مشاوره در هر شرایط

مشاور، نیروی جایگزین!
با خالی شدن مدرسه از حضور فیزیکی دانش‌آموزان، برخی با تکیه بر برداشت اشتباه از نیروهای مشاور، تصور کردند که آنان دیگر کاری برای انجام ندارند. لذا عده‌ای از مشاوران برای همیاری در «بخش پشتیبانی آموزش مجازی مدرسه» دعوت به همکاری شدند و عده دیگری به کادر اجرایی پیوستند تا به‌عنوان همیار یا جایگزین معلمانی که امکان حضور در کلاس درس را ندارند، کلاس‌داری کنند. اما مشاورانی که فارغ از موضوع همیاری، از انجام وظایف حرفه‌ای خود دست کشیدند، آیا اصالت و مسئولیت مشاوره‌ای خود را نمی‌دانند؟ یا به واسطه سرگشتگی و ناآشنا بودن با شیوه‌های ارائه خدمات حرفه‌ای خود، به این شکل در مدارس حاضر شده‌اند؟ با فرض دوم، در ادامه برخی جایگاه‌های خدماتی برای مشاوران مدارس را بر می‌شماریم.


اقتضای مشاوره‌ای در فضای مجازی
از جمله امکانات و شرایطی که در مدرسه برای مشاوره‌های دانش‌آموزی و گاهی هم برای والدین ضرورت دارد، فضای مشاوره است. فضای مشاوره تنها شامل مکان مشاوره نیست و زمان و فرصت مشاوره نیز از دیگر موارد در این حوزه است.

در شرایط آموزش مجازی چگونه مشاور می‌تواند فضای مشاوره مناسبی در اختیار داشته باشد؟

اتاق مشاوره
یک تجربه
مدیر با حالتی خشنود گفت: «خدا را شکر! خیالم بابت بسیاری از هزینه‌ها راحت شد»، و نگاهی به اتاق مشاوره انداخت. یادم افتاد در ماه‌های قبل از اینکه مدرسه به سوی آموزش مجازی کشانیده شود، برای اینکه حتماً اتاق مناسب و مشخصی داشته باشم، هر روز در دفتر مدیر مدرسه حاضر می‌شدم و از من اصرار بود و از ایشان انکار. گویی وحشت داشتند و تصور و احساس ناامنی می‌کردند، اگر برای مشاوره اتاق اختصاصی تعیین می‌شد.

من همراه با کادر اداری در یک اتاق بودیم و برای گفت‌وگو با دانش‌آموزانی که شجاعت به خرج می‌دادند و به من مراجعه می‌کردند، ناچار می‌شدم یا از همکاران خواهش کنم از دفتر بیرون بروند یا کنجی در سالن یا زیر پله و در نهایت جایی خلوت پیدا کنم که صحبت کنیم. می‌دانستم که فضا برای جداسازی اتاق مشاوره در مدرسه داریم. روزی هم موضوع مالی را مطرح کردند و گفتند به دلیل محدودیت مالی نمی‌توانند اتاقی را برای مشاوره تعیین کنند.

بالاخره بعد از ماه‌ها، به اصرار من قبول کردند که بدون صرف هزینه، اتاقی را با همان شرایط ناخوب به مشاوره اختصاص دهند. روزی که تابلوی مشاوره را روی دیوار کنار در وصل کردم، مثل این بود که داشتم نشان پیروزی را نصب می‌کردم. به همان اندازه خوش‌حال بودم و همان روز قول تعمیر، رنگ‌آمیزی و تجهیز اتاق را برای سال تحصیلی آینده از مدیر گرفتم. هنوز به ماه نرسیده بود که مدرسه‌ها به دلیل کرونا تعطیل شدند. حالا اصلاً دانش‌آموزی نبود که اتاق و وسایلش مهم باشد. حالا لازم است کفش آهنی بپوشم تا برای گرفتن اتاق مجازی مشاوره تلاش کنم.

در آموزش مجازی، محدودیت‌های مربوط به فضا و مکان مشاوره برچیده شده است. مشاور می‌تواند با خلاقیت و آزادی عمل بیشتری، از شیوه‌های متنوعی برای ارائه خدمات مشاوره‌ای و فارغ از مکان مشاوره به این کار بپردازد.


مراجعه مشاور به مراجع!
از جمله راه‌های مؤثر برای ایجاد ارتباط مشاوره‌ای در آموزش مجازی این است که مشاور طبق برنامه از پیش تعیین‌شده و اعلام نوبت هر دانش‌آموز و اولیا، از طریق مدرسه به یک تماس تصویری یا صوتی اقدام کند و برنامه‌ریزی معینی برای گفت‌وگو با همه دانش‌آموزان داشته باشد.

مشاوره برخط
تماس تصویری از جمله موقعیت‌های مؤثر برای دریافت مشاوره است. در این شرایط دانش‌آموز مطابق درخواست و برنامه از قبل تعیین شده می‌تواند به گفت‌وگو و مشاوره بنشیند. این خدمت برای والدین نیز مهیاست.

مشاوره تلفنی
برخی دانش‌آموزان در زمان حضور فیزیکی در مدرسه نیز، مراجعه به مشاور برایشان سخت بوده است. در شرایطی که با آموزش مجازی روبه‌رو هستیم، تماس صوتی می‌تواند به آرامش بیشتر این دسته از دانش‌آموزان کمک کند تا بتوانند بدون احساس عذاب از حضور یا دیده‌شدن با مشاور به گفت‌وگو بنشینند.
 

زنگ مشاوره
یک تجربه
ابتدای سال در برنامه‌ریزی‌های مدرسه شرکت می‌کردم و اصرار داشتم، به من کلاس بدهند. می‌خواستم حتماً در برنامه هفتگی جایی به صورت رسمی داشته باشم. مدیر مدرسه بارها به من گفته بود، من عجیب‌ترین مشاوری هستم که ایشان دیده‌اند؛ مشاوری که برای داشتن کلاس تلاش می‌کند. رمز کارم این بود که بتوانم با حضور در کلاس با دانش‌آموزان بیشتری ارتباط بگیرم و از این طریق باب گفت‌وگو را باز کنم و در نهایت راه مراجعه آن‌ها را برای مشاوره هموار سازم. نتیجه هم همیشه مثبت بود.

دانش‌آموزان با شرکت در برنامه و مباحثه‌های کلاسی من، برای دریافت مشاوره مراجعه می‌کردند و من راحت‌تر می‌توانستم با هر کدام درباره خودشان و مسائلشان ارتباط بگیرم. در فضای مجازی و در برنامه‌ریزی‌های مدرسه، لازم است مشاور به صورت مستمر و مشخص یا به صورت دوره‌ای حضور داشته باشد و در قسمت‌های متفاوت برنامه، زنگی را به مشاوره و گفت‌وگو با دانش‌آموزان اختصاص دهد. کلاس را به صورت برخط (آنلاین) اداره کند و به این منظور محتوای روشنی را مطابق با مسائل مبتلابه دانش‌آموزان طراحی کند. بر بخش «مهارت‌های زندگی» در فضای مجازی که انطباق بیشتری با شرایط موجود دارد، متمرکز شود و در عین حال «مهارت‌های ارتباطی در خانه» را در دستور کار خود قرار دهد. در چنین شرایطی، زمینه و اشتیاق بیشتر دانش‌آموزان برای ایجاد ارتباط با مشاور فراهم می‌شود.

بسته‌های برون‌خط مشاوره‌ای
از دیگر اقدامات ضروری مشاوران در زمان برگزاری آموزش مجازی، تهیه و تدوین بسته‌های آموزشی برون‌خط (آفلاین) است. این بسته‌ها می‌توانند با هدف ارتقا و توانمندسازی دانش‌آموزان و والدین به شکل‌های متفاوتی در اختیار مخاطب قرار گیرند.
نمونه‌هایی از چنین بسته‌هایی در جدول زیر آمده است:
توجه به موارد زیر سبب می‌شود، والدین از محتوا بهره بیشتری ببرند:
- داشتن برنامه زمانی معین برای ارائه محتوای آموزشی؛
- دریافت بازخورد از مخاطبان درباره هر یک از اجزای برنامه؛
- تناسب محتوا با شرایط و نیاز دانش‌آموزان؛
- طراحی و ارائه برنامه‌های حمایت‌کننده، مانند مسابقه، معرفی چهره‌های اهل مطالعه، نشست‌های مجازی، مباحثه و کرسی‌های هم‌اندیشی و ... که به توجه بیشتر مخاطبان به محتوای ارائه شده بینجامد.
 

تعیین زمان مشاوره حضوری از آنجا که امکان رعایت پروتکل بهداشتی، مانند فاصله ایمن و پوشش مناسب حفاظتی، در مراجعه‌های حضوری وجود دارد، خوب است زمان و شرایط دریافت نوبت مشاوره حضوری برای والدین و دانش‌آموزانی که به دریافت مشاوره حضوری تمایل و نیاز دارند اعلام شود تا در صورت ضرورت بتوانند از این امکان بهره‌مند شوند.

کوتاه سخن
از جمله ویژگی‌های مؤثر در روند مشاوره، ایجاد انطباق حداکثری با شرایط موجود و تلاش برای افزایش بهره‌مندی خانواده و دانش‌آموزان از خدمت مشاوره‌ای است. در شرایط مجازی‌شدن آموزش مدارس و مواجهه بیشتر دانش‌آموزان با والدین و خانواده، شکل و مسیر تازه‌ای از مشاوره پدیدار شده است که زمینه‌های نیازمندی آن با گذشته تا حدودی متفاوت شده و با توجه به آن، تحولات در نوع ارائه خدمت مشاوره‌ای نیز اجتناب‌ناپذیر است.

در این میان، دانش‌آموزان و خانواده‌هایی تنها نیستند که مشاور مدرسه، به ضرورت حرفه‌ای خود واقف است و با به‌کارگیری شیوه‌های گوناگون و حضور خود، خانواده‌ها را همراهی می‌کند.