پایان خانواده، شیرخوارگاه یا شبه خانواده
کودکان بی سرپرست در هر بلادی که باشند، پدری جز حکومت وقت ندارند، پس ای حکومت مصر کودکان بی پناه را یک جا گردآور و درتربیت آنها لحظه ای فرو مگذار
( نهج البلاغه، نامه حضرت علی (ع) به مالک اشتر )
شبه خانواده را می توان نهادی اقامتی، زیستی و اجتماعی بیان کرد که افراد در آن تحت سرپرستی و مراقبت اشخاصی مانند مربیان زندگی می‌کنند. هدف از آن ایجاد یک محیط نسبتاً طبیعی خانوادگی و با حضور سرپرستان و یا مربیانی شبیه پدر و مادر است.
همانگونه که هویداست این تعریف ازشبه خانواده می‌خواهد مقداری وجه اجتماعی را عنوان کند در دوره قبل از دهه هفتاد، از سرپرستان یا مربیان به عنوان معلم مربی یاد شده است. در دوره بعد عمو و دایی و عمه به آنها می‌گفتند. یعنی مفاهیمی نزدیک به خانواده را برای آنها شکل داده‌اند.
کودکی، مهمترین دوران رشد، یادگیری و شکل گیری شخصیت انسان است. نتایج حاصل از پژوهش های انجام یافته در این زمینه حاکی ازتاثیر پذیری کودکان از محیط پیرامون خود و یادگیری عمیق، سریع و آسان در سالهای نخست زندگی است.
تحقیقات موید آن است که برای آموزش هر رفتار زمان مناسبی وجود دارد و بیشترین یادگیری و تاثیر پذیری در سالهای اولیه زندگی کودک و مصادف با سنین پیش دبستانی است . رشد هوشی در کودکان از تولد تا 4 سالگی 50% از 4 تا هشت سالگی 30% و هشت تا هفده سالگی 20% روی می دهد.
رشد دستگاه عصبی کودکان در مقطع سنی 3 تا 6 سال به تحول خود ادامه داده وبا تغییرات رفتاری خاصی همراه است. ویژگی های رشد مغزی آنان در نواحی عالی با تغییرات زبان، برنامه ریزی و توجه ارتباط دارد و بالارفتن سرعت انتقال تکانه های عصبی به کودک اجازه می دهد در پردازش اطلاعات عملکردی سریع تر و موثرتر داشته باشد. در شرایط سنی مورد نظر تاثیر پذیری کودکان از محیط های غنی بیشتر و اثرات محیط زندگی در ابعاد فرهنگی و تربیتی آنان قابل توجه است به طوری که از رشد هوشی بالاتری برخوردار خواهند بود و قادر به کسب مهارتهایی می شوند که در موفقیت آینده شان نقش اساسی ایفا می نماید.
شرایط مساعد محیط زندگی، تکوین توانایی شناختی گروه سنی 3 تا 6 ساله را تسریع می نماید و کودکانی که امکان برقراری ارتباط بیشتری با والدین و مربیان خود دارند قادر خواهند بود از طریق آنان در مورد شرح وقایع ، کتابخوانی و کنجکاوی و اکتشاف فرصت یادگیری مناسب تری را بدست آورده و از رشد ذهنی بهتری برخوردار شوند.
در نتیجه افرادی خونگرم، متکی به نفس ، مستقل پرورش یافته و در انجام کارها از پایداری بیشتری بهره مند باشند. توجه به مسائل فوق ما را بر آن می دارد تا در ساختار شیرخوارگاه ها که امر مراقبت از نوزادان ، نونهالان و نوباوگان را برعهده دارند تجدید نظر نموده و شرایط مساعدتری را برای مراقبت از این کودکان فراهم نمائیم . گرچه دستاوردهای جدید علمی در زمینه ارائه خدمات اجتماعی به ویژه حمایت از کودکان بی سرپرست مبتنی بر موسسه زدایی و تقویت حضور آنها در خانواده و با در نظر داشتن مصالح عالیه کودک و پیشگیری از جدایی وی از خانواده است.
دراین موردتأکیدات پیامبر اسلام (ص) نیز مبنی بر مراقبت ازایتام درمحیط خانواده است ایشان فرموده اند کسی که متکفل یتیمی شود، او را به خانه ببرد پاداش او بهشت است ( تحف العقول، ص 198 تعلیم و تربیت اسلامی، مبانی و روشها، محسن شکوهی نیا، 1369، ص 61 )
لیکن در زمانی که کلیه اقدامات و تلاش های حرفه ای در این زمینه موثر واقع نشود و مراقبت در مراکز شبانه روزی از کودکان به عنوان آخرین راه حل در مقابل دست اندرکاران قرار گیرد ضمن پاسخگویی به نیازهای کودکان می بایست برای نزدیک نمودن الگوی مؤثر والدینی تلاش نمود.
تحقق این امر مستلزم کاهش تعداد فرزندان مقیم شیرخوارگاه ها و تقویت و آموزش نیروی انسانی علا قمند و زبده، آگاه و کارآمد است. بررسی وضعیت شیرخوارگاه های کشور طی چند سال اخیر با در نظر داشتن ویژگی ها و حساسیت موقعیت گروه های سنی کودکان تحت مراقبت در آن و همچنین جوانب اجرایی امر، معاونت اجتماعی و پیشگیری ازآسیبها را بر آن داشت تا با هدف ارتقاء کیفیت برنامه مراقبت از فرزندان نسبت به تهیه و تدوین ضوابط تاسیس و انحلال خانه های نوباوگان ( کودکان گروه 3 تا 6 سال) در چارچوبی تخصصی و قانونمند اقدام نماید.
با این امید که تا زمان رفع موانع قانونی موجود بر سر راه انتقال فرزندان به خانواده و یافتن راهکارهای عملیاتی کارشناسی و جدید، جهت تقویت و اجرای کامل برنامه مراقبت از کودکان در خانواده زیستی یا جایگزین و کاهش آثار سوء زندگی مؤسسه ای بر رشد و پرورش کودکان گام برداریم در ادامه برخی از مفاهیم و اصطلاحات متداول در این زمینه مورد اشاره قرار گرفته است .
تعریف مفاهیم :
1- کودک: از نظر این دستورالعمل و طبق پیمان نامه جهانی حقوق کودک، فردی است که سن او کمتر از 18 سال تمام خورشیدی است.
2- نوباوگی : به دوره ای اشاره دارد که از 3 سال تمام (36 ماه کامل ) آغاز و به 6 سال تمام یعنی 6 سال و 11 ماه و 29 روز ختم می شود.
3- کودکان تحت سرپرستی سازمان: کودکانی که بنا به هر علت به طور دائم یا موقت سرپرست خود را از دست داده و با معرفی مقام قضایی به سازمان سپرده شده باشند که در این دستورالعمل به آنها « فرزند » نیز اتلاق می شود.
4- سرپرست قانونی: از نظر این شیوه نامه، شخص حقیقی است که با حکم قضایی؛ سرپرستی دائم یا موقت یک یا چند تن از کودکان تحت سرپرستی سازمان بهزیستی را بر عهده دارد. حکم قضایی حسب شرایط کودک سرپرست، فرزند خواندگی، قیمومت، امین موقت یا حضانت است.
5- مراقبت و پرورش: به مجموعه فعالیت های حرفه ای، با هدف فراهم نمودن سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کودکان اتلاق می شود.
6- برنامه مراقبت: برنامه ای است همه جانبه و مدون با هدف رفع نیازهای کودکان که از بدو پذیرش آنان و با رعایت ضوابط کار تیمی تدوین و هر شش ماه یکبار مرور و مورد بازنگری لازم قرار می گیرد. این برنامه محور مجموعه فعالیت های تربیتی و پرورشی مرتبط با هر کودک را تشکیل می دهد.
7- مراقبت در خانواده: مجموعه ای از برنامه های توانمندسازی و مراقبتی به منظور کمک به خانواده‌ها در پرورش و مراقبت از کودکان تحت سرپرستی سازمان بهزیستی به روش های؛ مراقبت و پرورش نزد والدین ( پدر و مادر و جد پدری ) یا خانواده جایگزین صورت می پذیرد.
8- مراقبت در خانه‌ها : مجموعه برنامه هایی است که به منظور مراقبت و پرورش از کودکان تحت سرپرستی سازمان در خانه ها (مراکز شبانه روزی) با هدف زمینه سازی برای انتقال کودک به خانواده یا جامعه تدوین گردیده است. این برنامه معمولاً کوتاه مدت و موقتی است.
9- مرکز نگهداری شبانه روزی کودکان بی سرپرست: به مرکزی اطلاق می گردد که طبق وظایف قانونی کودکان بی سرپرست و بدسرپرست را پذیرا و نگهداری و پرورش آنان را فراهم نموده و زمینه انتقال موقت و یا دائم آنها را به خانواده و جامعه به عهده داشته و به دو گروه پسرانه و دخترانه تقسیم بندی می گردد.
10- خانه نوزادان، نونهالان و نوباوگان (شیرخوارگاه) : مکانی است که کودکان پذیرش شده در دو گروه سنی نوزادان و نونهالان ( بدو تولد تا سه سالگی ) و نوباوگان ( سه تا شش سالگی) در آن جا تحت مراقبت و پرورش قرار می گیرند.
11- خانه کودکان و نوجوانان: مکانی است که کودکان از زمان پذیرش تا 18 سالگی به صورت دائم یا موقت به تفکیک سن و جنس با هدف فراهم شدن زمینه انتقال موقت یا دائم به خانواده یا جامعه مورد مراقبت و پرورش قرار می گیرند.
12- تیم مراقبت: تیم مجربی از افراد حرفه ای شامل: مدیر، مددکار، مشاور، روانشناس و مربی- در خانه ها- مددکار، روانشناس و سرپرست قانونی کودک- در خانواده - است که ضمن آشنایی با امور تربیتی در رابطه مستقیم با کودکان قرار دارند و در قالب کارگروهی با مشارکت کودکان نسبت به فراهم کردن زمینه های مراقبت و پرورش کودک به منظور انتقال موفق به جامعه اقدام می کنند.
13- مسئول فنی ( مدیر خانه ) : فردی است که مسئولیت برنامه ریزی، نظارت و هماهنگی در اجرای مناسب و مطلوب برنامه های تیم تخصصی و مدیریت امور خانه را به عهده دارد.
14- مددکار اجتماعی: فردی است دارای تحصیلات مددکاری اجتماعی یا خدمات اجتماعی که با تکیه بر دانش و مهارت های تخصصی خود به کودکان کمک می کند تا با شناخت توانایی‌های فردی و بهره گیری از امکانات موجود در جهت حل مشکل اقدام تا به استقلال نسبی و رضایت خاطر ی و اجتماعی دست پیدا کند.
15- روانشناس: فردی است دارای تحصیلات روانشناسی و آشنا به علوم رفتاری و فرایندهای ذهنی که با بکارگیری دانش خود در زمینه ارتقاء بهداشت روانی کودکان تلاش می نماید
16- مربی: فردی است دارای تحصیلات علوم تربیتی یا سایر رشته‌های مرتبط که ضمن مراقبت از کودکان در خانه های کودکان و نوجوانان ، برای تأمین نیازهای (جسمی- عاطفی، تحصیلی، اجتماعی، خودشکوفایی کودکان و هدایت رفتارهای فردی واجتماعی آنان) با مشارکت فرد و با هماهنگی تیم تخصصی اقدام می کند.
17- پروانه تأسیس خانه های غیردولتی: مجوز تاسیس خانه های غیردولتی جهت فعالیت اشخاص حقوقی که در راستای اهداف سازمان بهزیستی در استانها فعالیت می نمایند و توسط کمیسیون ماده 26 بهزیستی استان صادر می گردد.
18- پروانه فعالیت خانه های غیردولتی: مجوزی است جهت فعالیت اشخاص حقوقی (مؤسسات غیردولتی و خیریه) که در راستای مراقبت و پرورش کودکان تحت سرپرستی سازمان بهزیستی فعالیت می نمایند. مجوز فوق توسط کمیسیون ماده 26 بهزیستی استان صادر می گردد و مدت اعتبار آن از تاریخ صدور سه سال می باشد.
19- كارشناس ناظر استان: كارشناس امور شبه خانواده بهزيستي استان است كه با معرفی کمیته شبه خانواده شهرستان و استان و تأیید معاونت امور اجتماعي تعیین و وظيفه نظارت بر خانه‌ها را در سطح استان بر عهده دارد.
20- پرونده اجتماعی کودک: پرونده ای است محرمانه؛ شامل اطلاعات جامع در خصوص پیشینه، علت پذیرش، وضعیت موجود ( مشخصات كامل کودک در زمان پيدا شدن. برای مثال نوع لباسي كه بر تن داشته، در چه محله‌اي، چه نشانه‌هايي داشته و چه ملزوماتي همراه او بوده است مثلاً نامه و.... هر چه اين مشخصات با توضيحات بيشتري همراه باشد بيشتر پاسخ‌گو خواهد بود)، و برنامه مراقبت براساس فرم های استاندارد، اسناد و مدارک مورد نیاز از جمله: معرفی نامه مرجع قضائی، مدارک مرتبط با وضعیت سلامت جسمانی و روانی از پزشکی قانونی، گزارشات اولیه پذیرش، عکس، شناسنامه و گزارشات تخصصی کودک ( از بدو پذیرش تا آخرین پیگیری های پس از ترخیص) می باشد که خلاصه ای از آن در اختیار مرکز قرار می گیرد و اصل آن در بهزیستی استان محفوظ می ماند.
21- پرونده بهداشتی کودک: شامل اطلاعات و فرم های مربوط در زمینه بهداشت فردی، جسمی و روانی کودکان است که وضعیت سلامت جسمانی و روانی آنان در طول دوران مراقبت و پرورش در آن ثبت و کنترل می شود.
22- پرونده تحصیلی کودک: در این پرونده کلیه اسناد و مدارک دوران تحصیلی و گزارشات مربوط به امور تحصیلی کودکان در طول دوران مراقبت و پرورش ثبت می شود.
23- کمیته شبه خانواده استان: عالی‌ترین مرجع تصمیم گیری و نظارت در سطح استان در کلیه امور مربوط به کودکان تحت سرپرستی سازمان از جمله پذیرش، انتقال، ترخیص و ... می‌باشد و اعضاء آن شامل: مدیر کل استان، معاون امور اجتماعی، کارشناس مسئول بخش شبه خانواده استان و شهرستان، کارشناس حقوقی، کارشناس مرتبط با موضوع (در صورت نیاز). این کمیته مستقر درستاد استان است.
24- کمیته شبه خانواده شهرستان: مرجعی است که مسئولیت پیگیری و نظارت بر وضعیت کودکان تحت سرپرستی شهرستان (خانه و خانواده) را با نظارت کمیته شبه خانواده استان بر عهده دارد و اعضاء آن شامل: رئیس بهزیستی شهرستان، مسئول امور اجتماعی بهزیستی شهرستان و مددکار می‌باشد.
( نهج البلاغه، نامه حضرت علی (ع) به مالک اشتر )
شبه خانواده را می توان نهادی اقامتی، زیستی و اجتماعی بیان کرد که افراد در آن تحت سرپرستی و مراقبت اشخاصی مانند مربیان زندگی می‌کنند. هدف از آن ایجاد یک محیط نسبتاً طبیعی خانوادگی و با حضور سرپرستان و یا مربیانی شبیه پدر و مادر است.
همانگونه که هویداست این تعریف ازشبه خانواده می‌خواهد مقداری وجه اجتماعی را عنوان کند در دوره قبل از دهه هفتاد، از سرپرستان یا مربیان به عنوان معلم مربی یاد شده است. در دوره بعد عمو و دایی و عمه به آنها می‌گفتند. یعنی مفاهیمی نزدیک به خانواده را برای آنها شکل داده‌اند.
کودکی، مهمترین دوران رشد، یادگیری و شکل گیری شخصیت انسان است. نتایج حاصل از پژوهش های انجام یافته در این زمینه حاکی ازتاثیر پذیری کودکان از محیط پیرامون خود و یادگیری عمیق، سریع و آسان در سالهای نخست زندگی است.
تحقیقات موید آن است که برای آموزش هر رفتار زمان مناسبی وجود دارد و بیشترین یادگیری و تاثیر پذیری در سالهای اولیه زندگی کودک و مصادف با سنین پیش دبستانی است . رشد هوشی در کودکان از تولد تا 4 سالگی 50% از 4 تا هشت سالگی 30% و هشت تا هفده سالگی 20% روی می دهد.
رشد دستگاه عصبی کودکان در مقطع سنی 3 تا 6 سال به تحول خود ادامه داده وبا تغییرات رفتاری خاصی همراه است. ویژگی های رشد مغزی آنان در نواحی عالی با تغییرات زبان، برنامه ریزی و توجه ارتباط دارد و بالارفتن سرعت انتقال تکانه های عصبی به کودک اجازه می دهد در پردازش اطلاعات عملکردی سریع تر و موثرتر داشته باشد. در شرایط سنی مورد نظر تاثیر پذیری کودکان از محیط های غنی بیشتر و اثرات محیط زندگی در ابعاد فرهنگی و تربیتی آنان قابل توجه است به طوری که از رشد هوشی بالاتری برخوردار خواهند بود و قادر به کسب مهارتهایی می شوند که در موفقیت آینده شان نقش اساسی ایفا می نماید.
شرایط مساعد محیط زندگی، تکوین توانایی شناختی گروه سنی 3 تا 6 ساله را تسریع می نماید و کودکانی که امکان برقراری ارتباط بیشتری با والدین و مربیان خود دارند قادر خواهند بود از طریق آنان در مورد شرح وقایع ، کتابخوانی و کنجکاوی و اکتشاف فرصت یادگیری مناسب تری را بدست آورده و از رشد ذهنی بهتری برخوردار شوند.
در نتیجه افرادی خونگرم، متکی به نفس ، مستقل پرورش یافته و در انجام کارها از پایداری بیشتری بهره مند باشند. توجه به مسائل فوق ما را بر آن می دارد تا در ساختار شیرخوارگاه ها که امر مراقبت از نوزادان ، نونهالان و نوباوگان را برعهده دارند تجدید نظر نموده و شرایط مساعدتری را برای مراقبت از این کودکان فراهم نمائیم . گرچه دستاوردهای جدید علمی در زمینه ارائه خدمات اجتماعی به ویژه حمایت از کودکان بی سرپرست مبتنی بر موسسه زدایی و تقویت حضور آنها در خانواده و با در نظر داشتن مصالح عالیه کودک و پیشگیری از جدایی وی از خانواده است.
دراین موردتأکیدات پیامبر اسلام (ص) نیز مبنی بر مراقبت ازایتام درمحیط خانواده است ایشان فرموده اند کسی که متکفل یتیمی شود، او را به خانه ببرد پاداش او بهشت است ( تحف العقول، ص 198 تعلیم و تربیت اسلامی، مبانی و روشها، محسن شکوهی نیا، 1369، ص 61 )
لیکن در زمانی که کلیه اقدامات و تلاش های حرفه ای در این زمینه موثر واقع نشود و مراقبت در مراکز شبانه روزی از کودکان به عنوان آخرین راه حل در مقابل دست اندرکاران قرار گیرد ضمن پاسخگویی به نیازهای کودکان می بایست برای نزدیک نمودن الگوی مؤثر والدینی تلاش نمود.
تحقق این امر مستلزم کاهش تعداد فرزندان مقیم شیرخوارگاه ها و تقویت و آموزش نیروی انسانی علا قمند و زبده، آگاه و کارآمد است. بررسی وضعیت شیرخوارگاه های کشور طی چند سال اخیر با در نظر داشتن ویژگی ها و حساسیت موقعیت گروه های سنی کودکان تحت مراقبت در آن و همچنین جوانب اجرایی امر، معاونت اجتماعی و پیشگیری ازآسیبها را بر آن داشت تا با هدف ارتقاء کیفیت برنامه مراقبت از فرزندان نسبت به تهیه و تدوین ضوابط تاسیس و انحلال خانه های نوباوگان ( کودکان گروه 3 تا 6 سال) در چارچوبی تخصصی و قانونمند اقدام نماید.
با این امید که تا زمان رفع موانع قانونی موجود بر سر راه انتقال فرزندان به خانواده و یافتن راهکارهای عملیاتی کارشناسی و جدید، جهت تقویت و اجرای کامل برنامه مراقبت از کودکان در خانواده زیستی یا جایگزین و کاهش آثار سوء زندگی مؤسسه ای بر رشد و پرورش کودکان گام برداریم در ادامه برخی از مفاهیم و اصطلاحات متداول در این زمینه مورد اشاره قرار گرفته است .
تعریف مفاهیم :
1- کودک: از نظر این دستورالعمل و طبق پیمان نامه جهانی حقوق کودک، فردی است که سن او کمتر از 18 سال تمام خورشیدی است.
2- نوباوگی : به دوره ای اشاره دارد که از 3 سال تمام (36 ماه کامل ) آغاز و به 6 سال تمام یعنی 6 سال و 11 ماه و 29 روز ختم می شود.
3- کودکان تحت سرپرستی سازمان: کودکانی که بنا به هر علت به طور دائم یا موقت سرپرست خود را از دست داده و با معرفی مقام قضایی به سازمان سپرده شده باشند که در این دستورالعمل به آنها « فرزند » نیز اتلاق می شود.
4- سرپرست قانونی: از نظر این شیوه نامه، شخص حقیقی است که با حکم قضایی؛ سرپرستی دائم یا موقت یک یا چند تن از کودکان تحت سرپرستی سازمان بهزیستی را بر عهده دارد. حکم قضایی حسب شرایط کودک سرپرست، فرزند خواندگی، قیمومت، امین موقت یا حضانت است.
5- مراقبت و پرورش: به مجموعه فعالیت های حرفه ای، با هدف فراهم نمودن سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کودکان اتلاق می شود.
6- برنامه مراقبت: برنامه ای است همه جانبه و مدون با هدف رفع نیازهای کودکان که از بدو پذیرش آنان و با رعایت ضوابط کار تیمی تدوین و هر شش ماه یکبار مرور و مورد بازنگری لازم قرار می گیرد. این برنامه محور مجموعه فعالیت های تربیتی و پرورشی مرتبط با هر کودک را تشکیل می دهد.
7- مراقبت در خانواده: مجموعه ای از برنامه های توانمندسازی و مراقبتی به منظور کمک به خانواده‌ها در پرورش و مراقبت از کودکان تحت سرپرستی سازمان بهزیستی به روش های؛ مراقبت و پرورش نزد والدین ( پدر و مادر و جد پدری ) یا خانواده جایگزین صورت می پذیرد.
8- مراقبت در خانه‌ها : مجموعه برنامه هایی است که به منظور مراقبت و پرورش از کودکان تحت سرپرستی سازمان در خانه ها (مراکز شبانه روزی) با هدف زمینه سازی برای انتقال کودک به خانواده یا جامعه تدوین گردیده است. این برنامه معمولاً کوتاه مدت و موقتی است.
9- مرکز نگهداری شبانه روزی کودکان بی سرپرست: به مرکزی اطلاق می گردد که طبق وظایف قانونی کودکان بی سرپرست و بدسرپرست را پذیرا و نگهداری و پرورش آنان را فراهم نموده و زمینه انتقال موقت و یا دائم آنها را به خانواده و جامعه به عهده داشته و به دو گروه پسرانه و دخترانه تقسیم بندی می گردد.
10- خانه نوزادان، نونهالان و نوباوگان (شیرخوارگاه) : مکانی است که کودکان پذیرش شده در دو گروه سنی نوزادان و نونهالان ( بدو تولد تا سه سالگی ) و نوباوگان ( سه تا شش سالگی) در آن جا تحت مراقبت و پرورش قرار می گیرند.
11- خانه کودکان و نوجوانان: مکانی است که کودکان از زمان پذیرش تا 18 سالگی به صورت دائم یا موقت به تفکیک سن و جنس با هدف فراهم شدن زمینه انتقال موقت یا دائم به خانواده یا جامعه مورد مراقبت و پرورش قرار می گیرند.
12- تیم مراقبت: تیم مجربی از افراد حرفه ای شامل: مدیر، مددکار، مشاور، روانشناس و مربی- در خانه ها- مددکار، روانشناس و سرپرست قانونی کودک- در خانواده - است که ضمن آشنایی با امور تربیتی در رابطه مستقیم با کودکان قرار دارند و در قالب کارگروهی با مشارکت کودکان نسبت به فراهم کردن زمینه های مراقبت و پرورش کودک به منظور انتقال موفق به جامعه اقدام می کنند.
13- مسئول فنی ( مدیر خانه ) : فردی است که مسئولیت برنامه ریزی، نظارت و هماهنگی در اجرای مناسب و مطلوب برنامه های تیم تخصصی و مدیریت امور خانه را به عهده دارد.
14- مددکار اجتماعی: فردی است دارای تحصیلات مددکاری اجتماعی یا خدمات اجتماعی که با تکیه بر دانش و مهارت های تخصصی خود به کودکان کمک می کند تا با شناخت توانایی‌های فردی و بهره گیری از امکانات موجود در جهت حل مشکل اقدام تا به استقلال نسبی و رضایت خاطر ی و اجتماعی دست پیدا کند.
15- روانشناس: فردی است دارای تحصیلات روانشناسی و آشنا به علوم رفتاری و فرایندهای ذهنی که با بکارگیری دانش خود در زمینه ارتقاء بهداشت روانی کودکان تلاش می نماید
16- مربی: فردی است دارای تحصیلات علوم تربیتی یا سایر رشته‌های مرتبط که ضمن مراقبت از کودکان در خانه های کودکان و نوجوانان ، برای تأمین نیازهای (جسمی- عاطفی، تحصیلی، اجتماعی، خودشکوفایی کودکان و هدایت رفتارهای فردی واجتماعی آنان) با مشارکت فرد و با هماهنگی تیم تخصصی اقدام می کند.
17- پروانه تأسیس خانه های غیردولتی: مجوز تاسیس خانه های غیردولتی جهت فعالیت اشخاص حقوقی که در راستای اهداف سازمان بهزیستی در استانها فعالیت می نمایند و توسط کمیسیون ماده 26 بهزیستی استان صادر می گردد.
18- پروانه فعالیت خانه های غیردولتی: مجوزی است جهت فعالیت اشخاص حقوقی (مؤسسات غیردولتی و خیریه) که در راستای مراقبت و پرورش کودکان تحت سرپرستی سازمان بهزیستی فعالیت می نمایند. مجوز فوق توسط کمیسیون ماده 26 بهزیستی استان صادر می گردد و مدت اعتبار آن از تاریخ صدور سه سال می باشد.
19- كارشناس ناظر استان: كارشناس امور شبه خانواده بهزيستي استان است كه با معرفی کمیته شبه خانواده شهرستان و استان و تأیید معاونت امور اجتماعي تعیین و وظيفه نظارت بر خانه‌ها را در سطح استان بر عهده دارد.
20- پرونده اجتماعی کودک: پرونده ای است محرمانه؛ شامل اطلاعات جامع در خصوص پیشینه، علت پذیرش، وضعیت موجود ( مشخصات كامل کودک در زمان پيدا شدن. برای مثال نوع لباسي كه بر تن داشته، در چه محله‌اي، چه نشانه‌هايي داشته و چه ملزوماتي همراه او بوده است مثلاً نامه و.... هر چه اين مشخصات با توضيحات بيشتري همراه باشد بيشتر پاسخ‌گو خواهد بود)، و برنامه مراقبت براساس فرم های استاندارد، اسناد و مدارک مورد نیاز از جمله: معرفی نامه مرجع قضائی، مدارک مرتبط با وضعیت سلامت جسمانی و روانی از پزشکی قانونی، گزارشات اولیه پذیرش، عکس، شناسنامه و گزارشات تخصصی کودک ( از بدو پذیرش تا آخرین پیگیری های پس از ترخیص) می باشد که خلاصه ای از آن در اختیار مرکز قرار می گیرد و اصل آن در بهزیستی استان محفوظ می ماند.
21- پرونده بهداشتی کودک: شامل اطلاعات و فرم های مربوط در زمینه بهداشت فردی، جسمی و روانی کودکان است که وضعیت سلامت جسمانی و روانی آنان در طول دوران مراقبت و پرورش در آن ثبت و کنترل می شود.
22- پرونده تحصیلی کودک: در این پرونده کلیه اسناد و مدارک دوران تحصیلی و گزارشات مربوط به امور تحصیلی کودکان در طول دوران مراقبت و پرورش ثبت می شود.
23- کمیته شبه خانواده استان: عالی‌ترین مرجع تصمیم گیری و نظارت در سطح استان در کلیه امور مربوط به کودکان تحت سرپرستی سازمان از جمله پذیرش، انتقال، ترخیص و ... می‌باشد و اعضاء آن شامل: مدیر کل استان، معاون امور اجتماعی، کارشناس مسئول بخش شبه خانواده استان و شهرستان، کارشناس حقوقی، کارشناس مرتبط با موضوع (در صورت نیاز). این کمیته مستقر درستاد استان است.
24- کمیته شبه خانواده شهرستان: مرجعی است که مسئولیت پیگیری و نظارت بر وضعیت کودکان تحت سرپرستی شهرستان (خانه و خانواده) را با نظارت کمیته شبه خانواده استان بر عهده دارد و اعضاء آن شامل: رئیس بهزیستی شهرستان، مسئول امور اجتماعی بهزیستی شهرستان و مددکار می‌باشد.
