گسترش خشونت، تهدید عرصه‌‏هاى عمومى‏

احساس امنیت از مهم ترین نیازهاى روانى انسان است که عوامل زیادى در به وجودآمدن آن نقش دارند. جامعه اى سالم است که حقوق افراد و آزادى هاى مشروع و قانونى آنان مورد هجوم و تعرض قرار نگیرد. خشونت و شرارت به عنوان عوامل ویرانگر در به وجودآمدن احساس ترس و ناامنى افراد جامعه نقش اصلى را بازى کرده و به شیوه هاى گوناگون بروز مى کند.
شرارت و خشونت در جامعه، از علل و عوامل گوناگونى ناشى مى شود که بخشى از این علل، روانى و فردى و بخشى نیز ریشه اجتماعى داشته و محیط زندگى و شرایط پیرامونى افراد، علت آن است. این پدیده یا به عبارتى بهتر، معضل اجتماعى در تمام دوران زندگى اجتماعى بشر از گذشته تا به امروز وجود داشته است و در بلندمدت امنیت اجتماعى را دچار فرسایش مى کند.
افراد به دلایل گوناگون، ازجمله تضاد منافع با یکدیگر درگیرى هاى خشونت آمیز داشته و دارند. در جامعه امروز خشونت به شکل هاى مختلف آن به معضل اجتماعى رو به رشد و به عنوان بخشى از رفتار معمولى تبدیل شده است. گسترش دامنه خشونت و پرخاشگرى، به ویژه در سال هاى اخیر در جامعه ایران یکى از جدى ترین آسیب هاى اجتماعى به شمار مى رود.
امروزه مصادیق و مواردى از رفتارها و حرکات خشونت آمیز در جامعه دیده مى شود به طورى که تقریباً هر روزه اخبارى از این حوادث در رسانه هاى مختلف منتشر مى شود. متأسفانه دامنه خشونت و رفتارهاى شرارت آمیز گاه در مکان هاى حساسى همچون بیمارستان ها و مدارس نیز کشیده مى شود. به عنوان نمونه، ورود اشرار به بیمارستان هاى «سبلان» و «فاطمى» اردبیل، نمونه هایى از این معضل در کشورمان بود و موجب ترس و وحشت مردم و حاضران در بیمارستان شد که در این حادثه سه تن از مأموران و نگهبانان بیمارستان که مشغول انجام وظیفه بودند، با چاقو زخمى شدند. هم چنین درگیرى دیگرى که در قم اتفاق افتاد و به بیمارستان شهید بهشتى کشیده شد که عامل این شرارت، اخیراً اعدام شده است. قتل یک معلم به دست دانش آموز 15 ساله نیز که در بروجرد روى داد، نمونه اى تأسف بار از خشونت است که این بار در مدرسه و با ضربات چاقو رخ داد و فضاى جامعه را به شوکى بزرگ دچار کرد.
خشونت که در ابعاد فیزیکى، کلامى و یا ترکیبى از آن ها و در شکل هایى همچون ویران کردن اموال عمومى، درگیرى بین افراد یا سرپیچى از قوانین و مقررات بروز پیدا مى کند، امروزه به مراتب بیش از گذشته در جامعه دیده مى شود، به طورى که در زندگى روزمره، در خیابان، مدرسه، وسایل نقلیه و مکان هاى عمومى و... رفتارهایى همچون ناسزاگویى نسبت به دیگران، گلاویزشدن افراد با یکدیگر و... را به عنوان نمونه هایى از آن مى بینیم و این امر از رشد رفتارهاى خشونت آمیز در جامعه به عنوان یک معضل اجتماعى حکایت دارد.
ریشه یابى رفتارهاى خشونت آمیز
رفتارها و حرکات خشونت آمیز، در بیشتر حوزه ها ازجمله: اجتماعى، روانى، فرهنگى، سیاسى، جرم شناختى، حقوقى و... مورد بررسى قرار گرفته است اما شرارت هایى که در سطح یک جامعه رخ مى دهد و عرصه ها و زندگى عمومى مردم را تهدید مى کند، بیشتر ریشه اجتماعى و روانى داشته و از این رو مورد توجه و مطالعه کارشناسان و اندیشمندان در این حوزه است.
رفتارهاى انحرافى (ازجمله خشونت) زمانى واقع مى شوند که پیوند فرد و جامعه ضعیف یا گسسته شود. در واقع، هرچه پیوند افراد با جامعه بیشتر باشد احتمال کج رفتارى کمتر خواهد بود. در این میان، خانواده و جامعه دو عامل مهم در ایجاد این پیوند هستند. اما این نکته را نیز باید خاطرنشان کرد که نهاد خانواده عامل اصلى اجتماعى شدن در دوران طفولیت است و بدیهى است که در سنین نوجوانى تنها معدودى از نوجوانان ممکن است به سادگى و بى چون و چرا بینش والدین خود را بپذیرند، چراکه نوجوانى آغاز ورود به جامعه وسیع تر و استقلال از والدین و کاهش ارتباط با آنهاست. این امر، نقش والدین را حساس تر و دشوارتر از قبل خواهد ساخت و آن ها باید با وجود این استقلال طلبى به تربیت و درونى ساختن هنجارهاى جامعه در نوجوان بپردازند. نظارت و عملکرد درست یا نادرست خانواده و والدین در این دوران حساس، نقش مهمى بر فرایند جامعه پذیرى نوجوان و رشد رفتار بهنجار یا نابهنجار در او دارد و روابط والدین و عملکرد خانواده با رشد رفتارى نوجوان ارتباط دارد.
خشونت و شرارت در جامعه بیش از هر چیز ریشه اجتماعى دارد. خشونت معضلى است که عوامل بسیارى در بروز و جلوگیرى از شکل گیرى آن دخالت دارند که جامعه، محیط نشو و نماى افراد، شیوه هاى تربیتى، اعتقادات مذهبى و... نمونه هایى از آن ها است. جامعه محیط گسترده و پیچیده اى است که فرد پس از خانواده به آن وارد شده و در آن نشو و نما پیدا مى کند و خود این محیط داراى اصول، قوانین، ارزشها و هنجارهایى است که زیر پا نهادن و رعایت نکردن آن ها به نوعى خشونت آفرین است.
-
راهکارهاى حل یک معضل
هر مسأله اجتماعى نوعى بیمارى حاد است و از این رو به درمان ویژه نیاز دارد. خشونت نیز به عنوان یک معضل و مسأله حاد نیازمند چاره جویى و ارایه راهکارهاى مناسب است. همه رفتارها و برخوردهاى انسان در سطح جامعه از فرهنگ، ارزش ها و هنجارهایى ناشى مى شود که الگوى عمل و رفتار ما انسان ها قرار مى گیرد. فرهنگ ملى و دینى ما داراى آموزه هاى پربار و ارزشمندى در این زمینه است و اگر بتوانیم این ارزش ها و باورها را در افراد به خوبى درونى کنیم، نتایج آن را که کاهش مسائل و معضل ها در سطح جامع است به خوبى مى بینیم.
به عقیده بسیارى از کارشناسان مذهبى و اجتماعى، جامعه ما به نوعى بداخلاقى دچار شده و باید میزان آن را کم کرد از این رو بایستى توجه به عرصه عمومى و فرهنگ و اخلاق در اولویت برنامه هاى اجتماعى قرار گیرد. هم چنین رسانه ها در این میان رسالت بزرگى بر عهده دارند که ترویج فرهنگ و اخلاق و نشاط و جلوگیرى از ترویج و تبلیغ خشونت در جامعه از مهم ترین وظایف آن ها به شمار مى آید و این امر با برنامه ریزى هاى مناسب فرهنگى و متناسب با شرایط کنونى جامعه میسر مى شود.
دین و آموزه هاى دینى مؤثرترین عامل جلوگیرى از خشونت و جنایت در جوامع بشرى است. کارشناسان به این نتیجه رسیده اند که باورها و نگرش هاى مذهبى و اخلاقى، نقش تعیین کننده اى در کاهش بزهکارى دارند. پژوهش هاى مختلف نیز نقش مذهب و حضور در تشکل هاى مذهبى را در کاهش انحرافاتى چون سوءاستفاده از مواد، مصرف دارو، دزدى، مسائل مدرسه و خشونت و امثال آن معنادار نشان داده اند. هم چنین رابطه بین میزان دین دارى والدین و خشونت دانش آموز تایید مى شود. به عبارت دیگر، والدینى که دین دارى بالاترى دارند، فرزندانى با رفتارهاى خشونت آمیز کمترى دارند. این همبستگى براى ابعاد مختلف خشونت، ازجمله خشونت کلامى، خشونت جسمانى ملایم، خشونت جسمانى شدید و هم چنین خشونت کل وجود دارد.

جمع بندى
خشونت هرچند که پدیده اى اجتماعى است اما در بروز آن علل و عوامل زیادى ازجمله عوامل فرهنگى، اقتصادى، سیاسى، فرهنگى و... نقش دارند. ناکامى ها و محرومیت ها و سرخوردگى هاى اجتماعى و اقتصادى، شرایط نامناسب زندگى همچون فقر، نابسامانى محیط خانواده و... زمینه را براى شکل گیرى احساسات و رفتارهاى خشونت آمیز در افراد جامعه فراهم مى سازد، به طورى که کوچک ترین تحریکى همچون جرقه اى براى وقوع یک انفجار عمل کرده و بدین گونه رفتارها و حرکات خشونت آمیز در افراد شکل مى گیرد. ترویج ناخواسته و غیرمستقیم فرهنگ خشونت در رسانه هاى دیدارى و شنیدارى نیز عاملى مهم در تقویت این حرکات و رفتارها در جامعه است.
از طرفى با کم رنگ شدن خودنظارتى و خودکنترلى اجتماعى افراد به واسطه از بین رفتن زشتى برخى هنجارشکنى ها و قانون گریزى ها در جامعه، خشونت طلبى و رفتارهاى شرارت آمیز نه فقط از سوى گروه هاى تبهکار بلکه از سوى سایر گروه ها و قشرهاى جامعه نیز به امرى عادى تبدیل مى شود و عرصه هاى عمومى، آسایش و امنیت اجتماعى را از جامعه سلب و موجب ترس و وحشت و تهدیدى براى سلامت روانى افراد جامعه مى شود.
هم چنین رفتارهاى انحرافى، ازجمله خشونت، زمانى کاهش مى یابند که پیوند میان فرد و جامعه قوى باشد و ازجمله نهادهاى مهمى که در ایجاد این پیوند نقش مهمى ایفا مى کند، خانواده است. خانواده از راه هاى مختلفى در ایجاد پیوند فرد با جامعه و درونى کردن ارزش هاى آن در فرد مؤثر است، و از آن جمله، کنترل درونى فرزند از طریق جامعه پذیرى کودک و ایجاد وجدان، یعنى درونى کردن هنجارها، ارزش ها و نیز احساس شرم و گناه است. بنابراین، والدینى که از دین دارى بالاترى بهره مندند، بیشتر مى توانند این ارزش ها و هنجارها را در نوجوانان درونى کرده و بنابراین، امکان کنترل درونى را بیشتر مى کنند.