مریم فرجی
وابستگی به مواد مخدر ممکن است با یک اختلال روانپزشکی نیز همراه باشد
باشگاه تاب آوری
آموزش تاب آوری علاوه بر درمان و پیشگیری میتواند موجب ارتقای کیفیت زندگی معتادان باشد وابستگی به مواد مخدر ممکن است با یک اختلال روانپزشکی نیز همراه باشد .
به گزارش میگنا مریم فرجی روانشناس ومشاور خانواده نوشت :تاب آوری در مواجهه با گرفتاریها یک روش مقابله ای کارآمد و موثراست تاب‌آوری یا مقابله مثبت با مشکلات میتواند راه حلی سرشار از امید باشد لذا به استناد برخی مطالعات آموزش مهارت های مقابله ای در پیشگیری از عود و افزایش تاب آوری در افراد وابسته به مواد موثر است( جعفری و همکاران ، 1388).
اعتیاد به مواد مخدر به عنوان جدیترین مسأله اجتماعی ایران، وجوه مختلف جامعهشناسی، روانشناسی، حقوقی، سیاسی و ... دارد. به اعتقاد تحلیلگران اجتماعی، اعتیاد به مواد مخدر، بهعنوان یکی از مسائل پیچیده اجتماعی درعصر حاضر است که زمینه ساز بروز بسیاری از آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی میباشد.
به عبارت دیگر رابطه اعتیاد با مسائل اجتماعی ارتباطی دو جانبه است؛ از یکسو اعتیاد، جامعه را به رکود و انحطاط میکشاند و از سوی دیگر پدیدهای است که ریشه در مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه داردبا این وجود برخی مطالعات نشان داده اند که افراد غیرمعتاد به طور معناداری دارای تاب آوری بالاتر نسبت به گروه های معتاد و بهبودیافته هستند(حسینی المدنی و همکاران ، 1390).
اعتیاد گرایش فرد را به اصول اخلاقی و معنوی و ارزشهای اجتماعی کاهش میدهد بهطوری که آسیب شناسان اجتماعی، اعتیاد را به مثابه «جنگ شیمیایی خانگی» و «جنگ بدون مرز» می‌دانند (رحیمی موقر، 1375).
سازمان بهداشت جهانی مسأله مواد مخدر، اعم از تولید، انتقال، توزیع و مصرف را در کنار سه مسأله جهانی دیگر یعنی تولید و انباشت سلاحهای کشتار جمعی، آلودگی محیط زیست، فقر و شکاف طبقاتی، از جمله مسائل اساسی شمرده است که حیات بشری را در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در عرصه جهانی مورد تهدید و چالش جدی قرار میدهد
ضرورت شناخت ابعاد و سطوح این مسأله اجتماعی زمانی عمیقتر درک میشود که بدانیم پدیده اعتیاد، متأثر از توسعه فنآوریهای ارتباطی و رایانهای و باندهای مافیایی و دست‌های پنهان است و از چنان پیچیدگیهایی برخوردار شده که سازمان ملل متحد آن را از جرایم سازمان یافته تلقی و اقدام به صدور کنوانسیونها و پروتکلهای مختلف برای مقابله با آن نموده است(شعاع کاظمی،1384).
یکی از مهم‌ترین استراتژي‌ها در پیشگیري از اعتیاد تغییر نگرش‌هاي مثبت و تثبیت نگرش‌هاي منفی نسبت به مصرف مواد مخدر است، نگرش یعنی باورهاي فرد در مورد نتیجه و عاقبت هر کار و ارزشی که فرد براي این نتیجه قائل است نگرش‌ها دلایل منطقی بروز رفتارهاي هر فرد خاص میباشد
گرایش مثبت و تمایل میتواند هم در اعتیاد پذیری و هم در درمان بیماری موثر باشد در طول چند دهه گذشته، پژوهش ها در خصوص سوء مصرف و وابستگی به مواد، از نگاه صِرف به عوامل خطرآفرین به سوی عوامل حفاظتی تغییر جهت داده است( کرد میرزاده و همکاران ).
عوامل بسیاري بر نگرش افراد تاثیر می‌گذارند، یکی از این عوامل دانش و اطلاعات فرد در حوزه‌هاي مختلف میباشد، لذا طبق مطالعات صورت گرفته مشخص شده است افرادي که نسبت به مواد مخدر نگرش‌ها و باورهاي مثبت دارند احتمال مصرف واعتیادشان بیشتر از کسانی است که نگرش‌هاي منفی یا خنثی دارند .بر همین اساس تغییر نگرش‌ها از خنثی به منفی آسانتر از تغییر نگرش‌ها از مثبت به منفی است.به همین دلیل افرادی که سیگاري نیستند بیشتر از سیگاري‌ها به مضرات سیگار توجه دارند(گلزاری و همکاران،1387).
در پیشگیري از عود و درمان شخص سوء مصرف کننده ي مواد شناخت عوامل روان‌شناختی و ویژگی‌هاي شخصیتی نیز اهمیت ویژه‌اي دارد، به همین دلیل انجمن روان‌شناختی آمریکا درمان‌هاي روانی اجتماعی را از مولفه‌هاي اساسی هر نوع برنامه‌ي درمانی سوء مصرف مواد در نظر
.خصوصیات روانی شخصیتی معتادان به مواد مخدر، صرفا ناشی از مواد مخدر نیست بلکه اکثر معتادان قبل از اعتیاد داراي نارسایی‌هاي روانی و شخصیتی عدیده‌اي بوده‌اند که بعد از اعتیاد به صورت مخرب‌تري ظاهر وتشدید میشود. لذا مسأله‌ي معتاد، تنها مواد مخدر نیست بلکه در اصل رابطه‌ي متقابل شخصیت او و اعتیاد مطرح است(هژیر،1376
حدود 90 درصد وابستگان به مواد مخدر، مبتلا به یک اختلال روانپزشکی همزمان می‌باشند. شایعترین تشخیص‌هاي روانپزشکی همراه شامل اختلال افسردگی اساسی، اختلالات ناشی از مصرف الکل، اختلال شخصیت ضد اجتماعی و اختلال اضطرابی میباشد و حدود 15درصد وابستگان به مواد مخدر حداقل یکبار در طول عمر خود مبادرت به خود کشی می‌کنند
مطالعه نقش ژنتيك در سوء مصرف مواد، معطوف به تعيين تأثير نسبي وراثت است. پژوهش ژنتيكي تقريباً به طور جامعي بر روي سوء مصرف الكل تمركز دارد، چون سوء مصرف الكل هم قانوني است هم شايع. امكان وجود زمينه ژنتيكي در مورد ساير اشكال سوء مصرف مواد تنها به تازگي مورد بررسي قرار گرفته است. مطالعات انساني آشكارا نشان داده‌اند كه خطر سوء مصرف الكل و احتمالاً مواد ژني است
اگرچه میدانیم نظريه روان كاوي، استفاده از مواد مخدر را نشانه روان رنجوري‌هایی مي‌داند كه خودشان را در هنگام بلوغ نشان مي‌دهند.
ما مي‌دانيم كه نوجوانان معمولي مراحلي از ملامت، اضطراب، خشم، ناكامي‌و حتي افسردگي كوتاه مدت را مي‌گذرانند. يكي از مشخصه هاي نوجوانان، تغييرات سريع و فراگير، تقريباً در همه جنبه‌هاي زندگي است كه اين خود به فشار رواني بسيار زيادي منجر مي‌گردد
مطالعات نشان داده است كه اين عوامل به همراه گروه همسال در كشاندن نوجوانان به مصرف مواد نقش دارند. يك نوجوان معمولي مانند يك بزرگسال، تجربه كافي براي رويارو شدن با احساسات ناشي از فشارهاي رواني- اجتماعي را ندارد.
همه افراد در طول زندگي خود با استرس رو به رو مي‌شوند. زندگي بدون استرس يعني مرگ. انسان در همه‌ي شرايط تحت استرس قرار دارد، ولي گاهي امكان دارد يك استرس بيماري زا و مشكل زا شود، اين مسأله بستگي به مقابله‌هاي فرد دارد. منظور از مقابله، كوشش‌ها و تلاش‌هايي است كه فرد انجام مي‌دهد تا استرس را از ميان بردارد، برطرف كند، يا به حداقل رساند و يا تحمل كند. دقت داشته باشيد كه ما هميشه نمي‌توانيم منبع استرس را از ميان برداريم، بلكه در مواردي بايد آن‌را كاهش دهيم و در مواردي هم بايد استرس را تحمل كنيم. در اين موارد بايد سعي شود تا استرس‌هاي ناشي از اين اختلاف را كاهش دهيم و يا به صورتي تحمل كنيم تا كمتر آزاردهنده شود
توانایی ویژه که میتواند در این میان مطرح باشد ذهن آگاهی است مطالعات داخلی نشان داده است که اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر خودکارآمدی اجتماعی و تاب آوری مثبت و معنا دارست (پشت یافته و دریکوند ، 1397) . لذا به نظر منطقی میرسد که تأثیر آموزش ذهن آگاهی بر افزایش خودکارآمدی اجتماعی و تاب آوری در درمان اعتیاد مد نظر قرار گیرد و مشاوران، درمانگران و روانشناسان بالینی میتوانند از روش مذکور برای افزایش خودکارآمدی اجتماعی و تاب آوری در این افراد استفاده کنند.
یکی از عوامل شخصیتی که ارزیابی آن در تبیین آمادگی به اعتیاد منطقی به نظر میرسد، سبک‌های مقابله‌ای با فشار روانی است. سبک‌های مقابله به عنوان تلاش‌های رفتاری و شناختی افراد به منظور فائق آمدن بر یک عامل فشار زای درونی یا بیرونی (متمرکز بر مسئله)،یا ایجاد تسکین هیجانی و عاطفی(متمرکز بر هیجان)، تعریف شده است. همچنین سبک‌های مقابله با فشار روانی می‌تواندرویداد های تنیدگی زا را تحت تأثیر قرار داده و چگونگی برخورد با آن‌ها را تعیین کنند
كوشش‌هاي مقابله‌اي گاه به صورت انجام دادن كار، فعاليت و اقدام خاصي است و گاه به صورت انجام دادن فعاليت‌هاي ذهني و درون رواني است. به اين ترتيب مي‌توان گفت كه دو نوع مقابله وجود دارد: مقابله‌هاي مسأله‌مدار و مقابله‌هاي هيجان‌مدار، در اكثر موارد ضروري و سالم است كه هر دو نوع مقابله با هم مورد استفاده قرار گيرند.
تاب آوری میتواند مقابله ای کار آمد و موثر باشد تاب‌آوری یك راه حل امیدبخش و خوشایند است زیرا سرانجام سختی‌ها و شرایط بد دوران كودكی میتواند بالقوه ویرانگر و ناامید كننده باشد. شواهد روشنی در مورد وجود رابطه میان وقایع ناخوشایند و سختی زندگی در دوران كودكی با بروز اختلالات روانی در سال‌های بعدی زندگی وجود دارد كه از این اختلالات می‌توان افسردگی، سوء مصرف مواد و خودكشی را نام برد
آموزش تاب آوری نه تنها بر درمان بیماری اعتیاد بلکه در ارتقا کیفیت زندگی معتادان هم میتواند مفید و موثر واقع شود لذا به نظر میرسد آموزش تاب آوری جهت افزایش ارتقای کیفیت زندگی معتادان گزینه ای مناسب است .
