متاورس و خانواده، فرصت یا تهدید؟

زمانی دید و بازدیدها، تعاملات و دوستی‌ها در خانواده‌های ایرانی زبانزد بود به گونه‌ای که حتی بچه‌ها برای آخر هفته‌ها روزشماری می‌کردند، رفتن به خانه پدربزرگ و مادربزرگ‌ها و بزرگتر‌های فامیل، قرار‌های هفتگی و شام و ناهار‌های ساده و دور از تجملات، همه و همه جذابیت‌های خودش را داشت تا اینکه از یک دهه گذشته همه چیز تغییر کرد. پای سوشال مدیا در سبک زندگی و خانواده‌های ما باز شد و همه چیز از جمله تعاملات ساده و روزمره گرفته تا خرید، معاملات و ارتباطات را دستخوش تغییراتی عمیق کرد.

در گفتگو‌های ساده و محاوره‌ای روزمره، این صحبت را از زبان خیلی‌ها بویژه قدیمی‌ها شنیده ایم که یاد گذشته‌ها بخیر دیگر هیچ چیزی مثل قدیم‌ها نیست، در دل این دیالوگ ساده، دنیایی حرف خوابیده است، گویا قدیمی‌ها و کسانی که از گذشته سنتی و دور از فضای مجازی، خاطره‌ای شیرین در ذهن دارند دلشان برای آن روز‌ها تنگ شده، گذشته‌ای که کودکان و نوجوانان امروزی هیچ شناخت و درکی از آن روز‌ها ندارند، چون تا زمانی که چشم باز کردند با دنیای مجازی آشنا شدند، خرید‌های آنلاین، دید و بازدید‌های آنلاین، بازی‌های آنلاین و هزاران تعامل و مناسبات آنلاین دیگری که در گذشته چنین نبود. در روزگاری نه چندان دور بچه‌ها در حیاط‌های کوچک خانه‌ها یا در کوچه‌ها بازی می‌کردند و بازی‌های آن‌ها به یک بشین پاشو، هفت سنگ، گل کوچیک، الک دولک و اسم فامیل و از این دست بازی‌ها ختم می‌شد، اما این روز‌ها بچه‌ها در یک اتاق کوچک و نسبتا تاریک در پشت کامپیوتر یا گوشی‌های امروزی ساعت‌ها بدون هیچ حرکتی نشسته اند و انواع و اقسام بازی‌های آنلاین را انجام می‌دهند بدون اینکه تعاملی از جنس واقعیت با همسالان خود داشته باشند.

از سوی دیگر تعاملات و مناسبات خانوادگی نیز رنگ و بوی دیگری گرفته است، این روز‌ها کمتر آن دورهمی‌های آخر هفته‌ها تکرار می‌شود، همه درگیر زندگی و کار هستند و نهایت با یک ارتباط تصویری، دلتنگی و خستگی‌های خود را در فضای مجازی به در می‌کنند. خرید‌ها هم آنلاین شده، جنس مورد نظرت را می‌بینی و می‌پسندی و پولش را آنلاین پرداخت می‌کنی و در نهایت جنس مورد نظر به درب منزلت می‌آید.

دنیای امروز، جهان سه بعدی یا همان "متاورس" است، دنیایی که سراسر اینترنت و فضای مجازی، همه امکانات و دسترسی‌ها مجازی شده است، آدم‌ها هم مجازی هستند. عده‌ای بر این باورند که فضای مجازی همه دسترسی‌ها را راحت کرده است، امکانات به راحتی در دسترس قرار می‌گیرد، هزینه‌ها کاهش یافته و وقت و انرژی انسان‌ها نیز به هدر نمی‌رود در عین حال عده‌ای نیز معتقدند که این فضا، دوستی‌ها را کاهش داده، تعاملات ضعیف‌تر شده و فضا برای جرائم اینترنتی تسهیل شده و آسیب‌های ناشی از آن گریبان کودکان و نوجوانان را گرفته است.


فرزندان را آماده ورود به متاورس کنیم
پروانه ۳۵ ساله است، از طریق فضای مجازی برای خود کسب و کاری راه انداخته و روزگارش را می‌گذراند، خرید و فروش‌های اینترنتی انجام می‌دهد و به زندگی و فرزندانش هم می‌رسد، نیازی نیست در طول روز ساعت‌ها در ترافیک و شلوغی و گرما باشد، از همان خانه و در کنار فرزندانش کار می‌کند و درآمد خوبی هم دارد. " فضای مجازی باعث رونق کسب و کار‌ها می‌شود، دنیای فعلی دنیای مجازی است و باید همزمان با این فضا پیش برویم و فرزندان خود را نیز با این فضا تربیت کنیم. هر چند هر توسعه و تکنولوژی در کنار همه مزایا، معایبی هم دارد و شاید عده‌ای هم باید قربانی شوند، اما چاره‌ای نیست و همان طور که گفتم باید با این فضا هماهنگ شویم و سعی کنیم کمتر مورد آسیب قرار بگیریم، بویژه فرزندانمان نیاز به مراقبت بیشتری دارند. در دنیای کنونی همه چیز تحت تاثیر فضای مجازی است و راه فراری وجود ندارد. برای گذر از این مسیر باید آگاهی و اطلاعات خود را افزایش داده و آن را به فرزندان خود منتقل کرده و آن‌ها را نسبت به مزایا و معایت این فضا آگاه کنیم. افرادی نیز بوده اند که از این فضا آسیب دیده اند، اما در کنار آن افرادی نیز بوده اند که با استفاده درست از این تکنولوژی پیشرفت کرده و در زندگی شخصی و کاری خود موفق بوده اند باید همه ابعاد این مساله را دید، خودم فوق لیسانس جامعه شناسی دارم، اما تا کنون هیچ استفاده‌ای از این رشته تحصیلی ام نکرده ام، این رشته در زندگی شخصی و کاری ام مورد استفاده قرار نگرفت و الان در فضای دیگری کار می‌کنم و برای خودم کسب و کار اینترنتی راه انداخته ام و راضی هستم به نظرم باید در کنار تدریس و تحصیل، فرزندانمان را با این فضا آشنا کرده و به تدریج آن‌ها را آماده ورود به فضای مجازی کنیم چرا که در آینده‌ای نه چندان دور همه ابعاد زندگی وارد فضای مجازی و متاورس می‌شود. "

از هم دور شده ایم
ناصر مردی میانسال است و به گفته خودش از فضای مجازی سردر نمی‌آورد، اما فرزندان و نوه اش مدام سرشان در گوشی است و او از این وضعیت خسته شده است، می‌گوید: ۲ پسر و ۲ دختر دارم، یکی از پسرانم ازدواج کرده و یک پسر ۱۲ ساله دارد، نوه ام مدام سرش در گوشی است و هر وقت از او می‌پرسم چه کاری انجام می‌دهی یا چرا در جمع نمی‌آیی؟ می‌گوید در مرحله حساس بازی اش است، فرزندان دیگرم یا در خانه نیستند یا وقتی در خانه هستند نیز مشغول گوشی‌های خودشان هستند. جوان‌ها کار خودشان را می‌کنند و در دنیای خودشان غرق هستند، اعتراض هم که می‌کنید، جواب سربالا می‌دهند. احساس می‌کنم خیلی از یکدیگر دور شده ایم.

به متاورس نگاه آینده نگری داشته باشیم
در جهان متاورس تقابل بین نسل‌های جدید و قدیم وجود دارد. با همه این حرف‌ها نظرات متفاوتی نیز بین کارشناسان علوم اجتماعی و روانشناسی وجود دارد، اما در عین حال همه متفق القول هستند که باید با تکنولوژی روز حرکت کرده و تهدید‌ها را به فرصت تبدیل کنیم. سرهنگ "سید مهدی موسوی راد" که دارای مدرک دکتری تخصصی روانشناسی و مدیرکل مشاوره و مددکاری معاونت فرهنگی اجتماعی فرماندهی نیروی انتظامی است در این زمینه می‌گوید: «سوال‌های بسیاری در مورد متاورس مطرح است، متاورس همه حواس پنجگانه انسان را تحت تاثیر قرار داده و در عین حال تمام نیاز‌های مرتبط به این حواس را تامین می‌کند براین اساس دیگر نیازی به دنیای واقعی نیست. ما متاورس را در زمان کرونا تجربه کردیم. زندگی افراد مبتنی بر فضای مجازی شده بود از خرید‌ها گرفته تا آموزش و ارتباطات مجازی، در واقع یک پیش تمرینی برای متاورس داشتیم، اما سئوال این است که آیا در این حوزه خوب عمل کردیم یا نه؟ در حوزه آموزش و تحصیل که به گفته کارشناسان، ناموفق بودیم و آموزش ما آسیب دید حال باید به دنبال بازنگری در شیوه‌های آموزش در متاورس باشیم، کشور‌هایی که از این تکنولوژی حمایت می‌کنند به دنبال سودآوری اقتصادی هستند و روابط انسانی و اخلاقی برای آن‌ها مهم نیست یا در اولویت اول آن‌ها قرار ندارد، باید دید که آیا فضای مجازی کنونی برای ارتباطات درون خانوادگی مثبت بوده یا خیر؟ تسهیل گری در ارتباط زوجین و فرزندان داشته است؟ آیا فواید آن از مضرات آن بیشتر است؟ باید محققان و پژوهشگران به میدان بیایند و آسیب ها، تهدید و فرصت‌ها را شناسایی کنند. نکته دیگر این است که طرح صیانت از فضای مجازی باید در زمینه متاورس نیز پیش بینی شود، فضای مجازی کشور را کنترل کرده و ورود و خروج‌ها را تحت کنترل قرار دهد، باید دید با وجود متاورس بر سر خانواه‌ها چه می‌آید؟ از سوی دیگر باید دید قوانین متاورس را چه کسانی تعریف می‌کنند؟ قاضی متاورس چه کسی خواهد بود؟ چنانجه افراد دچار آسیب‌های اقتصادی، اجتماعی و حقوقی شدند چه کسی پاسخگو خواهد بود؟ در این زمینه آگاه سازی باید صورت گیرد که اگر دیر شود، نمی‌توان اقدام سازنده‌ای انجام داد، نباید در این زمینه مساله محور باشیم باید آینده نگرانه به این مساله فکر کنیم و ناظران قوی در متاورس داشته باشیم. لازم است متخصصان فضای مجازی به همراهی تیمی از روانشناسان و جامعه شناسان با تیزبینی و هوشیاری وارد عمل شوند و از هم اکنون برنامه‌های موثر در راستای تعالی انسان در جهان متاورس ترسیم کنند.»


متاورس جهان را فرا خواهد گرفت، آماده شویم
با وجود نظرات متفاوتی که در این زمینه وجود دارد، متاورس جهان را فرا گرفته و به سرعت نیز در حال گسترش است و به زودی بشر را پوشش خواهد داد. همان طور که افشین طباطبایی نویسنده و پژوهشگر مسائل اجتماعی نیز بر این باور است که باید خودمان را برای ورود به این تکنولوژی جدید آماده کنیم. "برخی دانشمندان علوم اجتماعی معتقدند چنین تغییراتی ما را از روند طبیعی زندگی در فضای‌های حقیقی دور می‌کند، اما با توجه به چهار انقلاب صنعتی که سپری کردیم، می‌بینیم هر تکنولوژی جای خود را باز کرده و اگر درست از آن استفاده شود، می‌تواند زندگی بشر را به سمت مثبت تغییر دهد، اما اگر درست از آن استفاده نشود، می‌تواند آثار تخریبی در زندگی انسان‌ها بر جای بگذارد، مثلا زمانی که تلویزیون اختراع شد همه می‌گفتند فاتحه سینما خوانده شد، زمانی که ویدئو اختراع شد، می‌گفتند فاتحه تلویزیون خوانده شد. رادیو با گذشت چهار انقلاب صنعتی که الان در دوران انقلاب صنعتی چهارم هستیم، هنوز جای خود را در تمام جوامع بشری حفظ کرده است. متاورس نیز به عنوان تکنولوژی نو ظهور در جهت ساده کردن و آسایش زندگی بشر طراحی شده، هر تکنولوژی و فناوری نوین که در زندگی بشر ظهور پیدا کرد با مقاومت عده‌ای مواجه شد و این مساله در جامعه بشری مرسوم است که با هر پدیده‌ای نویی مخالفت می‌شود و همواره در ابتدا مضرات آن را می‌بینند. متاورس، چون پدیده‌ای جدید است، آدم‌های قدیمی مخالفت کرده و تهدید‌ها را می‌بینند، اما اگر بتوانیم متاورس را مثل ذهن خلاق بشر در نظر بگیریم که همچون نویسنده یا کارگردان، تخیل خود را در دنیای غیرواقعی با کلمات، واژه‌ها و تصویری که جلوی دوربین عرضه می‌کند، تبدیل به یک دنیای واقعی کرده و ما آن را ذهنمان، واقعی تصور می‌کنیم، هیجان انگیز و اثربخش خواهد بود.

متاورس یک تیغ دو لبه است
این پژوهشگر مسائل اجتماعی اعتقاد دارد در تهدید‌ها همیشه فرصتی نهفته است که باید آن را کشف کنیم: «متاورس دنیای مجازی و غیر واقعی است که می‌تواند برای خانواده‌ها هم تهدید باشد و هم فرصت و در عین حال در هر تهدید و تحریمی باید به دنبال فرصت‌ها باشیم اینکه چگونه از این فرصت‌ها استفاده کنیم. تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های اینترنتی می‌توانند آموزنده و در جهت بالا بردن و ارتقای دانش و فرهنگ عمومی کمک کننده باشند و در عین حال می‌توانند مضر نیز باشند و در جهت اهداف اهریمنی حرکت کنند هر دو وجود دار و یک تیغ دولبه است موضوع این است که ما چگونه از آن استفاده کنیم تا آسیب نبینیم. اگر تاریخ انقلاب‌های صنعتی که از اواسط قرن ۱۸ میلادی با اختراع دیگ بخار شروع شد تا امروز که در عصر انقلاب صنعتی چهارم و هوش مصنوعی قرار داریم را بررسی کنیم، می‌بینیم که هر تکنولوژی نوینی دستاورد‌های مثبت و منفی برای بشر داشته است، بمب اتم و انرژی هسته‌ای فقط برای نابود کردن نیست در بسیاری از موارد می‌توان از آن استفاده درست و صلح آمیز کرد موضوع این است متاورس تکنولوژی و نوآوری جدید است و در کنار آن در آینده و چند سال دیگر ممکن است ده‌ها فناوری و تکنولوژی جدید دیگر نیز بیاید که اگر با نگاه بی اعتمادی به آن نگاه کرده و تنها نقاط ضعف را ببینیم مشکلات عدیده‌ای پیش خواهد آمد همان طور که در آشپرخانه قاچو برای استفاده و خرد کردن مواد غذایی است، می‌تواند باعث قتل هم شود باید از متاورس در جهت اهداف زندگی خودمان به اشکال بهتر استفاده کنیم باید روشنفکران، دانشمندان و پیشروان که در زمینه تکنولوژی فعالیت می‌کنند مراقب و مواظبت کنند، چون در عین حال می‌تواند خانواده‌ها را تهدید کند مثل همین گوشی تلفن همراه، اما نوع استفاده از آن، فرهنگ استفاده و مراقبت از این تکنولوژی جدید حائز اهمیت است.


ورود متاورس تا سال ۲۰۲۴
دکتر حسین ابراهیمی مقدم متخصص روانشناسی و استاد دانشگاه با اشاره به پیدایش اینترنت در سال ۱۹۹۵ می‌گوید: «زمانی که اینترنت به دنیا آمد، مسائل جذابی با خود به همراه آورد، اما نکته‌ای وجود داشت و اینکه تا چه زمانی قرار است اینرتنت در دنیا حکمفرمایی کند؟ اینترنت تعریفش یک شبکه جهانی است تا همه با هم متصل شوند، اما در یک دنیای دو بعدی، اما حالا فرض کنید این اتفاق در دنیای سه بعدی اتفاق بیفتد، مثل یک زندگی واقعی که می‌توان طول و عمق همه چیز را دید براین اساس در آینده‌ای نه چندان دور همه چیز متاورس می‌شود متاورسی که جای اینترنت را می‌گیرد. در این جا چند مثال ذکر می‌شود، بازی فورتنایت که کارش را در سال ۲۰۱۷ با بازی عادی تیراندازی شروع کرد یک بازی کامپیوتری بود که بعد‌ها تکامل یافت و امروز بیشتر از یک بازی است و یک کنسرتی گذاشته که گویا همه چیز واقعی است و ده‌ها میلیون نفر نشسته اند و در آن جا می‌چرخند، خرید می‌کنند، سرکار می‌روند، مدرسه می‌روند و کاملا سه بعدی است. شرکت‌هایی نیز به دنبال چنین اتفاقی بودند تا مردم در عین اینکه در خانه هستند با هم ارتباط داشته باشند. سئوالی که مطرح می‌شود این است که برای چنین اتفاقاتی چه ابزار‌هایی نیاز است؟ تقاضا، نرم افزار و سخت افزار از ابزار‌های وقوع چنین پدیده‌هایی مثل متاورس است. تقاضا زیاد است برعکس آنچه فکر می‌کنیم که درست نیست در خانه بنشینیم و ارتباطی نداشته باشیم، خیلی‌ها دوست دارند از جایشان بلند نشوند و در عین حال هر جا می‌خواهند بروند این جدای از آن دسته افرادی که تنبل، درون گرا و غیر اجتماعی هستند و ترس‌های اجتماعی دارند، برخی از نظر اقتصادی به این مساله نگاه می‌کنند که چرا باید هزینه کرده و وقت و انرژی بگذارند تا فلان کشور را ببینند در حالی که می‌توانند همان مکان را به صورت سه بعدی و همان طور که هست، ببینند. در زمینه نرم افزار و سخت افزار نیز مهندسان باید نظر دهند، اما در مورد نرم افزار باید بگویم در مورد اینترنت که دو بعدی است با برنامه نویسی کار می‌کند، اما متاورس با موتور غیر واقعی کار می‌کند و مثل اینترنت نیازی به جستجو در گوگل نیست و در آینده‌ای نه چندان هر سئوالی که داشته باشید را کافی است که تصور کنید همه چیز به صورت مجازی برای شما نمایش داده می‌شود. از نظر سخت افزاری نیز در انقلاب جدید، تکنولوژی با بازی‌ها شروع شد. اکنون ۴۵ درصد بازی‌ها در گوشی‌های موبایل ها، ۳۰ درصد با کنسول‌ها و ۲۵ درصد با کامپیوتر انجام می‌شود لذا خیلی از شرکت‌ها دنبال تقویت آن هستند به گونه‌ای که حس گر‌های مجازی را تقویت کنند براین اساس به نظر می‌رسد در سال ۲۰۲۴ متاورس جای خود را باز کرده و در آینده نیازی نباشد که گوشی به دست بگیرید.


یک پیش بینی/ نسل انسان مجازی می‌شود و خانواده‌ها از هم می‌پاشد
این استاد دانشگاه با اشاره به تبعات متاورس می‌گوید: «اولین تبعات متاورس این است که البته به نوعی درگیر آن هستیم، اینکه خیلی از هم دور شده ایم، با وجود کرونا آدم‌ها از هم دور شدند و به رغم اینکه اکنون شرایط بهتر شده، اما باز ارتباط‌های قدیم و رفتن به خانه پدربزرگ و مادربزرگ، رفت و آمد فامیلی و بازی و روابط انسانی مثل گذشته نیست بنابراین با وجود متاورس، همین ارتباط باقیمانده نیز از بین می‌رود اگر دید و بازدیدی نیز وجود دارد به صورت مجازی است هر چند می‌تواند فرصت‌هایی را نیز بوجود آورد، می‌توانیم بسیاری از هزینه‌های زندگی را کاهش داد، اما به نظر می‌رسد تنها‌هایی می‌شویم که روابط انسانی آن‌ها به شدت کاهش می‌آید و احتمال زیاد خانواده‌ها از هم می‌پاشند. روابط زناشویی و تشکیل خانواده می‌تواند در دنیا مجازی اتفاق افتاده حتی ممکن است نسل انسان دچار مشکل شود و نسل انسان مجازی شود و در عالم واقعی کسانی که زندگی می‌کنند تعدادشان کاهش یابد. همان طور که اکنون تعداد افرادی که از اینترنت استفاده نمی‌کنند بسیار کم هستند حتی در دورافتاده‌ترین نقاط کشور هم کمتر کسی از اینترنت استفاده نمی‌کند. با این حال ذات ارتباطات، مبانی اجتماعی و مسائل انسانی به شدت زیر سئوال می‌رود هر چند هیجان انگیز است و جنبه‌های مثبتی هم دارد اینکه در خانه نشسته‌ای و هر روز می‌توانی یک کشور را بگردی و لمس کنی به همان شکل و رنگ و بو، بدون اینکه هزینه‌ای بپردازی، اما نباید از آسیب‌های آن نیز غافل شد باید اطلاعات و دانش خود در زمینه روانشناسی و علوم رایانه‌ای را افزایش داد تا آسیب ندید. نمی‌توانیم خودمان را از دنیای پیرامون جدا کنیم و محصور شویم تا تکنولوژی نیاید و از جامعه جهانی منفک شویم که آسیب‌های بیشتری نصیبمان می‌شود باید ابتکار عمل را به دست بگیرم چه از نظر اقتصادی و چه اجتماعی و فرهنگی تا بتوانیم تاثیرگذاری خوبی داشته باشیم بنابراین تهدید‌های متاورس را می‌توانیم به فرصت تبدیل کنیم تا بهترین بهره را برده و دچار آسیب نشویم.»


 

منبع: ایرنا