روز جهانی اسکیزوفرنی

'اسکیزوفرنی' یا 'روان گسیختگی' یکی از رایج ترین و پیچیده ترین اختلالات روانی است. 'اسکیزو' به عنوان 'شکافته شدن' یا 'فقدان یکپارچگی' و 'فرن' به معنی 'روان' است.

رئیس مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختی روز چهارشنبه در خصوص تاریخچه این بیماری در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: واژه اسکیزوفرنی برای اولین بار به عنوان فقدان یکپارچگی یا شکافته شدن روان توسط 'بلولر' در سال 1911 میلادی ابداع شد.

دکتر پیمان حسنی ابهریان افزود: اسکیزوفرنی در ابتدا در سال 1852 یعنی قبل از بلولر توسط 'بندیکت مورل' به عنوان 'جنون زودرس' و یک بیماری شناخته شده بود و در سال 1896 'وامیل کراپلین' برای اولین بار آن را به عنوان یک سندرم بالینی تعریف کرد و بیماری 'زوال عقل و جنون جوانی' نامید که با معیوب شدن توانایی های ذهنی و شناختی فرد قبل از بلوغ همراه است.

وی اظهار کرد: در سال 1911 بلولر اصطلاح اسکیزوفرنی را مطرح کرد که هنوز هم به همین نام شناخته می شود. بلولر با نظریه کراپلین که اسکیزوفرنی را یک بیماری مغزی می داند، مخالف بود.

ابهریان خاطرنشان کرد: امروزه از اسکیزوفرنی به عنوان یک بیماری مغزی نام برده می شود که با اختلالات شناختی و هیجانی آشکار همراه است؛ از این رو شاید دیگر واژه اسکیزوفرنی نام چندان مناسبی برای این بیماری نباشد و بهتر باشد آن را اختلال یا بیماری 'گسست شناختی رفتاری زودرس' نامید.


** علائم
متخصص علوم اعصاب شناختی در مورد علائم این بیماری توضیح داد: اسکیزوفرنی علائم متنوعی دارد که مهمترین آنها هذیان گویی، توهم شنیداری، افکار و باورهای جنون آمیز، اختلال در تکلم و آشفتگی در تفکر است و در این بین مهمتر از همه اختلال در عملکردهای اجتماعی یا شغلی است که به طور قابل ملاحظه ای مشهود است.
وی افزود: در حوزه فکر که مهمترین حوزه درگیر در این بیماری است، هم محتوای تفکر و هم حالت تفکر آسیب می بیند و ادراک عاطفه، درک بیشتر، انگیزش رفتار و عملکردهای بین فردی دچار اختلال می شود.
ابهریان اظهار کرد: در واقع در افرادی که دچار اسکیزوفرنی می شوند، یگانگی بین افکار و احساسات وجود ندارد و ارتباط آنها با واقعیت قطع می شود.
وی توضیح داد: یکی از ویژگی های اسکیزوفرنی این است که ارتباط بیمار با دنیای واقعی قطع می شود و دنیایی را می بیند که خارج از واقعیت است و می تواند ساخته ذهن خود بیمار باشد؛ این حالت در تستی با نام 'تست واقعیت' قابل تشخیص است.
ابهریان ادامه داد: مشخصه اصلی اسکیزوفرنی اختلال در تفکر است که هسته اصلی آن ناتوانی در کنار گذاشتن محرک های غیرمرتبط به شمار می رود؛ این بیماری معمولا ترس بدفهمی و محکوم سازی را در بیمار برمی انگیزد و ضربه شدیدی به عواطف او وارد می کند؛ این اختلال ذهن را از معنادادن به روابط و همخوانی بین افکار و هیجان، خالی و مغز را از ادراک های تحریف شده، اندیشه های غلط و مفاهیم غیراخلاقی پر می کند.

** شیوع
دبیر کارگروه توانبخشی شناختی ستاد توسعه علوم و فناورهای شناختی در مورد شیوع این بیماری در جهان گفت: اسکیزوفرنی به طور متوسط حدود سه تا هفت دهم درصد در جوامع مختلف شایع است اما شیوع آن در نژادها و گونه های مختلف تا حدودی تفاوت دارد.
ابهریان افزود: در آمریکا حدودا در سال 2 میلیون نفر دچار این بیماری می شوند و یک تا یک و نیم درصد جمعیت در این کشور مبتلا به این بیماری هستند؛ بر این اساس می توان گفت که بین سه دهم تا یک و نیم درصد میزان شیوع این بیماری در جهان متفاوت است.
به گفته وی، شیوع این بیماری در زنان و مردان یکسان است؛ در مردان در سن پائین تر بروز می کند، شروع بیماری از دوران نوجوانی یا جوانی است، شایع ترین سن شیوع بیماری 16 تا 25 سالگی است و کمتر از 10 سالگی یا بعد از 40 سالگی به طور نادر اتفاق می افتد.

** عوامل
متخصص علوم اعصاب شناختی دو عامل ژنتیک و محیط را در بروز این بیماری دخیل دانست و گفت: نوروبیولوژی از دیدگاه زیستی (ژنتیک بخشی از آن است) و فرایندهای روانی و اجتماعی که محیط را برای شخص می سازد، از مهمترین عوامل موثر در بروز این بیماری هستند.
ابهریان ادامه داد: بر مبنای یافته های علوم اعصاب شناختی، افزایش بیش از حد سیستم دوپامینی در ناحیه پیش پیشانی مغز عامل بروز این بیماری است که از مغز میانی شروع می شود و در ناحیه پیش پیشانی انتشار می یابد؛ اگر فعالیت این سیستم دوپامینی افزایش یابد، منجر به بروز اسکیزوفرنی می شود.
وی گفت: در واقع اسکیزوفرنی یک بیماری مغزی مربوط به عمدتا ناحیه پیش پیشانی است و آسیب دیدن این منطقه که نقش بسیار مهمی در کنترل رفتار و عملکردهای اجرایی شناختی افراد دارد، عامل اصلی بروز این بیماری مغزی و شناختی است.
ابهریان با بیان این که از نظر ژنتیکی معمولا افرادی به این بیماری مبتلا می شوند که یک نفر از اعضای خانواده آنها مبتلا بوده است، افزود: در خصوص عوامل محیطی مساله اپی ژنتیک یا تاثیر محیط بر ژنتیک مطرح است؛ افراد مسلما باید از لحاظ ژنتیکی مستعد ابتلا به این بیماری باشند یعنی ژن های مربوطه را داشته باشند.
وی ادامه داد: مساله مهم این است که همه موجودات ژن های زیادی دارند که اینها الزاما به بروز بیماری ها منجر نمی شوند و اپی ژنتیک یا تاثیرات محیط بر ژنتیک عامل اصلی بروز علائم این بیماری است.
ابهریان گفت: به عنوان مثال مصرف موادی مانند 'مت آمفتامین' سبب بیان سریعتر ژن های مربوط به بروز بیماری اسکیزوفرنی می شود؛ همینطور از لحاظ محیطی عوامل زیادی هستند که روی بیان ژن های مربوط به این بیماری و موارد مشابه تاثیر می گذارند و بروز آنها را افزایش می دهند یا برعکس عوامل محافظتی مانند ارتباطات خانوادگی قوی، پشتیبانی عاطفی و ذخیره شناختی قوی می توانند تا حدودی نقش موثری در این زمینه داشته باشند.
وی یادآور شد: اسکیزوفرنی اختلال تفکر و ادراک است و در مرحله اول به تفکر و ادراک که مهمترین عملکردهای شناختی به شمار می روند، آسیب می زند و در پی آن با اختلالات خلقی، عاطفی، هیجانی و حرکتی همراه می شود.
به گفته ابهریان، درواقع وجه مشترک همه این آسیب ها در عملکرد سیستم های دوپامین، سروتونین و پیش پیشانی است که در این بیماری دخالت دارند؛ اختلال در 'حافظه کاری' که به عنوان 'قلب تپنده سیستم شناختی' به شمار می رود، مهمترین آسیب ناشی از این بیماری است.
وی اظهار کرد: برای هر عملکرد شناختی مخصوصا تفکر، قضاوت و تصمیم گیری مورد نیاز است و به همین دلیل است که اختلال در این عملکردهای شناختی مهم یکی از آشکارترین نشانه های این بیماری به شمار می رود.

** درمان
رئیس مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختی در خصوص درمان اسکیزوفرنی گفت: مهمترین روش درمان این بیماری، دارودرمانی است و داروهای ضد دوپامین و مهارکننده سروتونین نیز در درمان این بیماری موثر هستند.
ابهریان افزود: علاوه بر درمان دارویی، گاهی نیاز به درمان های تحریک مغزی است که نسبتا درمان های قوی تری هستند که در فاز حاد بیماری و در حالت های توهم و هذیان های شدید می توان از آنها استفاده کرد.
وی توضیح داد: شیوه سنتی درمان های تحریک مغزی، الکتروشوک مغزی است که گرچه تاثیرات خوبی داشته و دارد اما چندان خوشایند بیماران نیست و کمتر از آن استفاده می شود.
ابهریان ادامه داد: امروزه روش های جدید تحریک مغزی از جمله 'تحریک الکتریکی و مغناطیسی مغز' وجود دارد که می تواند در کنترل بیماری به ویژه در کنترل توهمات شنیداری بیماران که یکی از مهمترین علائم مشکل ساز است، نقش داشته باشد.
وی 'توانبخشی شناختی' را نیز از دیگر روش های درمان این بیماری عنوان کرد و گفت: از آنجا که عملکردهای شناختی به ویژه حافظه کاری در این بیماری دچار اختلال می شود، از طریق برنامه های توانبخشی با ابزارهای قلم کاغذی یا کامپیوتری می توان برای بهبود حافظه کاری، ادراک، قضاوت، تصمیم گیری و تفکر استفاده کرد.