چه افرادی در معرض اعتیاد به فضای مجازی هستند؟

مقدمه


اعتیاد به فضای مجازی، مفهومی گسترده است که شامل بازی اینترنتی و سایر اشکال استفاده اعتیادی از اینترنت (مثل دانلود اعتیادی، استفاده افراطی از سایت های مربوط به شبکه های اجتماعی و خرید آنلاین اعتیادی) می شود. شیوع این اختلال، از یک درصد تا 36/7 درصد گزارش شده است. این تفاوت، احتمالاً به دلیل میزان متغیر دسترسی به اینترنت در کشورهای مختلف، تعاریف متعدد اعتیاد به اینترنت و ابزارهای تشخیصی متفاوت است (هو و همکاران، 2014).

اگرچه نخستین توصیف از این اختلال بالینی (اعتیاد به اینترنت) به 20 سال قبل (یونگ، 1996) بر می گردد، همچنان طبقه بندی این اختلال محل بحث و آراء مختلف است. در نتیجه اصطلاحات معرف آن در مقالات علمی، از «استفاده وسواسی از اینترنت»، «مشکلات وابسته به اینترنت»، «استفاده مشکل دار از اینترنت»، «استفاده آسیب زا از اینترنت» تا «رفتار اعتیادی مرتبط با اینترنت» متعدد و متغیر هستند. با این حال از 10 سال گذشته، بیشتر پژوهشگران در این حوزه از اصطلاح «اعتیاد به اینترنت» یا «اختلال اعتیاد به اینترنت » استفاده می کنند (برند، لایر و یونگ ، 2014).

پژوهشگران حاضر نیز، اصطلاح اعتیاد به اینترنت را ترجیح می دهند؛ زیرا در مقالات اخیر، شباهت های موازی استفاده افراطی از اینترنت و سایر رفتارهای اعتیاد آور و همچنین وابستگی به مواد مخدر مشخص شده است (اوزدمیر، کوزوکو و اک ، 2014). برحی افراد آمادگی بیشتری برای ابتلا به اعتیاد به فضای مجازی دارند. در ردیف اول این مساله اختلالات شخصیت مطرح است.

در بین اختلالات شخصیت اختلال شخصیت مرزی و ضد اجتماعی آمادگی بسیار زیادی برای انواع اعتیاد و وابستگی به مواد یا فضای مجازی را دارند. همچنین سایر اختلالات روانشناختی همبود با اعتیاد به فضای مجازی به شرح زیر است:
در پژوهش های مختلف، همبستگی استفاده افراطی از اینترنت و اختلالات روانپزشکی از جمله افسردگی، فراموشی، اختلالات اضطرابی مثل فوبیای اجتماعی و به ویژه اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی گزارش شده است.

در بین این پژوهش ها، یک فراتحلیل با عنوان «همبستگی بین اعتیاد به اینترنت و همبودهای روانپزشکی: یک فراتحلیل» (هو و همکاران، 2014) به تلخیص و ترکیب نتایج هشت مقاله دارای ملاک های لازم از بین 365 مقاله مشاهده شده با این موضوع، پرداخته است.

یافته های این فراتحلیل به شرح زیر هستند:
سوء مصرف الکل: شیوع سوء مصرف الکل در بیماران دارای اعتیاد به اینترنت، 13/3 درصد و در گروه گواه، 4/3 درصد بود که نشان دهنده تفاوتی معنادار است. نارسایی توجه-بیش فعالی: درصد شیوع کمبود توجه-بیش فعالی در افراد دارای اعتیاد به اینترنت، 21/7 درصد و در گروه گواه 8/9 درصد بود. نسبت بیماران کمبود توجه-بیش فعالی در میان افراد دارای اعتیاد به اینترنت، به طور معناداری بالاتر از افراد گروه است.
افسردگی: میزان شیوع افسردگی در بیماران دارای اعتیاد به فضای مجازی، 26/3 درصد و در گروه گواه، 11/7 بود. این تفاوت، بیانگر اختلاف معنادار نسبت شیوع افسردگی در این دو گروه است.

اضطراب: میزان شیوع افسردگی در بیماران دارای اعتیاد به فضای مجازی، 23/3 درصد و در گروه گواه، 10/3 درصد بود. این تفاوت، بیانگر اختلاف معنادار نسبت شیوع افسردگی در این دو گروه است. علاوه بر این فراتحلیل، پژوهش های زیادی ارتباط بین اعتیاد به فضای مجازی را با اختلال کمبود توجه - بیش فعالی (ین و همکاران، 2016؛ لی، ژانگ، ژائو و نی، 2016؛ مالگورزاتا، بلاچین، میزیاک و زوزوار ، 2014) نشان داده اند که منجر به توجه جدی پژوهشگران به سبب شناسی این همبودی شده است.

به طور کلی نکته قابل توجه این است که همبودی اعتیاد به فضای مجازی با سایر اختلالات روانشناختی، سبب آسیب های بیشتر و شدت بیشتر اعتیاد می شود (فلورز، سایومس، استوجیانیدو، گیوزیپس و گریفالس ، 2014).


پژوهشگران با تکنیک های جدید تصویربرداری، مشاهده کرده اند که داروهای اعتیادآور، سبب فعال شدن مجموعه ای خاص از جریان های عصبی به نام سیستم پاداشی مغز می شوند.

پژوهش ها نشان داده اند که تقریباً تمام کنشهای نرمالی که خشنودساز تلقی می شوند، می توانند این سیستم پاداشی را فعال سازند. زمانی که این فعالسازی ها رخ می دهند، جریان ها، مغز را قادر می سازند تا شرایط ایجادکننده خشنودی را کدگذاری کرده و به یاد داشته باشد؛ بنابراین در آینده رفتار یا کنش مورد نظر به منظور برخورداری از پاداش، تکرار می شود. این مکانیزم اساسی اعتیاد است. مؤلفه مهم شیمیایی در اینجا، دوپامین است که در جریان سیستم پاداشی از نورون ها آزاد شده و به عنوان یک انتقال دهنده عصبی عمل می کند. دانشمندان از طریق ترکیب تجارب بیوشیمیایی، الکتروفیزیولوژیک و تصویربرداری، دریافته اند که تمام داروهای اعتیادآور، آزادسازی دوپامین در مغز را افزایش می دهند. زمانی که دوپامین در بخش های خاصی از مغز آزاد می شود، احساسی از خشنودی و رضایت را فراهم می کند.

سایر پژوهشگران، مشاهده نموده اند که هم یک ماده شیمیایی مثل کوکائین و هم یک رفتار می توانند فرایندهای نوروبیولوژیک مشابهی را داشته باشند. همچنین پیشنهاد شده است که مسیرهای (پاداشی) مشابهی ممکن است اینترنت را پاداش دهنده و اعتیادآور سازند (لیو و لو ، 2015).

تعداد بسیار کمی پژوهش با استفاده از گروه کنترل و انتخاب تصادفی در حوزه آزمایشی به ویژه در مورد مکانیزم نوروفیزیولوژیک اختلال اعتیاد به اینترنت موجود است که پژوهش لیو و لو (2015) با عنوان «ارتباط بین سطح دوپامین خون پیرامونی و اختلال اعتیاد به اینترنت در نوجوانان: یک مطالعه آزمایشی» یکی از آنهاست.

در این پژوهش که با تدابیر بسیار دقیق آزمایشگاهی انجام شده است، یافته های زیر به دست آمده اند:
الف) سطح دوپامین پلاسما در گروه اختلال اعتیاد به اینترنت به طور معناداری بالاتر از گروه گواه بود.
ب) تحلیل همبستگی پیرسون مشخص ساخت که سطح دوپامین پلاسما به طور مثبتی با نمره آزمون اعتیاد به اینترنت، همبستگی دارد. نتایج همبستگی مربوط به زمان استفاده از اینترنت در طول هفته نشان داد که همبستگی مثبت معناداری بین سطح دوپامین پلاسما و زمان آنلاین هفتگی وجود دارد. البته همبستگی معناداری بین مدت استفاده از اینترنت (0 تا 5 سال) و سطح دوپامین پلاسما وجود نداشت.
ج) در تجزیه و تحلیل رگرسیون، متغیر ملاک، اعتیاد به اینترنت یا عدم اعتیاد به اینترنت بود و سطح دوپامین، زمان آنلاین هفتگی و مدت استفاده از اینترنت متغیرهای پیش بین بودند. نتایج نشان داد که سطح دوپامین پیش بین مستقل اعتیاد به اینترنت بعد از کنترل زمان آنلاین هفتگی بود.

این یافته ها، مدرکی در تأیید این فرضیه فراهم می آورند که دوپامین نقش مهمی در گسترش حفظ اعتیاد به اینترنت، ایفا می کند. اگرچه این مطالعه به صورت مقدماتی تأثیر دوپامین در اختلال اعتیاد به اینترنت را تأیید کرد امّا هنوز جزئیات عملکرد دوپامین، نامشخص است.

در مورد تغییرات ساختاری مغز، لی و همکاران (2015) دریافتند که نمرات اعتیاد به اینترنت به طور مثبت و معناداری با اندازه منطقه خاکستری مغز در قشر پیش پیشانی عقبی و جانبی راست (یک گره اصلی شبکه کنترل شناختی )، رابطه دارد که احتمالاً توجیه برای عملکرد کاهش یافته کنترل مهاری است. همچنین، ناهمبستگی های کاهش یافته بین قشر پیش پیشانی عقبی و جانبی راست و قشر پیش پیشانی میانی/قشر سینگولیت قدامی منقاری )یک گره اصلی شبکه پیش فرض حالت ) با نمرات بالاتر اعتیاد به اینترنت مرتبط بود که احتمالاً با کارایی کاهش یافته شبکه های کنترل شناختی و پیش فرض حالت همراه است و منجر به نتایجی مثل کنترل شناختی و خودنظارتی اندک می شود. تغییرات کارکردی قشر پیشانی در پژوهش های کو و همکاران (2014) و لین، ژو، دونگ و دو (2015) و همچنین تغییرات ساختاری این بخش از مغز در مطالعات ونگ و همکاران (2013) و هونگ و همکاران (2013) نیز تأیید شده است.

از بین پژوهش های یافت شده در جست و جوهای پژوهشگران حاضر در مورد تحریف های شناختی افراد دچار اعتیاد به فضای مجازی، پژوهش هان هان و سو (2013) با این موضوع، از جامعیت بیشتری برخوردار بود که در ادامه به یافته های این پژوهش و نکات برگرفته از آن، اشاره می شود.

تحریف های شناختی به عنوان خطاهای منطق در تفسیر شرایط توصیف می شوند که شامل تمرکز انتزاعی انتخابی، بیش تعمیم دهی، شخصی سازی، تفکر فاجعه بار و تفکر همه یا هیچ هستند. دیویس در سال 2001، برای اولین بار یک مدل شناختی-رفتاری را ارائه نمود که در آن تحریف های شناختی نقشی مهم در استفاده مشکل دار از اینترنت ایفا می کنند. دیویس تعدادی خطای خاص منطق در تفسیر استفاده از اینترنت پیشنهاد کرد از جمله نشخوار ذهنی، تردید به خود، ارزیابی منفی خویش و تفکر همه یا هیچ . اگرچه ارتباط بین تحریف شناختی و اعتیاد به فضای مجازی در مدل دیویس در آن زمان فقط یک فرضیه بود، پژوهشگران به شواهدی دست یافته اند که افراد دچار استفاده مشکل دار از اینترنت تمایلی به ساخت تفاسیر منفی و پیش بینی های ناکارآمد در مورد استفاده خود از فضای مجازی و اینترنت، دارند.

یافته های پژوهش هان هان و سو (2013) که به بررسی چهار نوع تحریف شناختی (نشخوار ذهنی، تفکر همه یا هیچ، احساس راحتی به هنگام آنلاین بودن و تفکر کوتاه( در نوجوانان دارای اختلال اعتیاد به بازی آنلاین پرداخته است، نشان دادند که نوجوانان، بدون توجه به سن و سطح تحصیلات، احتمال برابری برای نشان دادن تحریف های شناختی مرتبط با بازی آنلاین (به ویژه نشخوار ذهنی و تفکر کوتاه) دارند.


ویژگی های شخصیتی و رفتارهای اعتیادی فضای مجازی:
بر اساس پژوهش وانگ، هو، چان و تسه (2015) مطالعات اندکی در مورد اعتیاد به اینترنت در نوجوانان و دانشجویان، همبستگی مثبت بین روان رنجوری یا روان پریشی و اعتیاد به اینترنت را پیشنهاد کرده اند، امّا یافته ها در مورد سایر صفات شخصیتی متناقض بوده اند. برای مثال، برخی از مطالعات پیشنهاد کرده اند که افراد درون گرا بیشتر مستعد اعتیاد به اینترنت هستند؛ در حالی که مطالعه دیگری نشان داده است که برون گرایی ، پیش بین معناداری است. این اختلاف ممکن است به تفاوت ها درنمونه ها و رفتارهای آنلاین مربوط باشد. ممکن است فعالیت های آنلاین مختلف توسط کاربران مختلف، ترجیح داده شوند.

برخی از مطالعات، یک بُعد یا بیش از یک بُعد از مدل پنج عاملی شخصیت (ثبات هیجانی، برون گرایی، انعطاف پذیری، توافق و مسوولیت پذیری ) (1980) را که متداول ترین سنخ شناسی شخصیت است، مورد غفلت قرار داده اند. بنابراین، مقایسه نتایج یا ترکیب یافته های آنها دشوار است. این پژوهشگران در پژوهش خود با عنوان «کشف ویژگی های شخصیتی نوجوانان چینی دارای رفتارهای اعتیادی مرتبط با اینترنت: تفاوت های صفتی اعتیاد به بازی (اینترنتی) و اعتیاد به شبکه های اجتماعی» به مقایسه صفات شخصیتی مرتبط با اعتیاد به اینترنت به طور کلی و اعتیاد به بازی های اینترنتی یا شبکه های اجتماعی به طور خاص، پرداخته اند. مهمترین یافته های مرتبط با صفات شخصیتی در این پژوهش عبارتند از:
 الف) روان رنجوری (عصبیت) بیشتر و مسئولیت پذیری کمتر، ارتباط معناداری با اعتیاد به اینترنت دارند؛
ب) مسوولیت پذیری و انعطاف پذیری کم، به طور معناداری با اعتیاد به بازی اینترنتی مرتبطند؛
و ج) برون گرایی و روان رنجوری (عصبیت) زیاد، همبستگی معناداری با اعتیاد به شبکه های اجتماعی دارند.

نوجوانان در طول رشد، با افزایش عوامل استرس آور و انواع رخدادهای زندگی رو به رو می شوند که مشخصات مختلفی دارند: مشکلات بین فردی و مشکلات مرتبط با مدرسه، استرسورهایی هستند که با میزان بیشتر وقوع؛ و مشکلات مرتبط با خانواده و مشکلات شخصی، استرسورهایی هستند که با میزان کمتر وقوع مشخص می شوند.

جی و همکاران (2014) در پژوهش خود بدین یافته رسیده اند که استرس زندگی ناشی از مشکلات بین فردی و مشکلات مرتبط با مدرسه، همبستگی مثبتی با اعتیاد به اینترنت دارند که همسو با پژوهش های دیگر با این موضوع است.

سبک سازگاری افراد در کنار آمدن با استرسورهای زندگی هر روزه در دو سطح عاطفی و شناختی ، کمک می کند و یک سبک سازگاری اجتنابی می تواند ارتباط بین رخدادهای استرسی زندگی و اعتیاد به اینترنت را میانجی گری کند. نتایج پژوهش جی و همکاران (2014) نشان دادند که سبک سازگاری منفی می تواند خطر ابتلا به اعتیاد اینترنتی را افزایش دهد.

یکی از عوامل محیطی/ژنتیکی مؤثر در ابتلای کودکان و نوجوانان به اعتیاد فضای مجازی، مشکلات و اختلالات مربوط به والدین آنهاست. لام (2015) این موضوع را در پژوهش خود بررسی نموده و بدین نتیجه رسیده است که افسردگی والدین، نقش مهمی در اعتیاد به فضای مجازی نوجوانان دارد.

با توسعه سریع اینترنت در قرن بیست و یکم، استفاده از آن در جامعه مدرن به سرعت در حال افزایش است و پیشرفت ها در تکنولوژی موبایل که اکنون دسترسی آسان به اینترنت را از طریق تلفن های هوشمند و تبلت ها میّسر می نمایند، این پدیده را تشدید می کند. اگرچه اینترنت در زندگی روزمره، مفید است زمانی که استفاده از آن، اعتیادی گردد، می تواند منجر به مشکلاتی برای افراد شود. در واقع، برخی افراد از کمبود کنترل در استفاده از اینترنت، رنج می برند که مسبب آشفتگی شخصی، نشانگان وابستگی و پیامدهای منفی مختلف است (تروژاک، زولینو و آچاب ، 2015).

نتیجه گیری:
اگر افراد مستعد به اعتیاد به فضای مجازی شناسایی شده و برنامه های پیشگیری در باره ی آنها انجام شود، میزان این اعتیاد کاهش می یابد. این امر به ویژه برای کودکان ونوجوانان اهمیت دارد. شناسایی افراد مستعد اعتیاد به فضای مجازی از سوی والدین، اولیاء مدارس، معلم ومربی ها و مشاورین وروانشناس ها اهمیت دارد و باید مورد توجه قرار گیرد.



منابع:
-قربانی، مجید، ملازاده، علیرضا( 1393).روانشناسی اعتیاد، انتشارات دنیای درون، تهران
 

Sadock, B. J., & Sadock, V. (2014). Synopsis of Psychiatry: Behavioral Sciences and Clinical Psychiatry. volter cluwer
----------------------
Sadock, B. J., & Sadock, V. A. (2009). Comprehensive Textbook of psychiatry. Lippincott Williams & Williams.

---------------------
Schultz, D., & Schultz, S. (2012). Theories of personality. Cengage Learning

. ------------------
Diagnostic and Statistical Manual of MentalDisorders(Fifth Edition) American Psychiatric Association 2019.
------------------
- Kleber H. Diagnosis and symptoms depression and quality of life in substance abusers. J psychiatry 2009; (39): 156 -61. 15 . ------------------------------------

-Strain E, Stizer M. Quality of life and depressive symptoms in opiate addicts. J Nervous and mental Disease 2010; (179): 215 -21.