سرمایه اجتماعی و تاب آوری در جامعه

میگنا: در این راستا گروه مدیریت شرایط اضطراری ولینگتون سرمایه اجتماعی را این گونه توصیف می کند: "شبکه ها در کنار یکدیگر به همراه هنجارها، ارزش ها و مفاهیم مشترک هستند که همکاری درونی و بین گروهی را تسهیل می سازد". راهبرد سرمایه اجتماعی بر تقویت فرصت هایی تاکید دارد که روابط بین گروه های با منافع مشابه و متفاوت را تقویت می نماید.


نقش گروه تاب آوری در جامعه
گروه تاب آوری اجتماعی بایستی با دیگر گروه ها و انجمن های نواحی معین جغرافیایی ادغام شده و ارتباطات خود را گسترش دهند. نقش اولیه آن ها تسهیل فعالیت هایی است که آمادگی در شرایط اضطراری را بهبود می بخشد که مستقیما با اهداف راهبردی "ایجاد ظرفیت" و "تقویت همکاری" می تواند اجرا گردد. برای مثال تسهیل برنامه ریزی برای واکنش جامعه، کمک به مشاغل کوچک با برنامه های مداوم، آموزش عموم مردم و تقویت آموزش رهبران جامعه به عنوان افراد داوطلب از این دست هستند.

نقش دوم، افزایش پیوند جامعه است. هدف راهبردی "افزایش پیوند" به طور غیرمستقیم با آمادگی برای شرایط اضطراری مرتبط بوده زیرا شواهد نشان می دهد که جامعه قدرتمند و متصل ، واکنش و بهبودی بهتری را زمان استرس از خود نشان می دهند. با شکل دهی روابط بین ذینفعان (گروه ها و انجمن ها) اعضای تیم تاب آوری در حوزه جغرافیایی خود به مثابه شخصی می باشند که زمان بحران اول به آن ها مراجعه می شود. گروه تاب آوری جامعه ترجیحا از سازمان دهنده اصلی و استفاده از شبکه های موجود پشتیبانی می کند.

اهداف راهبردی همان طور که پیشتر اشاره شد افزایش تاب آوری اجتماعی از سه هدف راهبردی زیر به دست می آید:
• ظرفیت سازی
• افزایش پیوندها
• تقویت همکاری


ابزارهای گروه تاب آوری اجتماعی برای ظرفیت سازی
آموزش افراد داوطلب برای دفاع شهری و مدیریت شرایط بحرانی: افراد مقیم در یک ناحیه بهترین منبع انسانی برای مدیریت بحران می باشد. آموزش، دانش و مهارت را برای طیف وسیعی از افراد و سازمان ها در سراسر اجتماع محلی و با منافع مشترک به ارمغان می آورد. افراد دواطلب می آموزند که به صورت رهبران تسهیل کننده عمل کنند و ظرفیت ارزشمندی را برای دفاع شهری و مدیریت بحران ایجاد نمایند.

فعال کننده های آماده سازی افراد: هزینه ها برای بسیاری از افراد مانعی برای ایجاد آمادگی در شرایط بحرانی است. گروه تاب آوری می بایست به دنبال شریکانی در بخش خصوصی باشد تا دسترسی به محصولات با کیفیت و مقرون به صرفه که در ایجاد آمادگی افراد موثر است، تسهیل نماید. اگر اقلام مرتبط با آمادگی برای شرایط بحرانی را مقرون به صرفه و با دسترسی آسان قرار دهیم، خود اتکایی افراد افزایش می یابد.

آموزش عمومی: درک تهدیدات، خطرات، راهبردهای آسانِ کاهش فشار و استرس بخش مهمی از آماده سازی هستند. برای گروه های مختلف ارائه های رایگان مد نظر می باشد. این آموزش ها در راستای رفع نیازهای مخاطب و به روش های مهم سازماندهی می شوند تا نتایج مورد انتظار را به بار آورند. فعالیت های آموزش عمومی یک قالب آموزشی فعال را از طریق آموزش مبتنی بر استعلام طرح ریزی می کند که منجر به افزایش تعامل و پذیرش اقدامات است.

مشاغل آماده در شرایط بحران: مشاغل کوچک تا متوسط بیشتر از 80% اقتصاد یک جامعه را تشکیل می دهند. بیشتر این مشاغل زمان و پول محدودی برای ایجاد "برنامه تداوم تجارت قدرتمند" در اختیار دارند. این برنامه (قوانین بازار کار) به زبان ساده نوشته شده تا مشاغل کوچک و متوسط را در بازار تجاری بدون نیاز به دستیار متخصص راهنمایی نموده و به کاربر اجازه می دهد به راحتی این دستورالعمل ها را در تلفن همراه خود ذخیره نموده و از آن ها استفاده کند. از دیگر وظایف گروه تاب آوری آسان تر کردن شرایط برای آمادگی این مشاغل بوده که این احتمال را نیز افزایش می دهد که اقتصاد آن ناحیه پس از وقوع بحران بهبود یافته و حتی رشد کند.


ظرفیت سازی در ایجاد تاب آوری
• آموزش مهارت های اورژانسی: آموزش مهارت های پایه برای شرایط اضطراری همچون ارزیابی امنیت صحنه، کمک های اولیه ، حرکت افراد مجروح در حالی که خود شخص آسیب نبیند و در کل کمک به نجات جان هم نوع در نبود خدمات اورژانس.

• پیام هشدار در شرایط بحرانی: آگاهی عموم جامعه در چنین شرایطی همیشه یک چالش بوده است. باید به خاطر سپرد که سرویس رایگان پیام هشدار اضطراری از دیگر موارد در بخش ظرفیت سازی برای ایجاد تاب آوری است. افزایش پیوند در ایجاد تاب آوری

• در نقش رابط: هزاران سازمان دولتی و غیر دولتی وجود دارند که در جامعه خدمات ارزشمندی را ارائه می دهند. اکثریت این سازمان ها فاقد عملکرد مدیریت اضطراری تعریف شده هستند. نقش گروه تاب آوری در اینجا پیوند این افراد و سازمان های مرتبط با موارد اورژانسی و غیر اورژانسی با یکدیگر است.

• رسانه های اجتماعی: قطعا شبکه های اجتماعی و سایر تکنولوژی ها روش موثر و کارآمدی برای برقراری ارتباط در زمان بحران ها می باشند. گروه تاب آوری اجتماعی نیز از شبکه های اجتماعی به عنوان روشی برای ایجاد جوامع قوی و مرتبط استفاده می کند.

• تاب آوری و نقشه برداری از بحران (مناطق بحرانی): نقشه های آنلاین، ابزاری مفید برای نمایش بصری منابع و ارتباطات قبل، حین و پس از وقوع حوادث است. جوامع با ساخت ابزاری آنلاین –که توسط عموم هدایت و گردانده شود- می توانند طیفی از منابع و حوادث را نقشه برداری و طرح ریزی کنند که مورد استفاده مخاطبین بسیاری خصوصا بخش مدیریت شرایط اضطراری قرار گیرد.


تقویت همکاری در ایجاد تاب آوری
• برنامه های واکنش جامعه محور: به نظر جوامع بایستی قادر باشند تا بدون کمک خدمات اورژانسی در چند روز اول پس از حادثه از خود مراقبت نمایند. برنامه های واکنش جامعه به دستیابی به چنین هدفی با گرد هم آوردن ذینفعان و رهبران جامعه از یک ناحیه بزرگ شهری کمک می نماید تا نقش ها و مسئولیت های هر یک را در شرایط اضطراری بیان نماید. تحلیل SWOT (تحلیل نقاط قوت، نقاط ضعف، تهدیدها و فرصت ها در جامعه)، به کمک افراد شرکت کننده و اقدامات با هدف کاهش خطرات انجام می پذیرد و امضای تفاهم نامه بین جامعه و شورای محلی که وظیفه هر یک را در قبال دیگری مشخص می کند.

• برنامه های بهبودی جامعه قبل از حادثه: در ادامه ی برنامه واکنش در جامعه، گروه مددکاری ایجاد چنین برنامه ای را چه از دید جامعه و چه برنامه ی راهبری رسمی توسط دولت جهت بهبودی موثر و کارآمد، تسهیل می نماید. مجموعه ای از اهداف که به نگاه میان مدت و بلند مدت جامعه پیرامون بهبودی در جامعه می پردازد، ایجاد خواهد شد. علاوه بر این، خط مشی تعریف شده برای سرعت بخشی در بهبودی جامعه برای بخش های عمومی و خصوصی، مسکن، منابع فرهنگی و تاریخی، شاهراه ها، محیط زیست، و سلامت روانی و اجتماعی افراد و سازمان ها همراه با شریکان در این راهبرد طرح ریزی خواهد شد.

• همسایه های آماده: همسایه ها بهترین منابع انسانی در موارد بحرانی هستند البته افراد کمی وجود دارند که اطلاعاتی فرای اسم کوچک همسایه هاشان را بدانند و برنامه ای نیز برای مراقبت از همدیگر در شرایط اضطراری ندارند. به افراد آموزش داده شود که 10 الی 15 خانواده در همسایگی خود را شناسایی ، روابط شان را سازماندهی کرده، جزئیاتی از اطلاعات همدیگر را ثبت و ضبط نموده تا در موارد بحرانی به همدیگر کمک نمایند. حمایت فیزیکی، روانی و تجهیزاتی از همدیگر تاب آوری افراد را افزایش می دهد.

• مدارس تاب آوری: مدارس نقش مهمی را در ایجاد فرصتها جهت افزایش تاب آوری از طریق کودکان، والدین و اولیاء مدرسه ایفا می کنند. گروه تاب آوری می تواند با مدارس جهت کمک به برنامه تخلیه مدرسه به همراه ابزار آنلاین "برنامه واکنش مدرسه" ارتباط بگیرد و پیشنهاداتی را برای آمادگی والدین به صورت نکته های ماهانه ارائه داده تا مدارس نقش مراکز دفاع شهری را ایفا نمایند.

**جواد طلسچی یکتا
*مددکار اجتماعی و مدیر مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران

منبع:

Wellington Region Emergency Management Office © 2012 Community Resilience Strategy