فعالیتهای جسمانی به عنوان عاملی در نمو / دکترحسن اریه
( آمادگی و عملکرد)
تاثیر عوامل رشدی بر آمادگی بدنی:
رشد بدنی مهم ترین عامل گسترش پاسخ های بدن به فعالیت در سال های کودکی است، به علاوه تفاوت های موجود در میزان رشد، مسئول تفاوت های درون فردی در عملکرد بدنی در گروه سنی کودکان است. حداکثر اکسیژن مصرفی (Vo2max) پسری 16 ساله سه برابر بیشتر از 5 سالگی اوست. قدرت گرفتن دختران نیز در همین محدوده ی سنی سه برابر افزیش می یابد. نوجوانان، در مقایسه با خردسالان ، سرعتی معین را اقتصادی تر می داند (یعنی، vo2 کمتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) تمامی این موارد در اصل افزایش اندازه ی بدن را نشان می دهند که همراه با رشد و نمو اتفاق می افتد.
آمادگی جسمانی و بدنی حالتی مثبت از بهزیستی است که متأثر از فعالیتهای جسمانی منظم ، ویژگیهای ژنتیکی و تغذیه مناسب است از فاکتورهای مهم آمادگی جسمانی قدرت ، استقامت ، انعطاف پذیری و ترکیب بدن و از فاکتورهای مهم آمادگی حرکتی هماهنگی و تعادل بسیار حائز اهمیت است.
هماهنگی:
الگوی حرکت اندام ها و بدن در ارتباط با عوامل محیطی برای رسیدن به هدف و یکی از عوامل آمادگی حرکتی است، هماهنگی وابسته به عملکرد صحیح اعصاب مرکزی است.
در دورانکودکی (پیش از بلوغ) پیشرفت سریع در اثر تنوع تمرینات ایجاد می شود و تشخیص و تنظیم زمان اجری فعالیت ها بهبود می یابد، در این دوران تمرینات هماهنگی ساده همچون تمرینات پرسشی و جهشی با وسیله و بازی های ایستگاهی و امدادی با وسیله ، جهت یابی فضایی ساده توصیه می شود.
در دوران بلوغ به علت جهش نمو نوجوانی و رشد سریع اندامها و عدم تناسب بدن اندکی کاهش در رشد و پیشرفت هماهنگی داریم. کودکان زودرس (کودکانی که در مقایسه با همتایان خود دوره کامل تولد را طی نکرده اند و زودتر از موعد متولد شده اند) احتمالاً مشکل یادگیری، وضعیت سمت تعامل اجتماعی و مشکلات هماهنگ سازی حرکتی بیشتری دارند. پس از بلوغ افزیش مداوم هماهنگی اما با سرعتی کمتر از مرحله بلوغ اتفاق می افتد و موجب پیشرفت همه جانبه در عملکرد می گردد.
تعادل:
توانایی حفظ ثبات بدن هنگامی که فرد در موقعیت های گوناگون است که توسط محرک های (بصری، لامسه ای، جنبشی ، دهلیزی تعادلی تحت تاثیر قرار می گیرد.
تعادل از سن 3 تا 18 سالگی بهبود می یابد، قبل 3 سالگی کودکان به علت توانایی های توسعه نیافته که برای کنترل قامت اهمیت دارند قادر به انجام تکالیف تعادلی نیستند. تعادل تحت تاثیر زیاد دستگاه دهلیزی است.هماهنگی دستگاه دهلیزی با دستگاه جنبشی، لامسه و بینایی به منظور حفظ تعادل در تعامل هستند.
در دوران تولد دستگاه دهلیزی کامل شده است به هر حال دستگاه های قالب و عضلانی و سایر واسطه های حسی به منظور حفظ تعادل باید با هم بالین و یکپارچه شوند که بالیدگی آنها در طی نمود افزایش سن رخ می دهد.
در کودکی ماهیت دقیق روند بهبود تعادل به نوع تکلیف بستگی دارد، و با نمو کودکان آنان جهت برقراری تعادل بیشتر بر اطلاعات حس حرکتی متکی می شوند کمتر بر اطلاعات بینایی اتکا دارند.
با افزایش سن، تغییرات در تعادل به تغییرات در سیستمهای مختلف بدن به ویژه سیستم عصبی وابسته است.
عملکرد بی هوازی :
عملکرد بی هوازی در هر سنی به عواملی همچون اندازه بدن به ویژه توده عضلانی و توانایی مقابله با اسیدی شدن وابسته است. در کودکی توده عضلانی کمتر و مقدار مطلق منابع انرژی (منابع انرژی فسفاژن و گلیکوژن) کمتر از بزرگسالان است به همین دلیل تحمل تجمع اسید لاکتیک در عضله کمتر و در نتیجه عملکرد غیر هوازی پایین است.
دوره نوجوانی و جوانی بازده کاری کل برای پسیران همچنان پیشرفت می کند اما برای دختران تا بلوغ پیشرفت دارد. که به علت تفاوت در الگوی نمو عضلانی است.
با افزیش سن در دوران بزرگسالی به دلیل تولید اسید لاکتیک و کاهش دفع آن ، سیستمهای بی هوازی سالمندان انرژی را با سرعت جوانان و بزرگسالان تولید نمی کند. در سطح تمرینی یکسان اسید لاکتیک در سالمندان زودتر از جوانان و بزرگسالان دارد.
هر گونه بهبود در توان ظرفیت بی هوازی تنها از طریق تمرین صورت می گیرد. با انجام تمرینات بی هوازی در نوجوانی ترکیبات فسفات دار و گلیکوژن عضلانی افزیش می یابد و ظرفیت بی هوازی هم بهبود می یابد.
در بزرگسالان و سالمندان ، تمرین طولانی مدت با شدت کافی باعث حفظ عملکرد بی هوازی می شود.
عملکرد هوازی :
رشد و نمو به شدت بر آمادگی هوازی تاثیر می گذارد، دراواسط کودکی مقادیر در دو جنس به شکل یکنواختی افزایش می یابد و تفاوت بارزی ندارد
Vo2max: مقدار o2 مصرف شده توسط عضلات را بررسی می کند.
در 11 سالگی vo2max در دوجنس اختلاف بارز دارد.
کودکان در مقایسه با بزرگسالان در فعالیتهای طولانی مدت تحمل کمتری دارند که این امر به دلیل ذخائر گلیکوژن کمتر آنان می باشد. – با افزایش سن اندازه قلب ، تراکم هموگلوبین ، کارایی شش ها و دستگاه تنفسی افزایش می یابد و موجب افزایش توان هوازی می شود.
سیستم گردش خون کودکان بازد کمتری دارد یعنی بردنده قلبی آنان کمتر از بزرگسالان است ، کودکان حجم ضربه ای کمتر دارند که با افزیش ضربان قلب و توانایی در رساندن اکسیژن بیشتر به عضلات در مقایسه با بزرگسالان این عامل را جبران می کنند، همچنین کودکان شیمیایی هوازی خود را سریعتر بسیج می کنند.
رابطه قوی بین vo2max دیون بدون چربی وجود دارد، vo2max در کودکی و نوجوانی برای پسران برحسب کیلوگرم وزن بدن ثابت است اما در دختران به علت افزایش بافت چربی کاهش می یابد و عملکرد هوازی کاهش می یابد نسبت به قبل. در دوران پس از بلوغ در پسران به علت توده عضلانی بیشتر عملکرد هوازی بیشتر از دختران است، بالیدگی جنسی بر گسترش vo2max تاثیر ندارد، مگر آنکه تغییرات مشمول اندازه و ترکیب بدنی شود. در طی بزرگسالی کاهش 1% در هر سال از زندگی وجود دارد.
قدرت:
قدرت ناشی از نیروی اعمال شده توسط گروهی از عضلات به تارهای عضلانی تحریک شده است. افزایش قدرت در اثر هایپرتروفی شدن عضله و عوامل عصبی صورت می گیرد. در دوران کودکی و قبل از بلوغ افزایش قدرت ناشی از اندازه عضله نیست بلکه توانایی کودک در اعمال نیرو در جهات مختلف است که ناشی از عوامل عصلی می باشد، در این دوران صفحه های رشد استخوانها هنوز بسته نشده ، حالت غضروفی داشته و مستعد هر گونه صدمه و آسیب در اثر فشار تمرین می باشد.
دوران بلوغ به علت ترشح هورمون آندروژن در پسران جهشی در قدرت حاصل می شود که در دختران دیده نمی شود. قدرت در دهه 20 و 30نسبتاً ثابت و در دهه 50 کاهش تدریجی دارد و در سالمندی کاهش کلی قدرت همراه با سالخوردگی است که بیشتر به علت کاهش واحدهای حرکتی و مرگ نورونهای حرکتی همراه است (در حدود 39%) * (کاهش توده عضلانی در حدود 25%)
انعطاف پذیری
انعطاف پذیری هریک از مفاصل اختصاصی است، به عبارتی دامنه معینی از انعطاف پذیری مخصوص هر مفصل خاص است. در دوران پیش از بلوغ (کودکی) انعطاف پذیری بسیار زید است اما رفته رفته با افزیش سن به دلیل بی تمرینی و کاهش خاصیت ارتجاعی عضلات کاهش می یابد. در دوران بلوغ انعطاف پذیری دختران نسبت به پسران بیشتر است که احتمالاً این امر بازتابی از تغییرات کششی است که از نظر اجتماعی نسبت به تمرینات شدید برای دختران بیشتر مقبولیت دارد.
در این دروان به علت اینکه استخوانها از نظر طولی رشد پیدا می کند، عضلات را برای رشد طولی تحریک می کند لذا یک کاهش انعطاف پذیری گذرا در طول نو به ویژه در اوایل نوجوانی اتفاق می افتد. در دوران پس از بلوغ انعطاف پذیری دختران بیشتر از پسران در خم کردن تنه و باز کردن ران ، زانو ، مچ پا دیده می شود. در پسران کاهش انعطاف درران در جهش نمو اتفاق می افتدکه به دلیل افزایش سریع طول پاها و افزایش قدرت است. در طی بزرگسالی انعطاف به ویژه در مفاصل بی تحرک کاهش می یابد، این کاهش پس از 49 سالگی بسیار چشمگیر است. برای بهبود انعطاف پذیری باید مفصل را به طور منظم دردامنه حرکتی بزرگتر حرکت دهید، تمرین و استفاده معمول ماهیت ارتجاعی بافتهای نرم را حفظ می کند.
سرعت
سرعت مقوله ای زنان عکس العمل در زمان حرکت را در برمیگیرد ، زمان عکس العمل به سرعت پردازش محرکهای اولیه وابسته است که ا زطریق مسیرهای عصبی آوران و وابران و یکپارچگی با الگوی پاسخ اولیه ایجاد می شود. زمان عکس العمل با افزیش سن بهبود می یابد، در 6 ، 7 سالگی در دو جنس یکسان است و در سن 8 تا 12 سالگی پسران پیشی می گیرند.
در دوران کودکی ،پیش رفت ها در عملکرد سرعتی با افزیش پِیش روندی در طول گام همراه است، در این دوران رابطه ی ظرفیت کار سرعتی با تغییرات اندازه بدن و ظرفیت سوخت و ساز بی هوازی وابسته است.
در بزرگسالان سرعت حاصل طول گام در تعداد گام هاست، افرادی که طول گام بیشتری دارند، به دلیل آنکه نیروی پیش دان رو به جلوی بیشتری دارند در عملکرد سرعتی نوعی برتری دارند.
مسیر همکاران نشان دادند که برای تعیین حداکثر تندی سرعت، تعداد گام مهمتر از طول گام است. نوع تارهای عضلانی (تعداد انقباض) رابطه ی قوی با عملکرد سریع دارد. برای افزایش سرعت در دوران کودکی از طریق انجام فعالیتهای شد ید جسمانی و ورزشی که نیازمند حرکات سریع هستند می توان بهره جست، شدت این تمرینات باید برای کودکان در دوران بلوغ که رشد استخوانها هنوز بسته نشده کمتر باشد.
ترکیب بدنی
ترکیب بدنی یکی از مزایای مهم آمادگی جسمانی است و با عملکرد بهینه ارتباط دارد. عملکرد بهینه حاصل ترکیب بدنی با بافت بدون چربی بالا و چربی پایین است که تحت تاثیر عوامل ژنتیکی و محیطی( رژیم و تمرین) می کند.
در دوران کودکی و پیش بلوغ بافت چربی در دو مرحله جهش دارد. (6 ماه اول پس از تولد و اوایل نوجوانی)
در بلوغ و پس از آن رشد بافت چربی در پسران کاهش می یابد یا کامل متوقف می شود. اما در دختران به صورت ادامه دارد پیش می رود (زنان به 12% چربی اضافه جهت کارهای حفاظتی و تولید مثل نیاز دارند)
در میانسالی و بزرگسالی میانسالان به طور متوسط توسط بدون چربی را از دست داده و چربی کسب می کنند.
اما در سالمندی توده بدون چربی و چربی بدن تحلیل می رود.
