پرداخت حقوق به پژوهشگران دکتری در انتظار تخصیص بودجه
دانشگاه و دانشجو، موضوع پر تکرار آموزش عالی کشور که روزانه با مشکلات بزرگی دست و پنجه نرم می‌کنند، اما گوش شنوایی برای حرف‌های دردآور آن‌ها وجود ندارد و به نوعی این افراد نخبه و سرمایه‌های جامعه روز به روز فراموش می‌شوند و کشور هم بی اعتنا نسبت به آن روزگار می‌گذراند.
شاید برخی‌ها اینگونه فکر کنند که تنها دغدغه دانشجویان دکتری به شرکت در آزمون و قبولی درمصاحبه برای جذب در رشته‌های معتبر برمی گردد، اما این موضوع تازه اول کار است و چالش‌های آن‌ها تازه از بدو ورود به دانشگاه و رو به رو شدن با استاد‌ها سخت گیری آن‌ها بر می‌گردد.
یکی از بزرگترین مشکلات دانشجویان دکتری این است که شیوه جذب آن‌ها در ایران با کشور‌های خارجی از زمین تا آسمان فرق دارد. دانشجوی دکتری در کشور ما در وهله اول یک دانشجو و در نهایت امر و با ارفاق یک پژوهشگر شناخته میشود، در حالی که در کشور‌های خارجی دانشجویان مقطع دکتری بابت تحصیل در این دوره حقوق دریافت می‌کنند.
اما زخم کهنه بر دوش دانشجویان مقطع دکتری این است که آن‌ها از حقوق اولیه خود یعنی انجام پژوهش و دریافت مبلغی بابت پژوهانه محروم مانده اند و آرزوهایشان بر باد رفته است.
تحصیل در مقطع دکتری برای هر دانشجویی کار سخت و توان فرسایی است که قبولی در آن به منزله موفقیت‌های پی در پی در مراحل بعدی زندگی یعنی جایگاه اجتماعی بالا، درآمد خوب و شغلی مناسب و مطمئن خواهد بود.
ولی چند سالی میشود که این روز‌های سخت همچنان باقی است، اما دیگر خبری از مزایای آن‌ها به چشم نمی‌خورد و هر ساله شاهد جمعیت کثیری از فارغ التحصیلان دانشجویان بیکار دکتری هستیم، در صورتی که در بیشتر کشورها مدرک دکتری یکی از ملزومات اصلی برای اشتغال در دانشگاه است. این مدرک مقدمه‌ای است برای قدم گذاشتن در جهانی از پژوهش‌های مستقل. تز دکتری شاهکار فکری هر فرد است، ماحصل کار دانشجو در همکاری نزدیک با استاد راهنمایش. پیش‌نیاز‌های اخذ مدرک دکتری در کشورها، دانشگاه‌ها و حتی در رتبه‌های مختلف تفاوت‌های زیادی با هم دارد.
این در حالی است که بخش عمده‌ای از دستاورد‌های پژوهشی در دانشگاه‌های کشور وابسته به اعضای هیئت علمی و دانشجویان دوره دکتری به ویژه دانشجویان دوره دکتری دانشگاه‌های معتبر است. بخش عمده‌ای از آن چیزی که به عنوان دستاورد‌های عملی کشور و دستیابی به رتبه ۱۵ جهان از حیث تولیدات علمی داریم، حاصل پژوهش‌های دانشجویان دکتری است که زیر نظر یک استاد به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند.
دانشگاه‌های کشور به این نتیجه دست یافته اند که دانشجویان دکتری، نیروی کاری ارزان، با انگیزه بالا و قابل جایگزین هستند. هر چه دانشجویان دکتری بیشتر باشند، دانشگاه‌ها می‌توانند پژوهش‌های بیشتری انجام دهند و در پاره‌ای از کشورها این افزایش به معنای کادر آموزشی بیشتر با حقوق کمتر است.
این لشکر پژوهشگران دکتری و فوق‌دکتری با دستمزد پایین، توان پژوهشی دانشگاه‌ها و به تبع آن، ظرفیت پژوهشی کشورها را تقویت می‌کند، اما این امر همیشه چیز خوبی نیست. وقتی رسوم و مد‌ها تغییر می‌کنند، ذهن‌های درخشان و آموزش‌دیده هرز می‌روند.
پژوهانه به چه معناست؟
پژوهانه اعتبار مالی تخصیص داده شده به مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌هاست که مبلغ آن هر ساله مطابق آئین نامه تصویب شده از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، تعیین میشود و هدف آن ارتقای کیفیت پژوهش‌های اساتید و رساله‌های دانشجویان در جهت نیاز‌های اساسی کشور، گسترش تولید و حل مشکلات جامعه، تحقق اهداف و نیاز‌های کشور و.. است که به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی اختصاص داده میشود.
پژوهانه‌های دکتری، بخشی از این مسئله است، ولی تمام مشکلات با پژوهانه حل نمی‌شود. در دنیا نظام تحصیلات تکمیلی به این شکل است که اساتیدی می‌توانند در دوره دکتری پژوهشگر بگیرند که گرنت داشته باشند؛ این گرنت از سه محل یعنی از محل قرارداد‌های ارتباط با صنعت، از محل صندوق‌های دولتی و عمومی (به ویژه برای پژوهش‌های بنیادین، علوم پایه و انسانی) و یا از طریق کمک‌های مالی خیرین و حمایت‌های عمومی تامین میشود.
اما به گفته مسئولان وزارت علوم حق و حقوق دانشجویان دکتری برای مطالعه و فعالیت‌های پژوهشی تاکنون به هیچ کدام از دانشجویان پرداخت نشده است و آن‌ها همواره اندرخم یک کوچه مانده اند و روزانه با مشکلات بیشماری سر و کله می‌زنند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور بیان کرد: حجم مورد نیاز وزارت علوم برای پژوهانه خیلی بیشتر از رقمی است که در بودجه‌های سالیانه تصویب شده است یا در حال تصویب است. به نظر من هر دانشجوی دکتری برای اینکه حق الزحمه کارش را بگیرد و بتواند با این حق الزحمه به طور تمام وقت در خدمت دانشگاه باشد باید بین ۴۰ تا ۶۰ میلیون تومان در سال دریافتی داشته باشد. اگر بخواهید این پژوهانه را به این میزان به دانشجویان پرداخت کنیم به این معنی است که به عددی خیلی بیشتر از این نیاز داریم.
پیگیری وزارت علوم از سازمان برنامه و بودجه برای پرداخت حقوق به دانشجویان دکتری
رضا نقی زاده مشاور معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره پرداخت حقوق به دانشجویان دکتری اظهار کرد: پرداخت حقوق به دانشجویان دکتری تابع تخصیص بودجه از سوی سازمان برنامه و بودجه به وزارت علوم است تا بتوانیم این موضوع را تحقق ببخشیم.
او افزود: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پیگیر تخصیص بودجه از سوی سازمان برنامه و بودجه برای پرداخت حقوق به دانشجویان دکتری است، اما تا کنون اتفاقی نیفتاده و امیدواریم در ۶ ماه دوم امسال بتوانیم آن را ساماندهی کنیم.
نقی زاده تصریح کرد: یکی از محور‌های تحول آموزش عالی بحث گرنت محور کردن دانشجویان دوره دکتری است و تا موقعی که این موضوع انجام نشود بحث ماموریت گرا و کاربردی کردن حوزه تحصیلات تکمیلی بسیار دشوار خواهد بود؛ بنابراین باید آن را به صورت جدی پیگیری کنیم تا چالش‌های موجود در میان دانشجویان دکتری برطرف شوند.
مشاور معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری درباره افزایش بی رویه تعداد دانشجویان دکتری اظهار کرد: در دنیا برای اینکه دانشگاه‌ها بتوانند پژوهش‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی را کاربردی کنند آن‌ها را به نظام گرنت متصل خواهند کرد.
نقی زاده گفت: این گرنت که به صورت حقوق ماهیانه حق الزمه به پژوهشگران دوره دکتری در دنیا پرداخت میشود از ۳ مسیر عبور می‌کند. یکی از طریق قرارداد‌های ارتباط با جامعه و صنعت استادان دانشگاه بوده که قطعا کاربردی و ماموریت گراست و نیاز صنعت را حل می‌کند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی بیان کرد: یکی دیگر از موضوعات کاربردی کردن پژوهش‌های دانشجویان دکتری، محل گرنت‌های عمومی است که در دنیا در قالب صندوق‌های گرنت تجمیع می‌شوند که در آن جا معمولا دولت‌ها اولویت‌های پژوهشی خود را مشخص می‌کنند و عمدتا در بخش‌هایی مانند: علوم انسانی، علوم پایه، علوم پایه و مهندسی هستند که صنعت تقاضای فعال ندارد که دولت‌ها باید در این زمینه اولویت‌های خود را مطرح کنند تا با توجه به نیاز موجود در کشور یافته‌های پژوهشی تولید کنند، همچنین بخشی دیگر از تحقیقات خود را که دولت اولویت آن را تشخیص نداده به صورت آزاد باقی می‌گذرانند.
مشاور معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری گفت: سازمان برنامه و بودجه ۸۰ درصد منابع را به اولویت‌ها اختصاص می‌دهند. کمک‌های عمومی، خیریه، وقف و برخی از درآمد‌های اختصاصی دانشگاه‌ها از محل فعالیت‌ها مانند شرکت‌های دانش بنیان هم گزینه سوم کاربردی کردن پژوهش‌های دانشجویان دکتری است.
نقی زاده ادامه داد: اگر این ۳ موضوع در حوزه دانشجویان دکتری و گرنت محور کردن پایان نامه‌ها اتفاق بیفتد باعث میشود تا خود به خود پایان نامه‌ها و پژوهش‌های دوره دکتری ماموریت محور خواهند شد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی بیان کرد: در مورد تعداد جذب دانشجویان دکتری تابع نیاز‌های موجود هستیم، هرچه قدر این نیاز قابل تامین از سوی نظام گرنت باشد با توجه به استاندارد‌ها دانشجویان را جذب خواهیم کرد. اگر هم منابع مالی تخصیص پیدا نکند تعداد جذب محدودتر خواهد شد.
بنابراین؛ انتظار می‌رود تا وزارت علوم و سازمان برنامه و بودجه حتما به موضوع پرداخت پژوهانه به دانشجویان دکتری توجه داشته باشند تا به اینصورت یکی از درد‌های این نخبگان کشور رفع شود و بتوانند به ایتصورت با تلاش‌های شبانه روزی خود در راستای علم و دانش قدم موثری بردارند.
یکی از بزرگترین مشکلات دانشجویان دکتری این است که شیوه جذب آن‌ها در ایران با کشور‌های خارجی از زمین تا آسمان فرق دارد. دانشجوی دکتری در کشور ما در وهله اول یک دانشجو و در نهایت امر و با ارفاق یک پژوهشگر شناخته میشود، در حالی که در کشور‌های خارجی دانشجویان مقطع دکتری بابت تحصیل در این دوره حقوق دریافت می‌کنند.
اما زخم کهنه بر دوش دانشجویان مقطع دکتری این است که آن‌ها از حقوق اولیه خود یعنی انجام پژوهش و دریافت مبلغی بابت پژوهانه محروم مانده اند و آرزوهایشان بر باد رفته است.
تحصیل در مقطع دکتری برای هر دانشجویی کار سخت و توان فرسایی است که قبولی در آن به منزله موفقیت‌های پی در پی در مراحل بعدی زندگی یعنی جایگاه اجتماعی بالا، درآمد خوب و شغلی مناسب و مطمئن خواهد بود.
ولی چند سالی میشود که این روز‌های سخت همچنان باقی است، اما دیگر خبری از مزایای آن‌ها به چشم نمی‌خورد و هر ساله شاهد جمعیت کثیری از فارغ التحصیلان دانشجویان بیکار دکتری هستیم، در صورتی که در بیشتر کشورها مدرک دکتری یکی از ملزومات اصلی برای اشتغال در دانشگاه است. این مدرک مقدمه‌ای است برای قدم گذاشتن در جهانی از پژوهش‌های مستقل. تز دکتری شاهکار فکری هر فرد است، ماحصل کار دانشجو در همکاری نزدیک با استاد راهنمایش. پیش‌نیاز‌های اخذ مدرک دکتری در کشورها، دانشگاه‌ها و حتی در رتبه‌های مختلف تفاوت‌های زیادی با هم دارد.
این در حالی است که بخش عمده‌ای از دستاورد‌های پژوهشی در دانشگاه‌های کشور وابسته به اعضای هیئت علمی و دانشجویان دوره دکتری به ویژه دانشجویان دوره دکتری دانشگاه‌های معتبر است. بخش عمده‌ای از آن چیزی که به عنوان دستاورد‌های عملی کشور و دستیابی به رتبه ۱۵ جهان از حیث تولیدات علمی داریم، حاصل پژوهش‌های دانشجویان دکتری است که زیر نظر یک استاد به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند.
دانشگاه‌های کشور به این نتیجه دست یافته اند که دانشجویان دکتری، نیروی کاری ارزان، با انگیزه بالا و قابل جایگزین هستند. هر چه دانشجویان دکتری بیشتر باشند، دانشگاه‌ها می‌توانند پژوهش‌های بیشتری انجام دهند و در پاره‌ای از کشورها این افزایش به معنای کادر آموزشی بیشتر با حقوق کمتر است.
این لشکر پژوهشگران دکتری و فوق‌دکتری با دستمزد پایین، توان پژوهشی دانشگاه‌ها و به تبع آن، ظرفیت پژوهشی کشورها را تقویت می‌کند، اما این امر همیشه چیز خوبی نیست. وقتی رسوم و مد‌ها تغییر می‌کنند، ذهن‌های درخشان و آموزش‌دیده هرز می‌روند.
پژوهانه به چه معناست؟
پژوهانه اعتبار مالی تخصیص داده شده به مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌هاست که مبلغ آن هر ساله مطابق آئین نامه تصویب شده از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، تعیین میشود و هدف آن ارتقای کیفیت پژوهش‌های اساتید و رساله‌های دانشجویان در جهت نیاز‌های اساسی کشور، گسترش تولید و حل مشکلات جامعه، تحقق اهداف و نیاز‌های کشور و.. است که به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی اختصاص داده میشود.
پژوهانه‌های دکتری، بخشی از این مسئله است، ولی تمام مشکلات با پژوهانه حل نمی‌شود. در دنیا نظام تحصیلات تکمیلی به این شکل است که اساتیدی می‌توانند در دوره دکتری پژوهشگر بگیرند که گرنت داشته باشند؛ این گرنت از سه محل یعنی از محل قرارداد‌های ارتباط با صنعت، از محل صندوق‌های دولتی و عمومی (به ویژه برای پژوهش‌های بنیادین، علوم پایه و انسانی) و یا از طریق کمک‌های مالی خیرین و حمایت‌های عمومی تامین میشود.
اما به گفته مسئولان وزارت علوم حق و حقوق دانشجویان دکتری برای مطالعه و فعالیت‌های پژوهشی تاکنون به هیچ کدام از دانشجویان پرداخت نشده است و آن‌ها همواره اندرخم یک کوچه مانده اند و روزانه با مشکلات بیشماری سر و کله می‌زنند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور بیان کرد: حجم مورد نیاز وزارت علوم برای پژوهانه خیلی بیشتر از رقمی است که در بودجه‌های سالیانه تصویب شده است یا در حال تصویب است. به نظر من هر دانشجوی دکتری برای اینکه حق الزحمه کارش را بگیرد و بتواند با این حق الزحمه به طور تمام وقت در خدمت دانشگاه باشد باید بین ۴۰ تا ۶۰ میلیون تومان در سال دریافتی داشته باشد. اگر بخواهید این پژوهانه را به این میزان به دانشجویان پرداخت کنیم به این معنی است که به عددی خیلی بیشتر از این نیاز داریم.
پیگیری وزارت علوم از سازمان برنامه و بودجه برای پرداخت حقوق به دانشجویان دکتری
رضا نقی زاده مشاور معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره پرداخت حقوق به دانشجویان دکتری اظهار کرد: پرداخت حقوق به دانشجویان دکتری تابع تخصیص بودجه از سوی سازمان برنامه و بودجه به وزارت علوم است تا بتوانیم این موضوع را تحقق ببخشیم.
او افزود: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پیگیر تخصیص بودجه از سوی سازمان برنامه و بودجه برای پرداخت حقوق به دانشجویان دکتری است، اما تا کنون اتفاقی نیفتاده و امیدواریم در ۶ ماه دوم امسال بتوانیم آن را ساماندهی کنیم.
نقی زاده تصریح کرد: یکی از محور‌های تحول آموزش عالی بحث گرنت محور کردن دانشجویان دوره دکتری است و تا موقعی که این موضوع انجام نشود بحث ماموریت گرا و کاربردی کردن حوزه تحصیلات تکمیلی بسیار دشوار خواهد بود؛ بنابراین باید آن را به صورت جدی پیگیری کنیم تا چالش‌های موجود در میان دانشجویان دکتری برطرف شوند.
مشاور معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری درباره افزایش بی رویه تعداد دانشجویان دکتری اظهار کرد: در دنیا برای اینکه دانشگاه‌ها بتوانند پژوهش‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی را کاربردی کنند آن‌ها را به نظام گرنت متصل خواهند کرد.
نقی زاده گفت: این گرنت که به صورت حقوق ماهیانه حق الزمه به پژوهشگران دوره دکتری در دنیا پرداخت میشود از ۳ مسیر عبور می‌کند. یکی از طریق قرارداد‌های ارتباط با جامعه و صنعت استادان دانشگاه بوده که قطعا کاربردی و ماموریت گراست و نیاز صنعت را حل می‌کند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی بیان کرد: یکی دیگر از موضوعات کاربردی کردن پژوهش‌های دانشجویان دکتری، محل گرنت‌های عمومی است که در دنیا در قالب صندوق‌های گرنت تجمیع می‌شوند که در آن جا معمولا دولت‌ها اولویت‌های پژوهشی خود را مشخص می‌کنند و عمدتا در بخش‌هایی مانند: علوم انسانی، علوم پایه، علوم پایه و مهندسی هستند که صنعت تقاضای فعال ندارد که دولت‌ها باید در این زمینه اولویت‌های خود را مطرح کنند تا با توجه به نیاز موجود در کشور یافته‌های پژوهشی تولید کنند، همچنین بخشی دیگر از تحقیقات خود را که دولت اولویت آن را تشخیص نداده به صورت آزاد باقی می‌گذرانند.
مشاور معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری گفت: سازمان برنامه و بودجه ۸۰ درصد منابع را به اولویت‌ها اختصاص می‌دهند. کمک‌های عمومی، خیریه، وقف و برخی از درآمد‌های اختصاصی دانشگاه‌ها از محل فعالیت‌ها مانند شرکت‌های دانش بنیان هم گزینه سوم کاربردی کردن پژوهش‌های دانشجویان دکتری است.
نقی زاده ادامه داد: اگر این ۳ موضوع در حوزه دانشجویان دکتری و گرنت محور کردن پایان نامه‌ها اتفاق بیفتد باعث میشود تا خود به خود پایان نامه‌ها و پژوهش‌های دوره دکتری ماموریت محور خواهند شد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی بیان کرد: در مورد تعداد جذب دانشجویان دکتری تابع نیاز‌های موجود هستیم، هرچه قدر این نیاز قابل تامین از سوی نظام گرنت باشد با توجه به استاندارد‌ها دانشجویان را جذب خواهیم کرد. اگر هم منابع مالی تخصیص پیدا نکند تعداد جذب محدودتر خواهد شد.
بنابراین؛ انتظار می‌رود تا وزارت علوم و سازمان برنامه و بودجه حتما به موضوع پرداخت پژوهانه به دانشجویان دکتری توجه داشته باشند تا به اینصورت یکی از درد‌های این نخبگان کشور رفع شود و بتوانند به ایتصورت با تلاش‌های شبانه روزی خود در راستای علم و دانش قدم موثری بردارند.
مرجع : باشگاه خبرنگاران
