کینهتوزی و راهکارهای درمان آن در قرآن
شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که از کسی به حدی دلگیر باشید که این مسئله چند ساعت، چند روز، چند ماه و در حالتهای خطرناکتر چند سال ذهن شما را درگیر و زندگیتان را تحت تأثیر قرار دهد. امری که تمام زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده، رفتار ما را نسبت به فرد موردنظر تغییر میدهد و از همه بدتر اینکه باعث خودخوری ما خواهد شد، کینهتوزی قطعاً ریشهها و عللی دارد که البته در برخی از افراد به یک بیماری روحی و روانی تبدیل میشود.
در اینجا به تحلیل این مبحث از دیدگاه روانشناسی و ریشههای پیدایش آن پرداخته ایم و قصد داریم دیدگاه قرآن و اهل بیت(ع) و همینطور نظرات روانشناسی را برای درمان این معضل به مخاطبان خود ارائه کند.
در اینجا به تحلیل این مبحث از دیدگاه روانشناسی و ریشههای پیدایش آن پرداخته ایم و قصد داریم دیدگاه قرآن و اهل بیت(ع) و همینطور نظرات روانشناسی را برای درمان این معضل به مخاطبان خود ارائه کند.
حجتالاسلام والمسلمین مرتضی عزیزی، مشاور در گفتوگو با ایکنا از همدان، کینه، حقد و تنفر را از جنس هیجانات و احساسات منفی انسان برشمرد و گفت: کینه نوعی خشم فروخورده و سرکوب شده انسان است که در حقیقت هیجان ناکامل و منفی وجودی انسان است که تعیین تکلیف نشده و بهصورت آسیبزا در وجود انسان شکل گرفته و استقرار پیدا کرده است.
استاد حوزه علمیه همدان به پیامدهای منفی این ویژگی اشاره کرد و افزود: کینه حال انسان را بد کرده و احساس ناخوشایندی در وجود او ایجاد میکند که تأثیرات منفی همچون اضطراب و دلهره را در زندگی فرد ایجاد میکند، همین ذهن مشغولی باعث میشود فرد عملکردهای مثبت را در زندگی خود از دست بدهد و تمرکز کافی بر انجام فعالیتهای اصلی زندگی را نداشته باشد.
وی ادامه داد: این ویژگی وقت و عمر انسان را ضایع کرده و انسان را به سمت عملکردهای منفی و در نهایت به سمت بزهکاری و ارتکاب ناهنجاریها پیش خواهد برد.
کینه؛ منشأ بسیاری از اختلالات روانی همچون بدبینی
عزیزی با بیان اینکه کینهتوزی منشأ بسیاری از اختلالات روانی همچون بدبینی است، افزود: گاهی عدم درمان این بیماری باعث میشود فرد به بیماریهای جسمی از جمله دردهای عضلانی و در برخی موارد به زخم معده، جوشهای عصبی و بسیاری از بیماریهای روحی که جسم انسان را هم تحت تأثیر قرار میدهد، مبتلا شود.
وی با اشاره به اینکه ریشهها و علل کینهتوزی در دو حوزه روانشناسی مورد تحلیل قرار میگیرد، افزود: خطای شناختی و افکار منفی غیرمنطقی و شناختهای نادرست تحت عنوان مطلقانگاری غلط، ذهنخوانی و تفکر همه یا هیچ یکی از ریشهها و علل کینهتوزی است.
این مشاور خانواده ادامه داد: در مواردی شخصی باور دارد که اشتباه و خطای دیگران قابل بخشش نیست یا اینکه تصور میکند هر کس در حق او بدی کرد باید انتقامش را بگیرد که این موضوع در روانشناسی تحت عنوان «بایدهای دلبخواهی و غیرمنطقی» نام دارد، در برخی مواقع فرد تصور میکند که دیگران باید طبق میل او رفتار کنند که در غیر این صورت قابل احترام نیستند به این شیوه تفکر نیز در روانشناسی تفکر «همه یا هیچ» گفته میشود.
گاهی فرد از این موضوع ناراحت است که چرا دوستم پاسخ تلفنم را نداد، پستم را لایک نکرد یا اینکه دعوتش کردم و نیامد پس او به من بیاحترامی کرده، به این تفکر نیز «ذهنخوانی» گفته میشود.
همه ما عواطف منفی مانند خشم و غم را تجربه میکنیم، اگر این احساسات منفی خود را کنترل نکنیم آرامآرام ممکن است موجب کینهتوزی شود در حقیقت کینهتوزی به این علت رخ میدهد که نتوانستیم احساساتمان را نسبت به آن شخص مدیریت کنیم.
راهکارهای درمان کینهتوزی از منظر روانشناسی
حجتالاسلام عزیزی یکی از علل پیدایش کینهتوزی را خطای شناختی دانست و گفت: باید از روشهای اصلاح رفتار و تحلیل سود و زیان برای درمان این بیماری استفاده کرد؛ بهعنوان مثال باید فرد فکر کند که این افکار منفی چه سودی برای من دارد و چه زیانی برای من خواهد داشت وقتی به این تحلیل درست برسد که عواقب بدی برای سلامتی خود و دیگران خواهد داشت قطعاً از این افکار دست خواهد برداشت.
یکی از راههای درمان کینهتوزی این است که شواهد و مدارک افکارمان را بررسی کنیم در این صورت متوجه خواهیم شد که فردی که مثلاً به من بدی کرده آیا واقعاً قصدش همین بوده یا اینکه این افکار زاییده ذهن ماست.
عزیزی در بخش دیگری از سخنانش مدیریت نکردن احساسات منفی را یکی از علل پیدایش کینهتوزی دانست و گفت: برای درمان این مسئله باید احساسات تعیین تکلیف شوند در روانشناسی دو روش برای تعیین تکلیف این احساسات وجود دارد.
استاد حوزه علمیه همدان به پیامدهای منفی این ویژگی اشاره کرد و افزود: کینه حال انسان را بد کرده و احساس ناخوشایندی در وجود او ایجاد میکند که تأثیرات منفی همچون اضطراب و دلهره را در زندگی فرد ایجاد میکند، همین ذهن مشغولی باعث میشود فرد عملکردهای مثبت را در زندگی خود از دست بدهد و تمرکز کافی بر انجام فعالیتهای اصلی زندگی را نداشته باشد.
وی ادامه داد: این ویژگی وقت و عمر انسان را ضایع کرده و انسان را به سمت عملکردهای منفی و در نهایت به سمت بزهکاری و ارتکاب ناهنجاریها پیش خواهد برد.
کینه؛ منشأ بسیاری از اختلالات روانی همچون بدبینی
عزیزی با بیان اینکه کینهتوزی منشأ بسیاری از اختلالات روانی همچون بدبینی است، افزود: گاهی عدم درمان این بیماری باعث میشود فرد به بیماریهای جسمی از جمله دردهای عضلانی و در برخی موارد به زخم معده، جوشهای عصبی و بسیاری از بیماریهای روحی که جسم انسان را هم تحت تأثیر قرار میدهد، مبتلا شود.
وی با اشاره به اینکه ریشهها و علل کینهتوزی در دو حوزه روانشناسی مورد تحلیل قرار میگیرد، افزود: خطای شناختی و افکار منفی غیرمنطقی و شناختهای نادرست تحت عنوان مطلقانگاری غلط، ذهنخوانی و تفکر همه یا هیچ یکی از ریشهها و علل کینهتوزی است.
این مشاور خانواده ادامه داد: در مواردی شخصی باور دارد که اشتباه و خطای دیگران قابل بخشش نیست یا اینکه تصور میکند هر کس در حق او بدی کرد باید انتقامش را بگیرد که این موضوع در روانشناسی تحت عنوان «بایدهای دلبخواهی و غیرمنطقی» نام دارد، در برخی مواقع فرد تصور میکند که دیگران باید طبق میل او رفتار کنند که در غیر این صورت قابل احترام نیستند به این شیوه تفکر نیز در روانشناسی تفکر «همه یا هیچ» گفته میشود.
گاهی فرد از این موضوع ناراحت است که چرا دوستم پاسخ تلفنم را نداد، پستم را لایک نکرد یا اینکه دعوتش کردم و نیامد پس او به من بیاحترامی کرده، به این تفکر نیز «ذهنخوانی» گفته میشود.
همه ما عواطف منفی مانند خشم و غم را تجربه میکنیم، اگر این احساسات منفی خود را کنترل نکنیم آرامآرام ممکن است موجب کینهتوزی شود در حقیقت کینهتوزی به این علت رخ میدهد که نتوانستیم احساساتمان را نسبت به آن شخص مدیریت کنیم.
راهکارهای درمان کینهتوزی از منظر روانشناسی
حجتالاسلام عزیزی یکی از علل پیدایش کینهتوزی را خطای شناختی دانست و گفت: باید از روشهای اصلاح رفتار و تحلیل سود و زیان برای درمان این بیماری استفاده کرد؛ بهعنوان مثال باید فرد فکر کند که این افکار منفی چه سودی برای من دارد و چه زیانی برای من خواهد داشت وقتی به این تحلیل درست برسد که عواقب بدی برای سلامتی خود و دیگران خواهد داشت قطعاً از این افکار دست خواهد برداشت.
یکی از راههای درمان کینهتوزی این است که شواهد و مدارک افکارمان را بررسی کنیم در این صورت متوجه خواهیم شد که فردی که مثلاً به من بدی کرده آیا واقعاً قصدش همین بوده یا اینکه این افکار زاییده ذهن ماست.
عزیزی در بخش دیگری از سخنانش مدیریت نکردن احساسات منفی را یکی از علل پیدایش کینهتوزی دانست و گفت: برای درمان این مسئله باید احساسات تعیین تکلیف شوند در روانشناسی دو روش برای تعیین تکلیف این احساسات وجود دارد.
شیوه جرئتورزی مؤدبانه
استاد حوزه علمیه همدان تصریح کرد: در شیوه جرئتورزی مؤدبانه فرد به جای اینکه پرخاشگرانه و منفعلانه برخورد کند خیلی مؤدبانه احساساتش را بیان میکند، این جرئتورزی باعث میشود که از احساسات فروخورده رها شویم؛ در مواقعی که این شرایط به ما اجازه نمیدهد که این احساسات فروخورده را بیان کنیم میتوانیم با درد و دل با دیگران و یا نوشتن افکار منفی بر روی کاغذ و دوران دور انداختن آن استفاده کنیم.
وی ادامه داد: عریضهنویسی یکی از راهکارهای تخلیه هیجانات احساسی است که در روایات به آن پرداخته شده، در این شیوه فرد برای تخلیه این هیجانات افکار منفی خود را بر روی کاغذ مینویسد و آن را در درون چاه و یا آب روان میاندازد.
عزیزی مرور فواید گذشت و بخشش را از دیگر راهکارهای رفع کینهتوزی برشمرد و اظهار کرد: وقتی این موضوع برای انسان تداعی شود که با بخشش چقدر به آرامش نزدیک خواهد شد و چه فرصتهای خوبی را به دست خواهد آورد قطعاً بخشش را خواهد پذیرفت.
کینه؛ عقدهای در وجود انسان که تا زهرش را نریزد آرام نمیشود
رضا احمدوند، پژوهشگر فلسفه و کلام حوزه علمیه حوزه علمیه همدان با بیان اینکه کینهتوزی به دنبال حسد و بغض در انسان شکل میگیرد گفت: این ویژگی در قالب عقده در نفس انسان باقی میماند که مهمترین عامل نگونبختی و از بین رفتن شخصیت او خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه روح انسان اگر دچار کینهتوزی شود به شدت آسیب خواهد دید و از تعادل رفتاری و شخصیتی خارج میشود، اضافه کرد: گاهی فرد به علت این ویژگی خواب و خوراک خود را نیز از دست میدهد و چنان دچار ناراحتی ذهنی و روانی خواهد شد که تا زهر خود را نریزد و عقده درونی خود را باز نکند آرام نخواهد گرفت.
این مدرس حوزه علمیه با تأکید بر اینکه کینهتوزی تأثیرات خطرناک فردی و اجتماعی در پی خواهد داشت، اظهار کرد: این ویژگی یکی از بدترین صفات انسان است که ممکن است فرد را تا مرز بیماریهای روانی و جسمی نیز برساند، چه بسیارند افراد خوب و با ایمانی که به خاطر عدم درمان این مشکل دچار ناراحتیها و مشکلاتی شدهاند که حتی ایمان آنها هم نتوانست آنها را کمک کند، لذا اگر این ویژگی درمان نشود آسیبهای چند برابر خواهد شد.
بیماری اخلاقی کینه مانند خوره است که اگر درمان نشود ممکن است به جایی برسد که حتی عضو اصلی مانند دست یا پا را قطع کنند. کینه همچون یک زغال است که اگر روی یک جسمی مانند فرش بیفتد کمکم باعث سوختن قسمتی از فرش، سپس همه و در نهایت یک منزل و به آتشسوزی در یک ساختمان منجر خواهد شد.
این استاد حوزه علمیه با اشاره به آیه 10 سوره حشر، گفت: در این آیه که ویژگیهای مؤمنان برشمرده شده است میفرماید «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ؛ پروردگارا ما و برادرانمان را که به ایمان بر ما پیشی گرفتند بیامرز، و در دل هایمان نسبت به مؤمنان، خیانت و کینه قرار مده. پروردگارا یقیناً تو رئوف و مهربانی.»
وی به هم خوردن روابط خانوادگی و خونی برخی از افراد را یکی از آثار و عواقب کینهتوزی برشمرد و گفت: اگر این ویژگی درمان نشود گاهی ممکن است بهترین نسبتها همچون پدر مادر یا فرزندان و یا خواهر یا برادر با یکدیگر قطع رابطه کنند.
احمدوند آلوده شدن به غیبت را یکی از گناهان کبیره برشمرد و گفت: غیبت حاصل و دسترنج کینهتوزی است گاهی این ویژگی چنان تمام وجود یک فرد را میگیرد که اگر فرد دیگری برای اصلاح این رابطه کمک کند فرد کینهتوز باعث تحقیر او میشود و در نهایت این نفرت به جایی خواهد رسید که وی تنها و غریب میماند.
بدخواهی و حسادت؛ آثار سوئی که به سبب کینه در انسان بهوجود میآید
مدرس حوزه علمیه همدان بیان کرد: ترور شخصیتی، بدخواهی و حسادت نسبت به فردی که مورد کینه است از دیگر پیامدهای کینهتوزی است که حتی ممکن است به جایی برسد که از خداوند آرزوی از بین رفتن نعمتهای او را داشته باشد، گاهی قلب انسان به علت این ویژگی به اندازهای آلوده میشود که حاضر است خودش آسیب ببیند و فرد موردنظر دو برابر بیشتر از او آسیب ببیند.
وی مهمترین و دردناکترین آثار و عواقب کینهتوزی را آلودگی و پلیدی قلب انسان دانست و گفت: فرد کینهتوز ممکن است تا جایی ادامه دهد که آبروی دیگران را هم بریزد، مؤمنی که حفظ آبرویش از کعبه واجبتر است به علت کینهتوزی بهراحتی ریخته میشود؛ چه بسیارند افرادی که آینده آنها به خاطر کینهتوزی تحت تأثیر قرار گرفته و چه بسیارند افرادی که علت این ویژگی و عدم درمان آن حتی به ترور فیزیکی هم دست دادهاند و اکنون در پشت میلههای زندان هستند.
بزرگترین آسیب کینهتوزی،آسیب به خود فرد کینهتوز است؛ وقتی فردی شبانهروز با این مشکل درگیر باشد قلبش فاسد خواهد شد و شخصیتش از بین میرود و حتی ممکن است تا مرحلهای ادامه دهد که از دایره انسانیت نیز خارج شود.
وی در بخش دیگری از سخنانش به شناسایی و درمان این ویژگی پرداخت و گفت: بهترین راهکار درمان کینهتوزی آیه ۳۴ سوره فصلت است در این آیه خداوند میفرماید «وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ؛ نیکی و بدی یکسان نیست. بدی را با بهترین شیوه دفع کن؛ با این برخورد متین و نیک ناگاه کسی که میان تو و او دشمنی است چنان شود که گویی دوستی نزدیک و صمیمی است.»
احمدوند صبر و بردباری نسبت به رفتار بد دیگران را راهکار دوم قرآن برای رفع کینهتوزی برشمرد و گفت: خداوند در آیه 63 سوره فرقان میفرماید «وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا؛ و بندگان خداى رحمان كسانىاند كه روى زمين به نرمى گام برمىدارند؛ و چون نادانان ايشان را طرف خطاب قرار دهند به ملايمت پاسخ مىدهند.» یعنی باید در مقابل ناگواریها و رفتارهای زشت دیگران صبر و بردباری داشت.
وی گذشت و بخشش را سومین راهکار ائمه برای درمان کینهتوزی دانست و افزود: حضرت محمد(ص) در این باره میفرمایند «یکی از بهترین راهها برای ایجاد محبت در قلب یکدیگر هدیه دادن است که با این کار اجازه کینهورزی به دیگران را نخواهیم داد» همچنین امام صادق(ع) نیز میفرمایند «با برادران مؤمن خود مصافحه کنید» در حقیقت این روبوسی کردن موجب ایجاد یک رابطه قلبی قوی به یکدیگر خواهد شد.
احمدوند در پایان گفت: هیچگاه نباید رفتار بد دیگران را علیه خودمان تفسیر کنیم، لیوان نباشیم که با قطره خون، آلوده شویم دریا باشیم که بتوانیم همه ناپاکیها را در وجود خود پاک کنیم.
گزارش از عاطفه ابرار پیراسته، خبرنگار ایکنا
مرجع : خبرگزاری قرآنی ایکنا