فرزند پروری و ارتقاء تاب آوری کودکان

تاب آوری را مجموعه ای از ویژگی ها و فرایندهایی می دانند که یک شخص را توانمند می سازد تا از منابع درونی و بیرونی خود جهت انطباق موفق با چالش ها و شرایط تهدید کننده، استفاده نماید.به گزارش میگنا تاکنون تحقیقات متعددی در زمینه عوامل و فاکتورهای مؤثر در تاب آوری صورت گرفته و طیف گسترده ای از عوامل شناسایی شده که می توان آنها را در 3 سطح طبقه بندی کرد:
1- عوامل فردی و دورنی تاب آوری: برای مثال هوش و جنسیت
2- عوامل خانوادگی: مانند کیفیت روابط، بهم پیوستگی
3- عوامل اجتماعی و ارتباطی: مانندمیزان حمایت اجتماعی

فاکتورهای ذاتی و فردی تاب آوری تا حدودی تغییر ناپذیر هستند. برای مثال هوش یکی از عوامل ذاتی مؤثر بر تاب آوری است که ذاتی و غیرقابل تغییر است. اما در این بین عوامل فردی دیگری نیز وجود دارد که تا حدودی منعطف بوده و قابل تغییر و تقویت می باشند. این عوامل عبارتند از:
- تأمین هیجانی و سبک دلبستگی
- اعتماد به نفس ( خودارزشمندی)
- خودباوری (اعتماد به مؤثر بودن)
- خود کارآمدی (درک توانمندی ها و ناتوانایی های فردی)
- خودمختاری (که به صورت منبع کنترل درونی شناخته شده است)
- توان برخورداری از مهارت حل مسئله
- احساس هدفمندی و آینده نگری
- صلاحیت عقلانی (داشتن اهداف روشن و یک راهکار سازمان بندی شده برای دستیابی به آنها)
- شوخ طبعی

هرکدام از این عوامل به خودی خود توسط والدین و دیگران قابل تغییر می باشند.
مراقبت گرم، حساس و حمایتگرانه توأم با امنیت، اعتماد و صداقت ، توسط والدین و دیگران برای ایجاد بیشتر این ویژگی ها بسیار مهم است.

بسیاری از پژوهشگران معتقدند مؤلفه های تاب آوری چنانچه بدون همدلی و دغدغه مندی نسبت به دیگران باشد، شاید منجر به شکل گیری شخصیت هایی شود که توانایی خوبی برای رویارویی با استرس و مشکلات دارند، اما افرادی بی عاطفه هستند.بدون شک توانایی برقراری ارتباط با دیگران یک عامل ذاتی حمایتی است و به شکل واقعی با فرزندپروری در ارتباط است.

کودکان ارزش های مثبت نسبت به دیگران را در بطن روابط گرم و حمایتگرانه پرورش می دهند. شکل گیری این ویژگی ها در کودک وقتی میسر می شود که والدین یا دیگر مراقبان، رفتار محبت آمیز را الگوسازی کنند و انتظارات روشنی مبنی بر اینکه کودکانشان نیز با دیگران مهربان باشند، دارند.

از سوی دیگر خانواده هایی که می توانند تاب آوری را در فرزندانشان ارتقاء دهند ویژگی هایی دارند که آنها را از سایر خانواده ها متمایز می کند. برخی از این ویژگی ها عبارتنداز:
- حمایت و مسؤلیت پذیری
- در اختیار قرار دادن مدل های مناسب و پایدار تاب آوری
- هماهنگی لازم بین والدین
- تشویق و تقویت فرزندان به استفاده سودمند از اوقات فراغت
- راهنمایی مستمر و پایدار
- داشتن قواعد و ساختار مناسب در طی دوران نوجوانی

چنین والدینی نه تنها به کودکان در راستای رشد ظرفیت های درونی تاب آوری کمک می کنند، بلکه به شکل مستقیمی به بسیاری از سختی ها مانند فقر، بیماری، داغدیدگی و خشونت های اجتماعی پاسخ مقابله ای مناسب می دهند. برای مثال تحقیقات نشان داده زمانی که نوجوانان از خانواده های حمایتگر و با ثبات برخوردار بوده اند، واکنش هایشان نسبت به استرس بهتر بوده و پاسخ های مقابله ای آنها در برابر مواردی مانند سوء مصرف مواد، بد رفتاری در مدرسه بهتر از سایر کودکان بوده است.

بنابراین می تواند گفت خانواده و شیوه های فرزندپروری نقشی مهم و مؤثر در شکل گیری و ارتقاء تاب آوری در فرزندان خود دارند.




*فاطمه رمضانی ؛ روانشناس بالینی
مدیر مرکز مشاوره سپید
و مترجم کتاب تاب اوری و فرزند پروری، انتشارات پروچستا