شرایط خاصی است كه به شرح ذیل می‌باشد . ( شرایط اجرای موفقیت آمیز روشهای فعال تدریس )
1- توسعه فرهنگ استفاده از روشهای فعال تدریس در بین معلمین ، مدیران مدارس ، مسئولین اداره اولیاء دانشآموزان و فرزتدانشان تا فرهنگ استفاده از این روشهای بین همه گروه‌های مذكور توسعه نیابد امكان دست یابی موفقیت آمیز به این روشها محدود است . زیرا ممكن است مدیران بعضاً چنین معلمانی را بی مسئولیت و بی تلاش انگارند و معاونین مدارس چنین كلاسهایی را شلوغ و بی انضباط معرف نمایند و همكار دیگر آن معلم ، او را در كلاس داری ناموفق بداند و مسئولین اداره نیز به تبع گزارشات مدیر ، كلاس معلم را شلوغ و او را نا كارآمد بدانند و والدین دانشآموزان معلم را كه عهده فعالیت را به دانشآموزان محول نموه و خودش نقش راهنما را به عهده دارد معلمی بی تلاش و وقت تلف كن بدانند . در این صورت معلمی كه با همه علاقه تلاش می كند تا از طریق تدریس فعال ، یادگیری را تا عمق جان بچه‌ها نفوذ دهد ، با فشارهای گروهای مختلف روبرو شده و دلزده میشود و حرارت و شور و شوق او به سردی می گراید .
2- داشتن روحیه ابتكار و خلاقیت برای معلمین ، آنها را در پذیرفتن این روشها كمك می‌نماید و امكان موفقیت آنها را در بكارگیری این روشها بالا می‌برد .
« محدودیت‌های بكارگیری روشهای تدریس فعال »
1- عدم فهم مشترك معلمی نسبت به این روش لذا به نظر می‌رسد كه اجرای همایش‌های منطقه‌ای و برگذاری ضمن خدمت كه روشهای فعال تدریس را به شكل غیر فعال و سنتی تدریس نمایند .
2- عدم سعه صدر معلم و یا عدم شخصیت مشاركتی او در ایجاد مدیریت مشاركت جویانه در این روشها امكان موفقیت را كاهش می‌دهد . معلمی كه به شكل سنتی عادت كرده تنها متكلم وحده باشد و اجازه بحث را به گروهها ندهد به سادگی نمی‌تواند در بكارگیری این روشها موفق شود .
3- بد ارائه نمودن روشهای فعال باعث نتیجه نگرفتن از آن میشود و نهایتاً به دل سردی می‌گراید .
4- مشغله فكری معلمان و عدم رضایت شغلی آنان امكان بكارگیری آنها از روشهای فعال تدریس را كم می‌كند .
5- ازدیاد جمعیت كلاس می‌تواند از توفیق در این روشها بكاهد .
6- كوچك بودن محیط كلاس و عدم تناسب موقعیت فیزیكی كلاس ( نور - صندلی و … ) مانعی برای این روشها محسوب میشود .
7- حجم زیاد كتب مانع استفاده از این روشها میشود ؛ زیرا تدریس به روش فعال به عمق یادگیری می‌افزاید اما از كمیته تا حدی می‌كاهد .
8- ارزشیابی‌های نهایی كه تاكید بر محفوضات دارد و اهمیت كمتری به مهارتهای یادگیری می‌دهد معلم را در بكارگیری این روشها سست می‌كند .
پیشنهاد‌های عملی جهت كاربست یافته‌ها :
1- با توجه به اینكه نقش روشهای فعال در پیشبرد اهداف آموزشی در این پژوهش و تحقیقات پیشین مشخص گردید به نظر می رسد همه صاحب نظران ، اندیشمندان این رشته در چگونگی توفیق یافتن در استفاده از این روش تدریس دروس گوناگون اهتمام ورزند
2- آموزش و پرورش در ایجاد فضائی مناسب جهت بكارگیری این روشها سعی و تلاش نماید .
3- معلمان با به كارگیری این روش ، اهتمام در رشد همه جانبه دانش‌اموزان داشته باشند تا آنها علاوه بر یادگیری عمیق در زمینه مهارت اجتماعی و ارتباطی رشد نمایند .
4-مراكز مشاوره ، یادگیری روش فعال در گروهای كلاسی را یك نوع روان درمانی بدانند در این روشها می‌توان به درمانی روحی ، اخلاقی ، خود یابی ، رشد عزت نفس ، توسعه سعه صدر ، كسب روحیه انتقاد پذیری ، رشد اجتماعی و عاطفی پرداخت . همانطور كه در دوران درمانی ، روانشناسی به بیمار كمك می|كند تا مشكلات خودش را بشناسد و به چگونگی رفع آن مشكل نیز و در تدریس نیز دانشآموز خودش مطالب را در گروه فرا می‌گیرد و معلم تنها نقش راهنما را دارد تا افراد درقالب گروها به هدفهای آموزش نزدیك شوند .
5- بر گذازی همایش‌های منطقه‌ای و برگذاری دوره‌های ضمن خدمت كارآمد و برگذاری كارگاهای عملی در این زمینه می‌تواند رهگشا باشد .
6- مناسب بودن فضای كلاس از بعد اندازه ، نور ، صندلیها و …
7- توجه بیشتر به ارزشیابهایی كه اهمیت بالاتری برای یادگیرهای مهارتی قائل است .
8- متناسب بودن حجم كتابها به بكارگیری این روشها ، حجم زیاد كتب امكان بهره وری بیشتر از روش‌هارا كاهی می‌دهد .
9- به مراكز آموزش و نیروی انسانی توصیه میشود حتی المقدور همه دوره‌های ضمن خدمت را به روشهای فعال از طریق تدریس مدرسان مجرب آغاز نماید .
10-به ادارات آموزش و پرورش توصیه میشود جهت ایجاد ترغیب معلمان به استفاده از روشهای فعال از طریق تدریس مدرسان مجرب آغاز نماید .
11- مدیران و مسئولین آموزش و پرورش مواد و وسابل آموزش و لوازم آزمایشی كه برای تدریس به روش فعال با مشاركت فعال دانشآموزان مورد نیاز است را تهیه نمایند .
« با توجه به نقش بسیار اساسی معلمان در به كارگیری موفقیت آمیز این روشها توصیه های زیر به معلمان گرامی ارائه می‌گردد »
فرصتهای مناسبی را برای فعالیتهای علمی و تجربه كردن در مقابل طرح مسئله و مواجه ساختن دانشآموزان ، موقعیتهای نا معین در اختیار دانش‌اموزان قرار دهید . زیرا آنها با عمل كردن تجربه كردن و فكر كردن درباره آنچه انجام داده‌اند ، بهتر یاد میگیرند و شما باید زمینه این فعالیتها را در كلاس درس فراهم كنید . شما در جریان یادهی – یادگیری نقش سازمان دهنده ، جهت دهنده راهنمائی كننده را بر عهده دارید شما تسهیل كننده یادگیری به سوی اهداف آموزشی هستید نه اینكه شما بگوئید و آنها بشنوند . ارزشیابی تكوینی و مداوم از فرآیند‌های یاددهی- یادگیری و پیشرفت یادگیری دانشآموزان در هر مرحله از روش فعال باید مورد توجه شما باشد و بهتر است لحظه به لحظه بر كیفیت یادگیری نظارت داشته باشید. صحبت موفقیت تحصیلی دانشآموزان به طرح پرسشهای فزاینده ، چالش برانگیز ، تشویق و ترغیب آنها به فكر كردن ، درگیر دانشآموزان در بحث و مجادله فكری و پافشاری بر جستجوی راه حل بپردازید .
مقایسه اثر بخشی روش تدریس فعال و سنتی بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان مقطع راهنمایی آموزش و پرورش شهرستان فریدن در سال تحصیلی 83-82
مرجع : danayan.blogfa.com
