تربیت بچه حرف‌ گوش‌کن بدون دعوا و قشقرق

برای ناهار به خانه دوستم دعوت شده بودم. با هم مشغول چیدن سفره بودیم که آرمان، پسر هشت ساله‌اش از مدرسه رسید. به محض این‌که پا به داخل خانه گذاشت، دوستم رو کرد به او و گفت: «سریع جوراب‌هات رو دربیار و بشوی، زود باش!» آرمان هم فریاد زد: «نمی‌خوام! حوصله ندارم!» دوستم هم فریاد بلندتری کشید و گفت: «یعنی چی حوصله ندارم؟ می‌خوای ما رو با بوی جورابت خفه کنی؟ زود باش!» آرمان از اتاق خودش داد زد: «گفتم حوصله ندارم» و این بار مادر شروع کرد به تهدید کردن: «یا همین الان می ری و جورابت رو می‌شویی، یا دیگه خبری از ناهار نیست و گرسنه می‌مونی!» آرمان هم با لجبازی تمام پاسخ داد: «اصلا ناهار هم نمی‌خورم! خوب شد؟» دوستم که از شدت عصبانیت سرخ شده بود، رو کرد به من و گفت: «تو بگو من با این بچه چی کار کنم؟ داره دیوونه‌ام می‌کنه!» خنده‌ام را به زحمت جمع کردم و گفتم: «شاید بهتر بود صبر می‌کردی تا بعد از برگشتن از مدرسه، کمی استراحت کنه و خستگی‌اش در بره، یا حداقل یه چیزی بخوره و سرحال بیاد، بعد ازش می‌خواستی جوراب‌هاش رو بشویه. بچه‌ها وقتی گرسنه و خسته هستند، معمولا همکاری نمی‌کنن». دوستم جواب داد: «نه بابا، این بچه همیشه همینه؛ یه بچه حرف گوش‌نکن و لجبازه». توی دلم گفتم: «با من هم اگر این جوری برخورد می شد، قطعا لجبازی رو انتخاب می‌کردم».

این مشکل یکی از رایج‌ترین دردسرهای والدین امروزی است اما تربیت بچه حرف‌ گوش‌کن بدون دعوا و قشقرق، اصولی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهد شد.

اصول ترغیب بچه‌ها به انجام کارهای مدنظرمان
شرح دهید| آن‌چه که مشاهده می‌کنید یا وضعیت موجود را شرح و توضیح دهید: «حوله خیس روی تخت افتاده!»، «پنیر بیرون از یخچال مونده!». این روش به ویژه برای بچه‌های کم توجه مفید است و هیچ بار منفی یا سرزنش گرایانه‌ای درآن ها ایجاد نمی کند.

اطلاعات لازم را ارائه دهید| «حوله، رختخواب رو خیس می‌کنه»، «اگر پنیر توی یخچال نباشه خراب میشه». گاهی بچه‌ها به دلیل نا آگاهی، مرتکب اشتباه می‌شوند و این روش، بازدارنده است.

موضوع را با یک کلمه بیان کنید| «آرمان! حوله!»، «مریم! پنیر!». وقتی بچه‌ها همواره چیزی را فراموش می‌کنند، گاهی گفتن یک کلمه برای یادآوری، مفیدتر از غر زدن‌ها و سرزنش‌ها و سخنرانی‌های پی‌در‌پی، اعصاب خرد کن و خسته کننده است و موجب صرفه‌جویی در وقت گران بهای شما نیز می‌شود.

احساس خود را بیان کنید| «از خوابیدن روی رختخواب خیس خوشم نمیاد»، «وقتی پنیر بیرون بمونه و خراب بشه ناراحت میشم چون اسراف میشه». گاهی توضیح دادن درباره احساس خودمان درخصوص رفتار کودک، بهترین راه برای متوقف کردن آن رفتار است.

یادداشت بگذارید| به عنوان مثال می‌توانید بالای آویز حوله چنین یادداشتی قرار دهید: «لطفا مرا در جای خودم قرار دهید تا خشک شوم. متشکرم، حوله شما!» یا روی در یخچال چنین یادداشتی بگذارید: «لطفا پنیر را این‌جا بگذارید». بچه‌ها معمولا از این روش استقبال می‌کنند زیرا برای آن‌ها جنبه سرگرم کننده‌ای دارد. حتی درخصوص کودکانی که هنوز خواندن بلد نیستند، می‌توانید از طریق نقاشی کشیدن یا توضیح نوشته، این کار را انجام دهید.


از مهارت حل‌مسئله کمک بگیرید
قبول داریم که گاهی در تعامل با فرزندان، موقعیت‌هایی به وجود می‌آید که با این راهکارها قابل حل نیست. در این مواقع می‌توانیم از راهکارهای دیگری همانند «حل مسئله» استفاده کنیم. استفاده از این راهکار و مهارت نیازمند چهار گام اساسی است که به ترتیب هر یک از این گام‌ها را برای شما توضیح می‌دهیم.

گام اول| صحبت درباره احساسات و نیازهای کودک: فرض کنید مشکل شما با فرزندتان این است که او تکالیفش را به موقع یا کامل انجام نمی‌دهد. یک کاغذ و قلم بردارید و نزد فرزند خود بروید. به او بگویید: «ما این جا یک مشکل داریم و اون اینه که تو مشق‌هات رو کامل و به موقع نمی‌نویسی، می‌تونم بپرسم چرا؟» فرزند شما احتمالا چنین پاسخ‌هایی خواهد داد: «چون دوست ندارم، چون حوصله ندارم، مشق نوشتن سخته، دلم می‌خواد بازی کنم یا تلویزیون تماشا کنم و … .» به احساسات او خوب گوش دهید و بعد نشان دهید که منظور او را به خوبی درک کرده‌اید، به طور مثال بگویید: «می‌فهمم، مشق نوشتن کار سختیه» یا «مسلما بازی کردن یا تلویزیون دیدن بیشتر از مشق نوشتن لذت داره». سپس این‌ها را روی کاغذ بنویسید.

گام دوم| صحبت درباره احساسات و نیازهای خودتان: بعد از این که با احساسات و نیازهای او همدلی نشان دادید، راجع به احساسات خودتان صحبت کنید: «من نگران درس تو هستم. می‌ترسم برای امتحان پایان ترم به مشکل بربخوری و … » احساسات خود را هم روی کاغذ بنویسید.

گام سوم| کنکاش مشترک برای یافتن راه‌حل قابل قبول دو طرف: رو کنید به فرزند خود و بگویید: «بیا فکرهامون رو بذاریم روی هم و ببینیم این مشکل رو چطور می‌تونیم حل کنیم؟ شاید با کمک هم بتونیم یک راه حل خوب پیدا کنیم. تو شروع کن، چه راه حل‌هایی به نظرت می‌رسه؟» ممکن است راه حل‌هایی که فرزند شما ارائه می‌دهد غیر منطقی، مضر یا بی‌فایده باشد، اما به هر حال شما فقط باید راه حل‌ها را بدون استثنا یادداشت کنید.

گام چهارم| پیشنهادها را ارزیابی و برای عمل انتخاب کنید:در نهایت با بحث کردن درباره فایده یا ضرر هر کدام از پیشنهادها و این‌که کدام یک عملی‌تر است، یک راهکار را انتخاب کنید، روی کاغذ بنویسید و به دیوار اتاق او بزنید. کمترین فایده این روش این است که به این طریق به فرزند خود مهارت حل مسئله را می‌آموزید و او یاد می‌گیرد که در مواجهه با تعارض‌ها و مشکلات، عکس العمل منطقی‌تری از خود نشان دهد.


نویسنده : زهرا وافر| کارشناس‌ارشد روان‌شناسی بالینی