نگاهی به وضعیت خطاهای روان پزشكي در تشخيص اختلالات

صحبت از خطاهای روانپزشکی بسیار معدود است. از آنجا که روانشناسی و روانپزشکی با روح و روان افراد سر و کار دارند و اثر یک خطای ساده می تواند برای سالیانی متمادی در روان افراد باقی بماند، باید به این قسم از خطاها بسیار بیشتر از آنچه ادعا می شود، رسیدگی کرد.

دراین گزارش که در شماره دوشنبه 9 آذر 1394 خورشیدی به قلم سندوس محمدی در روزنامه آرمان، به چاپ رسید، آمده است: خطاهایی که در پزشکی روی می دهند می توانند در اتاق عمل یا در تجویز دارو اتفاق بیفتند و صدماتی را به بیماران تحمیل کنند. یکی از صدمات جبران ناپذیر این خطاها می تواند مرگ باشد. خطاهای پزشکی در همه جای دنیا وجود دارند ولی در بعضی از کشورها بیشتر از سایران هستند و عواقبشان هم بیشتر است. در ایران هم این مساله مشکل ساز است و بنابر نظر کارشناسان با توجه به اینکه با استانداردهای دنیا فاصله داریم این خطاها بیشتر در مرحله تجویز دارو روی می دهند.
اختلال در رابطه پزشک و بیمار، افزایش شکایت از پزشکان و افزایش آمار پزشکان زندانی از عواقب بعدی این مساله هستند که جامعه پزشکی کشور با آن دست و پنجه نرم می کند.
این خطاهای پزشکی در حالی روی می دهند که علم پزشکی با پیشرفت هایی که در زمینه تجویز دارو و شیوه های درمان داشته توانسته است به میزان زیادی از ندانسته های این علم بکاهد.

زمانی که صحبت از آمار بالای خطا در پزشکی می شود باید فاتحه خطا در روانشناسی و روانپزشکی را خواند. روانپزشکان و روانشناسان نه با دردهای جسمی که بتوان با آزمایش، سونوگرافی و سی تی اسکن و... تشخیص داد، بلکه با روح و روان افراد که با توجه به پیچیدگی هایش بعد ناشناخته آن از بعد شناخته اش پیشی گرفته است سر و کار دارند.
در کشور ما با وجودی که بیش از 25 درصد از افراد جامعه مشکلات روانی دارند ولی آمار مراجعه به روانشناس و روانپزشک بسیار پایین است به حدی که می توان گفت درصد بسیاری از افراد جامعه هیچ گاه رفتن نزد روانشناس و روانپزشک را تجربه نخواهند کرد. اگر بخواهیم از کنار دلایل فرهنگی و عرفی این مساله با یک اشاره کوتاه بگذریم اما نمی توانیم منکر این واقعیت شویم که خطاهای عرصه روان می توانند افراد جامعه را از چیزی هم که الان هستند نسبت به این رشته بدبین کنند.
-
**خطاهایی که به بدبینی منتهی می شوند
بررسی های علمی نشان می دهند داروهایی که برای درمان بیماری های روان تجویز می شوند عوارض زیادی دارند و تنها بخشی از عوارض این داروها به اعتیاد دارویی بازمی گردد. بعضی از این داروها به اختلال در عملکرد جنسی افراد و بعضی دیگر به نابارور شدن آنها منجر می شوند.
اگر این نکته را مد نظر قرار دهیم آن گاه خواهیم دید که یک تجویز اشتباه در عرصه روانپزشکی تا چه حد مشکل آفرین می شود. از سوی دیگر تشخیص های اشتباه به ویژه در کودکان می تواند به انگ خوردن آنها منجر شود. برخلاف درمان های پزشکی که معمولا برای هر درد معینی دوای نسبتا معینی هم وجود دارد در بیماری های روان روش های گوناگون و متفاوتی برای درمان وجود دارند که هر کدام از دریچه متفاوتی به روند درمان می نگرند.
در بعضی از موارد روان درمانگری و مشاوره تجویز می شود و در بعضی از موارد دیگر استفاده از دارو.
سمانه 28 ساله یک تجربه تلخ از روانپزشک ها دارد که باعث شده است که دیگر هیچ گاه نزد آنها نرود. او به «آرمان» می گوید: «زمانی که 18ساله بودم. با اینکه دیدگاه مثبتی به روانپزشكان نداشتم ولی به توصیه خانواده ام نزد یک روانپزشك رفتم. روانپزشك یک نایلون بزرگ از انواع قرص ها برایم نوشت. وقتی قرص ها را می خوردم خیلی منگ می شدم و دائم می خوابیدم، چند بار برای ترک قرص ها تلاش کردم ولی نمی توانستم بدون آنها ادامه دهم. خوردن قرص نه تنها حالم را خوب نکرده بود بلکه باعث شده بود که وابستگی به دارو هم به دردهای قبلی ام اضافه شود.
بعد از دو سال و با سختی و تلاش زیادی توانستم دارو را ترک کنم. ضربه بدی از این ماجرا خوردم و به همین دلیل هیچ گاه دوباره به روانپزشک مراجعه نخواهم کرد.»

متأسفانه یکی از مشکلات بزرگ در جامعه ما جا نیفتادن مراجعه به روانشناس و روانپزشک و حتی مشاور است. با اینکه گفته می شود در جامعه ما یک چهارم بزرگسالان با بیماری های روان دست و پنجه نرم می کنند و احتیاج به مراجعه به روانپزشک دارند ولی درصد مراجعه به روانپزشک در جامعه ما بسیار پایین است، این در حالی است که روان افراد هم مانند جسم آنها برای بهبود به درمان نیاز دارد.
مساله بیماری های روان در بعضی از نقاط مانند شهر تهران حتی پا را از میانگین کشوری هم فراتر می گذارد، به حدی که گفته می شود 34 درصد تهرانی ها بیماری روان دارند.
در شهر 12 میلیونی تهران حدود چهار میلیون نفر بیماری روان دارند ولی آیا در واقع حتی نصف این جمعیت هم برای یک بار به روانشناس یا روانپزشک مراجعه می کنند؟
-
یک نظرسنجی نشان می دهد که 76 درصد مردم بی پولی را عامل عدم مراجعه به روانپزشک اعلام کرده اند و با فرض اینکه مشکل بی پولی هم حل شود مراجعه به روانشناس و روانپزشک در جامعه ما تا چه حد جا افتاده است؟

خطاهای روانپزشکی هم قوز بالا قوز شده اند و می توانند تصور جامعه را از چیزی هم که هست بدتر کنند. نمونه سمانه و بعضی از افراد دیگر نشان می دهد که در همان تعدادی هم که به روانشناس و روانپزشک مراجعه می کردند نوعی بدبینی شکل می گیرد که مشکل را دو چندان می کند.
-
**داروهایی که اشتباهی تجویز می شوند
سارا 27 ساله از تجربه خودش و مادرش می گوید که بعد از فوت پدرش برایشان اتفاق افتاده است. او به «آرمان» می گوید: «من و مادرم بعد از فوت پدر عزاداری نکردیم و همه ناراحتی ها را در درون خودمان ریختیم. مدتی که گذشت حوصله بیرون رفتن نداشتیم و دائم گریه می کردیم.»
او از حال بد آن روزهایشان می گوید و اینکه کار به جایی رسیده که در نهایت برای درمان تصمیم گرفته اند که نزد یک روانپزشک مشهور بروند. «روانپزشک معروفی بود، درباره اش تبلیغات زیادی در فضای مجازی بود و همه از تبحرش حرف می زدند و حتی زمانی هم که خواستیم نوبت بگیریم یک ماه بعد موفق به رفتن پیش دکتر شدیم.»
او ادامه می دهد: «در همان جلسه اول حرف های دکتر ما را متعجب کرد ولی چون دکتر معروفی بود سعی کردیم به روی خودمان نیاوریم. به نظر او همه آدم ها در قسمت های مختلف از مغزشان مشکلاتی دارند که باید برای آن قرص بخورند و این مشکلات را درمان ناپذیر می دانست و می گفت که قرص خوردن تا آخر عمر باید ادامه پیدا کند.»
تشخیص روانپزشک برای سارا و مادرش افسردگی بود و برایشان سیتالوپرام تجویز کرده بود. بعد از یک سال سارا و مادرش می بینند که خوردن این قرص ها نه تنها به بهبود آنها کمک نکرده بلکه به دارو هم وابسته شده اند و برای همین نزد روانپزشک دیگری می روند.
روانپزشک دوم به آنها می گوید: «رفتار آنها یک واکنش طبیعی بوده که در اثر اندوه از دست دادن عزیزشان ایجاد شده است، به جای دارو با چند جلسه روانشناسی به راحتی حالشان خوب شد. اما مشکل اینجا تمام نشد، سارا زمانی که قرص را کنار گذاشت دید که به آنها وابسته است و بدنش رعشه می گیرد و نمی توانست بدون قرص ها زندگی کند. به همین دلیل برای ترک کردن قرص ها هم مجبور شد تا یک سال دیگر داروی ترک قرص ها را مصرف کند.»
-
**خطا اجتناب ناپذیر است
رئیس منتخب انجمن علمی روانپزشکان ایران با بیان اینکه خطاهایی که در حیطه روانپزشکی روی می دهند مانند خطاهای پزشکی اجتناب ناپذیر هستند، به «آرمان» می گوید: روی دادن خطا تنها معطوف به شغل روانپزشکی و پزشکی نیست و در همه شغل ها خطا روی می دهد.
سید احمد جلیلی ادامه می دهد: خطاهای روانپزشکی همان خطاهایی هستند که در پزشکی روی می دهند و درست مانند وقتی است که یک نفر فشار خون نداشته باشد و به او داروی فشارخون داده شود.
او تصریح می کند: با توجه به اینکه فرد خودش منبع اطلاع رسانی به روانپزشک است، خطاها می توانند به دلایل متعددی روی دهند. او به اینکه آمار دقیقی از خطاهای روانپزشکی وجود ندارد، اشاره می کند و می گوید: اگر از نظر کتابی و داده های ارائه شده بخواهیم به خطاها در حیطه روانپزشکی اشاره کنیم باید گفت آمار خاصی در این زمینه وجود ندارد اما اگر بخواهیم از نظر قانونی این مساله را مورد بررسی قرار دهیم باید بگوییم کمترین شکایات از روانپزشکان صورت می گیرد.
جلیلی به شرایط متفاوت روانشناسی و روان درمانگری در کشور ما اشاره می کند و می گوید: معمولا افراد آن گونه که باید با این حیطه روبه رو نمی شوند و آن گونه که جامعه نیاز دارد به آن عمل نمی شود.