دکتر مریم نزاکت الحسینی
ورزش و شخصیت
شخصیت و ورزش
دکترمریم نزاکت الحسینی
دانشیار گروه رفتار حرکتی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه اصفهان
هزاران مطالعه تحقیقاتی و پژوهشی در رابطه با ابعاد گوناگون روان شناسي ورزش منتشر شدهاند. بسیاری از این فعاليتهاي پژوهشی در طول دهههای 1960 و 1970 به رشته تحریر درآمدهاند. تعداد فراوان کارهای تحقیقاتی در این زمینه، بیانگر اهمیت قابل توجهی است که محققان برای نقش شخصیت در حوزهی ورزش و تمرین قائل بودهاند. به عنوان مثال، محققان به دنبال این موضوع بودهاند که چرا برخی از افراد با حضور و مشارکت در ورزش و تمرین به هیجان میآیند، لذت میبرند، و مشتاقانه به استقبال آن میروند. در حالی که برخی دیگر نه تنها تمایلی به مشارکت در ورزش و تمرین ندارند، بلکه از آن گریزانند. چرا برخی از ورزشکاران به کار و فعالیت خود در حوزهی ورزش ادامه میدهند ولی برخی دیگر پس از مدتی دچار خستگی شده و از آن فاصله میگیرند. آیا برای انتخاب ورزشکاران بایستی از آزمونهای شخصیت بهره برد و یا این که موفقیت ورزشکار با توجه به نوع شخصیت او قابل پیشبینی میباشد.
معرفی شخصیت
هر يك از انسانها دارای الگوهای متمایزی از تواناییها، باورها، نگرشها، انگیزشها، هیجانات و صفات شخصیتی هستند که باعث میشود افراد با يكدیگر متفاوت بوده و دارای ابعاد مخصوص به خود باشند. شخصیت را میتوان به عنوان الگوهای متمایز و اختصاصی تفکر، هیجان و رفتار توصیف کرد که سبک تعامل شخص با محیط فیزیکی و اجتماعی را مشخص مینماید. در واقع میتوان گفت که شخصیت عبارت است از عواملی که باعث میشوند هر شخص «منحصر به فرد» باشد. وجود ویژگیهای خاص و منحصر به فردی که به هر شخص قابل انتصاب باشد، اهمیت مطالعه این ویژگیها را ملموستر مینماید.
انسانها در زندگی اجتماعی خود در حال تعامل پی در پی و مداوم می باشند و بدون شک تعامل مؤثر و مطلوب بدون آگاهی از ویژگیهای اطرافیان، امکانپذیر نخواهد بود. وجود تعامل و ارتباطات مثبت در تیمها و باشگاههای ورزشی که دارای اهداف مشترک و محیط پویا میباشند از اهمیت بیشتری برخوردار است. یک مربی، کمک مربی، تمرین دهنده و یا رهبر تیم زمانی میتوانند نقش خود را به طور مؤثر و کامل ایفا کنند که آگاهی نسبتاً کاملی از بازیکنان و قهرمانان خود داشته باشند. این موضوع بیانگر اهمیت شناسایی ابعاد شخصیتی ورزشکاران میباشد.
شخصیت دارای سه سطح مجزا اما مرتبط است. محوریترین سطح شخصیت هر فردی هستهی روان شناختي اوست. هسته روان شناختي عمقیترین بخش شخصیت افراد می باشد که شامل نگرشها، ارزشها، علاقهها، انگیزشها، باورهای افراد دربارهی خودشان و ارزش فردی شان میشود. پاسخهای قالبی که عبارتند است از روشهایی که هر یک از افراد برای مطابقت با محیط پیرامون خود و یا واکنش به دنیای اطراف فرا میگیرند، دومین سطح شخصیت محسوب می شود و در نهایت رفتارهای مرتبط با نقش می باشند که تغییر پذیرترین جنبه از شخصیت افراد، قلمداد می شوند.
موقعیتهای متفاوت نیازمند ایفای نقش های متفاوت میباشند. به عنوان یک مربی، آموزش دهنده، ورزشکار یا مدیر ورزشی، آگاهی از سطوح متفاوت ساختار شخصیت که در ورای رفتارها قرار می گیرد، میتواند به اثربخشی و کارآیی افراد کمک کند. شناسایی شخصیت واقعی افراد (هسته روان شناختي) و الگوهای پاسخ قالبی، منجر به ادراک انگیزهها، رفتارها و عملکرد افراد خواهد شد. در مجموع، بایستی با آگاهی از ابعاد مختلف شخصيت افراد، بهترین شیوه را برای کمک به آن ها اختیار نمود. این موضوع زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار است که مجبور باشيم در طول یک دوره دراز مدت مثل یک فصل مسابقه یا بیشتر، با افراد کار کنیم. آگاهی از ارزش های هستهای شخصیت افراد در عملکرد دراز مدت اهمیت بیشتری خواهد داشت.
معرفی رویکردهای اصلی درک شخصیت
روان شناسانان مختلف از دیدگاههای مختلفی، شخصیت را مورد ارزیابی قرار دادهاند. پنج مسیر عمده برای مطالعه شخصیت در ورزش و تمرین، رویکردهای روان پریشی، صفتی، موقعیتی، تعاملی و پدیدار شناختی هستند. رویکرد روان پریشی براهمیت تعیین کننده های ناهوشیار رفتار یعنی همان چیزی که فروید از آن به عنوان «نهاد» و یا سائق های غریزی یاد میکند و چگونگی برخورد یا مقابلهی آن با جنبه های خودآگاه تر شخصیت مانند «خود» یا «فراخود» و درک فرد به عنوان یک کل تاکید دارد. رویکرد صفتی بر این فرض استوار است که واحدهای اساسی شخصیت انسان که همان صفتهای انسانی می باشند، نسبتاً ثابت هستند. به این معنی که این صفتها در موقعیتهای مختلف پایدار و بادوام خواهند بود.
از منظر این رويكرد، صفات انسانی بدون توجه به تأثیر و یا نقش محیط، جهت دهنده گرایشات افراد به اعمال مختلف میباشند. به عنوان مثال روحیهی رقابت جویی یک ورزشکار به عنوان یک ویژگی درونی و بدون توجه به چگونگی موقعیتی که در آن قرار دارد، تحلیل می شود. البته باید توجه داشت که آگاهی از صفتهای شخصیتی افراد همیشه نمیتواند در پیشبینی رفتار در موقعیتهای خاص کمک کننده باشد. به عنوان مثال ممکن است «عصبانیت» به عنوان یکی از صفتهای شخصیتی فردی شناخته شود اما این شخص به دلایل مختلف از ابراز عصبانیت خود در میادین ورزشی خودداری کند. بنابراین آگاهی از صفات افرد به تنهایی نمیتواند به عنوان عامل پیش بینی کننده رفتار به شمار آید.
در مقابل رویکرد موقعیت گرا اظهار می دارد که رفتارهای انسان بیشتر به وسیله موقعیت یا محیط، شکل و جهت داده می شوند. در صورتی که قدرت اثر محیط پیرامونی، قابل توجه باشد، تأثیر صفات شخصیتی به حداقل خواهد رسید. یک بازیکن فوتبال ممکن است در زندگی اجتماعی و خارج از میادین ورزشی بسیار آرام و با وقار باشد، اما در موقعیتهای ورزشی و در درون میادین بازی به واسطه ماهیت رقابتی و هیجانی فوتبال، عملکرد متفاوتی را از خود نمایش دهد. بنابراین در این شرایط نقش محیط در مقایسه با صفتهای شخصیتی، تأثیر گذارتر و بارزتر میباشد. رويكرد موقعیتگرا نیز همچون رویکرد صفات قادر نیست به درستی رفتار افراد را پیشبینی کند. یک موقعیت خاص میتواند بر عملکرد برخی از افراد تأثیر بگذارد در حالی که بعضی دیگر در آن موقعیت، تحت تأثیر قرار نگیرند.
بنابراین تعداد زیادی از محققان برای بررسی شخصیت در ورزش، رویکرد تعاملی که عوامل فردی و موقعیتی را به عنوان تعیین کننده های رفتار در نظر می گیرد، اتخاذ می کنند. با توجه به این رويكرد، متغیرهای صفت و موقعیت به طور مشترک و در تعامل با يكديگر باعث شکلگیری و بروز رفتارهای افراد میشوند. به عنوان مثال یک هوادار خشن هنگامی که همراه با خانوادهی خود در محیطهای ورزشی حاضر میشود ممکن است رفتار خود را کنترل کند و از اعمال خشونتآمیز خودداری نماید اما همین هوادار در صورتی که همراه با دوستان خشن خود در محیط ورزشی حاضر شود به احتمال بیشتری اعمال خشونت آمیزی از خود بروز ميدهد و متناسب با شرایط ممکن است عملکردهای خصمانهای از خود نشان دهد.
در نهایت هر چند بسیاری از روان شناسانان ورزش معاصر به منظور مطالعهی شخصیت از رویکرد تعاملی بهره میبرند، اما رویکرد پدیدار شناختی محبوبترین و مقبولترین رویکردی است که امروزه به کار گرفته میشود. همچون دیدگاه تعاملی، رویکرد پدیدارشناختی نیز معتقد است که رفتار هم توسط عوامل موقعیتی و هم ویژگیهای شخصیتی تعیین میشود. البته به جای تمرکز بر ویژگیهای ثابت و پایدار، در این رویکرد روان شناسانان به بررسی ادراک و تفسیر شخص ازخود و محیط اطرافش میپردازند. بسیاری از اصلیترین نظریه های معاصر روان شناسی ورزش، در قالب رویکرد پدیدارشناختی قرار میگیرند.
در یادداشت دوم مبحث "شخصیت و ورزش"، روشهای مختلف برای ارزیابی شخصیت در ورزش به صورت خلاصه معرفی و مورد بحث قرار میگیرند. باید توجه داشت که روشهای مختلف ارزیابی شخصیت با نظریههای اصلی شخصیت مطابقت نزدیکی دارند. به این معنی که روشهای ارزیابی شخصیت براساس نظریههای شخصیت شکل گرفتهاند.
منابع:
1- نزاکت الحسینی مریم، جابری اکبر. روان شناسی ورزش و تمرین. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان؛ 1396.
دکتر مریم نزاکت الحسینی، دانشیار گروه رفتار حرکتی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه اصفهان
مطالعه مرتبط :
معرفی روانشناسی ورزش و تمرین
معرفی حوزه فعالیت روانشناسان ورزش
دکترمریم نزاکت الحسینی
دانشیار گروه رفتار حرکتی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه اصفهان
هزاران مطالعه تحقیقاتی و پژوهشی در رابطه با ابعاد گوناگون روان شناسي ورزش منتشر شدهاند. بسیاری از این فعاليتهاي پژوهشی در طول دهههای 1960 و 1970 به رشته تحریر درآمدهاند. تعداد فراوان کارهای تحقیقاتی در این زمینه، بیانگر اهمیت قابل توجهی است که محققان برای نقش شخصیت در حوزهی ورزش و تمرین قائل بودهاند. به عنوان مثال، محققان به دنبال این موضوع بودهاند که چرا برخی از افراد با حضور و مشارکت در ورزش و تمرین به هیجان میآیند، لذت میبرند، و مشتاقانه به استقبال آن میروند. در حالی که برخی دیگر نه تنها تمایلی به مشارکت در ورزش و تمرین ندارند، بلکه از آن گریزانند. چرا برخی از ورزشکاران به کار و فعالیت خود در حوزهی ورزش ادامه میدهند ولی برخی دیگر پس از مدتی دچار خستگی شده و از آن فاصله میگیرند. آیا برای انتخاب ورزشکاران بایستی از آزمونهای شخصیت بهره برد و یا این که موفقیت ورزشکار با توجه به نوع شخصیت او قابل پیشبینی میباشد.
معرفی شخصیت
هر يك از انسانها دارای الگوهای متمایزی از تواناییها، باورها، نگرشها، انگیزشها، هیجانات و صفات شخصیتی هستند که باعث میشود افراد با يكدیگر متفاوت بوده و دارای ابعاد مخصوص به خود باشند. شخصیت را میتوان به عنوان الگوهای متمایز و اختصاصی تفکر، هیجان و رفتار توصیف کرد که سبک تعامل شخص با محیط فیزیکی و اجتماعی را مشخص مینماید. در واقع میتوان گفت که شخصیت عبارت است از عواملی که باعث میشوند هر شخص «منحصر به فرد» باشد. وجود ویژگیهای خاص و منحصر به فردی که به هر شخص قابل انتصاب باشد، اهمیت مطالعه این ویژگیها را ملموستر مینماید.
انسانها در زندگی اجتماعی خود در حال تعامل پی در پی و مداوم می باشند و بدون شک تعامل مؤثر و مطلوب بدون آگاهی از ویژگیهای اطرافیان، امکانپذیر نخواهد بود. وجود تعامل و ارتباطات مثبت در تیمها و باشگاههای ورزشی که دارای اهداف مشترک و محیط پویا میباشند از اهمیت بیشتری برخوردار است. یک مربی، کمک مربی، تمرین دهنده و یا رهبر تیم زمانی میتوانند نقش خود را به طور مؤثر و کامل ایفا کنند که آگاهی نسبتاً کاملی از بازیکنان و قهرمانان خود داشته باشند. این موضوع بیانگر اهمیت شناسایی ابعاد شخصیتی ورزشکاران میباشد.
شخصیت دارای سه سطح مجزا اما مرتبط است. محوریترین سطح شخصیت هر فردی هستهی روان شناختي اوست. هسته روان شناختي عمقیترین بخش شخصیت افراد می باشد که شامل نگرشها، ارزشها، علاقهها، انگیزشها، باورهای افراد دربارهی خودشان و ارزش فردی شان میشود. پاسخهای قالبی که عبارتند است از روشهایی که هر یک از افراد برای مطابقت با محیط پیرامون خود و یا واکنش به دنیای اطراف فرا میگیرند، دومین سطح شخصیت محسوب می شود و در نهایت رفتارهای مرتبط با نقش می باشند که تغییر پذیرترین جنبه از شخصیت افراد، قلمداد می شوند.
موقعیتهای متفاوت نیازمند ایفای نقش های متفاوت میباشند. به عنوان یک مربی، آموزش دهنده، ورزشکار یا مدیر ورزشی، آگاهی از سطوح متفاوت ساختار شخصیت که در ورای رفتارها قرار می گیرد، میتواند به اثربخشی و کارآیی افراد کمک کند. شناسایی شخصیت واقعی افراد (هسته روان شناختي) و الگوهای پاسخ قالبی، منجر به ادراک انگیزهها، رفتارها و عملکرد افراد خواهد شد. در مجموع، بایستی با آگاهی از ابعاد مختلف شخصيت افراد، بهترین شیوه را برای کمک به آن ها اختیار نمود. این موضوع زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار است که مجبور باشيم در طول یک دوره دراز مدت مثل یک فصل مسابقه یا بیشتر، با افراد کار کنیم. آگاهی از ارزش های هستهای شخصیت افراد در عملکرد دراز مدت اهمیت بیشتری خواهد داشت.
معرفی رویکردهای اصلی درک شخصیت
روان شناسانان مختلف از دیدگاههای مختلفی، شخصیت را مورد ارزیابی قرار دادهاند. پنج مسیر عمده برای مطالعه شخصیت در ورزش و تمرین، رویکردهای روان پریشی، صفتی، موقعیتی، تعاملی و پدیدار شناختی هستند. رویکرد روان پریشی براهمیت تعیین کننده های ناهوشیار رفتار یعنی همان چیزی که فروید از آن به عنوان «نهاد» و یا سائق های غریزی یاد میکند و چگونگی برخورد یا مقابلهی آن با جنبه های خودآگاه تر شخصیت مانند «خود» یا «فراخود» و درک فرد به عنوان یک کل تاکید دارد. رویکرد صفتی بر این فرض استوار است که واحدهای اساسی شخصیت انسان که همان صفتهای انسانی می باشند، نسبتاً ثابت هستند. به این معنی که این صفتها در موقعیتهای مختلف پایدار و بادوام خواهند بود.
از منظر این رويكرد، صفات انسانی بدون توجه به تأثیر و یا نقش محیط، جهت دهنده گرایشات افراد به اعمال مختلف میباشند. به عنوان مثال روحیهی رقابت جویی یک ورزشکار به عنوان یک ویژگی درونی و بدون توجه به چگونگی موقعیتی که در آن قرار دارد، تحلیل می شود. البته باید توجه داشت که آگاهی از صفتهای شخصیتی افراد همیشه نمیتواند در پیشبینی رفتار در موقعیتهای خاص کمک کننده باشد. به عنوان مثال ممکن است «عصبانیت» به عنوان یکی از صفتهای شخصیتی فردی شناخته شود اما این شخص به دلایل مختلف از ابراز عصبانیت خود در میادین ورزشی خودداری کند. بنابراین آگاهی از صفات افرد به تنهایی نمیتواند به عنوان عامل پیش بینی کننده رفتار به شمار آید.
در مقابل رویکرد موقعیت گرا اظهار می دارد که رفتارهای انسان بیشتر به وسیله موقعیت یا محیط، شکل و جهت داده می شوند. در صورتی که قدرت اثر محیط پیرامونی، قابل توجه باشد، تأثیر صفات شخصیتی به حداقل خواهد رسید. یک بازیکن فوتبال ممکن است در زندگی اجتماعی و خارج از میادین ورزشی بسیار آرام و با وقار باشد، اما در موقعیتهای ورزشی و در درون میادین بازی به واسطه ماهیت رقابتی و هیجانی فوتبال، عملکرد متفاوتی را از خود نمایش دهد. بنابراین در این شرایط نقش محیط در مقایسه با صفتهای شخصیتی، تأثیر گذارتر و بارزتر میباشد. رويكرد موقعیتگرا نیز همچون رویکرد صفات قادر نیست به درستی رفتار افراد را پیشبینی کند. یک موقعیت خاص میتواند بر عملکرد برخی از افراد تأثیر بگذارد در حالی که بعضی دیگر در آن موقعیت، تحت تأثیر قرار نگیرند.
بنابراین تعداد زیادی از محققان برای بررسی شخصیت در ورزش، رویکرد تعاملی که عوامل فردی و موقعیتی را به عنوان تعیین کننده های رفتار در نظر می گیرد، اتخاذ می کنند. با توجه به این رويكرد، متغیرهای صفت و موقعیت به طور مشترک و در تعامل با يكديگر باعث شکلگیری و بروز رفتارهای افراد میشوند. به عنوان مثال یک هوادار خشن هنگامی که همراه با خانوادهی خود در محیطهای ورزشی حاضر میشود ممکن است رفتار خود را کنترل کند و از اعمال خشونتآمیز خودداری نماید اما همین هوادار در صورتی که همراه با دوستان خشن خود در محیط ورزشی حاضر شود به احتمال بیشتری اعمال خشونت آمیزی از خود بروز ميدهد و متناسب با شرایط ممکن است عملکردهای خصمانهای از خود نشان دهد.
در نهایت هر چند بسیاری از روان شناسانان ورزش معاصر به منظور مطالعهی شخصیت از رویکرد تعاملی بهره میبرند، اما رویکرد پدیدار شناختی محبوبترین و مقبولترین رویکردی است که امروزه به کار گرفته میشود. همچون دیدگاه تعاملی، رویکرد پدیدارشناختی نیز معتقد است که رفتار هم توسط عوامل موقعیتی و هم ویژگیهای شخصیتی تعیین میشود. البته به جای تمرکز بر ویژگیهای ثابت و پایدار، در این رویکرد روان شناسانان به بررسی ادراک و تفسیر شخص ازخود و محیط اطرافش میپردازند. بسیاری از اصلیترین نظریه های معاصر روان شناسی ورزش، در قالب رویکرد پدیدارشناختی قرار میگیرند.
در یادداشت دوم مبحث "شخصیت و ورزش"، روشهای مختلف برای ارزیابی شخصیت در ورزش به صورت خلاصه معرفی و مورد بحث قرار میگیرند. باید توجه داشت که روشهای مختلف ارزیابی شخصیت با نظریههای اصلی شخصیت مطابقت نزدیکی دارند. به این معنی که روشهای ارزیابی شخصیت براساس نظریههای شخصیت شکل گرفتهاند.
منابع:
1- نزاکت الحسینی مریم، جابری اکبر. روان شناسی ورزش و تمرین. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان؛ 1396.
دکتر مریم نزاکت الحسینی، دانشیار گروه رفتار حرکتی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه اصفهان
مطالعه مرتبط :
معرفی روانشناسی ورزش و تمرین
معرفی حوزه فعالیت روانشناسان ورزش