مهاجرت از تعاریف و مفاهیم تا تبعات و دستاوردها

 به گزارش میگنا مهاجرت یکی از پدیده های مهم جمعیت شناختی و یکی از جنبه های تحلیل جمعیت است ، پدیده ای که به نقل و انتقال سکونتی انسان از مکانی به مکان دیگر مربوط می شود . مهاجرت و جابجایی مکانی انسان ها ، به عنوان موضوعی پایدار در رشته های گوناگون علوم انسانی و اجتماعی ، توجه پژوهشگران را به خود معطوف داشته است . مهاجرت یکی از چهار عامل اصلی تغییر و تحول جمعیت بوده و به دلیل ماهیت خود می تواند علاوه بر تغییرات دراز مدت و طولانی ، آثاری سریع و کوتاه مدت نیز در تعداد و ساختار جمعیت ایجاد کند .
مهاجرت به عنوان پدیده اجتماعی دارای پیامدها و بازتاب های مختلف اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، زیست محیطی و سیاسی و امنیتی می باشد .
 
مباحث نظری مهاجرت
.
تعریف پذیرفته شده و جامعی برای مهاجرت وجود ندارد . تعریف ها در این مورد اغلب مبهم ، بحث برانگیز یا متناقض است و این ریشه در این حقیقت دارد که استفاده از واژه مهاجرت از کشوری به کشور دیگر و یا حتی در درون یک کشور نیز متفاوت است . با این حال مهاجرت را می توان مجموعه ای از فرآیند ها با ابعاد مختلف دانست که به عبور از مرز های سیاسی کشور ، به صورت فردی ، خانوادگی و گروهی اشاره دارد طوری که این حرکات به اقامت آن ها در موقعیت جدید جغرافیایی بینجامد .
عبدالعلی لهسائی زاده از صاحب نظران ، سه دیدگاه عمده را در مورد مهاجرت به صورت زیر بیان می دارد : کارکرد نگری ، تضاد باوری و نظریه سیستمی . هر یک از این دیدگاه ها مهاجرت را مرتبط با علل ، ماهیت ، جهت و نتایج خاصی دانسته اند . چنانکه کارکرد نگران بر این باورند که نوعی عدم امنیت برای شخص باعث می گردد تصمیم به مهاجرت بگیرد . در باور نظریه پردازان مکتب تضاد ، مهاجرت پدیده ای چند بعدی است که ریشه ای طبقاتی دارد و علت های آن از نتایجش جدا پذیر نیست . در این دیدگاه مهاجرت ناشی از توسعه نابرابر در نظام اجتماعی است که مهمترین مظهر آن ، توسعه نا موزون سرمایه داری است . سرانجام نظریه سیستمی پدیده مهاجرت را در رابطه با عوامل ساختاری و تغییرات ساختاری مورد بررسی و تبیین قرار می دهد . طرفداران این نظریه ، مهاجرت را به صورت فرآیندی در نظر می گیرند که در سطوح مختلف نظام اجتماعی اتفاق می افتد .
 
مفهوم امنیت ملی
.
برخی معتقدند امنیت بیشتر در حوزه های غیر نظامی نظیر حوزه های اقتصادی و محیطی قابل بحث و بررسی است . در مقابل عده ای به توجه بر ابعاد نظامی آن پافشاری می کنند . ویور از مکتب کپنهاک ، با مورد مثال قراردادن مهاجران غیر قانونی ، قاچاق ، مواد مخدر و نظایر آن به عنوان تهدیدات امنیتی ، استدلال می کند که پس از جنگ سرد به دلیل پدیدار گشتن تهدید های تازه ، دیدگاههای امنیتی از امنیت نظامی به سمت امنیت اجتماعی گرایش یافته است . وی معتقد است امنیت مفهوم نسبی است که باید به طور همه جانبه و در ابعاد مختلف آن بررسی شود . از دیدگاه بیشتر کارشناسان ، امنیت ملی عبارت از شرایطی است که در آن منافع ملی و ارزش های داخلی ملت از گزند خطر ها و تهدید های داخلی و خارجی دور نگاه داشته شود . به گفته دیگر ، توان جامعه در حفظ و پیگیری منافع ملی و بهره گیری از ارزش های داخلی به دور از تهدید های داخلی  و خارجی را ( امنیت ملی ) می گویند . در مجموع ، امنیت ملی را می توان حالتی دانست که به موجب آن ، یک ملت فارغ از تهدید و ترس از دست دادن تمام یا بخشی از سرزمین ، جمعیت ، رفاه اقتصادی و نیز فارغ از از دست دادن نظام حکومتی ، هویت ملی ، زبان ، دین و ارزش های فرهنگی خود به سر می برد .
 
وضعیت مهاجرت های بین المللی 
.
هرگونه مهاجرت در ماورای مرز های کشور را مهاجرت خارجی یا بین المللی می نامند . امروزه مهاجرت های بین المللی به صورت قسمتی از ساختار اقتصادی و اجتماعی کشور ها در آمده و پیامد ها و نتایج مثبت و منفی این نوع مهاجرت ها بیشتر کشور ها را درگیر کرده است .
طبق آمار سازمان ملل در سال 2010 مهاجران بین المللی 3.1 درصد جمعیت دنیا را شامل می شوند و نرخ تغییر سالیانه آن ها به خصوص در کشور های توسعه یافته در حال افزایش است .
این وضعیت طی چند دهه اخیر تبدیل به موضوع حساسی در بحث های سیاسی کشور ها به خصوص کشور های با در آمد بالا گردیده و دارای اهمیت ویژه ای برای مسئولان این کشور هاست .  از سوی دیگر ، مهاجرت های بین المللی در کشور های توسعه یافته ، در حال توسعه و توسعه نیافته وضعیت متفاوتی دارد .

اختلاف تعداد مهاجرین بین المللی در کشور های توسعه یافته نسبت به کشور های در حال توسعه و توسعه نیافته بسیار قابل توجه است . چنانکه در سال 2010 اختلاف این دو گروه از کشور ها ده برابر بوده و در حالی که 10.3 درصد از جمعیت کشور های توسعه یافته را مهاجرین بین المللی تشکیل می دهند ، این رقم در دو گروه دیگر از کشور ها برابر با 1.3 درصد است . بدیهی است تاثیرات این نوع مهاجرت ها بر کشور های در حال توسعه و توسعه یافته نیز متفاوت باشد . در واقع ، در این زمنیه سوالاتی نظیر این سوال مطرح می شود که چرا مهاجرت های بین المللی در برخی کشور ها به پیشرفت کمک می کنند و در برخی دیگر ، عکس آن اتفاق می افتد ؟

ادوارد تیلور به این سوال اینگونه می پردازد که در کشور های در حال توسعه ، مهاجرت شامل خروج سرمایه انسانی و به خصوص خروج مغز ها و از طرفی ، ورود مهاجرانی است که مهارت و آموزش نسبتا پایینی دارند و از لحاظ اقتصادی نیز به قشر فقیر جامعه می پیوندند .
به عبارت دقیق تر ، مناطق و کشور های توسعه یافته جهان ، اولا دارای بیشترین تعداد مهاجرین بین المللی هستند و ثانیا در بیشتر موارد این کشور ها با ایجاد فیلتر های متعدد پذیرای مهاجرینی هستند که دارای سرمایه انسانی و یا مادی می باشند ( برای نمونه ، گرین کارت به صاحبان سرمایه و یا متخصصین و صاحب نظران تعلق می گیرد ) این در حالی است که کشور های کمتر توسعه یافته اگر چه تعداد کمتری مهاجر بین المللی را پذیرا هستند ، اما همین تعداد اندک هم از نظر مادی و معنوی در سطح پایینی قرار دارند .
پیشنهاد میشود اگر قصد مهاجرت دارید حتما
 در خصوص جرایم و تبعات مهاجرت غیر قانونی مطالعه بفرمایید.
 
ارتباط میان مهاجرت و امنیت 
.
در گذشته اکثر مطالعات بر روی نقش و تاثیر مهاجرت بر روی سرمایه فیزیکی و مسائلی چون باز توزیع در آمد ، باز توزیع نیروی کار و سرمایه انسانی و مهارت هایی که ذخیره ملی محسوب می گردند ، صورت می گرفت .

اما از دهه 1960 به بعد ، با وسیع تر شدن مقیاس مهاجرت و افزایش در تنوع و گوناگونی الگو های آن ، افزایش در تعداد موسسات جهانی و همچنین ، تعداد کشور هایی که درگیر پیامد های مهاجرت های بین المللی شده اند ، مفهوم مهاجرت بسیار پیچیده گردیده و دیگر دیدگاه های اقتصادی به تنهایی نمی توانند برای درک و تحلیل آن کافی باشند . بنابراین مهاجرت را می توان از نظر سیاسی ، امنیتی ، اقتصادی و اجتماعی در رابطه با مسائلی نظیر ثبات سیاسی ، ایدئولوژی های تلفیق مهاجرین ، خشونت های ناشی از احساسات بیگانه ستیزی ، هویت فرهنگی ، فقدان یکپارچگی ، تضاد ها و نزاع های قومی – نژادی ، جمعیت شناسی و … مورد بررسی قرار داد .

همگی این فاکتور ها با تاثیر گذاری مستقیم و غیر مستقیم بر روی امنیت ملی کشور ها ، تحلیل مفهوم مهاجرت را به سمت دیدگاه های امنیتی سوق می دهند . در عین حال ، مورد تهدید قرار گرفتن امنیت ملی در هر کدام از ابعاد فوق توسط پدیده مهاجرت ، خود می تواند به مهاجرت های جدید بیانجامد .

.
پیامد های امنیتی مهاجرت بین المللی 
.
مهاجرت غیرقانونی
.
از نظر امنیتی در رابطه با مفهوم مهاجرت های بین المللی ، 5 حوزه شامل حوزه های میلیتاریستی ، سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و محیطی را می توان در نظر گرفت .
این بخش ها آن قدر به یکدیگر وابسته اند که روی یکدیگر تاثیر می گذارند و حتی می توان آن ها را در قالب یک بخش در نظر گرفت . این بدین معنی است که تاثیر مهاجرت های بین المللی روی یکی از حوزه های فوق ، سایر بخش ها نیز تحت تاثیر قرار می دهد . در ادامه تاثیر منفی مهاجرت بر وجوه پنجگانه امنیت به اختصار مورد بررسی قرار می گیرد .
.
الف ) پیامد های مهاجرت بر امنیت نظامی 
.
این بخش اشاره به فعالیت هایی دارد که امنیت کشور را در ارتباط با کشور های دیگر مورد تهدید قرار می دهد و مهاجران ممکن است امنیت نظامی کشور را حداقل از سه منظر مورد تهدید قرار دهند . اول هنگامی است که آن ها از قلمرو کشور میزبان برای فعالیت های نظامی و مسلحانه علیه کشورشان استفاده کنند . در این مورد ، این کشور میزبان است که باید برای این فعالیت ها پاسخگو باشد . دوم ، آوارگان و پناهندگان سیاسی ممکن است کشور میزبان را برای برعهده گرفتن هدایت و رهبری چنین فعالیت هایی علیه کشورشان متقاعد سازند و نهایتا کشور میزبان ممکن است در رابطه با این فعالیت ها ذی نفع باشد . این هنگامی است که کشور میزبان با رژیم سیاسی کشور مهاجران در چالش باشد . در این صورت می تواند از مهاجران به عنوان وسیله ای برای رسیدن به اهداف خود استفاده نماید .
.
ب ) پیامد های مهاجرت بر امنیت سیاسی 
.
تهدید های سیاسی ، ثبات کشور را از پایه به خطر می اندازند . در این حوزه ، کشور ممکن است مورد تهدیدات خارجی و یا داخلی واقع شود . تهدیدات داخلی می توانند ناشی از محدودیت هایی باشد که توسط حکومت برای اشخاص و گروه ها در نظر گرفته شده است . تداوم این محدودیت ها ، تلاش برای تغییر این سیاست ها را به دنبال دارد که ممکن است منجر به جنبش هایی در جهت ایجاد خود مختاری و استقلال گردد و ثبات سیاسی کشور را به مخاطره اندازد . از نظر خارجی ، کشور می تواند به وسیله ایدئولوژی های کشور های دیگر تهدید شود . ایدئولوژی هایی نظیر ناسیونالیسم ، بنیاد گرایی ، لیبرال دموکراسی ، کمونیسم و … . از این جهت ، هنگامی که مهاجران و کشور میزبان ایدئولوژی مشابهی دارند ، کشور میزبان می تواند آن را به عنوان تهدید سیاسی برای ایدئولوژیِ کشور فرستنده مطرح نماید . از طرف دیگر ، ایدئولوژی متفاوت مهاجران با کشور میزبان می تواند تهدید سیاسی برای کشور میزبان تلقی گردد . ضمن اینکه ، تهدید خارجی به راحتی می تواند به تهدید داخلی تبدیل گردد .
.
ج ) پیامد های مهاجرت بر امنیت اجتماعی – فرهنگی
.
در این حوزه ، امنیت غالبا به هویت های اجتماعی نظیر دین و ملیت اشاره دارد که می توانند در استقلال کشور موثر باشند . در روابط بین کشور ها ، تهدید های خارجی بر روی سطوح اجتماعی اغلب از تهدیدات نظامی و سیاسی خطرناک ترند . حتی برخورد ایدئولوژی ها در حوزه سیاسی نیز می توانند تهدیدات اجتماعی و فرهنگی قابل توجهی را ایجاد نمایند و مانند برخورد متقابل حکومت های غربی و بنیاد گرایان اسلامی . اغلب اینگونه استنباط می شود که مهاجران گروه هایی هستند که در مقابل همانند سازی با کشور میزبان مقاومت می کنند و بیشتر به اتصال به کشور مادری تمایل دارند این امر می تواند در وفاداری آن ها به کشور میزبان شک و سو ظن ایجاد نماید .
 
پیامد های مهاجرت بر امنیت اقتصادی 
.
تهدیدات اقتصادی نیز می توانند خارجی ، داخلی ، منطقه ای و بین المللی باشند . به هر روی از هر نوعی که باشند ، می توانند زیربناهای اقتصاد کشور را به مخاطره اندازند و سطح رفاه و قدرت اقتصادی کشور را هدف قرار دهند . مهاجران محدودیت هایی برای کشور میزبان به وجود می آورند آن ها معمولا از نظر اقتصادی در سطح پایینی قرار دارند و هزینه های قابل توجهی را در رابطه با مسکن ، آموزش ، بهداشت ، تاسیسات حمل و نقل و ارتباطات و نظایر آن بر کشور میزبان تحمیل می کنند . برای رسیدگی به موارد فوق ، حکومت میزبان ممکن است مالیات شهروندان خود را افزایش دهد و این از طرف برخی از گروه های اجتماعی ، به خصوص گروه های ملی گرا ، واکنش هایی را به دنبال دارد . این طبیعی است که مردم نخواهند مالیات بیشتری ، به خصوص برای مهاجران غیر فعال از نظر اقتصادی و پناهندگان سیاسی پرداخت کنند . همچنین ، اغلب مهاجران به قشر کم در آمد جامعه افزوده می شوند و این بر روی محروم سازی ساختار جامعه تاثیر مستقیم دارد . در تحقیقی که بر روی 71 کشور در حال توسعه انجام گرفته است ، نشان داده شده که مهاجرت های بین المللی فقر را در کشور های در حال توسعه شدت می بخشد . اندازه گیری ها نشان می دهد به طور متوسط 10% افزایش مهاجران بین المللی در جمعیت هر کشور منجر به کاهش 2.1 درصدی سهم معیشت مردم ، یعنی روزانه 1 دلار برای هر فرد خواهد شد . از طرف دیگر مهاجران به دلیل داشتن دستمزد پایین تر ، جایگزین مردم محلی در استخدام می شوند و با اینکه کارگران غیر قانونی کارهایی را انجام می دهند که مردم کشور میزبان تمایلی به انجام آن ندارند ، ولی در خیلی از موارد فرصت های اشتغال را از شهروندان کشور می گیرند . ایجاد هزینه های اقتصادی ، افزایش مالیات و کاهش فرصت های شغلی توسط مهاجران ، علاوه بر به خطر انداختن امنیت اقتصادی ، خشم مردم کشور میزبان را بر می انگیزاند و در نتیجه ، ایجاد فشار های اقتصادی و خصومت های اجتماعی ، پیوستگی و یکپارچگی جامعه و در نتیجه امنیت ملی را به خطر می اندازد .
.
پیامد های مهاجرت بر امنیت زیست محیطی 
.
در این حوزه ، دامنه مسائل امنیتی کمی وسیع تر از دیگر موارد است . نگرانی اساسی در مورد افزایش مصرف آب و منابع محیطی از طرف مهاجران ، به خصوص آوارگان است . در خیلی از موارد ، مهاجران از استاندارد های مصرف کشور میزبان اطلاع درستی ندارند و یا در رابطه با عدم اتلاف منابع با کشور میزبان مساعدت نمی کنند با وجود اهمیت زیاد رابطه بین مهاجرت و امنیت محیطی ، این موضوع کمتر از سایر حوزه ها مورد توجه قرار گرفته است .

این در حالی است که به عنوان مثال در آفریقای جنوبی پس از آپارتاید ، در اثر ورود مهاجران ، افت و تنزل منابع انرژی و تخریب های زیست محیطی تا آنجا افزایش یافت که منجر به خشونت های اجتماعی جدی گردید ؛ تا جایی که بار ها توصیه گردید نه تنها ورود مهاجران کمتر گردد که حتی مرز در مقابل مهاجران به طور کلی بسته شود .
از موارد بسیار مهم دیگر در این حوزه ، مسئله ورود بیماری های مسری توسط مهاجران است . در بسیاری از کشور ها ، مهاجران قانونی ملزم به داشتن تاییدیه پزشکی هستند که تضمین کند فرد بیماری واگیر دار با خود وارد کشور نمی نماید . با این حال ، در مهاجرت های غیر قانونی ، این اتفاق بسیار محتمل است .

گسترش این بیماری ها بیشتر در مدارس ، رستوران ها و نیرو های پلیس رخ می دهد . برای مثال ، تب استخوان تنها در آسیا شناخته شده بود و در دهه 1950 عامل مرگ و میر در میان کودکان به حساب می آمد و در آمریکا ناشناخته بود اما هم اکنون این بیماری در آمریکا نیز دیده می شود . بیماری های دیگری نیز چون مالاریا ، جذام ، ایدز و هپاتیت از ان دسته بیماری هایی هستند که اغلب توسط مهاجران غیر قانونی میان کشور ها جا به جا می شوند .
.
مهاجرت را می توان مجموعه ای از فرآیند ها با ابعاد مختلف دانست که در تفکیک کلی به دو صورت داخلی و خارجی یا بین المللی رخ می دهد . اگر چه هر دو بعد داخلی و بین المللی مهاجرت دارای نتایج مثبت و پیامد های منفی هستند ، اما بعد امنیتی مهاجرت های بین المللی برای کشور ها ، کاملا برجسته تر از مهاجرت های داخلی است .

این موضوع باعث گردیده مهاجرت تبدیل به موضوع حساسی در بحث های سیاسی کشور ها شود و اهمیت ویژه ای برای مسئولان کشور ها داشته باشد . از طرفی نگاهی به روند مهاجرت های بین المللی نشان می دهد این نوع مهاجرت ها به خصوص از مبدا کشور های توسعه نیافته و در حال توسعه به کشور های توسعه یافته در حال افزایش است .

چنانکه درصد مهاجرین بین المللی از کل جمعیت کشور های توسعه یافته از حدود 7 درصد در سال 1990 به حدود 10.5 درصد در سال 2010 رسیده است ، حال آنکه در کشور های توسعه نیافته این رقم رو به کاهش است . واقعیت این است که مهاجرت هم برای کشور های مبدا و هم مقصد دارای پیامد ها و نتایج مثبت و منفی متفاوتی است . چنانکه اگر پیشرفت علمی و توسعه اقتصادی برخی کشور های توسعه یافته جهان را تا حد زیادی مدیون ورود مهاجرین بین المللی به این کشور ها بدانیم ، سخنی به گزاف نگفته ایم . در مقابل ، همچنانکه ذکر شد مهاجرت های بین المللی می تواند امنیت ملی کشور ها را در ابعاد مختلف اقتصادی ، سیاسی ، نظامی ، اجتماعی و زیست محیطی مورد تهدید قرار دهد .

صرف نظر از برخی تاثیرات مثبت و منفی مهاجرت های بین المللی که در همه کشور ها کم و بیش قابل مشاهده است ، به نظر می رسد ، رابطه مهاجرت و امنیت ملی ، رابطه متناقض نمایی باشد به عبارت دقیق تر ؛ مهاجرین بین المللی را می توان برای کشور های مبدا و مقصد ، هم تهدید دانست و هم فرصت . در این میان برنامه ها و استراتژی های کشور هاست که تهدید یا فرصت بودن این پدیده اجتماعی را تفسیر می کند .

همچنانکه کارشناسان و صاحب نظران بحث مهاجرت نیز اذعان داشته اند ، کشور های توسعه یافته همانند ایالات متحده آمریکا ، کانادا ، استرالیا و برخی کشور های اروپایی با تدوین سیاست های مهاجرتی به نفع کشور میزبان تلاش کرده اند با کمترین هزینه ، حداکثر سود را از این تحرک انسانی ببرند . به عنوان نمونه ، کارت اقامت در این گونه کشور ها به مهاجرینی داده می شود که یا دارای حد مشخص سرمایه مالی بوده و یا در زمینه علمی و فناوری شخصیت برجسته ای محسوب می شوند .

بدیهی است با این فیلتر اکثر مهاجرین بین المللی را سرمایه داران و نخبگان علمی و صنعتی تشکیل می دهند ، که در این صورت کشور مبدا بسیار متضرر خواهد شد ، اما این ظرفیت سازی زمینه را برای توسعه روز افزون کشور میزبان فراهم تر می کند . در مقابل ، کشور های در حال توسعه و توسعه نیافته قرار می گیرند که از یک سو سرمایه های مالی و نخبگان علمی خود را با مهاجرت به کشور های توسعه یافته از دست داده اند و از سوی دیگر با ورود قانونی و غیر قانونی مهاجرینی به کشور خود رو به رو هستند که عمدتا از نظر اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، علمی و مانند آن ها در سطح پایین تری از جمعیت بومی قرار دارند .
ورود جمعیت های مهاجرین افغان ، پاکستانی ، عراقی و … به ایران نمونه ای از این وضعیت است بدیهی است در چنین وضعیتی ، امنیت ملی کشور میزبان ، از نظر اقتصادی ، فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی و زیست محیطی به طور جدی مورد تهدید واقع می شود و برای اینگونه کشور ها دیگر مهاجرت های بین المللی نه فرصت بلکه کابوس و تهدید محسوب می شود . این شاید پاسخی به معمای افزایش روز افزون سهم مهاجرین بین المللی در جمعیت کشور های توسعه یافته باشد .