دکتر مریم نزاکت الحسینی
معرفی حوزه های فعالیت روان شناسان ورزش
روان شناسان ورزش میتوانند متناسب با شرح وظایفی که بر عهده آن ها گذاشته می شود در زمینههای مختلفی فعالیت نمایند. به طور كلي روان شناسان ورزش در سه قلمرو مختلف پژوهشي، مشاورهاي و آموزشي به ایفای نقش می پردازند كه هر یک از این فعالیتها به تفکیک مورد بحث قرار خواهند گرفت.
قلمرو فعالیت روان شناسان ورزشي
نقش پژوهشي
یکی از کارکردهای اصلی کسانی که به عنوان متخصص در عرصههای علمی فعالیت میکنند، این است که به صورت پی در پی و متناسب با گذشت زمان در جهت پیشرفت و توسعهی علوم مربوطه گام بردارند. بدون شک تحقیق و پژوهش از عوامل اساسی در ترویج و توسعه علوم مختلف میباشند که میتوانند باعث تحول و شکوفایی هر رشته علمی شوند. همچون دیگر گرایشهای علمی، روان شناسان ورزش نیز ناگزیرند که با فعالیت در این عرصه، شرایط پیشرفت این علم را مهیا سازند. روان شناسان ورزش و تمرینی که در دانشگاه ها کار می کنند مشغول انجام کارهای پژوهشی هستند. به عنوان مثال ممکن است به مطالعه در مورد عوامل برانگیزاننده کودک برای شرکت در فعالیت بدنی و یا اثر فعالیت بدنی بر اضطراب افراد بپردازند. بدون شک نتایج حاصل از این پژوهشها در اختیار مؤسسات و جوامع علمی قرار خواهد گرفت و جامعهی ورزش از نتایج این پژوهشها، بهرهمند خواهند شد. به علاوه نتایج این پژوهشها باعث ایجاد فضای پیشرفت، افزایش مباحث علمی در مجلات و دیگر عرصههای فعال در عرصهی علم خواهد شد. در واقع ایجاد زمینههای جدید و موضوعات چالش برانگیز مدیون کسانی است که در این عرصه مشغول فعالیت میباشند.
نقش آموزشی
بدون شك یکی از وظایف و نقشهای روان شناسان ورزش، نقش آموزشی آن ها میباشد. بسیاری از روان شناسان در حوزهی آموزش دانشجویان، ورزشکاران، مربیان و دیگر افراد درگیر در عرصهی ورزش، مشغول فعالیت میباشند. این گروه از روان شناسان به آموزش جنبههای مختلف روان شناسی ورزش از جمله روان شناسی ورزشي اجتماعی، روان شناسی ورزشی کاربردی، روان شناسی ورزشی شخصیت و دیگر گرایشهای روان شناسی ورزش مشغول میباشند. البته نقش آموزشی روان شناسان ورزش صرفاً منحصر به دانشگاهها و اماکن علمی نمیباشد، بلکه امروزه جنبههای آموزشی روان شناسی ورزش وارد میادین ورزشی شده است. به طوری که حضور روان شناس ورزش در کنار تیمهای ورزشی و آکادمیهای آموزشی ورزشی به امری ضروری و غیر قابل اجتناب تبدیل شده است. بدون شک این آموزشها میتوانند از بروز بحرانهاي روان شناختي در عرصه ورزش جلوگيري كنند و در رسیدن به اوج عملکرد جسمی و روان شناختي ورزشكاران کمک فراوانی نمایند.
نقش مشاورهای
سومین نقش مهم و اساسی روان شناسان ورزش، مشاوره دادن به تیمها و ورزشکاران است تا با بهبود مهارتهای روان شناختي، آن ها را در رسیدن به اوج اجرای خود در رقابتها و تمرینات ورزشی یاری کنند. امروزه با توجه به گسترش و توسعه حاشیههای ورزش و فشارهای روانی گستردهتری که سلامت ورزشکاران را تهدید میکند، نقش مشاورهای روان شناسان از اهمیت ویژهای برخوردار شده است. به عنوان مثال کمیته المپیک بسیاری از کشورها و بعضی از دانشگاههای بزرگ مشاوران روان شناسی را به صورت تمام وقت به استخدام خود درآوردهاند و صدها تیم و ورزشکار از روان شناسان ورزش به صورت پاره وقت جهت مشاوره استفاده میکنند.
امروزه روان شناسان در مراکز درمانی و مراكز آمادگی جسمانی به مشاورهی مربیان و ورزشكاران میپردازند. به ويژه در مراكز درمانی مانند کلینیک های طب ورزشی یا ورزش درمانی، نقش مهمی را در طی دورهی درمان ورزشکاران آسیب دیده ایفا میکنند. البته باید توجه داشت که مشاوره میتواند به عنوان یکی از راههای پیشگیری از ایجاد مشکلات روان شناختي و جسمی مورد توجه قرار گیرد. به گونهای که ورزشکاران قبل از این که دچار مشکلات حاد شوند، با یک مشاوره به موقع بتوانند سلامت خود را حفظ نمایند.
حوزههای تخصصی در روان شناسی ورزش و تمرين (تمایز بین دو متخصص)
روان شناسی ورزش دارای دو گرایش با تخصصهای متفاوت میباشد. این دو گرایش، روان شناسی ورزش بالینی (درمانی) و روان شناسی ورزش تربیتی ميباشند. دانستن تفاوت این دو تخصص و نیازهای آموزشی مورد نیاز هر یک از این تخصصها دارای اهمیت می باشد.
روان شناسی ورزش بالیني
روان شناسان بالینی باید آموزشیهای گستردهای را در راستای ارزیابی و درمان فرا بگیرند تا بتوانند به افرادی که از ناهنجاریهای روان شناختي و ذهنی رنج میبرند، کمک کنند. به عبارت دیگر با شناسایی دقیق ناهنجاریها به درمان آن ها بپردازند. این گروه از روان شناسان با فراگیری آموزشهای تخصصی لازم و با دریافت مجوز از مراجع ذی صلاح میتوانند به عنوان روان شناس بالینی فعالیت نمایند. وجود روان شناسان بالینی ورزش در صحنه ورزش همچون دیگر عرصههای اجتماعی ضروری است. چرا که همچون حوزههای دیگر اجتماع، ورزشکاران و قهرمانان نیز به دلایل مختلف دچار ناهنجاریهای روان شناختي خواهند بود و وجود افرادی که هم در زمینه ورزش و هم در زمینه روان شناسی تبحر داشته باشند، میتواند مشکلگشا باشد. به طور کلی میتوان گفت که وظیفه اصلی روان شناسان بالینی ورزش، درمان اختلالات روحی و روان شناختي ورزشکاران است.
روان شناسی ورزش تربیتی
گروهی از روان شناسان هستند که آموزشهای وسیعی را در زمینههای علوم ورزشی، تربیت بدنی و حرکت شناسی فرا میگیرند. تخصص آن ها درک و تسلط بر حرکات انسان و مخصوصاً حرکاتی میباشد که مربوط به زمینههای ورزشی است. این دسته از روان شناسان ورزش اغلب متخصص روان شناسی و مشاوره میباشند. در واقع آن ها به منظور درمان ناهنجاریها، آموزش نمی بینند.
متخصصان روان شناسی ورزش در این حوزه، به عنوان «مربیان مهارت های ذهنی» شناخته شدهاند. به این معنی که وظیفه آن ها ایجاد آرامش ذهنی مناسب در ورزشکاران است. آن ها به ورزشکاران آموزش میدهند که چگونه مهارتهای روان شناختي را در جهت بهبود عملکردهای خود استفاده کنند. آموزش مهارتهای روان شناختي به صورت گروهی و انفرادی توسط این دسته از روان شناسان ارایه میشود. مدیریت اضطراب، بهبود اعتماد به نفس و مهارتهای ارتباطی از موضوعات مورد توجه این دسته از روان شناسان ورزش میباشند. هنگامی که یک
روان شناس تربیتی با افرادی مواجه میشود که دچار ناهنجاریهای روان شناختي شده اند، آن ها را به مراکز درمانی مجاز جهت درمان بوسیله روان شناس بالینی ارجاع میدهد.
اما این نکته قابل ذکر است که روان شناسان ورزش چه روان شناس بالینی و چه
روان شناس تربیتی، در راستای ایفای نقش مؤثرتر، بایستی از دانش کاملی دربارهی علم روان شناسی و علم ورزش برخوردار باشند. به علاوه این افراد باید دارای مجوز رسمی جهت ارائه مشاوره در زمینه ورزش و تمرین باشند تا بدین وسیله از ورود افراد فاقد صلاحیت در این حوزه جلوگیری کند.
برگرفته از کتاب روانشناسی ورزش و تمرین
انتشارات دانشگاه اصفهان ، 1396
دکتر مریم نزاکت الحسینی، دانشیار گروه رفتار حرکتی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه اصفهان
یکی از کارکردهای اصلی کسانی که به عنوان متخصص در عرصههای علمی فعالیت میکنند، این است که به صورت پی در پی و متناسب با گذشت زمان در جهت پیشرفت و توسعهی علوم مربوطه گام بردارند. بدون شک تحقیق و پژوهش از عوامل اساسی در ترویج و توسعه علوم مختلف میباشند که میتوانند باعث تحول و شکوفایی هر رشته علمی شوند. همچون دیگر گرایشهای علمی، روان شناسان ورزش نیز ناگزیرند که با فعالیت در این عرصه، شرایط پیشرفت این علم را مهیا سازند. روان شناسان ورزش و تمرینی که در دانشگاه ها کار می کنند مشغول انجام کارهای پژوهشی هستند. به عنوان مثال ممکن است به مطالعه در مورد عوامل برانگیزاننده کودک برای شرکت در فعالیت بدنی و یا اثر فعالیت بدنی بر اضطراب افراد بپردازند. بدون شک نتایج حاصل از این پژوهشها در اختیار مؤسسات و جوامع علمی قرار خواهد گرفت و جامعهی ورزش از نتایج این پژوهشها، بهرهمند خواهند شد. به علاوه نتایج این پژوهشها باعث ایجاد فضای پیشرفت، افزایش مباحث علمی در مجلات و دیگر عرصههای فعال در عرصهی علم خواهد شد. در واقع ایجاد زمینههای جدید و موضوعات چالش برانگیز مدیون کسانی است که در این عرصه مشغول فعالیت میباشند.
نقش آموزشی
بدون شك یکی از وظایف و نقشهای روان شناسان ورزش، نقش آموزشی آن ها میباشد. بسیاری از روان شناسان در حوزهی آموزش دانشجویان، ورزشکاران، مربیان و دیگر افراد درگیر در عرصهی ورزش، مشغول فعالیت میباشند. این گروه از روان شناسان به آموزش جنبههای مختلف روان شناسی ورزش از جمله روان شناسی ورزشي اجتماعی، روان شناسی ورزشی کاربردی، روان شناسی ورزشی شخصیت و دیگر گرایشهای روان شناسی ورزش مشغول میباشند. البته نقش آموزشی روان شناسان ورزش صرفاً منحصر به دانشگاهها و اماکن علمی نمیباشد، بلکه امروزه جنبههای آموزشی روان شناسی ورزش وارد میادین ورزشی شده است. به طوری که حضور روان شناس ورزش در کنار تیمهای ورزشی و آکادمیهای آموزشی ورزشی به امری ضروری و غیر قابل اجتناب تبدیل شده است. بدون شک این آموزشها میتوانند از بروز بحرانهاي روان شناختي در عرصه ورزش جلوگيري كنند و در رسیدن به اوج عملکرد جسمی و روان شناختي ورزشكاران کمک فراوانی نمایند.
نقش مشاورهای
سومین نقش مهم و اساسی روان شناسان ورزش، مشاوره دادن به تیمها و ورزشکاران است تا با بهبود مهارتهای روان شناختي، آن ها را در رسیدن به اوج اجرای خود در رقابتها و تمرینات ورزشی یاری کنند. امروزه با توجه به گسترش و توسعه حاشیههای ورزش و فشارهای روانی گستردهتری که سلامت ورزشکاران را تهدید میکند، نقش مشاورهای روان شناسان از اهمیت ویژهای برخوردار شده است. به عنوان مثال کمیته المپیک بسیاری از کشورها و بعضی از دانشگاههای بزرگ مشاوران روان شناسی را به صورت تمام وقت به استخدام خود درآوردهاند و صدها تیم و ورزشکار از روان شناسان ورزش به صورت پاره وقت جهت مشاوره استفاده میکنند.
امروزه روان شناسان در مراکز درمانی و مراكز آمادگی جسمانی به مشاورهی مربیان و ورزشكاران میپردازند. به ويژه در مراكز درمانی مانند کلینیک های طب ورزشی یا ورزش درمانی، نقش مهمی را در طی دورهی درمان ورزشکاران آسیب دیده ایفا میکنند. البته باید توجه داشت که مشاوره میتواند به عنوان یکی از راههای پیشگیری از ایجاد مشکلات روان شناختي و جسمی مورد توجه قرار گیرد. به گونهای که ورزشکاران قبل از این که دچار مشکلات حاد شوند، با یک مشاوره به موقع بتوانند سلامت خود را حفظ نمایند.
حوزههای تخصصی در روان شناسی ورزش و تمرين (تمایز بین دو متخصص)
روان شناسی ورزش دارای دو گرایش با تخصصهای متفاوت میباشد. این دو گرایش، روان شناسی ورزش بالینی (درمانی) و روان شناسی ورزش تربیتی ميباشند. دانستن تفاوت این دو تخصص و نیازهای آموزشی مورد نیاز هر یک از این تخصصها دارای اهمیت می باشد.
روان شناسی ورزش بالیني
روان شناسان بالینی باید آموزشیهای گستردهای را در راستای ارزیابی و درمان فرا بگیرند تا بتوانند به افرادی که از ناهنجاریهای روان شناختي و ذهنی رنج میبرند، کمک کنند. به عبارت دیگر با شناسایی دقیق ناهنجاریها به درمان آن ها بپردازند. این گروه از روان شناسان با فراگیری آموزشهای تخصصی لازم و با دریافت مجوز از مراجع ذی صلاح میتوانند به عنوان روان شناس بالینی فعالیت نمایند. وجود روان شناسان بالینی ورزش در صحنه ورزش همچون دیگر عرصههای اجتماعی ضروری است. چرا که همچون حوزههای دیگر اجتماع، ورزشکاران و قهرمانان نیز به دلایل مختلف دچار ناهنجاریهای روان شناختي خواهند بود و وجود افرادی که هم در زمینه ورزش و هم در زمینه روان شناسی تبحر داشته باشند، میتواند مشکلگشا باشد. به طور کلی میتوان گفت که وظیفه اصلی روان شناسان بالینی ورزش، درمان اختلالات روحی و روان شناختي ورزشکاران است.
روان شناسی ورزش تربیتی
گروهی از روان شناسان هستند که آموزشهای وسیعی را در زمینههای علوم ورزشی، تربیت بدنی و حرکت شناسی فرا میگیرند. تخصص آن ها درک و تسلط بر حرکات انسان و مخصوصاً حرکاتی میباشد که مربوط به زمینههای ورزشی است. این دسته از روان شناسان ورزش اغلب متخصص روان شناسی و مشاوره میباشند. در واقع آن ها به منظور درمان ناهنجاریها، آموزش نمی بینند.
متخصصان روان شناسی ورزش در این حوزه، به عنوان «مربیان مهارت های ذهنی» شناخته شدهاند. به این معنی که وظیفه آن ها ایجاد آرامش ذهنی مناسب در ورزشکاران است. آن ها به ورزشکاران آموزش میدهند که چگونه مهارتهای روان شناختي را در جهت بهبود عملکردهای خود استفاده کنند. آموزش مهارتهای روان شناختي به صورت گروهی و انفرادی توسط این دسته از روان شناسان ارایه میشود. مدیریت اضطراب، بهبود اعتماد به نفس و مهارتهای ارتباطی از موضوعات مورد توجه این دسته از روان شناسان ورزش میباشند. هنگامی که یک
روان شناس تربیتی با افرادی مواجه میشود که دچار ناهنجاریهای روان شناختي شده اند، آن ها را به مراکز درمانی مجاز جهت درمان بوسیله روان شناس بالینی ارجاع میدهد.
اما این نکته قابل ذکر است که روان شناسان ورزش چه روان شناس بالینی و چه
روان شناس تربیتی، در راستای ایفای نقش مؤثرتر، بایستی از دانش کاملی دربارهی علم روان شناسی و علم ورزش برخوردار باشند. به علاوه این افراد باید دارای مجوز رسمی جهت ارائه مشاوره در زمینه ورزش و تمرین باشند تا بدین وسیله از ورود افراد فاقد صلاحیت در این حوزه جلوگیری کند.
برگرفته از کتاب روانشناسی ورزش و تمرین
انتشارات دانشگاه اصفهان ، 1396
دکتر مریم نزاکت الحسینی، دانشیار گروه رفتار حرکتی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه اصفهان