خودشکوفایی به چه معناست؟

اهمیت این موضوع به این دلیل است که تحقق خودشکوفایی در فرد به معنای رسیدن به بهترین نسخه از خود است، این نسخه برتر اغلب شامل استفاده از استعداد‌های خود به طور منظم یا تقویت نقاط قوت خود و دستیابی به اهداف است. این مقوله تا حدی در علم روانشناسی مورد توجه است که بعضی از روانشناسان معتقدند خودشکوفایی می‌تواند یک نیاز ضروری برای انسان باشد و در حد خوردن و آشامیدن، ارزیابی شود.

در پژوهشی تحت عنوان «نگاه تطبیقی به خودشکوفایی در روانشناسی و اسلام» که توسط سیمین افراسیابی و با راهنمایی دکتر زکیه فتاحی از دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد مرودشت انجام گرفته، با استفاده از روش کتابخانه ای به شیوه (توصیفی ـ تطبیقی) به مفهوم خودشکوفایی از منظر اسلام (قرآن، احادیث) و روانشناسی با تاکید بر (مازلو، راجرز) پرداخته شده است.

در این پژوهش این دو دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته و طبق نتایج آن، از منظر اسلام خودشکوفایی رسیدن به کمال و مقام قرب الهی به کار رفته است: بر اساس آیات و روایات این رشد حد و مرز نشناخته و تا هر کجا که انسان بخواهد و تلاش کند ادامه می یابد.

اما از منظر روانشناسان انسان گرا افرادی که در زندگی شخصی بسیار مستحکم و موفق هستند و در جامعه نیز افرادی خلاق و حامی دیگران، آنها انسان های کامل و خودساخته ای هستند که در روان شناسی انسان گرا به آنها انسان های خودشکوفا گفته می شود.

حاصل تحقیق این است که در این دو دیدگاه تفاوت و شباهت هایی وجود دارد. در روانشناسی و اسلام هر دو رفع نیازها، را موجب پیشرفت انسان می دانند، اما اسلام کمال را در گرو نزدیکی به خدا می داند از این جهت تفاوتی بنیادی با روانشناسی دارد. تفاوت های دیگر اینکه در اسلام، خدا، محور تمام امور است و تنها راه رسیدن به خودشکوفایی فقط با نزدیک شدن به خداوند امکان پذیر است. ولی از دید روانشناسی، انسان موجودی مستقل و یگانه پنداشته می شود و تنها به خود وخواسته هایش توجه دارد و هر چه را که خود صلاح بداند، انجام می دهد.

از این رو، در روانشناسی انسان را هدف وغایت خود تعریف می کند و رسیدن به خودشکوفایی و کمال تنها در حوزه انسان خلاصه می شود در حالی که در اسلام این کمال جز در سایه خداوند امکان پذیر نیست.

شباهت هایی همچون تواضع، بردباری، احترام به دیگر انسان ها و احساس مسوولیت داشتن در قبال دیگران نیز می توان اشاره کرد. و در پایان با توجه به ویژگی های مشابه افراد خودشکوفا در دو رویکرد می توان گفت دیدگاه اسلام جامع تر از دیدگاه انسان گرایان است. بنابراین، مفهوم خودشکوفایی و کمال در اسلام جایگاه ویژه ای در مقابل روانشناسی دارد که همه ابعاد زندگی را شامل می شود.


تالیف:ندا جوادهراتی