چرا پزشکان عذرخواهی نمی‌کنند؟!

مطالعات سازمان جهانی بهداشت می‌دهد که در سراسر جهان، یکی از میان هر 10 نفر که خدمات بهداشتی دریافت می‌کنند در معرض آسیب‌های قابل پیشگیری که توسط کادر درمانی به وجود می‌آید، قرار می‌گیرند.
در دهه گذشته مرگ‌ومیر قابل پیشگیری ناشی از اشتباهات پزشکی نظرات محققان را به خود جلب کرده است.

به‌طورکلی خطای پزشکی باعث می‌شود جامعه هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم زیادی را متحمل شود و اثرات اقتصادی منفی به بار آورد. همچنین هنگامی‌که خطاهای پزشکی اتفاق می‌افتد اعتماد به سیستم مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند خدشه‌دار شود.

آن‌گونه که صاحب‌نظران می‌گویند، ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی اغلب خطاها را افشا نمی‌کنند چراکه ممکن است تردید کرده یا برای انجام این کار آماده نباشند. عدم تجربه و آموزش در روند عذرخواهی و ترس از بدتر شدن شرایط معمولاً باعث ایجاد یک دیوار سکوت می‌شود. اشتباهات پزشکی عمدی نیستند، ولی احساس خجالت و شرم، گناه، خشم، ترس و تحقیر اغلب باعث می‌شود تا پزشکان خاطی از قربانیان عذرخواهی نکنند. درواقع فرهنگ شرم، سرزنش، پنهان‌کاری و همچنین ترس از شکست و پیامدهای ناشناخته ازجمله دادرسی از اموری هستند که احتمالاً پزشکان را از بیان اشتباه خود بازمی‌دارد.

در این زمینه پژوهشگرانی از دانشگاه هرمزگان و دانشگاه علوم پزشکی این استان، مطالعه‌ای را انجام داده‌اند که در آن به واکاوی موضوع عذرخواهی پزشکان به دنبال وقوع خطاهای پزشکی پرداخته شده است.

در این پژوهش، 25 نفر از پزشکان و دستیاران ارشد شاغل در بیمارستان‌های شهید محمدی، کودکان و خلیج فارس بندرعباس مشارکت داشتند و داده‌های مورد نیاز با استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته از آن‌ها گردآوری شد.

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق، ترس از تبعات قانونی و از دست‌دادن اعتبار باعث می‌شود که پزشکان را در ارائه عذرخواهی محتاط‌تر عمل کنند.

این در حالی است که مؤلفه‌هایی نظیر آموزش، فرهنگ و ویژگی شخصیتی، ارائه و پذیرش عذرخواهی را تسهیل می‌کنند و انجام چنین کاری، روابط بیمار و پزشک را بهبود داده و از بروز مشکلاتی مانند فشارهای روحی و روانی و پیگیری قانونی جلوگیری می‌کند.

مژگان ضرغامی‌فرد، استادیار و محقق مدیریت رفتار سازمانی دانشگاه هرمزگان و همکارانش دراین‌باره می‌گویند: «عواملی مانند ترس از دست دادن اعتبار، ترس از تبعات قانونی و ترس از واکنش بیمار به عذرخواهی، پزشکان را در ارائه عذرخواهی محتاط می‌کند. در برخی موارد نیز تکبر و خودبزرگ‌بینی پزشک مانع ارائه عذرخواهی می شود، چراکه اصولاً پزشک نمی‌پذیرد که خطا کرده است تا عذرخواهی کند».

آن‌ها می‌افزایند: «انجام عذرخواهی توسط پزشکان باعث افزایش مقبولیت اجتماعی آنان در جامعه می‌شود و به بهبود رابطه بیمار و پزشک کمک می‌کند. علاوه بر این‌ها، چنین کاری فشارهای درونی مانند مسائل روحی و روانی و عذاب وجدان پزشک و فشارهای بیرونی مانند پیگیری‌های قانونی و قضایی را کاهش می‌دهد».

طبق نتایج این پژوهش که در فصل‌نامه «اخلاق پزشکی» منتشر شده‌اند، از پیامدهای عذرخواهی پزشکان برای بیماران می‌توان به ایجاد شرایط برای درمان و تأمین رفاه آنان اشاره کرد و قطعاً یکی از مهم‌ترین پیامدهای چنین عذرخواهی‌هایی، عدم تکرار خطا در آینده است تا فرد دیگری از خطا متضرر نشود.

ضرغامی‌فرد و همکارانش بر اساس این یافته‌ها پیشنهاد داده‌اند که «با توجه به این‌که هیچ‌گونه آموزشی درزمینه عذرخواهی در سیستم آموزش پزشکی کشور وجود ندارد، لازم است برای افزایش آگاهی و دانش در این زمینه کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی در زمینه اهمیت و نحوه انجام درست عذرخواهی برای کادر درمانی و پزشکان در نظر گرفته شود».

مجله علمی پژوهشی که به انتشار این نتایج پرداخته است، متعلق به مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است.